Tíminn - 02.03.1950, Blaðsíða 4

TIMINN, fimmtudaginn 2. marz 1950
51. blað
UIVI FREÐUNARMÁL I /s/enc/íngajbæííÍV
Efíir Guðmund Davíðsson
heita. Annaðhvort taka þeir
enga afstöðu gagnvart við-
haldi ^g tilverurétti þess nátt
úrulífs, sem þjóðin hefir frá
alda öðli búið við og átt sam-
an við að sælda, eða þeir
fylgja takmarkalaust hinni
sinni (1949), ekki sízt vegna
þess, að rjúpan var ekki frið-
uð síðastliðið ár“. Þetta er
óneitanlega hjákátleg álykt-
un fuglafræðings og lýsir
ekki mikilli virðingu fyrir ís-
lenzkri náttúru, eða tilveru-
algengu skoðun fólksins, að rótti þessarar fuglategundar
frjálsar
íslands
jafnvel réttlausar, þó að eng
inn Haéúr sé að því i svip-
inn að leggja þær að velli.
Hér á landi, sem og alls
löö s*ra í dsig':
Solveig Pálsdóttir
í Iljarðardal
í dag er Solveig Pálsdóttir
Skipströnd eru alltíð hér
/ið land eins og kunnugt er.
.'.lörgum er enn í fersku
.ninni, þegar franska skipið
Pourquoi Pas strandaði fyr-
ir Straumfirði á Mýrum 16.
sept. 1936. Af 40 manna
ahöfn bjargaðist aðeins einn
maðúr. Meðal þeirra, sem
drukknuðu, var dr. Charcot,
mikill náttúrufræðingur og
náttúruvinur. Hann hafði í
íörúrri sínum lifandi máf
östiártbak?) lokaðan i búri.
pegar fyrirsjáanlegt var, að
skipið mundi farast með allri
ahöfn, opnaði hann fugla-
oúrið og sleppti máfinum út, • skoðun, að hin svoköiluðu | er almennt litið svo á, að j Ættir Solveigar eru vest-
megni náttúran ekki af eig- firzkar bændaættir. Sigurður
in ramleik að halda við ein-! afi hennar og Þorlákur fað-
skylda að útrýma þeim al-^hverri nytjategund, þá vefði ir hans bjuggu báðir á Hóli
gerlega, og þó að ýmsar nytjaihún að deyja út. Menn kjósa í Önundarfirði, en Hákon

tegundir i náttúru í landinu. Hér kemur reynd- , í Hjarðardal innri í Onund-
séu lítilsvirði, eða
ar í ljós skoðun á náttúru- arfirðt hundrað ára.
gæðum íslands, sem ríkt hef- I Hún er fðedd 22. marz 1850
ir og ríkir enn í dag í huga,Hbli 1 Önundarfirði. For-
almennings, sem veldur skeyt! el^rar hennar voru hjónin
ingarleysi um viðhald ýmsra' Pal1 Sigurðsson bóndi þar og
stá'ðár annarsstaðar, ríkir sú j nytjategunda í landinu. Það ; Kristín Hákonardóttir.
ineð þeim ummælum, að fugl
inn'skyldi fá að njóta lífsins,
pó að menn og skip sykki í
Máfurinn var feginn
sæ.
frelsinu, neytti flugsins og
renndi sér í áttina til lands.
\far þetta haft eftir skip-
/erja þeim, sem af komst.
Atviki þessu hefir lítt verið
naldið á lofti, en mætti þó
meindýr og illgresi eigi eng- |
an tilverurétt og það sé.
iífa í hug og hjarta Íslend- slóðar, sem uppi er í hvert
tegundir fljóti með. Þetta j það heldur en að nota vit móðurfaðir hennar á Kirkju-
byggist meðal annars á
þeirri regin villu, aö skoða
allt náttúrulíf landsins ótak-
markaða eign fólksins, sem
býr í landinu, eða þeirrar kyn
mga. Ef dæma skyldi eftir
oreytni almennings og ein-
átakra manna gagnvart fugla
iífi landsins, ekki sízt þeirri
xuglategund, sem hér um
ræðir, mundu fáir íslending-
skipti. A þessum grundvelli
byggist sú skoðun, að hver
kynslóð eigi að hafa ótak-
markaðan rétt til að ræna
náttúruna, svo sem fuglum,
fiskum og spendýrum, sem
og þekkingu til að varðveita bóli í Korpudal og víðar, en
kynstofninn með friðun eða hann var sonur Hákonar Bárð
ræktun. Er mál til komið, að. arsonar á Arnarnesi sem átti
fólkið fari að endurskoða slík tíu börn, sem ættir eru frá
an hugsunarhátt.
