Tíminn - 17.08.1949, Side 5

172. blað
TÍMINN, miðvikudaginn 17. ágúst 1949
5
Miðvihud. 17. tígúst
Orsök stjórnarslit-
anna
Að vonum keppast nú
Morgunblaðið og Alþýðublað
ið við að finna þær afsakanir;
fyrir stjórnarslitunum, senv
þau telja að henti flokkum'
sínum bezt. Ein venjulegasta 1
skýring þeirra er sú, að vond- !
ur maður, Hermann Jónas-!
son, fari með formennsku í
Framsóknarflokknum og hafi
sem slíkur komið því til leið-
ar, að samstarfið rofnaði.
í tilefni af þessum skrif-
um og blekkingum stjórnar-
blaðanna þykir rétt að rifja
upp hinar raunverulegu or-
sakir stjórnarslitanna einu
sinni enn.
Þegar stjórnin settist á
laggirnar var það helzta.
stefnuatriði hennar að vinna
að stöðvun og lækkun dýr-
tíðar. Vegna þessarar stefnu-
yfirlýsingar hennar, veitti
Framsóknarflokkurinn henni
stuðning sinn.
Framan af starfstíma
stjórnarinnar fengust nokk-
urar efndir á þessu loforði
hennar. Aðallega beindust
þessar ráðstafanir þó að því
að halda kaupgjaldi í skefj-
um (vísitöluskerðingin) og
þá jafnhliða afurðaverðinu,
sem er nú bundið við kaup-
gjaldið. Hins vegar var strax
mikil tregða á þvi, að fá fram
nokkrar dýrtíðarráðstafanir,
er skertu hag eða gróða-
aðstöðu braskaranna. Sjálf-
stæðisflokkurinn neitaði öll-
um slíkum ráðstöfunum og
Alþýðuflokkurinn stóð þar
við hlið hans.
Á síðastl. hausti var svo
komið, að augljóst var, að
slík framkvæmd á umræddu
loforði stjórnarsáttmálans
yrði ekki fær lengur. Laun-
þegar myndu ekki una kaup-
lækkun (vísitöluskerðing-
unni), nema komið yrði í veg
fyrir óeðlilega gróðaaðstöðu
braskaranna og hagur al-
mennings bættur á þann
hátt. Einkum var þetta Ijóst
eftir Alþýðusambandsþingið,
er haldið var um miðjan
nóvember. Það setti fram ein
dregna kröfu um endurbæt-
ur í verzlunar- og húsnæðis-
málunum, þvi að ella yrðu
verkalýðsfélögin að knýja
fram kauphækkun sem nauð
vörn.
Framsóknarflokkurinn vildi
að fallist yrði á þessar kröf-
ur verkalýðssamtakanna. —
Hann flutti-á þinginu í vet-
ur mörg frumvörp, sem
gengu öll í þessa sömu átt og
kröfur verkalýðssamtakanna.
M. a. flutti hann frumv. um
skipan verzlunarmálanna, en
Alþýðusambandsþingið hafði
lýst fylgi sínu við það- Öll-
um þessum tillögum Fram-
sóknarflokksins var hafnað
af samstarfsflokkum hans.
Á sama hátt höfnuðu þeir
öllum tillögum Alþýðusam-
bandsstjórnarinnar um lag-
færingar í verzlunar- og
húsnæðismálunum. Þar með
voru verkalýðsíélögin neydd
út í kauphækkunarbarátt-
una.
Meirihluti rikisstjórnarinn
ar hafði þannig sýnt, að hann
mat meira, að þjóna hags-
munum braskaranna, sem
. ERLENT YFIRLIT:
Harnar milii Rössa og Títós
Rússneska sí jéniin Iiefir nú lýst yfir |iví,
að htin líti á sí júrn Júj»óslavíu sem f jantl-
maiin siiin
Margt b'endir nú til þess, að
í náinni framtið muni draga til
stærri tíðinda í deilum Júgó-
slava og Rússa. Deilan er nú
komin á það stig, að Rússum
virðist nauðsynlegt að láta til
skarar skriða, ef þeir eiga ekki
að verða fyrii- verulegum álits-
hnekki. Það bendir líka til þess,
að Rússar ætli senn að láta til
skarar skríðá, að rússneska
stjórnin lét birta þá tilkynn-
ingu fyrir helgina, að hún liti
á júgóslavnesku stjórnina sem
fjandmann Rússa. Þannig hefir
aldrei verið til orða tekið áður
um Títóstjórnina í tilkynning-
um Rússa. Þær hafa jafnan
haft þann þlæ, að dyrunum
væri haldið opnum til samkomu
lags. Með þessari seinustu til-
kynningu virðist þeim dyrum
hafa verið iokið til fulls.
