Tíminn - 10.05.1949, Síða 5

99. blað'
0
Þrtðjud. 10. mcií.
Brezk fyrirraynd
Skyldi Mbl. hafa hugmynd
um það, hvernig brezka þjóð-
in hagaði skömmtun algeng-
ustu matvörutegunþa hjá sér?
Það var gert á'þann hátt,
að hver einasti maður varð
fyrirfram að - yelja sér yerzl-
un til að-.-kaupa. i hinar
skömmtuðu vörutegundir að
öllu leyti. Þetta gilti um mat-
vrur, eins . og kjöt ,og smjör,
sykur og kornvörur, yfir-
leitt allar brýnustu. íiauðsynj
ar til fæðis,.sem hver maður
þarf að neyta svo að .segja
daglega. . . .....
Vitanlega gátu menn skipt
um verzlun eftir ákveðnum
reglum á ákve.ðnum tímum,
en þá urðu .þeir líka að færa
öll kaup sín á þessum yörum
þangað. .. --c- .
Þessu Jfylgdi .auðvitað það
ófrelsi, að menn keyptu sér
ekki kjöt í þessari búð í dag,
en sykur í annarri á rnorgun.
En þetta tryggði líka það, að
menn gátu. gengið að sínum
hluta af þessum skömmtun-
arvörum á ákveðnum stað -og
voru vissir um að, fá hann,
og það er meira en hægt er
að segja um íslenzku skömmt
unina.
Þetta fyrirkomulag hafði
iika þann kostinn, að hver
neytandi gat valið sér verzl-
un til.viðskipta. Engar sögur
ganga af því, að brezkir káup
menn hafi mútað mönnum
til að koma í skipti til sín. Og
fólkiö undi því vel, að vera
frjálst aö því ‘að hafa sín við-
skipti þar sem það kaus, þó
að það gæti ekfcLíært sig til
daglega:
Þetta myndi Mbl. 'kálla-, að
menn hefðu verið klafabundn
ir ákveðnum verzlunum. Vit-
anlega voru þeir bundnir, en
aðeins tiltékinn tíma og það
eftir frjálsu vali sjálfra sín.
Framsóknármenn ber j ast
nú fyrir því að fá tekna upp
hér tilhögun, sem að vissu
leyti er sambærileg vlð þessa
ensku reglu, þannig, að hún
tryggi rétt neýtandáns til að
velja sér verzlun, og frlutdeild
hverrar smásöluverzlúiiar í
skömmtunarvörum fari hér
sem þar eftir því, hvað marg-
ir neytendur óska þess, að
gera hana að sinni verzlun.
Það er þettá atriði úr hinu
enska kerfi, sem Mbl. má
ekki heyra nefnt, að tekið sé
til fyrirmyndar hér. Það kall-
ar, að brezkir neytendur hafi
verið látnir klafabmdá Sig,
gerðir ófrjálsir að því, við
hverja þeir verzluðu, — þeir
hafi selt rétt sinn til að veíja
um verzlanir.
Það er ekki nema rétt, aö
íslenzkir neytendur fái áð
vita það, að árum samán
bjuggu brezkir neytendur við
það, allir sem einn, að þeir
urðu að velja s.ér .verzlun fyr
irfram til ákveðins tíma, að
því er snerti öll kaup á ýms-
um brýnustu nauðsynjavör-
um til daglegrar framfærslu.
Það er ekki sú tilhögun, sem
rætt er um að taka upp hér.
Það á ekkLað ganga svo lángt,
en þó er gert ráð fyrir þvi,
að neytendur geti faliö á-
kve'önum yerzlm'ium að út-
.vega sér tilteknar-yöruteg-
undir. En það ér síðúr éh svo,
- að í ■raunmni' séihökkuð nýtt
TÍMINN, þriðjudaginn 10. maí 1949.
bætur að vissu marki. í
síðari flokknum kaupir ríkið hins-
vegar það, sem ekki selst nálægt
reiknuðu verði eða veitir bændúm
og fyrirtækjum þeirra Ián,. svo að
þeir geti legið með þessar VÖrur.
Stórbændur útilokaðir.
Jafnframt þersu á svo að setja
hámarksákvæði um það, hvað mik-
ið megi taka af hverri vörutegund
af hverjum bónúa með þessum kjör
um. í frumvarpi Brannans er þetta
hámark þannig ákveðið, að það
nær ekki nema- til tveggja bænda
af hverju hundraði, en þessi 2%
hafa hinsvegar 25% af landbljriað-
arframleiðslurai, svo að hér getur
verið um mikið fjárhagsatriði að
ræða.
