Tíminn - 04.01.1950, Blaðsíða 3

2- blaö
TÍMINN, miðvikudaginn 4. janúar 1950
3

ísiendingajpættir

Áttræður: Guðmundur Sveinsson,
bóndi, Bjarnarstaðahlíð
í Skagafjarðardölum cr
meiri náttúrufegurð en víða
annarsstaðar á landinu. Slétt
ar grundir og grösugar hlíð-
ar eru hið neðra, en ofar
fagrar fjallabrúnir, sums stað
ar með klettabeltum og gníp- ,
um. Straumþungar jökulár
falla þar fram ýmist í hrika- j
legum gljúfrum eða milli
malarkamba. Á fjallinu milli
dalanna, Austurdals og Vest- |
urdals, er fögur útsýn í góðu
skyggni. Víðáttumikið og fag
urt hérað blasir við á aðra
hönd, en jökulbungur og fell
hálendisins á hina. Þarna á
fjallinu eru gamlar menjar
hér og þar. Það eru hrunin
smalabyrgi. Þessi lítilfjörlegu
mannvirki eiga sína sögu, j
sem nú er að mestu týnd. Það
er fokið í spor smalamann- j
anna og fáir þeirra ofar
moldu.
Við skulum reyna að gægj-
ast undir tjald timans og lit-
ast um á þessum slóðum. Viö
sjáum þar þrjá smalamenn
með hjarðir sínar, sinn frá i
hverjum bæ. Þeir hittast dag j
lega og gera sér ýmislegt til
gamans í frístyndum sínum. |
Þeir hafa hesta hjá sér, sem'
veita þeirii mikla ánægju, og
þeir skella á skeið bæði að
þörfu og óþörfu. Elzti dreng-
urinn hefir jafnan forustuna
og leggur á ráðin í leikjum
og starfi. Einu sinni dettur
honum í hug, að þeir skuli
riða út í tjcrn og kanna dýp-
ið- Hann vissi það, að faðir
hans og frændur hikuðu ekki
við stór vatnsföll, þegar þörf
gerðist að komast yfir. Hann
grunaði að vísu, að blátt
bann yrði sett við slíku til-
tæki, ef vitað væri heima, en
þrek og þor æskumannsins
gerði sínar kröfur.
70 ár eru liðin og margt
hefir breytzt, en forustumann
inn á fjallinu finnum við enn
þá í Vesturdal. Það er GuS-
mundur Sveinsson, bóndi að
Bj arnastaðahlíð.
Hann er fæddur í Fremri-
Svartárdal 28. marz 1869. For
eldrar hans voru Sveinn Guð
mundsson og Þorbjörg Ólafs-
dóttir. Tveggja ára gimall
fluttist hann með foreldrum
sínum að Bjarnastaðahlíð og
hefir dvalið þar síðan. Hann
er fyrsta barn foreldra sinna,
en þau áttu 15 börn og kom-
ust 12 upp.
Árið 1900 kvæntist Guð-
mundur Ingibjörgu Friðfinns
dóttur og reistu þau bú í
Bjarnastaðahlíð sama ár og
bjuggu þar síðan góðu búi í
47 ár samfleytt. Þau eignuð-
ust þrjú börn, sem upp kom-
ust, og eru það: Snjólaug,
húsfreyja á Hafgrímsstöðum,
Sveinn bóndi í Árnesi og Gísli
bóndi í Bjarnastaðahlíð.
Guðmundur í Bjarnastaða-
hlíð er kominn af skagfirzk-
um og húnvetnskum ættum.
Ættf^ður hans hafa yfirleitt
haldið sínum hlut í lífsbar-
áttunni og margir þeirra skar
að fmm úr og haft manna-.
forráð. Afi hans í föðurætt
var Guðmundur bóndi í
Fremri-Svartárdal Guðmunds
son bónda á Vindheimum,
Tómassonar bónda í Sclva-
nesi Jónssonar bónda í Litlu-
hlíð, Ólafssonar bónda þar.
Guðmundur í Bjarnastaða-
hlíð er því 7- ættliður í bein-
an karllegg, þeirra er bænd-
ur hafa verið í Lýtingsstaða-
hreppi fyrir og um miðja síð-
ustu öld.
