Tíminn - 10.05.1949, Blaðsíða 3

SS. bíað
TÍMINN, þriðjudagrinn 10. íiiaí 1949.
3
r.
»»♦
iJ
$
í slendlngalDæthr

*♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦ i»
Sextugur: Björn Sigtryggsson
bóndi á Brún
Bjcrn Sigtryggsson á Brúnu
er nieö' kunnari mönnum úr
íslenzkri bændastétt. Poreldr-
ar hans, Sigtryggur Ilelgason
og Helga Jónsdóttir, voru af
traustum bændaættum þar í
Þingeyjarsýslu. Ekki tóku þau
þó auölegð í arf, en upp-
fræöslu og menningu fengu
þau, lrvort um sig, í bezta lagi,
eftir þvi sem þá geröist, heima
í. föðurgarði. Þau bjuggu aö
Hallbjarnarstööum í Reykja-
dal alla sina búskapartíð. Þar
hafði faöir Sigtryggs búið áð=-
ur. Hallbjarnarstaöir voru þá
þj óðj örð; var klaustursj örð
áður fyrr. Er þaö hlunninda-
iaus jörö meö öllu, og ekki
kostamikil að gömlum búskap
arháttum, nema aö landrými
Var allmikið. En gott er þar til
ræktunar á nútímamæli-
kvaröa, og þarf þó mikillar
íramræslu viö. Ekki verður
Sigtryggi láð það þó hann réð
ist ekki í stórfelldar umbætur
á leigujörð, enda var árferði
til búskapar svo, lengst af um
hans daga, að j aröabætur svör
uöu ekki bráðum arði. Ráð
hans, og þeirra hjóna, til af-
kbmu með stóran barnahóp —
börnin voru niu — varð því
hitt að búa íremur smáu búi,
með sem minnstum útgj.
Eftir því sem ég man mun
heimili þeirra, einna lengst
hér um sióðir, hafa haldið
fj'rri tíma hætti um að fram-
leiða mest allt er til fæðis og
klæðis þurfti, án þess þó aö
nokkur forneskjubragur væri
á. En sparsemi, elja og hag-
sýni voru þar kailaðar höfuð-
dyggöir.
I Ekki var neitt skipulag kom
ið á í sveitum, svo sem nú er,
j um uppfræðslu barna og ungl
inga, þegar börn þeirra hjóna
voru í uppvexti. Þurfti hver
að sjá fyrir urn og kosta slíkt
sjálfur, og vár 'eigi fyrir aðra
j en þá, sem allrúmt höföu um
1 liendur. að halda kennara, eða
j korna mörgum börnum fyrir
j til kennslu. Þennan vanda
jieystu hjónin á Hallbjarnar-
'stööum af höndum af eigin
. ramleik, jafnhliða því sem
J konan spann og bóndinn óf.
Ekki myndi þó aöstaöan til
slíks skólahalds hafa þótt viö-
hlítandi nú á dögum: „Skóla-
stofan“ þröng og dimm bað-
stofa, lestur og yfirheyrsla inn
an um hávaða tóskaparáhalda
og barna á ýmsurn aldri. En
Minningarorð: Vigfús Gesísson
Skálmarbæ
i
í gær var til rnoldar borinn
að Grafarkirkju í Skaftár-
tungu óöalsbóndinn Vigfús
Gestsson, Skálmarbæ í Álfta-
veri.
Vigfús var fæddur 31. jan.
1380 aö Ljótarstöðum í Skaft-
ártungu, sonur Gests Bárðar-
sonar, bónda þar og konu
hans Þuríðar Vigfúsdóttur,
mestu sæmdar og mannkosta
hjóna. Ólst Vigfús þar upp
oft við þröngan hag *en þó
myndarbrag allt þar til hann
kvongaðist eftirlifandi eigin-
konu sinni, Sigríði Gísladótt-
ur frá Giíf í sömu sveit, árið
1911. Þetta sama ár hófu þau
. búskap að Skálmarbæ í Álfta- ,
veri og hafa búið þar æ síðan. I
Vigfús var vænn maöur og
vel á sig kominn bæði til
líkama og sálar, glaðvær,
minnugur og fróður og
skemmtilegur í viðræðum, en
gætinn og varfærinn, gestris-
inn og greiöamaður. Kom sér
oft vel hversu samhent þau
hjón voru i að hlynna að
ferðamönnum, er áttu leiö um
bæjardyr þeirra, sem oft'
komu hraktir, seint og
snemma yfir Kúðafljót, með-
an yfir þaö var þjóðbraut. Þá
var Vigfús sérlega góður og
umhyggjusamur við unglinga
er dvöldust á heimili hans,
um lengri og skemmri tinia.
