Tíminn - 05.10.1949, Qupperneq 5

212. blað
TÍMINN, miðvikudaginn 5. október 1949

Miðvikud. 5. okt.
Ríkisskuldirnar og
stóreignaskatiur
Um seinustu áramót voru
skuldir ríkissjóðs orðnar
rúmar 200 milj. kr. og full-
víst má telja, að þær hækki
um nokkra miljónatugi á
þessu ári, vegna fyrirsjáan-
legs greiðsluhalla. Einnig má
búast við því, að nýjar skuldir
lendi á ríkinu vegna ábyrgða,
sem það hefir tekizt á hend-
ur.
Það skal tekið fram, að
hér eru aðeins taldar skuldir
ríkissjóðs sjálfs, en ekki stofn
ana hans, eins og t. d. sildar-
verksmiðjanna. Ríkisstofnan-
ir skulda auk þessa marga
tugi milljóna.
Það sýnir bezt, hversu þung-
bær skuidabaggi ríkissjóðs er
orðinn, að í fjárlögum þessa
árs er vextir og nauðsynlegar
afborganir af skuldum ríkis-
sjóðs áætlaðir um 27 millj. kr.
Eins og nú horfir, má telja
víst, að þessar greiðslur verði
talsvert yfir 30 millj. kr. á
næsta ári.
Þessi gífurlega skuldasöfn-
un er vissulega einn þyngsti
dómurinn um fjármálastjórn
undanfarinna ára. í lok hins
mesta gróðatímabils, sem
þekkt er í sögú þjóðarinnar,
ætti rikissjóður vissulega að
geta átt gilda sjóði, þar sem
skattar og tollar hafa ekki
heldur verið rieltt smásmugu-
legir. í stað þess eru skuld-
irnar nú mörgum sinnum
hærri en þær voru hæstar á
kreppuárunum fyrir stríðið.
Með þessu hefir 10 ára fjár-
málastjórn Sjálfstæðisflokks-
ins vissulega reist sér óbrot-
gjarnan minnisvarða.
Ef ekki verða nú gerðar
sérstakar ráðstafanir til að
losna við rikisskuldimar
munu þær hvíla sem þung
mara á atvinnuvegunum og
skattþegnunum á. komandi á.'
um. Vegna þeirra verður þá
að leggja á 30—40 millj. kr.
hærri skatta og tolla en ella.
Það verður þung byrði til við-
bótar öðru því, sem menn
munu þurfa að leggja á sig til
að tryggja framleiðsluna.
Væri hins vegar hægt að
losna við þessa skuldabyrði
nú þegar. að mestu og lækka
af þeim ástæðum skatta- og
tollabyrðina um 20—30 millj.
á ári, væri sannarlega stórt
spor stigið og ráðstafanir þær,
sem gera þarf vegna fram-
framleiðslunnar, þá gerðar
mikiu léttbærari.
í kosningaávörpiini þeim,
sem stjórnmálaflokkarnir
hafa nú látið frá sér fara,
hafa þeir allir, nema Pram-
sóknarflokkurinn, forðast að
minnast á þetta mál. Fram-
sóknarflokkurinn hefir hins
vegar bent á'örugga og sann-
gjarna leið til að tækka rikis-
skuldirnar. Það er að léggja á
sérstakan stóreignaskatt í
eitt skipti fyrir öll og nota
tekjurnar, sem þannig fást, til
að borga niður rikisskuld-
irnar. ■-.<-
Slíkir skattar hafa verið
lagðir á víða annars staðar
með góðum árangri, t. d. í
Danmörku. Var þó vissulega
minni ástæða til þess þar en
hér, því að verðbólgan hér
hefir fært ýmsum mönnum
Sjálfstæðis- og íhaldsmenn
hafa farið með stjórn Reykja-
vikur. Þeir eru ákaflega sjálf-
umglaðir yfir þessari stjórn
sinni. í blöðum þeirra er hvað
eftir annað vikið að þessu,
sem hinni einu sönnu fyrir-
mynd og landsmenn hvattir
lögeggjan til að fela Sjálf-
stæðismönnum forsjá sinna
mála. Þá hverfi örðugleik-
arnir og breiður, greiðfær
vegur liggi framundan. Að
hugsa sér að mega skella á
skeið eftir veginum þeim, þar
sem eintómir Sjálfstæðis-
menn eru á ferð og réðu öllu
á þjóðarbúinu einnig. Það
kemur vatn í munninn á
mörgum greinarhöf. við þá
tilhugsun.