Þorbjörg móðir Guðmund-
ar í Bjarnastaðahlíð var
dóttir Ólafs hreppstjóra í
Litluhlíð. Hann var sonur
Guðmundar bónda á Barka-
stöðum og Ingibjargar konu
hans, en þau voru systkina-
börn að skyldleika. Guð-
mundur á Barkastöðum var
sonur Eyjólfs bónda á Eiríks-
stöðum Jónssonar á Skeggja-
stöðum, sem Skgegjastaða-
ætt er kennd við, en Ingi-
bjcrg dóttir Ólafs Andrésson-
ar í Valadal og Bjargar Jóns-
dóttur frá Skeggstöðum.
Það var eitt hið mesta
gæfuspor Guðmundar í
Bjarnastaðahlíð, þegar hann
gekk að eiga Ingibjörgu Frið
finnsdóttur. Hún er sóma-
kona, sem ekki má vamm sitt
vita i neinu. Ljúflyndi henn-
ar og prúðmennska er frá-
bær. Hún er ein af þeim kon-
um, sem gera garðinn fræg-
an með hljóðlátu starfi og
hlýju brosi. Faðir hennar,
Friðfinnur Friðfinnsson, var
Eyfirðingur að ætt. Hann lézt
þegar hún var kornung. Eftir
það ólst Ingibjörg upp á
Ábæ hjá Margréti móður
sinni, en hún var dóttir Guð-
mundar Guðmundssonar
bónda þar og konu hans,
Valgerðar Guðmundsdóttur
frá Skildinganesi syðra. Guð-
mundur á Ábæ var gildur
bóndi og merkur maður á
sinni tíð, meðal annars fyr-
ir samgöngubætur sínar í
Austurdal laust eftir miðja
síðustu öld.
Fyrstu minningar um Guð-
mund í Bjarnastaðahlíð á ég
frá þeim tíma, er ég kom fyrst
til kirkju að Goðdölum. Ég
heyrði klukkurnar hringja og
athygli mín beindist að mann
inum, sem stjórnaði þessum
dásamlega hljóm. Ég hafði
líka heyrt talað um hann sem
einn af mestu bústólpum sveit
arinnar. Árin liðu og ég gekk
til spurninga í nokkra vetur,
og ekki minnist ég þess, að
það kæmi fyrir, að Guðmund
ur væri ekki við kirkju. Hann
kom venjulega fyrstur og fór
síðastur. Þó hafði hann verk
að vinna á helgum dögum
sem aðra daga og blessun
fylgir bænagerð. Hann gætti
fjár á beitarhúsum hinum
megin við ána, á móti Goð-
dölum. Þarna í fjallshlíðinni
fögru, þar sem vorsólin leys-
ir klakabönd vetrarins fyrr
en annarsstaðar, á hann
mörg spor. Þar hefir hann
haft á hendi fjárgeymslu og
gengið á beitarhús nokkuð á
sjötta tug ára.
Svo sem að líkum lætur
með mann á þessum aldri,
hefir hann lifað tvenna tíma.
Hann hefir í æsku mótast af
lífsvenjum liðinnar aldar, en
síðar fylgst með hinum stór-
felldu breytingum og tekið
þátt í hinni tæknilegu þró-
(Framhald á 7. síðuj
Athugasemd við
„Tvær rímur”
Ræða forsetans
Snæbjcrn Jónsson bóksali
hefir gefið út bók, sem hann
néfnir „Tvær rímur“. Fyrri
ríman heitir „Litið í Natans-
sögu“, en hin síðari „Skálda-
flotinn“. |
Eftir formála og efnisyfir-
lit hefst bókin á langri rit-
gerð, sem hann nefnir „For-
spjall“. Þetta er athyglisverð
grein; höfundur kemur víða
við og ræðir efnið af fullri
hreinskilni. Hann bendir á
margt, sem miður fer hjá okk
ur íslendingum og verið get-
ur, að einhverja svíði undan
ádeilum hans. Eflaust má
deila um það, hvort hann er
ávallt sanngjarn í dómurii sín
um. En samt sem áður á
hann þakkir fyrir forspjallið.
Fyrir fyrri rímuna vildi ég
einnig mega rétta höfundi
hlýja þakkarhönd. Þess væri
full þcrf, ef unnt væri að
bregða ljósi nýrrar þekking-
ar yfir þetta fólk, sem sagan
fjallar um, svo að unnt væri
að skilja betur en áður var
eðliskosti þess og örlög.
Á skáldslcap höfundar legg
ég engan dóm, tel mig ekki
þeim vanda vaxinn. Þó virð-
ist mér bregða fyrir í Skálda-
flotanum meiri óvandvirkni
en ég hafði búist við Gildi
bókarinnar sem fræðirit rj>rn
ar ekkert við það-.
