Tíminn - 02.03.1950, Blaðsíða 4

Tíminn - 02.03.1950, Blaðsíða 4
TIMINN, fimmtudaginn 2. marz 1950 51. blað UIVI FREÐUNARMÁL I /s/enc/íngajbæííÍV Efíir Guðmund Davíðsson heita. Annaðhvort taka þeir enga afstöðu gagnvart við- haldi ^g tilverurétti þess nátt úrulífs, sem þjóðin hefir frá alda öðli búið við og átt sam- an við að sælda, eða þeir fylgja takmarkalaust hinni sinni (1949), ekki sízt vegna þess, að rjúpan var ekki frið- uð síðastliðið ár“. Þetta er óneitanlega hjákátleg álykt- un fuglafræðings og lýsir ekki mikilli virðingu fyrir ís- lenzkri náttúru, eða tilveru- algengu skoðun fólksins, að rótti þessarar fuglategundar frjálsar íslands jafnvel réttlausar, þó að eng inn Haéúr sé að því i svip- inn að leggja þær að velli. Hér á landi, sem og alls löö s*ra í dsig': Solveig Pálsdóttir í Iljarðardal í dag er Solveig Pálsdóttir Skipströnd eru alltíð hér /ið land eins og kunnugt er. .'.lörgum er enn í fersku .ninni, þegar franska skipið Pourquoi Pas strandaði fyr- ir Straumfirði á Mýrum 16. sept. 1936. Af 40 manna ahöfn bjargaðist aðeins einn maðúr. Meðal þeirra, sem drukknuðu, var dr. Charcot, mikill náttúrufræðingur og náttúruvinur. Hann hafði í íörúrri sínum lifandi máf östiártbak?) lokaðan i búri. pegar fyrirsjáanlegt var, að skipið mundi farast með allri ahöfn, opnaði hann fugla- oúrið og sleppti máfinum út, • skoðun, að hin svoköiluðu | er almennt litið svo á, að j Ættir Solveigar eru vest- megni náttúran ekki af eig- firzkar bændaættir. Sigurður in ramleik að halda við ein-! afi hennar og Þorlákur fað- skylda að útrýma þeim al-^hverri nytjategund, þá vefði ir hans bjuggu báðir á Hóli gerlega, og þó að ýmsar nytjaihún að deyja út. Menn kjósa í Önundarfirði, en Hákon tegundir i náttúru í landinu. Hér kemur reynd- , í Hjarðardal innri í Onund- séu lítilsvirði, eða ar í ljós skoðun á náttúru- arfirðt hundrað ára. gæðum íslands, sem ríkt hef- I Hún er fðedd 22. marz 1850 ir og ríkir enn í dag í huga,Hbli 1 Önundarfirði. For- almennings, sem veldur skeyt! el^rar hennar voru hjónin ingarleysi um viðhald ýmsra' Pal1 Sigurðsson bóndi þar og stá'ðár annarsstaðar, ríkir sú j nytjategunda í landinu. Það ; Kristín Hákonardóttir. ineð þeim ummælum, að fugl inn'skyldi fá að njóta lífsins, pó að menn og skip sykki í Máfurinn var feginn sæ. frelsinu, neytti flugsins og renndi sér í áttina til lands. \far þetta haft eftir skip- /erja þeim, sem af komst. Atviki þessu hefir lítt verið naldið á lofti, en mætti þó meindýr og illgresi eigi eng- | an tilverurétt og það sé. iífa í hug og hjarta Íslend- slóðar, sem uppi er í hvert tegundir fljóti með. Þetta j það heldur en að nota vit móðurfaðir hennar á Kirkju- byggist meðal annars á þeirri regin villu, aö skoða allt náttúrulíf landsins ótak- markaða eign fólksins, sem býr í landinu, eða þeirrar kyn mga. Ef dæma skyldi eftir oreytni almennings og ein- átakra manna gagnvart fugla iífi landsins, ekki sízt þeirri xuglategund, sem hér um ræðir, mundu fáir íslending- skipti. A þessum grundvelli byggist sú skoðun, að hver kynslóð eigi að hafa ótak- markaðan rétt til að ræna náttúruna, svo sem fuglum, fiskum og spendýrum, sem og þekkingu til að varðveita bóli í Korpudal og víðar, en kynstofninn með friðun eða hann var sonur Hákonar Bárð ræktun. Er mál til komið, að. arsonar á Arnarnesi sem átti fólkið fari að endurskoða slík tíu