En hver er þessi glæsilega
stjórn á Reykjavík?
Hún er ekkert yfirnáttúr-
legt fyrirbæri. Hún er eins og
hvert annað mannanna verk,
sem hefir sínar björtu og
dökku hliðar. Reykjavík er
vaxandi bær, sem hefir dregið
til sín meirihluta af getu og
fjármagni þjóðarinnar. Og
þegar möguleikar bæjarins
hafa ekki hrokkið til, hefir
ríkið hjálpað'honum með á-
byrgðum til stórframkvæmda.
Má þar tilnefna hitaveituna
og Sogsvirkjunina. En það eru
tvímælalaust merkustu fram-
kvæmdir Reykjavíkur frá
upphafi vega, auk hafnar-
innar.
Hið mikla fjármagn, sem
hefir sótt til Reykjavíkur,
skapar möguleika til að gera
mikið. Og hver sem fer um
bæinn, sér að mikið hefir
verið unnið. Heil bæjarhverfi
hafa byggzt og margar stór-
byggingar risið frá grunni.
Við aðalgöturnar eru verzlan-
ir í hverri búð. Reykjavík er
mikill verzlunarbær. Og þar
er margháttuð kaupmennska.
Stjórn bsðjarins fer með
ýmis sameiginleg mál hans
eins og lög standa til, líkt og
um aðrar bæjar- og sveitar-
stjórnir. Til þess að annast
þessi mál þarf hún nær sex-
tíu milljónir árlega í sköttum
af bæjarbúum, eða um eina
milljón á hvert þúsund íbúa.
Mörgum finnst þetta laglegur
peningur, sem töluvert sé
hægt að gera með. Fram-
kvæmdir eru auðvitað ýmsar,
en mikið hverfur án þess að
tiltölulega miklu meiri og ó-
verðskuldaðri gróða en fjár-
málaástand það 1 Danmörku,
er var talið réttlæta slíka
skattlagningu.
Það er réttlætiskrafa, sem
ekki er hægt að standa á
móti, að þvi aðeins sé hægt að
leggja nýjar byrðar á alþýð-
una, — hvort heldur sem það
er I formi nýrra tolla, nfður-
færslu eða gengislækkunar —
að þeir menn, sem grætt hafa
mest á verðbólgunni, séu áöu,.•
búnir að gjalda sitt fulla til-
lag til viðreisnarinnar. Hitt
verður jafnframt að tryggja,
að þessi sérstaki skattur verði
ekki eyðslueyrir, eins og svo
margir skattar hafa orðið.
Það verður bezt gert með því
að nota hann til að greiða nið-
ur skuldir ríkisins og koma
rekstri þess þannig á traust-
ari grundvöll.
Almenningur getur glö * ;t
séð það á því, hvaða stjórn-
málaflokkum hann getur
bezt treyst i baráttunni gegn
stórgróðamönnunum, að það
er Framsóknarflokkurinn
varanleg verðmæti skapist.
Og þegar Sjálfstæðismenn eru
marg ítrekað að hæla sér fyrir
stjórn Reykjavíkur, er tæp-
lega þegjandi yfir ýmsum ves-
aldómi þeirra, og mega þeir þá
sjálfum sér um kenna, að á
þetta er minnst, nú fyrir
kosningarnar.
Fyrsta krafa hvers ein-
asta manns, næst á eftir að
seðja hungur sitt og hylja
nekt sína, er að hafa þak yfir
höfuðið. Hver einasta stofn-
un, sem einhver úrræði hefir,
leggur einnig megin áherzlu
á þetta. Öll sveitarfélög klifa
þrítugan hamarinn til að
eignast þinghús, það er hús,
þar sem þau geta haldið fundi
og haft skrifstofur eftir stærð
og þörfum hvers þeirra.
En þetta gerir Reykjavík
ekki undir stjórn Sjálfstæðis-
manna. Hún, sem er lang
stærsta bæjarfélagið og hefir
mesta möguleika, er aumust
allra í þessum sökum. Hún á
engan samastað fyrir fundi
sína eða skrifstofur. Öll henn-
ar margháttaða stjórn og
rekstur verður að hafa aðset-
ur í leiguskrifstofum.
Þetta er ótrúlegt, en þetta
er því miður satt.
Alveg sérstaka hæfileika
þarf til þess að hrósa þessari
hagsýni og smæðin er svo
takmarkalaus, að bezt er að
hafa hér sem fæst orð um.