Það sem kom mér til að
taka pennann, eru ummæli
höfundar um eitt skáldið,
Guðmund Sveinbjarnarson í
Borgarnesi. Hann segir (bls.
144):
„Gvendur ýtti Sveinbjörns-
son,
seglin vel hann greiðir;
henti slys sem var til von,
hann valdi hættuleiðir.
En þótt fræði að fullu reynd
fengi ei staðist prófið;
þessi orti allt af greind;
er þá á lofi hófið“.
Forseti íslands, hr Sveinn |
Björnsson, lieilsaði nýju ári j
með ræðu á nýársdag. Ræða J
forsetans var mjög ólík og j
frábrugðin öðrum tímamóta- j
ræðum, sem heyrzt hafa hér ,
á landi síðustu arin.
Ræðan var öll Iofgerð og ^
cður til íslenzkrar gróður- [
moldur. íslenzk gróðurmold j
hefir beðið þess í 1000 ár, að ,
henni væri sómi sýndur, j
sagði forsetinn. Þeir sem
rækta jörðina^- ganga í lið
með guði almáttugum, að
skapa.
Forsetinn Iagði áherzlu á,
að landbúnaðurinn ætti að
verða höfuðatvinnuvegur ís-
lendinga í framtíðinni. Það
væri sá sess, sem hann ætti
skilið. Hann rökstuddi mál
sitt með dæmum og áliti
ýmsra merkra manna og
sinni eigin lífsreynslu.
Ræðan var vel byggð, ný-
stárleg og öll hin merkasta,
svo af bar. Er nýtt að heyra
menn í æðstu stöðum tala
þannig, sem brýtur svo ger-
I samlega gegn ríkjandi skoð-
| unum og stefnu í þjóðmálum
! síðustu ára. En eins og gerzt
; má sjá, ef skyggnzt er til
j veðurs í þjóðflutningum nú-
I tímans, stefnir hröðtim skref
i um að því, að flestir lands-
menn safnist saman á eitt
j útnes og skaga á suðvestur-
strönd íslands. En það skulu
menn hafa fyrir satt, að
þetta gerist ekki án orsaka.
Heldur er þetta bein afleið-
ing og óhjákvæmileg af
menntun og f jármálaþróun
og stefnu sfðustu áratuga.
í blöðum og á munnfund-
um, í þingsölum og útvarpi
hefir verið haldið uppi fána
þorsksins og síldarinnar og
kaupmennskunnar. Þetta hef
ir vei'kað á þjóðina líkt og
áfengt öl á óreyndan ungl-
ing Henni hefir förlast minni
og daprast sýn til feðra sinna
og mæðra, en fest sjónar á
gullnum sölum og dáindis
fallegum klæðum og fótleggj-
um klæddum silki eða nyloxi
í íslenzkum snjóéljum. Hún
hefir fest sjónar á síldar-
happdrætti og lagt ótrúlega
mikið af orku sinni undir, til
að freista að vinna í því. En
eins og gengur í happdrætt-
um, er jafnan tvísýnt um
vinningana. En þá er þó hægi
að kenna öðrum um sínai
eigin ófarir. Nú ciga fimm síð
ustu árgangar síldarinnai
ckki upp á pallborðið hjá
ýmsum íslenzkum stjórnmála
mönnum. Mætti raunar svo
fnra, að líf síldarinnar tor-
vcldaði framabraut þeiira og
xTæri minnst eftirsjá að.
Hitt er meira um vert, og
hreinn þjóðarvoði, ef fram ei
haldið stefnunni, sem nú hort
ir, að allt þjóðlífið magnisi
af kaupmennsku og trú á
fljóttekinn gróða, sem komi
upp í fangið, án lítillar
áreynslu. Er þá komið út á
flughálku, sem erfitt er að
fóta sig á. En neðan undii
svellbólstranum vís hnignun
andlega og líkamlega.
Við lestur áramótahugleið-
inga forystumanna stjórn-
málaflokkanna nú um ára-
mótin verður ríkast í huga, að
þeir telji þjóðina standa
ískyggilega nálægt fossbrún-
inni, svo tvísýnt sé um fram-
tíðina.
Þá tekur forsetinn til máls
og kveður á um, hver muni
giftudrýgst stefna í málum
þjcðarinnar á næstu áratug-
um. En hún er í fáum orðum
að efla landbúnaðinn, gcra
hann að höfuðatvinmivegii
þjóðarinnar. Endurheimta
trúna á landið.