Vigfús varð, eins og flestir
íslenzkir bændur, aö heyja
baráttu lífsins, frá því aö vera
fátækur sveitapiltur til mann
dóms og efri ára, með þraut-
seigju og þolgæði hins óvinn-
andi manns. í baráttu við að
ýmsu leyti erfið skilyröi.en þó
gjöful frá náttúrunnar hendi.
í þeirri lifsins glímu varö hon
um vel ágengt, naut þar skap
geröar sinnar, áhuga og at-
orku, svo aö einnig mitt í önn
dagsins gat hann notið unaðs
sernda hins frjálsa lífs er
sannur bóndi lifir i samvinnu
við ræktun hins gróandi lífs.
Með Vigfúsi er fallin í val-
inn ein af styrkustu stoöum
sinnar sveitar. Hann var um
mörg ár í hreppsnefnd á erf-
iðum tímum, og hlífði sér
hvergi, þar sem um heill og
heiður sveitarinnar var að
ræða.
Þau hjónin, Sigríöur og Vig
fús eignuðust 3 sonu, Gísla,
Gest og Jafet, sem nú eru upp
komnir og mannvænlegir. er
ætíö hafa dvaliö í fööurgarði.
Er nú sár harmur þeirra er
þau eiga á bak að sjá ágæt-
um eiginmanni og fööur, en
bjart yfir minningunum um
gæf-uríkt samstarf á génginni
braut.
Parðu vel góði vinur. Þökk
sé þér og heimilinu þínu íyrir
vináttu og glaðar samvetu
stundir. Þú stóðst föstum fót-
um í hinni íslenzku bscnda -
stétt. Vel sé hverjum þeim,
sem hefir manndóm og áræöi
til átaka og afreksverka í
þeirri stööu unz endar skeiö,
svo sem þú gerðir. Bóndi ei’
bústólpi. Bú er landsstólþi,
því skal hann viröur vel. —
Þannig skal minning þín
geymast.
Ó. J.
til marks, jafnvel um hæfi-
leika og menningarlegan
heiinanbúnaö barna þeirra, er
þarna álust upp, má hafa það,
að bræöurnir sex gengu á
bændaskóla, ýmist á Hólum
eöa Hvanneyri, og. hlutu allir
hæstu einkunn sinna sam-
bekkja viö próf. — Eru þeir
nú allir bændur hér í Þingeyj
arsýslu, en dæturnar þrjár
bændakonur. Hygg ég öruggt
vera að enginn afkomandi
þeirra Hallbj arnarstaðahj óna,
en þeir eru þegar allmargir
uppkomnir, sé búsettur í kaup
staö eða kauptúni. Mun það
vera fágætur trúnaður við ís-
lezka mold, nú á þessari fólks-
flutninga- og upplausnaröld.
Björn er elztur sinna syst-
kina, fæddur 9. maí 1889, og
varð því sextugur í gær. Eins
og að líkum lætur um elzta
son á fáliðuðu heimili, vand-
ist hann brátt til allra heim-
ilisverka, enda bráðþroska til
alls atgerfis. Um tvítugsald-
ur (1908—’IO) sótti hann
bændaskólann að Hólum.með
þeirn námsframa, sem áöur
getur, en sneri heim strax ao
námi loknu, enda fóru ]3á
yngri bræöur hans að heiman
til náms, hin næstu ár, hver
af öðrum.
Vann Björn að búi fore’dra
sinna unz hann, hálfþrítugur
aö aldri, gekk að eiga frænd-
konu sína, Elínu Tómasdóttur
frá Stafni í Reykjadal. Reistu
þau bú á parti af Hallbjarnar-
stöðum, og munu þeir feðgar
hafa keypt jörðina um þær
mundir. Eigi leið á löngu aö
Björn fór að undirbúa stofnun
nýbýlis í landi jarðarinnar.