Þetta er sambærilegt við, að
Alþingi ætti engan samastað
og yrði að lifa á bónbjörgum
um húsnæði fyrir fundi sína.
Eða að ríkið ætti ekkert hús
fyrir stjórnarráðsskrifstof-
urnar o. s. frv. Ekki hæstirétt-
ur, háskóli eða menntaskóli,
ekki póstur eða simi, ekki
Samband ísl. saravinnufélaga
eða bankarnir, og allra sízt
Búnaðarbankinn. í þessu ljósi
er auðskilin ádeila Sjálfstæð-
ismanna á byggingu búnaðar-
bankahússins.
En þetta er steinrunnið
afturhald, aftan úr grárri
forneskju.
Ekki hefir bærinn verið
miklu framkvæmdasamari í
sjúkrahúsmálum sínum
Hann mun reka eitt sjúkra-
hús, Hvítabandið, og hafa til
umráða minna en eitt rúm á
hverja 1000 íbúa. Ekki þætti
einn, sem krefst þess, að þeir
séu látnir leggja raunhæfan
skerf til viðreisnarinnar.
Sjálfstæðisflokkurinn þegir
mjög vandlega um þetta mál
og þá gerir vitanlega Al-
þýðuflokkurinn það sama.
Sósíalistaflofckurinn minnist
aðeins á það i því formi, að
stórgróðamenn verði látnir
leggja fram skyldulán. Hitt
geta forsprakkar hans ekki
hugsað sér, að Sveinn Valfells
og aðrir stórgróðamenn
flokksins, verði að leggja
nokkurt fé beint af mörkurn
vegna viðreisnarinnar.
Allir réttsýnir umbótamenr.
munu því fylkja sér um Fram-
sóknarflokkinn til að knýja
þetta réttlætismál fram. Með
því verða aðrar ráðstafanir
gerðar alþýðunni léttbærari
og möguleiki skapaður t!l
þess, að ríkið geti eitthvað
minnkað skattaklyfjarnar,
sem það verður nú að leggja á
almenning og framleiðsluna,
vegna hinna gífurlegu vaxta-
og afborganagreiðslna ríkis-
sjóðs.
það til fyrirmyndar úti á
landsbyggðinni.
Annað heilbrigðismál hefir
verið að flækjast fyrir bæjar-
stjórninni mörg undanfarin
ár, en það er glíman við sorp-
ið og sorphaugana. Sorp-
hreinsunin kostar bæinn nú
árlega nálega tvær millj.
króna. En sagan er ekki öll
Bærinn flytur sorpið fram í
fjöru nálægt einu úthverfinu.
Þ^r er hinn mesti óþrifnaður
að því. Sumt fýkur á land upp
og inn í ibúðarhverfin, sumt
tekur sjórinn og flytur það
upp að bæjardyrum manna,
sem nálægt sjó búa. Stund-
um loga eldar í þessum haug
um og leggur þá reykinn og ó-
lyktina. vítt um, eftir því sem.
vindurinn blæs.
Nýjustu fréttir af þessum
málum komu í útvarpinu ný-
lega, að bærinn ætlaði að
byggja sorpeyðingarstöð, þeg-
ar leyfi og fé væri fyrir hendi.
Það er ekki skemmtilegt
verk að skrifa um þessa hluti.
En það er naumast hægt að
komast hjá því. Skrumaug-
iýsingar Sjálfstæðismanna á
stjórn sinni í Reykjavík eru
líklegar til að villa ýmsum
sýn. Ábyrgöarlaust skjall lít-
illa ritsnáða um húsvillta
bæjarstjórn, sem þarf að taka
eina milljón í útsvör af hverj-
um eitt þúsund íbúum, má
ekki ómótmælt standa. Það er
mikill ábyrgðarhluti fyrir
kjósendur, að kjósa Sjálf-
stæðið vegna góðrar stjórnar
þess í Reykjavík. Annað og
meira þarf þar til að koma.
B.
SKIPAUTG6RO
RIKISINS
Breytingar á áætlun
strandferða-
skipanna
Þar sem heimkomu Heklu
frá Danmörk seinkar, breytist
áætlun skipanna sem hér
greinir:
Esja fer vestur um land til
Akureyrar hinn 8. þ. m., snýr
þar við og kemur sömu leið til
baka. Síðan fer skipið austur
um land til Siglufjarðar og
Akureyrar hinn 17. okt., snýr
þar við og kemur sömu leið
til baka.