Brannan heldur þvi fram, að með
þessu verði menn hvattir til að
og fleiri löndum. Hvergi þykir is milli framleiðsluverðsins og til- framleiða það, sem þjóðin þarf og
sæmilegt, meðal þeirra þjóða, sem J kostnaðar bænda, verðs á landbún- markaöur er fyrir, því að ríkið
lengst eru komnar til þroska í aðartækjum, áburði og fræi, og svo greiðir alclrei fullt framleiðslu-
ERLENT YFIRLIT:
Veröur aldrei framar land-
búnaðarkreppa í Banda-
ríkjunum
TiIIöí*ur ríkisbtjóruariiiuui’ iim ráðstafan-
Ir til itð tryggja jafitvæjíi oj*' velmejíiiii í
sveitum Bandaríkjaima.
Verðlagsmál landbúnaðarins eru ’ þá þóttu góðir timar hjá amerísk-
nú tekin föstum tökum í æ fleiri um bændum. Leitað var jafnvæg-
stjórnmálum og félagsmálum, að
láta þá hluti ráðast af sjálfu sér,
svo sem áður var. í Bandaríkjun-
um, sem mörgum hættir við að líta
á sem óskaland hins frjálsa fram-
taks, hefir þessum verðlagsmálum
verið ráðið með opinberri íhlutun
í hálfan annan áratug. Og nú er
stjórn Trumans með nýjar tillög-
ur á prjónunum um þau mál.
Danska blaðið Information birti
almenns framfærslukostnaðar. kostnaðarverð, þar sem það þarf
Þetta verðlag var svo endurskoðað að bæta upp. En það eru margir
óðru hvoru og fært til samræmis gagnrýnendur á þingi Bandarikj-
við aðrar verðbreytingar. | anna, sem sýnist, að þetta geti
Með þessu móti er bóndinn farið betur á annan hátt. Og þar
tryggður fyrir verðfalli. Ef mark- eru menn, sem eru svo ákveðnir
aðsverð' fellur niður fyrir þetta andstæðingar þjóðnýtingar, að þeir
reiknaða „framleiðslukostnaðar- sjá ógn og skelfingu i öllum ríkis-
verð“, kaupir rikið landbúnaðaraf- j afskiptum, hversu vægileg sem þau
urðir fyrir 90% framleiðslukostn- ' eru.
aðar, eða veitir bændum tilsvar-
nýlega eftirfarandi grein um þær t andi lán. Með því móti er því af-
stýrt, að verðsveiflur séu svo mikl-
ar, að nokkur ósköp fylgi þeim.
tillögur og aðdraganda þeirra:
Landbúnaðarkreppur Banda-
ríkjanna verða alþjóðabönd.
Landbúnaðarkreppur Bandaríkj-
anna hafa löngum haft hin ægi-
legustu áhrif á viðskipti og' fjár-
málalíf um aílan heim. Eftir þvi,
hvort uppskeran var meiri eða
minni vestanhafs og hvernig sölu-
skilyrði voru þar, gat það farið,
hvort atvinnulíf blómgaðist á Norð ! slíkum mönnum við ið'naðinn. Þeir
•urlöndum eða þar yrðu reksturs- líta á þetta sem óþarfar og rang-
truflanir og gjaldþrot og ahurmt látar ölmusur fyrir landbúnaðinn.
haliæri. j Þeir eru búnir aö gleyma hinyim
Þetta hefir þó ekki komið fyrir ] ægilegu kreppum og finnst allt
hin síðustu ár. Á kreppuárunum j kerfið utan um „frajmleiðslukostn-
eftir 1930, þegar Roosevelt forseti j aðarverðið" vera óþörf íhlutun rík j Verður því tíðrætt um málið
kom til valda, setti hann löggjöf, isvaldsins, sósíalismi, sem griþur . 0g segil' meðal annars á þessa
Margir skilja þetta ekki.
Þetta er meginatriði í landbún-
a'öarpólitík Bandaríkjanna. Marg-
ir hafa séð .þýðingu þessara að-
gerða, en hinir eru líka margir,
sem ekki hafa gert sér grein fyrir
þjóðhagslegri þýðingu slíkra ráð-
stafana, og ber einkum mikið á
Samtök bændanna virðast taka
frumvarpi Brannans vel og telja
rétt að reyna tillögur hans. En enn
þá er ekki hægt að spá neinu um
það, í hverri mynd þessar tillögur
kunna að koma út úr þinginu. Þar
hefir mörgu frumvarpi verið snú-
ið við, svo að það hefði að lokum
öfuga þýðingu við það, sem upp-
haflega var ætlazt til.
