Tíminn - 25.02.1950, Blaðsíða 3

37. blað
TÍMINN, laugardaginn 25. febrúar 1950
3
Æskuheimilið, ungmennafélögin og góðir samferða-
menn hafa gefið mér bezta veganestið"
Einn kunnasti íslendingur-
inn, sem nú er uppi, Vigfús
GuSmundsson í Hreðavatns-
skála, er sextugur í dag. í ttl-
efni af því hefir blaðamaður
frá Tímanum beðið Vigfús að
segja lesendum blaðsins frá
hinum sögulega starfsferli
sínum og brást Vigfús vel við
þvi. Þó kaus hann að láta
æsku- og ungkngsárin sitja í
fyrirrúmi, enda er það í sam
ræmi við þá stefnu hans fyrr
og síðar að láta æskuna hafa
forgangsrétt.
Vigfús gerðist fljótlega
gestgjafi eftir að hann kom
heim eftir dvöl sina úti í lönd
um og hef.'r nú um þriggja
áratuga skeið verið einn
þekktasti og vinsælasta gest-
gjafi landsins. Jafnframt hef
ir hann gefið sig m!kið að
opinberum málum og verið
þar hinn röskasti liðsmaður.
Hann var einn af áhrifamestu
brautryðjendum Framsóknar
flokksins í Borgarf jarðarhér-
aði. í miðstjórn flokksins hef
ir hann átt sæti í nær tutt-
ugu ár og sömuleiðis í blað-
stjórn Tímans. í þau tvö
skipti, er Framsóknarflokk-
urinn hefir hafist handa um
útgáfu dagblaðs hér í bæn-
um, hefir Vigfús verið feng-
inn til að vera framkvæmda
stjóri útgáfunnar fyrsta
spölinn. Starfsmenn Tímans
vilja því nota þetta tæki-
Rætt við Vigfús Guðmundsson á sextugsafmæli hans
væri að ferma hann, og kenna
honum undir lærða skólann,
og hafði hann hlakkað ákaf-
lega til að fá að ganga
menntaveginn. En sumarið
eftir að pabbi fermdist, dó sr.
Guðmundur á Melstað. Þar
með var lokið skó:agöngu föð-
ur míns. Átti hann svo heima
á Eyri, alla sína ævi.
Fyrst man ég eftir mér vor-
ið 1893, þá rúmlega þriggja
ára. Það var verið að rífa búr-
ið —- gamalt torfbúr — og
reisa annað nýtt, auðvitað úr
torfi lika. Þetta fannst mér
vera sérstakt stórvirki, og ég
man eftir störa skyrsánum i
gamla búirinu, sem kari-
mennirnir voru í vandræðum
að hreyía.
Vorið 1894 man ég næst
eftir mér. Þá var jarðabóta-
maður nokkra daga hjá okk-
ur, sem hét Steinn Jónsson,
greinagóður og ágætur mað-
ur, sem nú dvelur háaldrað-
ur í Elliheimilinu í Reykja-
vík. Hann sléttaði m. a. flöt
rétt fyrir sunnan hlaðvarp-
ann, sem hét jafnan síðan
Steinsflöt. Var ég, krakkinn,
að veltast í flaginu hjá hon-
um. Túnið var allt kargaþýft.
Það voru stórar og fallegar
þúfur, sem Steinn pældi nið -
ur þarna sunnan við bæjar-
vegginn. Við elztu systkinin
honum ánægjulega sam-
vinnu fyrr óg síðar.
Vigfús hefir jafnan verið
mikdl áhugamaður um rækt
un Iandsins og byggði fyrir
mörgum árum myndarlegt
nýbýli í grennd við Borgar-
nes, þar sem bróðir hans býr
nú. Hann er mikill unnandi
þjóðlegra fræða og fagurra
bókmennta og kom það
glöggt í ljós, er hann gaf út
tímaritið Dvöl um nokkurra
ára skeið.
Annars verður þvi sleppt
hér að kynna Vigfús nánara
eða að bera hól á hann, þótt
þar gæti verið af nógu að
taka. Vigfús mynd: ekki taka
því vel og halda að menn á-
litu hann orðinn gamlan, ef
farið værj að skrifa um hann
í eftirmælastíl. Það skal að-
eins tekið fram, að hann er
færi sérstaklega og þakka sáum eftir þeim. Við höfð-
um notað þær fyrir hesta.
Næst man ég vel eftir góða
sumrinu 1895, sem ég held að
hafi verið eitt af þremur beztu
sumrum, sem ég hefi lifað hér
á íslandi. En aftur var næsta
sumar sérstaklega rigninga-
samt og svo öll sumurin fram
á aldamótin.
Jarðskjálftarnir 1896.
Þeim, sem muna sumarið
1896, verður það sérstaklega
minnisstætt, vegna hinna
ógurlegu jarðskjálfta, sem þá
gengu. Þá hrundi fjöldi bæja
á Suðurlandsundirlendinu, og
voru alltaf öðruhvoru að ber-
ast voðasögur að austan um
tjón cg skelfingar.