börn, sem ættir eru frá an hugsunarhátt. Rjúpan verður ætíð álitin mikilsverður þáttur í nátt- komnar og er það mikill frændgarður. Páll faðir Solveigar dó þeg úrulífi íslands og bjargræði ar hún var á fyrsta ári í jan- þjóðarinnar. Tilveruréttur úar 1851 tæpra 35 ára gam- hennar er því ótvíræður. an. stóð þá Kristín móðir Þetta ættu hinir náttúru- hennar uppi með börn þeirra fróðu menn að viðurkenna Sjö, cll í bernsku, því að ar. í sporum þessa erlenda j eru einhvers virði fyrir menn., með því, að gerast brautryðj Guðrún, sem þeirra var elzt, fræðimanns, hafa sýnt af sér j og uppræta þær með öllu, ef, endur að vernd hennar með var fgedd 1838, en eitt barn pá mannúð, sem hann gerði svo ber undir. Hvað bá held- j allsherjai1 friðun, eða að höfðu þau Páll og Kristín gágnvart villtum fugli. Þeir j ur tegundir. sem álitnar eru^hvetja fólk til að ala hana misst. Kristín giftist aftur mundu varla hafa farið að géfá fuglategund líf, sem tal- ín er réttdræp á eitri um allt iand. Vel má ætla að fugl sá, sem hinn erlendi náttúruvin ar á deyjandi stundu gaf líf frelsi, hafi að lokum end- fina á eitri frá lands- mönnum. Menn virðast hafa ánægju aíVað drepa hér fleiri fugla- i.egundir en eingöngu máfa. Fyrir nokkru síðan vildi það að valda tjóni. En sannleik- j 0g gera að húsdýri. Hvort Andrési Hákonarsyni árið urinn er raunar sá, að hver, tveggja þetta yrði til þess að 1852. Bjuggu þau á Hóli og líftegund í náttúrunni, í hvaða búningi. sem hún kem ur í Ijós, á sjálfa sig, þangað til hún er gerð mönnum háð með ræktun eða eldi. Jurta- rækt og dýraeldi á að helga mönnum rétt til að njóta ávaxta náttúrunnar en ekki ránið. Strangt tekið getur því enginn tileinkað sér líf neinn ar viðurkenndrar nytjateg- undarlega til hér í Reykja- j undar í náttúrunni, nema vífc, að kona nokkur hand- j hann hafi notað vit og þekk- samaði villtan fálka lifandi.; ineu til að framleiða það. Fuglinn hafði verið að elta j Menn eru sjaldan á einu oráð sína, en gætti sín ekki. máli um það, hvaða dvrateg- xyrir „gæðakonunni“. í stað- j undir skuli teljast til hinna xnn fyrir að sleppa fálkanum svokölluðu meindýra. ítarlee aftur ómeiddum út í náttúr-! ar rannsóknir hafa oft leitt una. afhendir hún fuglinn f Hós’, að dýratee-undir, sem iiáttúrufræðingi hér í bæ. ríkið hefir veitt mönnum Nokkrum dcgum síðar flutti verðlaun fyrir að útrýma sem dagblað eitt þá frétt. að nátt skaðlegum, hafa reynzt hin- úrufræðingurinn hefði látið ar gaeniegustu og mönnum drepa fálkann. Ekki var get- til mikilia nytja. En bráðlæt.i xð um, af hvaða ástæðu það er venjulega svo mikið að var gert. Vissulega hefir hér köma þeim í lög. að ekki er ekki ráðið hugarfar hins beðið eftir eða skeytt um úr- xenda náttúrufræðings, sem skurði um sýknun þeirra og gaf máfinum líf og frelsi. | tilverurétt, fyrr en um sein- Flestum mönnum er svo an. xarið, að þeir geta naumast Um nokkurt skeið hefir vitað af nokkurri frjálsri eitrun verið iðkuð hér á landi halda við rjúpnastofninum, ólust börn þeirra upp þar. en engan veginn til að veikja Ækki var Andrés heppinn hann eða spilla honum. j búmaður. Hneigð hafði hann Lýsti þetta ólíkt meiri mann1 meiri til bóklegra fræða og dómi en þeim að láta afskifta 1 ritstarfa en búsýslu og auk laust að rjúpunni sé smalað þeSs ölkær nolckuð eftir því, upp um heiðar og fjöll, með {sem menn gátu látið slíkt