Hekla fer væntanlega hrað -
ferð vestur um land til Akur-
eyrar hinn 18. b. m. og kemur
síðan inn á áætlun sína um
ferð austur um land hinn 2G.
þ. m.
„ESJA”
Hraðferð vestur um land til
Akureyrar hinn 8. þ. m. Tekið
á móti flutningi til Patreks-
fjarðar, Bíldudals, Þingeyrar,
Flateyrar, ísafjarðar, Siglu-
fjaröar og Akureyrar á morg-
un.
Pantaðir farseðlar óskast
sóttir á morgun.
Viðskiptin við
Rússa
Það er eitt helzta atriðið
í trúboði kommúnista, ac
bezta úrræði okkar gegr
kreppu og öðrum vanda, se
að hafa viðskipti við Rúss£
og leppríki þeirra. íslending-
ar eigi að hætta skiptum viö
Vestur-Evrópuþjóðirnar og
Bandaríkin, en treysta á við
skiptin við Rússa. í Rússland
séu nógir markaðsmöguleik
ar fyrir ísl. fiskafurðir og
Rússar vilji kaupa þær fyrir
hátt verð.
Sannleikurinn í þessun,
málum er sá, að allmikið var
selt héðan af sjávarafurðum
á árunum 1946—47. Síðar
hafa Rússar engin viðskipt
viljað hafa við okkur, þráti;
fyrir mikla eftirgangsmun.
ísl. stjérnarvalda.
Síðast nú í sumar fórt
fram fyrir atbeina íslenzki
ríkisstjórnarinnar viðræður i
Reykjavík um viðskiptamái
milli rússneska verzlunav -
fulltrúans hér, Pantchenko
og 6 manna nefndar af hálfi
íslendinga, en í henni vori
fyrrv. sendiráðsritari i
Moskvu og nokkrir kunniv
f jármála- og verzlunar
menn. í skýr^lu nefndarinn-
ar til ríkisstjórnarinnar un,
það, sem fram fór á viðræði
fundi 15. júní 1949 segir m. a,
svo:
„Pantchenko tók strav
fram, að hann teldi ÞÝÐ-
INGARLAUST FYRIR SIG
AÐ SÍMA AUSTUR VARÐ
ANDI ÓSKIR OKKAR UM
AÐ RÚSSAR KEYPTL
FREÐFISK. Persónulegi,
segist hann áiíta, að slík\;
yrði aðeins til að tefja,
samningaviðræðurnar. Síð
an cyddi hann löngun
tíma í að útskýra fyrir okk
ur ástæðurnar til þess, aó
Rússar VILDU EKKI FREU
FISKINN. Sagði hann. art i
fyrsta lagi væri varan alh
of dýr. í öðru lagi haf;
Rússar ekkh nægar kæli
geymslur fyrir fiskinn, og
loks kynni almenningur
þar ekki að meta þessa
vöru, og eftirspurn eftiv
henni væri engin. — —
(Hann) viðurkenndi, ao
fiskurinn væri í alla staðu
góð vara, en væri alitof dýv
og ekkert þýddi að bjóðfc
hana til Sovétríkjanna'*
Hið eina, sem Pantchenkc
sagði Rússa vilja kaupa áf
íslendingum, var síldarlýsJ
og saltsíld, og þá eingöngi
fyrir rússneskar vörur.
Um viðræður á fundi 7. júlr.
segir nefndin svo:
„Um síldarverðið sagði
hann (Pantchenko), t ar
það væri alltof hátt“ — þ.t
það verð, sem nefndii
liafði stungið upp á“. -
Á sama fundi skýrði hani,
frá verði á rússneskum vör-
um, sem íslendingar áttu-ac'
fá í staðinn. Um þetta segi
nefndin í skýrslu sinni:
„Pantchenko var stra:v
bent á, að verðið á rúss
nesku vörunum væri ALLT
OF HÁTT, og (sumt) FRAM
ÚR ÖLLU HÓFI“.
Þetta eru staðreyndirnai-
um viðskiptamöguleika
Rússlandi hingað til. Hvevn
ig halda menn, að ástatr-
væri nú, ef farið hefði ve
ið að ráðum kommúnista, ts
lendingar einangraðir í vi<>
skiptamálum frá hinum ves •
. rænu þjóðum, Marshali ■
(Framhald á 6. slSttj.