Ráðast Rússar inn
í Júgóslavíu?
Allmiklar getgátur eru nú um
það, að Rússar muni beita her-
afla sínum til að vinna bug á
Tító. í því sambandi er m. a. vit
að til þess, að Rússar hafi ó-
venjulega mikinn herafla á
þeim stöðum, sem næstir eru
Júgóslavíu. Líklegast þykir, ef
Rússar gripu til þessa ráðs, að
þeir létu það bera að þeim
hætti, að uppreisnartilraun
væri hafin í hinum makedón-
íska hluta Júgóslavíu með það
fyrir augum að mynda sjálf-
stætt makedonískt lýðveldi.
Slík uppreisnartilraun myndi
þá bæði verða styrkt af Albön-
um og Búigörum með aðstoð
Rússa, sem skærust svo beint í
leikinn, er það þætti henta.
Víst er það, að Tító óttast
þennan gang málanna og hefir
hann því falið beztu og traust-
ustu hersveitum sínum að ann-
ast gæzluna í hinum makedón-
ísku héruðum. Tító vill a. m. k.
ógjarnan fá þar upp svipaða
skæruliðahreyfigu og Grikkir
hafa átt við að stríða hinu-
megin við landamærin.
Að dómi ýmsra kunnugra
manna þykir það ekki trúlegt,
að Rússar grípi til framan-
nefnds ráðs fyrr en í allra sein-
ustu lög. Ómögulegt er að segja,
hvað af því gæti hlotizt, ef þeir
beittu Júgóslava vopnavaldi.
Vel gæti svo farið, að vestur-
veldin skærust í leikinn, en hjá
slíkri styrjöld munu Rússar
vilja komast, eins og sakir
standa. Það sýnir undanláts-
semi þeirra í Berlínardeilunni,
þegar þeir sáu fram á, að vest-
urveldunum var það full alvara
að láta ekki hlut sinn.
AukiS viðskipta- og
taugastríð.
Samkvæmt þessu virðist það
sennilegast, að enn um sinn láti
Rússar sér þaö nægja að herða
viðskipta- og taugastríðið við
Tító. T. d. er líklegt, að þeir
slíti að mestu eða öllu stjórn-
málasambandinu við Júgóslav-
íu. Jafnframt verði öllum við-
skiptum milii Júgóslavíu ann-
ars vegar og Sovétríkjanna og
leppríkja þeirra hins vegar slit-
ið til fulls. 1 annan stað verði
reynt að efla áróðurinn gegn
Tító meðal Júgóslava og undir-
búa uppreisnartilraunina í
Makedóníu sem bezt, svo að
hægt verði að hleypa henni af
stokkunum, er rétt tækifæri
þykir bjóðast til þess.
Af þeirri reynslu, sem er
fengin af deilum Júgóslava og
Rússa, þykir ólíklegt, að aukið
viðskipta- og taugastríð af
hálfu Rússa beri árangur. Rúss-
ar héldu í fyrstu, að það nægði
þeim til að steypa Titó, að láta
Kominform ráðast á hann. Það
hafði hins vegar öfug áhrif, því
að þær ádeilur styrktu hann
aðeins í sessi. Síðast hertu þeir
árásirnar og gerðu það „bæði í
nafni eigin ríkisstjórnar og rík-
isstjórna lepplandanna Það
hafði líka öfug áhrif. Þá var
gripið til viðskiptaþvingana, og
leppríkin látin smásaman hætta
viðskiptum við Júgóslavíu. Það
hefir heldur ekki borið tilætlað-
an árangur. Tito virðist hafa
meira traust þjóðar sinnar en
nokkuru sinni fyrr. Hins vegar
hafa Rússar með þessu neytt
hann til að taka upp aukin
skipti við vesturveldin í vaxandi
mæli.
Hætt er við, að aukið við-
skipta- og taugastríð af hálfu
Rússa leiði enn til samskonar
árangurs, Tító aðeins styrkist í
sessi og samvinna hans aukist
við vestrænu þjóðirnar. Rússar
verða þá að velja á milli þess
að beita vopnavaldi eða að játa
ósigur sinn.