Rjúpan verður ætíð álitin
mikilsverður þáttur í nátt-
komnar og er það mikill
frændgarður.
Páll faðir Solveigar dó þeg
úrulífi íslands og bjargræði ar hún var á fyrsta ári í jan-
þjóðarinnar. Tilveruréttur úar 1851 tæpra 35 ára gam-
hennar er því ótvíræður. an. stóð þá Kristín móðir
Þetta ættu hinir náttúru- hennar uppi með börn þeirra
fróðu menn að viðurkenna Sjö, cll í bernsku, því að
ar. í sporum þessa erlenda j eru einhvers virði fyrir menn., með því, að gerast brautryðj Guðrún, sem þeirra var elzt,
fræðimanns, hafa sýnt af sér j og uppræta þær með öllu, ef, endur að vernd hennar með var fgedd 1838, en eitt barn
pá mannúð, sem hann gerði svo ber undir. Hvað bá held- j allsherjai1 friðun, eða að höfðu þau Páll og Kristín
gágnvart villtum fugli. Þeir j ur tegundir. sem álitnar eru^hvetja fólk til að ala hana misst. Kristín giftist aftur
mundu varla hafa farið að
géfá fuglategund líf, sem tal-
ín er réttdræp á eitri um allt
iand. Vel má ætla að fugl sá,
sem hinn erlendi náttúruvin
ar á deyjandi stundu gaf líf
frelsi, hafi að lokum end-
fina á eitri frá lands-
mönnum.
Menn virðast hafa ánægju
aíVað drepa hér fleiri fugla-
i.egundir en eingöngu máfa.
Fyrir nokkru síðan vildi það
að valda tjóni. En sannleik- j 0g gera að húsdýri. Hvort Andrési Hákonarsyni árið
urinn er raunar sá, að hver, tveggja þetta yrði til þess að 1852. Bjuggu þau á Hóli og
líftegund í náttúrunni, í
hvaða búningi. sem hún kem
ur í Ijós, á sjálfa sig, þangað
til hún er gerð mönnum háð
með ræktun eða eldi. Jurta-
rækt og dýraeldi á að helga
mönnum rétt til að njóta
ávaxta náttúrunnar en ekki
ránið. Strangt tekið getur því
enginn tileinkað sér líf neinn
ar viðurkenndrar nytjateg-
undarlega til hér í Reykja- j undar í náttúrunni, nema
vífc, að kona nokkur hand- j hann hafi notað vit og þekk-
samaði villtan fálka lifandi.; ineu til að framleiða það.
Fuglinn hafði verið að elta j Menn eru sjaldan á einu
oráð sína, en gætti sín ekki. máli um það, hvaða dvrateg-
xyrir „gæðakonunni“. í stað- j undir skuli teljast til hinna
xnn fyrir að sleppa fálkanum svokölluðu meindýra. ítarlee
aftur ómeiddum út í náttúr-! ar rannsóknir hafa oft leitt
una. afhendir hún fuglinn f Hós’, að dýratee-undir, sem
iiáttúrufræðingi hér í bæ. ríkið hefir veitt mönnum
Nokkrum dcgum síðar flutti verðlaun fyrir að útrýma sem
dagblað eitt þá frétt. að nátt skaðlegum, hafa reynzt hin-
úrufræðingurinn hefði látið ar gaeniegustu og mönnum
drepa fálkann. Ekki var get- til mikilia nytja. En bráðlæt.i
xð um, af hvaða ástæðu það er venjulega svo mikið að
var gert. Vissulega hefir hér köma þeim í lög. að ekki er
ekki ráðið hugarfar hins beðið eftir eða skeytt um úr-
xenda náttúrufræðings, sem skurði um sýknun þeirra og
gaf máfinum líf og frelsi. | tilverurétt, fyrr en um sein-
Flestum mönnum er svo an.
xarið, að þeir geta naumast Um nokkurt skeið hefir
vitað af nokkurri frjálsri eitrun verið iðkuð hér á landi
halda við rjúpnastofninum, ólust börn þeirra upp þar.
en engan veginn til að veikja Ækki var Andrés heppinn
hann eða spilla honum. j búmaður. Hneigð hafði hann
Lýsti þetta ólíkt meiri mann1 meiri til bóklegra fræða og
dómi en þeim að láta afskifta 1 ritstarfa en búsýslu og auk
laust að rjúpunni sé smalað þeSs ölkær nolckuð eftir því,
upp um heiðar og fjöll, með {sem menn gátu látið slíkt
púðri og blýi, og eiga á hættu eftir sér á þeirri tíð. En góð
að hún kynni að verða þurrk
uð út á fósturjörð sinni.