púðri og blýi, og eiga á hættu eftir sér á þeirri tíð. En góð að hún kynni að verða þurrk uð út á fósturjörð sinni. Við höfum eytt skógunum, sem eitt sinn þöktu allt lág- lendi íslands, við upprætt- um að mestu leyti bergvat’/s- fiska í ám og stöðuvötnum í byggðum landsins, við dráp- um niður og svældum. burtu rostunga við strendur lands- ins og erum enn á góðum vegi að fara eins með sel- ina, við sópum nytjafiskum var sambúð þeirra hjóna alla tíð, þó að efnahagur þeirra væri aldrei rúmur. Kristín Hákonardóttir var hannyrðakona góð og hefir Isafirði, d. 1946. Eitt barn misstu þau fárra missera. Með þessu ágripi er 1 stuttu máli gripið á helztu atriðum í æviferli þessarar alþýðu- konu, sem nú hefir heila öld. að baki. Þó gefur þetta vit- anlega litla hugmynd um það mikla efni, sem hér er til um- hugsunar, þar sem er hundr- að ára saga. Það mun ekki þykja væn- legt til menntunar á nútima mælikvarða að koma aldrei í nokkurn skóla, dvelja alla ævina í lítilli afskekktri sveit, eiga tómstundir fáar og þvi sem næst enga frí- daga, og verða jafnan að fara spart með efni sín, svo að ekki verði skortur brýnustu nauðsynja. Þetta var hlut- skipti Solveigar eins og margra samferðamanna henn ar og jafnaldra. En þó er það ósýnt, að margir þeir, sem að öðrum þræði eru aldir upp í skólum og hafa vinnudag stuttan og 70 til 90 frídaga ár hvert, beri uppi betri menningu eða verði sann- menntaðri, og er þetta allt vert mikillar umhugsunar. Solveig hefir ekki haft ferlivist í allmörg ár, en þó til skamms tíma verið það hress, að hún hefir getað unnið í höndum af mikilli list og hefir haldið bæði sjón og heyrn. Svo örugglega hélt hún minni sínu langt fram eftir tíræðisaldri, að annáls- vert er. Hún var kona marg- fróð og vissi vel skil á ætt- um og mannfræði og svo ná- sú gáfa gengið að erfðum í kvæm og ábyggileg í þeim ætt hennar og hefir Solveig til dæmis verið hin prýðileg- asta tóskaparkona. Solveig Pálsdóttir giftist árið 1878 Hagalín Þorkels- syni, sem þá var vinnumað- ur í Tröð. Hann var súgfirzk- á land af miðunum, og eyði- j ur að sett, en fór ungur vist- leggjum mikið af þeim, sem ferlum til Önundarfjarðar. eftir eru skildir. og við er- Þau hjón fluttu að Vöðlum um á hraðri ferð að uppræta !880 og voru þar hvalina o. s. frv. Mætti lengi mennsku hjá efnum, að fátítt má telja. Svo hefir mér sagt ættfróður maður, sem tök hefir haft á' að bera frásagnir hennar saman við ritaðar heimildir í gömlum kirkjubókum, að öll væri fráscgn hennar merkilega trúverðug, og mið- aði hann þá við það. er hún sagði honum hálftíræð og. í hús- Jafnvei eldri. Þetta mun þó dýrategund í náttúruríki ís- iands án þess, að þeim leiki hugur á að taka hana af lífi, þó að enginn hagur er eínhver sú svívirðilegasta sé að því. ,,Það kemur vatn í dráþ&aðférð, sem menn geta munninn á mér“, sagði skytt beitt, og er enganveginn sam an,...