TITO.
Ósigrar grísku uppreisnar-
hreyfingarinnar.
Það rekur á eftir Rússum að
fá úrslit í deilunni við Tító, að
uppreisnarhreyfingin í Grikk-
landi virðist nú i þann veginn
að syngja sitt síðasta vers. Að-
staða hennar hefir stórum
versnað við það, að Júgóslavar
veita henni ekki neina hjálp
lengur. í „hreinsuninni“, þeg
ar Markos var steypt úr stóli,
missti hún jafnframt færustu
herforingja sina. Síðan hefir
hún verið mjög í molum og
stjórnarhernum virðist verða
vel ágengt í því að uppræta
seinustu leifar hennar. Það er
mikill ósigur fyrir Rússa, sem
þeir geta kennt Tító um, ef
gríska uppreisnarhreyfingin
bíður fullnaðarósigur, eins og
flest bendir nú til.
Þá bendir og flest til þess, að
Títódeilan valdi Rússum mikl-
um erfiðleikum í leppríkjunum.
Hún veitir hinum sjálfstæðari
mönnum þar þá trú, að þessi
ríki geti alveg eins brotizt
undan ofurvaldi Rússa og Jú-
góslavía. Mótspyrnuhreyfingin
í þessum löndum er því líkleg
til að styrkjast meðan Titó er
ekki sigraður, eins og lika
„hreinsanirnar“ innan kom-
(Framhald á 6. síSu)
þessar ráðstafanir höfðu
bitnað á, en að fallast á heil-
brigðar kröfur verkalýðssam
takanna og afstýra þannig
hættulegustu öfugþróun í
fjármála- og atvinnulífi þjóð
arinnar. Meirihluti ríkis-
stjórnarinnar kaus heldur að
gerast verndari svarta mark-
aðsins, vöruokursins og hús-
næðisokursins, en að upp-
ræta þessar meinsemdir og
skapa þannig bætt kjör alls
almennings í landinu.
Með þessu háttalagi stjórn
armeirihlutans var yfirlýst
stefna stjórnarinnar svikin
eins fullkomlega og hægt var.
Vegna hins ískyggilega útlits
framundan kaus Framsókn-
arflokkurinn þó að gera enn
lokatilraun til samkomulags
á þessu sumri. Hún mis-
heppnaðist. Stjórnarmeiri-
hlutinn stóð enn vörð um
hagsmuni braskaranna og
vildi ekki láta skerða þá
fyrir neina muni.
Þetta eru hinar raunveru-
legu orsakir stjórnarslitanna
og kosninganna. Kosningarn
ar snúast um það, hvort á-
fram eigi að vernda hags-
muni braskaranna — svarta-
markaðinn, verzlunarokrið og
húsnæðisokrið —og leysa
vandamálin á kostnað al-
mennings eingöngu, eða
hvort gróðamöguleikum brask
aranna verði fórnað og þeir
látnir borga sinn fulla skerf
til viðreisnarinnar. Þeir, sem
sætta sig við það fyrra,
kjósa annað hvort Sjálfstæö
isflokkinn eða Alþýðuflokk-
inn. Hinir fylkja sér um
Framsóknarflokkinn og gera
hann svo öflugan, að honum
verði unnt að knýja það
fram, að braskararnir verði
ekki undanþegnir dýrtíðar-
ráðstöfunum, heldur verði
látnir gjalda sinn fulla skerf
til endurreisnarinnar.
Raddir nábúanna
Þjóðviljinn birti á sunnu-
daginn nokkur kjarnyrt hóls-
yrði Alþ.bl. um Stefán Jó-
hann, en segir síðan aö til
séu menn, er ekki vilji viður-
kenna mikilleik hans:
„Þessir menn eru sam-
herjar hans meðal ráða-
manna Alþýðuflokksins. Sú
einstaldega ruddalega með-
ferð, sem þetta mikilmenni
fslands var Iátið sæta við
síðustu kosningar, þegar
hann var flæmdur úr kjör-
dæmi sínu, úr tengslum við
aðdáendur sína, og látinn
fljóta á þing á hókstaf kosn-
ingalaganna einum saman,
lifir enn sem viðkvæmur
blettur í hugskoti allra fs-
lendinga. Slík hneysa má
ekki endurtaka sig. Mikil-
menni fslands hlýtur að
verða í kjöri í Reykjavík við
næstu kosDÍgar og bjóða þar
fram mikilleik sinn og þá
stefnu, sem ríkisstjórn hans
hefir fyrir land og þjóð.