Við höfum eytt skógunum,
sem eitt sinn þöktu allt lág-
lendi íslands, við upprætt-
um að mestu leyti bergvat’/s-
fiska í ám og stöðuvötnum í
byggðum landsins, við dráp-
um niður og svældum. burtu
rostunga við strendur lands-
ins og erum enn á góðum
vegi að fara eins með sel-
ina, við sópum nytjafiskum
var sambúð þeirra hjóna alla
tíð, þó að efnahagur þeirra
væri aldrei rúmur.
Kristín Hákonardóttir var
hannyrðakona góð og hefir
Isafirði, d. 1946. Eitt barn
misstu þau fárra missera.
Með þessu ágripi er 1 stuttu
máli gripið á helztu atriðum
í æviferli þessarar alþýðu-
konu, sem nú hefir heila öld.
að baki. Þó gefur þetta vit-
anlega litla hugmynd um það
mikla efni, sem hér er til um-
hugsunar, þar sem er hundr-
að ára saga.
Það mun ekki þykja væn-
legt til menntunar á nútima
mælikvarða að koma aldrei í
nokkurn skóla, dvelja alla
ævina í lítilli afskekktri
sveit, eiga tómstundir fáar
og þvi sem næst enga frí-
daga, og verða jafnan að fara
spart með efni sín, svo að
ekki verði skortur brýnustu
nauðsynja. Þetta var hlut-
skipti Solveigar eins og
margra samferðamanna henn
ar og jafnaldra. En þó er það
ósýnt, að margir þeir, sem að
öðrum þræði eru aldir upp í
skólum og hafa vinnudag
stuttan og 70 til 90 frídaga
ár hvert, beri uppi betri
menningu eða verði sann-
menntaðri, og er þetta allt
vert mikillar umhugsunar.
Solveig hefir ekki haft
ferlivist í allmörg ár, en þó
til skamms tíma verið það
hress, að hún hefir getað
unnið í höndum af mikilli
list og hefir haldið bæði sjón
og heyrn. Svo örugglega hélt
hún minni sínu langt fram
eftir tíræðisaldri, að annáls-
vert er. Hún var kona marg-
fróð og vissi vel skil á ætt-
um og mannfræði og svo ná-
sú gáfa gengið að erfðum í kvæm og ábyggileg í þeim
ætt hennar og hefir Solveig
til dæmis verið hin prýðileg-
asta tóskaparkona.
Solveig Pálsdóttir giftist
árið 1878 Hagalín Þorkels-
syni, sem þá var vinnumað-
ur í Tröð. Hann var súgfirzk-
á land af miðunum, og eyði- j ur að sett, en fór ungur vist-
leggjum mikið af þeim, sem ferlum til Önundarfjarðar.
eftir eru skildir. og við er- Þau hjón fluttu að Vöðlum
um á hraðri ferð að uppræta !880 og voru þar
hvalina o. s. frv. Mætti lengi mennsku hjá
efnum, að fátítt má telja. Svo
hefir mér sagt ættfróður
maður, sem tök hefir haft á'
að bera frásagnir hennar
saman við ritaðar heimildir
í gömlum kirkjubókum, að
öll væri fráscgn hennar
merkilega trúverðug, og mið-
aði hann þá við það. er hún
sagði honum hálftíræð og.
í hús- Jafnvei eldri. Þetta mun þó
dýrategund í náttúruríki ís-
iands án þess, að þeim leiki
hugur á að taka hana
af lífi, þó að enginn hagur er eínhver sú svívirðilegasta
sé að því. ,,Það kemur vatn í dráþ&aðférð, sem menn geta
munninn á mér“, sagði skytt beitt, og er enganveginn sam
an,...þegar ég sé rjúpu i skot-. boðin siðmenntaðri þjóð. Sá,
jæri“. Þeir, sem hafa tæki- sem mest gengst fvrir þess-
færi til að drepa saklausan j ari ógeðslegu drápsaðferð.