Svo hagaði til að um 2 km.
leið frá bænum höfðu áður
verið beitarhús, og var lítils-
háttar rækt þar í kring, en
gott ræktunarland lá að. Girti
Björn þar af spildu nokkra til
ræktunar, byggði fjárhús á
gömlu rústunum og haföi þar
fjárstofn sinn nokkur ár og
hirti heiman frá Hallbjarn-
arstöðum. Jafníramt braut
hann land til ræktunar á hinu
Jfyrirhugaða býli. Vorið 1918
reisti hann svo íbúðarhús. og
gripahús á nýbýli þessu, er
hann nefndi Brún. Til býlis-
stofnunar þessarar skiptist
Birni út V3 hluti af landi Hall-
bjarnarstaða, en nytjar haföi
hann af hluta af heimatúni
um nokkur ár, meðan túnrækt
var að aukast á nýbýlinu.
j Skipting jaröa í tvö ábýli,
■ eða fleiri, haföi tíðkast hér í
Þingeyjarsýslu um alllangt
skeiö, en nýbýlisstofnunin á
Brún markaöi að því leyti
nýtt spor í því tilliti, að þar
var byggðin færð út á nýjan
staö í landi jarðarinnar, og
■ gat því í réttri merkingu kall-
| azt nýbýli. Eru engin tvimæli
á að frumkvæöi Björns og sig-
' ur í þessu starfi hefir gefið
' ýmsurn fordæmi í þessu hér-
aði, þó reyndar megi telja að
jhreinar nýbýlastofnanir sé
j hér færri en ætlá mætti, þar
jsern skipting jaröa hefir þó
; farið fram.
j Engin lagasetning urn
styrkveitingar til nýbýlastofn
ana var komin á er býlið Brún
var reist. Hlaut Björn þvi eng-
an opinberan styrk til fyrir-
tækis síns, að fráskildum
jarðabótastyrk. En hann var
lítilfjörlegur áður en jarðrækt
arlögin gengu i gildi 1923, en
þá var nýbýlið kornið yfir
mestu byrjunaröröugleikana.
Ei aö síður hefir sú löggjöf
verið mikill styrkur til framh.
ræktunar býlisins, svo sem
annars staöar. Er nú svo kom-
iö, eftir rúmlega 30 ára byggð,
að Brúnu framfleytir einu
stærsta búi i Reykdælahreppi.
Frá Alþingi:
LeigjendaféSags
aviiií
Leigjendafélag Reykjavík-
ur hefir látiö semja frum-
varp til nýrra liúsaleigcilaga
og hefir sent allsherjarnefnd
neðri deildar það, og flytur
Áki Jakobsson það í þinginu,
en þó með þeim fyrirvara, að
hann hafi cbundna afstöðu
um breytingartillögur.
Aöalatriði frumvarpsins
verða birt hér á eítir:
2. gr. Flokka skal allt leigu-
húsnæði í bæjum og hrepps-
félogum, er hafa yfir þúsund
íbúa, í þrjá flokka.
í fyrsta flokki ber að teljaj
leiguhúsnæði, sem fullnægir
lögum og reglugerðum og er
aö dómi húsaleigunefndar í
gcöu ásigkomulagi og hefir
hæfilegt geymslurúm, þvotta |
og þurrkherbergi.
í öðrum ílokki skal telja
það leiguhúsnæði, sem
fullnægir lögum og reglugerö
um, en er að dómi húsaleigu-
nefndar ábótavant að ein-
hverju leyti.
í þriðja flokki skal telja allt
það leiguhúsnæði, sem á eng
an hátt fullnægir kröfum
fyrsta og annars flokks eða
öðrum lögum og reglugerðum.
Á meöan leigðar eru ibúð-
ir, er falla undir þriöja flokk
leiguíbúða samkvæmt lögum
þessum, skal lagður sérstak-
ur stóríbúðaskattur á þær ein
staklingsíbúðir, sem eru yfir
25 fermetra gólfflötur, og á
fjölskylduíbúðir, sem eru yfir
50 fermetra gólfflötur að við
bættum 16 fermetrum á hvern
meðlim fjölskyldu, sem er um
fram tvo og kominn er yfir
7 ára aldur.
Undanþegið frá þessum
skatti skal vera: eldhús, búr,
gangur, anddyri, salerni,
geymsluhús, miðstöðvarher-
bergi, þvottaherbergi og helm
ingur þess gólfflatar, sem er
undir súð.
Á hvern fermetra,. sem er
umfram ákvæði 5. gr., skal
greiða 300 kr. á ári í skatt.