Raddir nábáaana
Morgunblaðið hefir nú þung
ar áhyggjur af því, að verzl-
unarmálafrumvarp Framsókn
armanna kunni að verða sam
þykkt sem lög frá Alþingi.
sem átti að skapa jafnvægi í mark
aðsmálum landbúnaðarins og
koma í veg fyrir kreppurnar. Pyrst
var þetta gert með því að tak-
marka framleiðsluna, svo að „of-
fra.mleiðsla" skapaði ekki svo geysi
legt verðfall, að bændur hefðu
enga kaupgetu til að kaupa fram-
leiðslu iðnrekenda landsins, en
þeir eru margir háðir marka'ði í
sveitunum. Þegar. kaupgetan i
sveitunum þvarr, leiddi það til at-
vinnuleysis í verksmiðjunum.
Þetta er eðlilegt, þvi að það eru
6 milljónir bændabýla i Bandaríkj-
unum og sjötti hver vinnandi mað-
ur landsins starfar við landbún-
aðinn.
Nýtt viðhorf á stríðsárunum.
fram í og truflar hin heilbrigðu
lögmál, sem skapa eðlilegt verð-
lag á markaði.
Truman forseti lofaði þvi i kosn-
ingabaráttunni að endurbæta þetta
fyrirkomulag neytendum í hag,
hvernig sem það er nú hægt, án
þess að svipta bændur um leið ör-
yggi eða kaupgetu.
Tillögur Bramans.
Nú hefir Brannan landbúnaðar-
ráðherra Bandaríkjanna samið
frumvarp að nýjum lögum um þessi
efni, og þar á að vera gætt hags-
muna beggja, framleiðenda og
neytenda. Þar eru heildartekjur
bændastéttarinnar á liðnum árum
lagðar til grundvallar og meðal-
verð ákveðinna landbúnaðarafurða,
leið í Reykjavíkurbréfi á
sunnudaginn:
„En auk þess yrði hverjum
manni. sem er með skömmtunar
seðla í höndum, ö'ðru nafni inn-
flutningsleyfi, opnuð . leið. til
þess að verzla með þessi leyfi. Ef
..lcyfin“ yrðu seld, yrði kaupand
inn, hinn raunverulegi innflytj-
andi. cða sá sem lireppti inn-
flutningsheimildina að lokum a'ð
leggja kaupverö . skömmtunar-
seðlanna .á vörurnar. Innleitt
yrði allsherjar hrask, meö alla
innflutningsvöru landsins og þar
af leiðandi svartur markaöur.
Menn sem haida að þeir geti
tali'ð almenningi trú um, að með
þessu móti væru þeir að tryggja
heilbrigða verzlunarhætti, verða
tæplega teknir alvarlega."
Hér er Valtýr farinn að
reikna með því, að verðlags-
Þegar styrjöldin þófst, breyttist og er byggður á þessu ærið flók-
viðhorf bænda í framleiðslumál- j inn reikningur og landbúnaðar-
um. Þá átti ekki lengur við að framleiðslan verðlögð eftir honum.
takmarka framleiðsluna. Þvert á Stuðningur ríkisins kemur fram1 yfirvöldin viðurkenni liauð-
móti reið á hinu, a'ð framleiða með tvennum hætti. Annars vegar Syn verzlananna til að kaupa
sem mest. Þá var bændum heitið eru þær vörur, sem þola aðeins! þessi ,,leyfi“ Og' er það nokktlð
því, að öll framleiðsla þeirra yrði takmarkaða geymslu, svo sem kjöt,1 langt gengið í ruglinu. En
keypt föstu lágmarksverði. Ríkis- J mjólk, smjör, egg, ávextir og græn hvernig koma þeil' Morgun-
stjórnin keypti alla landbúnaðar- meti, og er sá flokkur talinn þrír blaðsmenil því saman, að
framleiðslu, sem aflögu varð. | fjórðu allrar landbúnaðarfram- J verzlanil' muni sækjast SVOlia
Þetta lágmarksverð var reikna'ð leiðslu þjóðarinnar. Hins vegar eru ákaft eftil' þvi að fá að verzla
út með sérstökum hætti og var það svo vörur, sem þofa langa geymslu,
lagt til grundvallar við þann út- j eins og maís, hveiti, baðmull og
reikning, a'ð bændur hefðu almennt tóbak. Ef vörur i fyrri flokknum
svipuð lífskjör og á síðustu árun- seljast til muna undir framleiðslu-
um fyrir heimsstyrjöldina fyrri, en kostaði, greiðir ríkissjóður upp-
með, þó að blaðið segi, að allt-
af sé tap á verzluninni?