þegar ég sé rjúpu i skot-. boðin siðmenntaðri þjóð. Sá, jæri“. Þeir, sem hafa tæki- sem mest gengst fvrir þess- færi til að drepa saklausan j ari ógeðslegu drápsaðferð. fugl, eru þegar búnir að þvi, þykist stvðjast við skoðanir Guðmundi 111;t undra kunnuga, því að telja upp og segja frá afrek- bróður Solveigar og síðar í llér for saman 8logg athygli, um okkar fslendinga, fvrr og húsmennsku í Breiðadal, þar truft mmni °B mikl1 sam~ síðar, í viðskiptum við nátt- t11 f884, að þau hófu búskap vizkusemx og vondun. En það úrugæði lands og lagar. Við a hálflendunni á Vöðlum og mtla éS- aö sé eitt af ættar- hcfum farið illa með þenn- bjuggu þau þar til vorsins einkennum Solveigar að an gilda stofn, sem borið hef- 1897, er þau fluttu að Kirkju kunnaaðgreina veruleika og ir uppi fyrr og síðar andlega bóli í Bjarnardal, en þar sem líkamlega menningu bjuggu þau þar til 1904, að um fégurstu fuglategundum | bjóðarinnar. Við höldum enn bau brugðu búi og fluttu að í isíénzkri rtáttúru. Eitrunin) áfram ag eyga honum með Hjarðardal innri og reistu sér til að útrýma einni af hin- í huganum, áður en dauða- skotið ríður af. Ég þekki ekkert íslenzkt slfcáld, sem hyllir veiðimennsk una. eða gerist talsmaður dráuhyggju landsmanna. Skáldin skipa sér undantekn ingarlaust þeim megin, sem mannúð og réttlæti ríkir gagnvart öllu lífi í náttúru Jandsins. Að þessu leyti má vel taka þau til fyrirmynd- ar. Öðru máli er að gegna um fiesta íslenzka náttúrufróða menn og má það undarlegt og skrif náttúrufræðinas bess, sem valdur var að morði fálkans. Sami náttúrufræð- ingur ræður þjóðinni frá að vernda rjúpuna frá gerevð- ingu í landinu, með friðun. Manni skilst af bessu, að hann líti svo á. að það sé enginn skaði skeður þó að nýjum og fullkomnari veiði- tækjum. Enn þá er ræktun- in í landinu grannur kvist- ur samanborið við hann. Segja má þjóðinni það til af- sókunar, að hún varð, fyrr verkmaður ágætur, dagfars- á tímum, undantekningar- ! góður og léttur í lund og svo þar hús til íbúðar. Þar var heimili þeirra upp frá því. Hagalín lézt snemma árs 1927. Hagalín Þorkelsson var laust að eyða gæðum lands- ins til þess að geta lifað i landinu. Hún þekkti ekki annað. Friðun, ræktun og vernd voru lengi vel fram- andi orð og hugtök í þeim skilningi, sem nú er algeng- ur. Nú vitum við betur. Nú á tímum spillum við nátt- rjúpunni verði útrýmt úr - úrugæðum landsins vísvit- náttúru landsins, ef svo ber undir. Hann heldur því fram meðal annars. ,.að það sé ekki ástæða til að grípa til friðunarráðstafana aö þessu andi. Við eigum kost á nægi- legri þekkingu á aðferðum til að halda öllum þeim tegund- um við, sem eru eftirsóknar- (Framh. á 6. síðu., vinsæll, að fáir munu hafa átt tryggari vini en hann, enda mun heimilislíf hans jafnan hafa verið með hinni mestu pi’ýði. Sex voru börn þeirra hjóna, Solveigar og Hagalíns, sem úr bernsku komust: Jón tré- smiður í Hjarðardal, SigrífSur húsfreyja í Hjarðardal, d. 1947, Kristín húsfreyja í Tungu í Skutulsfirði, d. 1946, Kristján bóndi í Trcð í Ön- undarfirði. Sigurlína í Hjarð- ardal og Páll skipasmiður á staðreyndir frá hugsmíðum og ímyndunum, en það er mönnum mísjafnlega gefið. Solveig Pálsdóttir hefir haldið kyrru fyrir síðustu áratugina og fáum kynnzt, enda aldrei setið þar, sem mik ið bar á. En hún hefir unað ánægð við sitt, vandað verk sín og notið kyrrlátrar starfs gleði og þeirrar hamingju aS breiða hlýju og yl á veg sam- ferðamannanna. Þessvegna hefir lifshamingja hennar og lífsgleði verið dýpri og meiri en margra þeirra, sem meira er undir hlaðið. Og þess vegna verður þeim , sem kynntust henni vel, jafnan ljúft að hugsa til hennar, því að hún hefir auðgað líf þeirra. Það mætti vera efni mik- illar ritgerðar, að bera sam- an lífskjör og lífsgleði Sol- (Framh. á 6. síðu.)

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.