Nú hefir fjölskylda búið í
sömu íbúð frá því að ibúðin
var byggð, eða a.m.k. 8 ár
samfleytt, en fjölskyldumeð-
limum á þeirn tíma fækkað
vegna dauðsfalla eða brott-
flutnings uppkominna barna,
og skal þá því aðeins fylgja
ákvæðum 5 gr. um álagningu
stóríbúðaskatts, að ibúðin
Hafa hlöður og öupeningahús
verið aukin nú á seinni árum,
svo sem aukinn heyfengrir og
áhöfn krefst. Fyrir 2 árum vai
svo ibúðarhúsið reist að nýju
og þá úr steinsteypu, svo sem
og hin nýrri útihús. — Allar
þessar framkvæmdir hafa ver
ið gerðar fyrir aflafé af bú-
skap, og án þess að til skuldar
hafi verið stofnað, en rétt er
aö taka fram í því sambandi
að synir þeirra -hjóna hafa
lagt sinn skerf til framkvæmd
anna, í starfi og atfylgi.
Ætla mætti að Björn hafi
haft ærið að starfa við stofn-
un nýbýlis síns og. búsrekstur
og því lítt haft tíma aflögu til
þátttöku í félagslegum mál-
efnum. Sú hefir þó oröið raun
in á að hann hefir orðiö að
sinna þeim flestum fremur í
þessu héraði. — Fyrstu af-
(Framhald a 7. síOu).
hefði fallið undir það ákvæði,
meðan fjölskyldan bjó þar
öll.
Leiga í hverjum flokki leigu
íbúða skal miðast við.bruna-
bótaverð eignarinnar .,-eins og
það er á hverjum tíma, og
skal árlega i hverjuni fiokki
vera sem hér segir:
a. Fyrsti flokkur 6%.
b. Annar flokkur 5%.
c. Þriðji flokkur 3tfcj:'
Verksvið húsaligUnéfndar
skal vera að staðfesta .leigu-
samninga, enda séu þeir leigu
samningar ógildir, sem ekki
eru staðfestir af húsáleigu-
nefnd.
Enn íremur skal nefndin
úrskurða ágreining, er risa
kann á milli leigusala og leig
taka um leigu eða afnot hús-
næðis.
Óheimilt er að leigja eða
taka á leigu húsnæði, hema
um það sé gerður leigusamn-
ingur, sem staðfestur er af
húsaleigunefnd.
Nú finnur húsaleigunefnd
húsnæði, er hún telur van-
notað, og skal henni þá heim
ilað að taka það leigunámi.
Slíkt hsnæði skal nefndin
leigja til þeirra leigutaka, er
hún telur hafa þess brýnásta
þörf.
Nú vill utanbæjarmaður
taka bólfestu í kaupstað eða
kauptúni, sem lög þessi ná
til. Skal hann þá tilkynna
það húsaleigunefnd með 3ja
mánaða fyrirvara og skýra
henni frá húsnæði því, er
hann ætlar sér að setjast í.
Getur nefndin lagt bann við
j innflutningi umsækjanda, éf
sannanlegt er, að bæjarbúar,
einn eða fleiri, verða húsnæð
islausir af völdum búferlanna,
| Leigusala er óheimilt að
segja upp húsnæði, nema hon
um, að dómi húsaleigunefnd
! ar, sé þess brýn þörf til íbúð
ar fyrir sjálfan sig. Uppsögn
skal vera skrifleg og í tveim-
ur samhljóða eintökum. Er
leigusala skylt að senda ann-
að eintakið til húsaleigu-
nefndar. Slíkurn uppsagnar-
rétti, er hér um ræðir. ver.ður
aðeins beitt einu sinni af
sama manni.
i Eigi er heimilt að segja
upp húsnæði með minna en
sex mánaða fyrirvara.
Óheimilt skal leigusatá að
taka hvers konar greiðslur
! umfram lögmæta húsgj,eigu
eða nokkra aðra ólöglega
aukaþóknun fyrir húsnæði
eða útvegun þess. Léigusali
eða aðrir, sem gerast br’otleg-
ir við ákvæði þessaraf. jngr.,
sæti sektum allt að 100 þús.
krónum, sem renna i ríkis-
sjóð, nema þyngri Áefsing
liggi við samkvæmt öðrum
lögum. Oftekið fé samkvæmt
þessari málsgrein ber að end
urgreiöa méð 5% ársvöxtum.
Önnur brot gegn 'íögtun
þessum sæta sektum allt að
50 þús. krónum, er renni í rik
issjóð, nema þyngri refsing
liggi við samkvæmt öðrum
lögum.
Kauplagsnefnd skál ' ‘ láta
reikna út meðalhúsaieigu i
Reykjavik hálfsárslega, og
skal hún lögð til grundvallar
sem húsaleiguútgjöld við út-
reikning á verövísitölu kaup-
lagsnefndar.