fugl, eru þegar búnir að þvi, þykist stvðjast við skoðanir
Guðmundi 111;t undra kunnuga, því að
telja upp og segja frá afrek- bróður Solveigar og síðar í llér for saman 8logg athygli,
um okkar fslendinga, fvrr og húsmennsku í Breiðadal, þar truft mmni °B mikl1 sam~
síðar, í viðskiptum við nátt- t11 f884, að þau hófu búskap vizkusemx og vondun. En það
úrugæði lands og lagar. Við a hálflendunni á Vöðlum og mtla éS- aö sé eitt af ættar-
hcfum farið illa með þenn- bjuggu þau þar til vorsins einkennum Solveigar að
an gilda stofn, sem borið hef- 1897, er þau fluttu að Kirkju kunnaaðgreina veruleika og
ir uppi fyrr og síðar andlega bóli í Bjarnardal, en þar
sem líkamlega menningu bjuggu þau þar til 1904, að
um fégurstu fuglategundum | bjóðarinnar. Við höldum enn bau brugðu búi og fluttu að
í isíénzkri rtáttúru. Eitrunin) áfram ag eyga honum með Hjarðardal innri og reistu sér
til að útrýma einni af hin-
í huganum, áður en dauða-
skotið ríður af.
Ég þekki ekkert íslenzkt
slfcáld, sem hyllir veiðimennsk
una. eða gerist talsmaður
dráuhyggju landsmanna.
Skáldin skipa sér undantekn
ingarlaust þeim megin, sem
mannúð og réttlæti ríkir
gagnvart öllu lífi í náttúru
Jandsins. Að þessu leyti má
vel taka þau til fyrirmynd-
ar. Öðru máli er að gegna um
fiesta íslenzka náttúrufróða
menn og má það undarlegt
og skrif náttúrufræðinas
bess, sem valdur var að morði
fálkans. Sami náttúrufræð-
ingur ræður þjóðinni frá að
vernda rjúpuna frá gerevð-
ingu í landinu, með friðun.
Manni skilst af bessu, að
hann líti svo á. að það sé
enginn skaði skeður þó að
nýjum og fullkomnari veiði-
tækjum. Enn þá er ræktun-
in í landinu grannur kvist-
ur samanborið við hann.
Segja má þjóðinni það til af-
sókunar, að hún varð, fyrr verkmaður ágætur, dagfars-
á tímum, undantekningar- ! góður og léttur í lund og svo
þar hús til íbúðar. Þar var
heimili þeirra upp frá því.
Hagalín lézt snemma árs
1927.
Hagalín Þorkelsson var
laust að eyða gæðum lands-
ins til þess að geta lifað i
landinu. Hún þekkti ekki
annað. Friðun, ræktun og
vernd voru lengi vel fram-
andi orð og hugtök í þeim
skilningi, sem nú er algeng-
ur. Nú vitum við betur. Nú
á tímum spillum við nátt-
rjúpunni verði útrýmt úr - úrugæðum landsins vísvit-
náttúru landsins, ef svo ber
undir. Hann heldur því fram
meðal annars. ,.að það sé
ekki ástæða til að grípa til
friðunarráðstafana aö þessu
andi. Við eigum kost á nægi-
legri þekkingu á aðferðum til
að halda öllum þeim tegund-
um við, sem eru eftirsóknar-
(Framh. á 6. síðu.,
vinsæll, að fáir munu hafa
átt tryggari vini en hann,
enda mun heimilislíf hans
jafnan hafa verið með hinni
mestu pi’ýði.
Sex voru börn þeirra hjóna,
Solveigar og Hagalíns, sem
úr bernsku komust: Jón tré-
smiður í Hjarðardal, SigrífSur
húsfreyja í Hjarðardal, d.
1947, Kristín húsfreyja í
Tungu í Skutulsfirði, d. 1946,
Kristján bóndi í Trcð í Ön-
undarfirði. Sigurlína í Hjarð-
ardal og Páll skipasmiður á
staðreyndir frá hugsmíðum
og ímyndunum, en það er
mönnum mísjafnlega gefið.
Solveig Pálsdóttir hefir
haldið kyrru fyrir síðustu
áratugina og fáum kynnzt,
enda aldrei setið þar, sem mik
ið bar á. En hún hefir unað
ánægð við sitt, vandað verk
sín og notið kyrrlátrar starfs
gleði og þeirrar hamingju aS
breiða hlýju og yl á veg sam-
ferðamannanna. Þessvegna
hefir lifshamingja hennar og
lífsgleði verið dýpri og meiri
en margra þeirra, sem meira
er undir hlaðið. Og þess
vegna verður þeim , sem
kynntust henni vel, jafnan
ljúft að hugsa til hennar, því
að hún hefir auðgað líf
þeirra.
Það mætti vera efni mik-
illar ritgerðar, að bera sam-
an lífskjör og lífsgleði Sol-
(Framh. á 6. síðu.)