Kaupum
við það. Islendingar þekkja
mjög vel þá verzlunarhætti
að panta vörur áður en þær
eru komnar, og líta yfirleitt
ekki á þa'ð sem neina kögun
eða vandræðaástand.
Það væri æskilegt, að þeir,
sem hafa sérstakan áhuga á
skömmtunarmálum og fram-
kvæmd þeirra, vildu kynna
sér, hvernig þau mál hafa
verið framkvæmd annars
staðar.
Svo mikið er víst, að Mbl.
mun verða erfitt að sanna
það, að brask og svartur mark
aður hefði fylgt því frelsi til
að velja sér yerzlanir, sem
enskir neytendur bjuggu við
allan skömmtunartímann.
tuskur
Baldursgötu 30.
Sími 2292.
'ÚÚreitiÍ ~Títnamt
Tækifæri Guðmurai-
ar í. Guðmimds-
sonar
Verziunarmálafrumvarp
Framsóknarmanna hefir m
ioksins verið afgreitt frá neðrj
deild. Nokkur óvissa ríkir un-
það, hver örlög biða þess í éí'r
deild og bíða menn þess nvjög'
með óþreyju. Talið er víst a-'
8 þingmenn verði því fylgj
andi, Framsóknarmenn, Sósí
alistar og Hannibal, en Sjaíf
stæðismennirnir 7 verða.Man'
sjálfsögðu á móti og óttas.
sumir, að Sigurjón Ólai!$sc»i
fylgi þeim. Þá er eftir odda
maðurinn, sem hefir ursltt
málsins í hendi sér, Guðmund
ur í. Guðmundsson. Þaniiig’
vill líka til, að hann er nú
oddamaður í f járhagsnefínd
deildarinnar, sem mun , a,t •
huga rnálið.
Guðmundur í. Guðmupds •
son situr á þingi vegna at ■
kvæða, sem honum vojíji
greidd í Gullbringu- og Kjos
arsýslu. Hann er líka sýslu •
maður þar, svo að ætla ma a :
hann sé kunnugur félagsmát ■
um héraðsins. Honun. mun
því ekki ókunnugt um hveri
almenningur óskar í verzlun •
armáium í kjördæminu.
Keflavík er bær í örurn
vexti. Þar hefir á siðustu ár ■
um risið upp kaupfélag, sem
var í fyrstu deild í Kron, eu
er nú sjálfstætt félag. Á þvi
félagi sést jafnvel óvenjuveí
hve fráleit kvótareglan e».
Auðvitað er það óendanleg..
fjarri öllu lagi, að öfhig5
kaupfélag í fjögur þusund
manna bæ eigi aö vera bund •
ið við verzlunarmagn i'r..
frumbýlingsárum samvinnu •
hreyfingarinnar þar, þega
mannfjöldinn var aðeins um
eitt þúsund. Á slíkum stöðun'’.
þarf verzlun fyrirtækja aií
geta aukizt af tveimur astæö ■
um.
Það nær ekki nokkurri áti
að þaö fólk, sem flutt hefh’
til Keflavíkur, eigi að vet
bundið viðskiptalega fyrir •
tækjurn, sem eru því all.i
fjarri.
Og það nær- heldur ekki
neinni átt, að það fólk, senv
nú vill skipta við kaupfélagn-
í Keflavík, eigi að vera o
frjálst að því, af því það verz.
aði þar ekki meðan ekkei :
kaupfélag var til í bænum.
ÞaÖ eru svona staðreyndii,
sem kunnugir menn geta ekkv
lokað augunum fyrir, þó ac:
virða megi ókunnugum tií
j vorkunnar aö þeir athugi þæ •
ekki.
Komniúnistar vona nú, a>;'
með atkvæðum Alþýöuflokks
manna verði þetta frumvan
drepið. Þeir hlakka til að g«:ti
ráðizt á þennan flokk, sen
þeir óttast, með skömmum
fyrir það, að hafa drepið um
bótatillögur í verzlunarmál •
um, svo að ekki sé prerigt a >
svörtum niarka'öi og bra,s"ki.
Þeir vona, að Alþýðuflokkur •
inn verði svo slýsinn að íát.
kjólaverzlun Sjálfstæðis
flokksins halda áfram. Þei
vita sem er, aö því oheppnai .
sent Alþýðuflokkurinn er, þv -í
minni hætta stafar þeiiri s l
honum.
Hins vcgar eru svo Sjáli •
stæöismenn, sem líka eri,
hræddir. Þeim þykir . ekki
tryggilegt útlit og buast _vio
hinu vcrsta. Þess vegna segi
Mbi., að þingi verði aö sjáli •
sögðu slitið strax og íjárlöp’
(FramhalcL & 6. siíftí/.