Ræða forsetans eru or í
tíma töluð. Mestu auðæfin
sem við eigum er íslonzk gróð'
urmold og fossar og hverir-
Þetta allt, bessi náttúruauð-
æfi, eru sá vitazgjafi, sem
mun fæða og verma og efla
til dáða óbornar kynslóðii
þjóðarinnar. B. G.
Og á bls. 260 segir:
„— en ekki hefir hann var-
að sig á því, hve ótraust heim
ild islenzk biöð eru, til skiln-
ings á fjarlægum heimsvið-
burðum“.
Hvaðan kemur Snæbirni til
efni til þess að segja, að skáld
ið hafi hent slys? Hvernig
getur hann séð, hvaða heim-
ildir það hafi notað? Hver
prófaði þeklcingu þess á fjar-
lægum heimsviðburðum?
Sem betur fer eru til fleiri
heimildir um þessa hluti en
blcðin ein og vík ég að þvi
síðar.
Vegna þess að kunnugt er,
að herra Snæbjörn Jónsson
er mikill aðdáandi og vinur
Breta — og er það sízt að
lasta, — verður það skiljan-
legt, að eftirfarandi erindi úr
Borgfirzkum ljóðum hefir ver
ið honum þyrnir í augum:
„Lýðræðisskrumarar skrafa
um frelsi,
en skilja þó aldrei, hvað er
helsi.
halda fast á hnefans valdi,
hvergi vilja slaka til.
Hvað um Sýrland? Hvað um
Jövu?
Hvað um Burma og Indlands
krcfu?
Mannfórnir og skattaskil.
Fleira mætti tína og telja,
Til er margt — úr nógu að
velja.
Til himnaríkis breitt er bil“
Þegar þess er gætt, að kvæð
ið, sem þetta erindi er í, var
ort árið 1945, meðan ófriður- .
inn var enn i fullum gangi og J
enginn gat séð fyrir, hver
verða mundu örlög þeirra j
þjóða, sem skáldið nefnir sem
'dæmi, máli sínu til skýring-
ar, þá virðist það vera nokk-
uð fljótræðiskennt að kasta i
fram svona dómsorðum.
Hvernig er unnt að telja
mönnum það til slysa eða van
sæmdar, að þeir geta ekki
sagt, iöngu fyrirfram, hvað.
muni gerast á komandi árum
langt úti í heimi?
Eins og drepið er á hér að
framan, eru til fleiri heimild-
ir um ýmsa heimsviðburði og
þá menn, sem þar koma við
sögu, en íslenzk blöð.
Sem dæmi skal ég nefna
Prestafélagsritið 1927 og 1928- j
Þar er gagnmerk ritgerð um í
indverska mikilmennið Ma- j
hatma Gandhi eftir Kjartan
prófast Helgason, og mun það
hverjum manni ofraun að ve-
fengja frásögn hans.
Þess er skylt að geta, með
fullri viðurkenningu, að Brst
ar eru nú búnir að slaka til
á hnefavaldinu hvað Indland
snertir og fleiri lönd þar
syðra, en þrátt fyrir það geym
ir sagan glöggar myndir af
fyrri framkomu þeirra við
þessar þjóðir.
Árið 1900 orti Guðmundur
Friðjónsson kvæði til vinar
síns, sem var á fcrum til Vest
urheims. Hann segir:
„Ætlarðu að glata ánum þín-
um?
afbragðs hesti, tryggum vini?
þínu góða kúakyni?
kasta í enskinn börnum þín-
umV
Níðinginn, sem Búa bítux,
Búddha lýð til heljar syeltir,
hundingjann sem hausi veltir,
hvar sem bráð á jörðu litur.
Viltu heldur þrælnum þjöna,
þeim sem hefir gull í lendúm,
heldur en Kára klæðabrennd-
um,
kónginum við öskustóna?“
Ég man ekki eftir, aó nefnn
íslendingur tæki þá svari
Breta. En hvað segir Snæ-
björn um þessi ummæli Guð-
mundar Friðjónssonar?
Að lokum skal ég taka þaö
fram, að ég ber engan kala
til Breta, það er síður en svc,
ég dáist að þeim fyrir sam-
heldni þeirra, þrautseigju og
fleira, en mér finnst það o-
þarfi að loka augunum fyri
göilum þeirra, eða rjúka upp
til andmæla, þó að bent se fc
eitthvað af því, sern miður íer
hjá þeim í stjórnmálun.,
heima eða erlendis.
Sigurjón Kristjánssoii
frá Krumshólum.