Fyrstu jarðskjálftarnir
komu um kvöldið, þegar fólk-
| ið var nýkomið heim af engj -
. ., , . . unum. Höfðu þá margir orðið
áre ðanlega enn jafnungur i, hræddir> en ég var sofnaður
anda oa þegar hann „dans
aði yfir Atlanshaf“ fyrir 40
árum síðan.
Svo verour honum sjálfum
gefið orðið:
og vissi ekkert af þessum
vcða. Um miöjan dag dag-
inn eftir komu þeir aftur. Þá
vorurn við krakkarnir og
mamma stödd í baðstofunni,
j sem var þrepbaðstofa með
Barnsárin. jlágum vegejum. Kom stund-
— Þú ert fæddur og uppal- um fyrir, að hross fóru upp á
inn Borgfirðingur? , þekjuna og varð af því mikill
— Já. Ég var fæddur og skruðningur og allt lék á
uppalinn að Eyri í Flókadal, reiðiskjálfi. Þegar jarðskálft-
sonur hjónanna Kristínar inn kom, nötraði alit, og ég
Kláusdóttur og Guömundar þaut til mömmu minnar og
Eggertssonar. Við vorum 5 sagði að nú þyrfti að flýta
systkinin. Ég var elztur af sér og reka hrossin ofan af
fjórum bræðrum, en systirin baðstofunni. Engjafólkið
eldri. Hún dó um tvítugt. jsagði, að jörðin hefði þá
Faðir minn var yngstur af geng ð í öldum umhverfis
mörgum börnum foreldra sig.
sinna, og hét í höfuðið á móð- j
urbróður sínum, sr. Guðmundi Æskuleikirnir og
Vigfússyni á Borg og síðar. íslendingasögurnar.
að Melstað. En ég heiti eftir j — Hvað höfðuð þið krakk-
langafa mínum, Vigfúsi bónda arnir helzt fyrir stafni?
á Signýjarstöðum. Pabbi var! — Við byggðum okkur hús
næmur og minnugur, svo að j og höfðum í þeim og við þau
af bar. Ætlaði sr. Guðmund-| stórar hjarðir af fé, kúm og
um, móðurbróðir hans, að . hrossum, þ. e. hornum, kjálk^
taka hann að sér, þegar búið I um og leggjum. Sérstaklega
var til þess tekið, að ég ætti
fleiri og merkilegri horn held-
ur en nokkur annar krakki í
dalnum. Var spáð fyrir mér,
að ég yrði mikill sauðabóndi.
Á vetrum byggðum við snjó-
kerlingar og karla og snió-
hús. Stundum grófum við
okkur hin mestu völundar-
hús, rangala og stofur, í snjó-
sköflum, og ókunnir menn,
sem á sköflunum gengu,
vissu ekki að þar undir fótum
þeirra væru saiarkynni okkar
Setið yfir kvíaánum.
Átta ára fór - ég- að setj a
yfir kviaártum fhamSni á heiði.
Var það hálftíma til klukku-
tíma gangur frá bænum, og
sá ég ekki til bæja allan dag-
inn. Fyrsta sumarið týndi ég
stundum af ánum og olli það
mér mikilla hugrauna og erf-
iðis að leita upp urn heiðar,
innan um fjölda geldfjár, að
þeim ám, sem týndust.
En þetta varð ekki nema
fyi-sta sumarið. Hefi ég oft
krakkanna. Einu sinni man skilið það síðan, að hjásetan
ég, að tryppi hafði dottið of-Jvar einhver minn bezti skóli
an í eina stofuna okkar að á barnsárunum, Ef ég sat vel
nóttu til, og var þar illa á sig hjá, svo að ærnar mjólkuðu
komið að morgni, þegar að j vel, féklc ég hrós fyrir og
því var komið. Máttum við jafnvel einhvern aukaglaðn-
þá ekki fyrst um sinn stunda ing. Til þess að skila öllum
neðanskaflagröft eins og áð-
ur. —
Mér gekk mjög vel að læra
að lesa. Las ég hátt fyrir
j heimilisfólkið í marga vetur,
meðan ég var krakki. Þegar
| það sat að tóvinnu á kvöldin.
j Var ég m. a. búinn að lesa
, hátt, fyrir heimilisfólkjð, all-
j ar íslendingasögurnar, áður
I en ég varð 9 ára. Fékk ég hið
i mesta dálæti á ýmsum forn-
köppum, svo sem Kára,
ánum á réttum tíma í kví-
arnar, þurfti ég sérstaka að-
gæzlu og vakandi trúmennsku
við það, sem ég var settur
yfir. Þarna voru því hagsmun-
ir mínir og foreldra minna í
| — Jú. Blöðin fengum við
einu sinni í mánuði og urðum
þá að sækja þau alllanga leið.