Enda verður ekki séð að Al-
þýðuflokkurinn eigi glæsi-
legri kost en að bjóða stærsta
og þýðingarmesta kjördæmi
landsins upp á hið „geysilega
vinsæla“, „einstaka mikil-
menni“, „gæfu Alþýðuflokks-
ins“.
Vafalaust má telja, að Al-
þýðuflokkurinn verði við
þessari áskorun, ef hann
hefir slíka aðdáun á Stefáni
! og Alþýðublaðið vill vera
I láta.
Herbragð, sem aldr-
ei ber árangiir
Forystumenn Alþýðuflokks
ins og Sjálfstæðisflokksins
virðast hafa framkvæmt
fyrstu hernaðaráætlun sína
gegn Framsóknarmönnum í
kosningabaráttunni, sem nú
fer í hönd. Framkvæmd þessi
er sem hér segir: Báðir flokk-
arnir neita að beiðast lausn-
ar fyrir ráðuneytið um Ieið og
þing er rofið- Alþýðuflokkur-
inn biður ráðherra Fram-
soknarflokksins að vera í rík
isstjórninni þangað til kosn-
ingum er lokið. Síðan er
Morgunblaðið, fyrir hönd
Sjálfstæðisflokksins látið ráð
ast á Framsóknarmenn fyrir
að hafa orðið við óskinni.
Þó var Mbl. rétt áður búið
að skamma Framsóknarráð-
herrana fyrir að ætla að
„hlaupast á brott“ úr stjórn-
inni, á meðan allt væri í
óvissu um afkomu sildveið-
anna og ráða þyrfti fram úr
ýmsum vandamálum til að
koma í veg fyrir stöðvun
veiðanna.
Margir munu svo mæla, að
þetta sé ekki stórmannleg
hernaðaraðferð, og er það
ekki ofmælt.
Framsóknarflokkurinn lagði
til, að stjórnin öll bæðist
lausnar um leið og samstarf-
inu væri slitið og þing rofið.
Þetta þýddi, að forsetinn
hefði beðið alla ráðherrana
að starfa áfram til kosn-
inga, og er venja að verða
við slíkri beiðni. Þetta var
það sem venjulega er kölluð,
á erlendu máli, „fungerandi“
stjórn, og er það fyrirbrigði
alþekkt hér á landi og ann-
ars staðar.
Stjórnfræðingar gera mun
á „fungerandi“ stjórn og
bráðabirgðastjórn eins og
þeirri, sem nú situr fram til
kosninga, en almenningur
ekki hafa orðið var við þann
mun hingað til, enda er
hann enginn í framkvæmd,
ekki einu sinni þó, að hið
„þjóðrækna“ blað Þjóðvilj-
inn reyni að útskýra hann á
ensku.
Fyrir Framsóknarmenn var
Iítil ástæða til að gera mun
á þessu tvennu, og mátti vel
Iáta það eftir forsætisráð-
herra, að hafa þá tilhögun,
er honum var geðfeldari.
Hitt hefði svo verið viðkunn-
anlegra, að bandamenn for-
sætisráðherrans hefðu ekki
notað það til áreitni við
Framsóknarflokkinn, að sú
tilhögun var samþykkt.
Framsóknarflokkurinn hef
ir lýst yfir því, að stjórnar-
samstarfi því, er verið hefir,
sé slitið. Af því leiðir, að
bráðabirgðastjórn sú, er nú
situr, mun ekki hafa með
höndum neinn sameiginlegan
undirbúning mála til að
leggja fyrir næsta Alþingi
eða yfirleitt framkvæma sam
eiginlega neinar meiriháttar
ráðstafanir til frambúðar.
Hins vegar munu ráðherrarn
ir í bráðabirgðastjórninni,
ráðherrar Framsóknarflokks
ins eins og aðrir, sinna dag-
legri afgreiðslu aðkallandi
mála — og væntanlega í
þeirri von, að glappaskot í
stjórnarráðinu á þessum
tíma verði þá færri en ella.
Nákvæmlega hið sama hefðu
þeir gert í „fungerandi“
stjórn, hvað sem tunglspek-
ingar Mbl. (og Þjóðviljans)
segja um það mál.
Þetta skilja allir, sem eitt-
hvað hafa fylgst með stjórn-
(Frumhald á 6. síðu)