Oft liðu heilar vikur, einkum
á vetrum, að enginn maður
afbæjar kom að Eyri, en á
sumrum var dálítið af ,mönn-
um, er fór yfir hálsana,
Þeir, sem komu lengra að,
voru helzt flakkararnir. En
það voru líka ýmsir af þeim
skemmtilegir gestir. Kjartan
gamli, sem oftast var nefnd-
ur Kúa-Kjartan, var þeírra
skemmtilegastur. Gat' hanri
reyndar varla talist flakkari,
en fsrðaðist mikið sem bók-
sali og við að flytja kýr úr
einum stað í annan. Las hann
afburðavel og sagði meistara-
legá frá, svo að hlusta á hann
var unun. Festist margt af
því, sem hann fór með, svo
vel í minni, að ég man það
betur en flest annað frá
barnsárunum.
i Þá var stundum gaman að
Eyjólfi tónara. Hann var
mjög lítill vexti. Þegar hann
kom, steypti hann stundum
! yfir sig svörtu pylsi af vinnu-
konunni og steig svo upp á
kassa og tónaði þaðan með
hinum mesta hátíðleik.
j Eyjólfur ljóstollur, ná-
frændi minn, var jafnan mjög
hreyfur, „settur sýslumaður
og kennari", og hafði á sér
fyrirmannasvip. Var hann
snöggur í snúningum og hafði
oft frá ýmsu að segja, eink-
um af kynningu sinni og við-
komum hjá sýslumönnum og
ýmsum „heldri“ mönnum
landsins. Þá var Símori D'ála-
skáld barmafullur af ást til
allra stúlkna, þar sem hann
kom, og síkveðandi til þeirra
lofgjörðir og ástavísur.
Jón skjóða og Ólafur ponta
voru aftur minna skemmti,-
legir. En Ólafur gossai’i,
þegar hann kom í sníkjuferð-
um á sumrum, var hress í
anda og mjúkmáll með af-
brigðum. Ferðaðist hann ein-
hesta og höfðum við krakk-
arnir gaman af að sjá hann á
ferð, og ullarpinklana stóru
umhverfis hann á hestinum,
svo að hann sökk nær þyí nið-
ur i þá.
Þessir karlar og ýmsir fleiri
þeirra höfðu alltaf eitthvað
nýtt í fréttum, en heldur
mun það hafa verið óábyggi-
legt stundum.
Jóhann beri var einna öm-
urlegastur af flökkurum.
Hann var í margrifnum fata-
lörfum og skein i hann beran
veði, og svo vaxandi metnað- 1 hér og þar. Hann bar 10—20
ur minn að standa vel í stöðu j pinkla með sér og héngdi
minni. Að t.ýna af ánum, var
mikill skaði fyrir pabba og
mömmu og hin mesta skömm
fyrir sjálfan mig.
í hjásetuni tók ég mér fyrir
j Gretti, Agli o. fl. Eg man þeg- j hendur að ryðja alllangan veg
ar sr. Arnór á Hesti var að {yfir hálsinn, þar sem ég sat
,húsvitja, er ég var 7 ára, og,yfir ánum. Urðu ferðamenn
( hældi mér fyrir, hvað ég læsi j talsvert undrandi, þegar þeir
I vel, og spurði mig svo að því,
hvað ég hefði verið að lesa
undanfarið. „Sögu Egils
Skallagrímssonar“, svaraði ég
hróðugur. Þá svaraði prestur:
„Egill var nú svakakarl“. Á
rómnum mátti heyra, að hann
væri ekkert ánægður með
þetta lestrarefni hjá mér,
svona litlum stráknum. En
ekki sagði hann mér samt að
skipta um og fara að lesa
„guðs orð“ í stað Eglu.
fengu hlemmiskeiðveg þar,
sem áður var torfært af
hnullungsgrjóti og hálfgerð-
um urðum. En enginn styrk-
ur var veittur til þeirrar vega-
gerðar. Ég hafði í þess stað
ánægjuna af því að gera
greiðfært, þar sem áður var ó-
greitt yfirferðar.
Förumenn.
— Var ekki fáförult þarna
í Flókadalnum, hjá ykkur?
marga af þeim upp um nagla
yfir rúminu þar sem hann
svaf. Hann settist upp einu
sinni i 9 daga hjá okkur, og
lagði undir sig rúmið á móti
rúmi því, sem vinnukonan og
ég sváfum í. Þá mun ég hafa
verið um 5 ára gamall.
Á hverjum morgni labbaði
hann, hálfnakinn, upp 1
gljúfragil, sem var uppi í
hálshlíðinni, talsvert frá
bænum, og upp undir foss þar
í gilinu, til þess að taka þar
bað.
Alltaf varð faðir minn að
borða nokkra spæni af graut-
arskálum Jóhanns áðúr en
hann fengist til að bragða á
matnum sjálfur.
Þar sem baðstofan var lítil
(Framhald af 5. slOu). .