Tíminn - 16.03.1950, Síða 3

1
62. blað
TÍMINN, fimmtudaginn 16. marz 1950
3
—
í slendingaþættir
Dánarminning: Sæmundur Lárusson,
Heiði, Langanesi
Síðastliðinn nýársdagsmorg
unn barst sú harmafregn hér
um héraðið. að Sæmundur
Lárusson bóndi á Heiði á
Langanesi væri dáinn. Hann
hafði farið að heiman að
morgni hins 30. des. s. 1. og
ætlað að huga að hestum
er voru á hagagöngu á Fagra-
nesi, sem er eyðibýli á aust-
anverðu Langanesi. Þegar
heimkoma Sæmundar dróst
óeðlilega lengi var farið að
leita hans og á nýársdags-
nótt fannst hann örendur í
Þverárdal um klukkutíma
gang frá Eldjárnsstöðum, en
þangað mun hann hafa ætl-
að til gistingar á heimleið.
Sæmundur Lárusson var
fæddur á Heiði 17.4. 1910, son
ur Lárusar Helgasonar bónda
þar, og konu hans Arnþrúðar
Sæmundsdóttur, en þau hjón
eru komin af þróttmiklu
bændafólki hér í sýslu.
Sæmundur ólst upp hjá
foreldrum sinum á Heiði, í
sérstaklega stórum systkina-
hóp og fór ungur að vinna
sem títt er um sveitadrengi,
og vandist allri vinnu til sjós
og lands. Um tvítugsaldur
gerðist hann formaður á eig-
in bát og fékk fljótt orð á
sig sem ötull sjósóknari og
aflamaður. Fyrir um áratug
tók Sæmundur við búi af
foreldrum sínum, og bjó eft-
ir það á '/3 af Heiði til dauða-
dags. Jörð sina bætti Sæmund
ur vel bæði með ræktun og
! girðingum.
I Þegar Sæmuíðlur tók við
! búi á Heiði, voru sum syst-
kini hans vaila komin af
barnsaldri og dvöldu því
heima fvrst, foreldrar Sæ-
muntíar dvöldu alltaf á heim-
ili hans og mörg systkina-
börn Sæmundar dvöldu meö
honam, sum langtímum sam-
an, var því heimili hans oít
[mannmargt. En það mun
'sammæli allra, er til þekktu.
UM VÍÐA VERÖLD

Hollenzka ströndin
að öllu þessu fólki hafi Sæ-
mundur reynst hið bezta,
-enda var hann frcsndrækinn
og vínfastur sem bezt verður
á kosið. — Sæmundur Lárus-
son var fálátur maður og
fremur seinii til kynniirgar,
en þeir, sem unnu hug hans,
fundu, að þar áttu þeir góðan
vin og traust athvarf ef á
reyndi. Því er það nú, þegar
leiðir skilja, að allir ástvinir
|hans, frændur og vinir kvcðja
hann með virðingu og þökk
[fyrir allt hið góða, s.em hann
; gerði þetm. ? - ' . : T
Gunnarsstöðum, Þistilfirði
3 marz 1950
Halldór Ólafsson
Víða um heim eru unnin stórvirki til að verrulaTlið fíekt-
aða land og endurheimta til ræktunar töpuð svæði. Tíminn
hefir stundum sagt frá landnámsstarfí. á fornum-eyðimörk-
um og mun gera meira að því. Hér birtist í dag grein úr Dag-
blaðinu norska um landvarnarbaráttu Hollendinga við haf-
ið. Höfundur hennar er H. Röer.
Holíand hefir nú fleira fólk en gott er að sjá borgið.
70% af þjóðinni búa í borgum, sem hafa 10 þúsund íbúa
eða fleiri. Fjörutíu þúsund ungs fólks bíður þar eftir jarð-
næði. Það er því eðlilegt, að þessi þjóð leggi kapp á það að
gera sitt heimaland sem allra verðmætast að verða má, enda
er þar svikalaust unnið.
jafnfætis a5 tækni,. hefði það
þó tæpast komið 'áð nokkru
liði. í baráttunni við hafið
þarf félagsleg samtök. Það
þurfti Rómverja til að þv'ingá
þau fram. Þegar rómverska
ríkið liðaðist í sundur tók
líka fyrir varnarhleðsluna.
Hvert sveitaþorp og hver bær
var lítið ’jiki út af fyrir sig,
sem ekki hirti um að hafa
samráð við nágrannana. Þeir
lifðu hver á sínum hól eða
Þegar menn heyra Holland
nefnt koma strax í hugann
sýki og varnargarðar, og þjóðj
sem dag og nótt stendur á
verði gegn ásókn hafsins og
gerir stundum gagnárásir og
vinnur aftur lándsvæði, sem
hún hefir áður tapað á vald
hcfuðóvinarins.
Við lítum á þetta sem sjálf
sagðan hlut. Svona hafi þetta
alltaf verið og svona hljóti
þetta alltaf að vera. En ef, þorpi (terp) eins og það var
við athugum málið nánar, kallað í Niðurlöndum. Meðan
Níutíu ára í dag: Guðrún Ormsdóttir,
frá Miðdalsgröf
Níræð er í dag Guðrún |
Ormsdóttir frá Miðdalsgröf í
Strandasýslu. — Guðrún er
fædd 16. marz 1860 í Miðdals- j
gröf í Tungusveit. Foreldrar
hennar voru hjónin Ormur ;
Oddsson og Elín Jónsdóttir,
sem lengi bjuggu í Miðdals-|
gröf. —
Guðrún ólst upp hjá for-
eldrum sínum í Miðdalsgröf
og giftist árið 1880 Magnúsi
Guðmundssyni frá Gilsfjarð- i
arbrekku. Þau eignuðust alls'
8 börn, og komust 6 þeirra i
til fullorðinsára.
Guðrún og Magnús bjuggu
á ýmsurn stöðum, en lengst
af við Steingrímsfjörðinn. —
Gu'ðrún missti mann sinn I
Magrús árið 1930.
Guðrún hefir majrgs að
minnast frá liðnum árum. —
Annars vegar svífa minnir.g-
arnar ljúfar og sárar úr ó-
venjuTðngu starfi fyrir. heim-
ili og ástvini. Hins vegar æfin
týrin ótrúlegu, sem gerzt haí'a
í þjóðlífinu og blasa við af
cvenjuháum sjónarhóJ
Guðrún fylgist enn þá all-
vel með flestu, sem gerist.
Hún les dagblöðin og hlustar
á útvarpið. — Hún spyr oft
frétta úr heimahögum og
fylgist ótrúlega vel með því,
sem þar gerist. —
Bréf skrifar húu enn tíl
gamalla vina og Kunningja,
og hefir allt til þessa. hresst
gcsti sína á cóðu og ósviknu
t affi.
Níutíu ár er langui’ áfangi
mannlegs lífs. Auðnast fáum
að varðveita svo vöggugjafir
og veganesti að eigi verði þar
mikill missir. — Guðrún hlaut
þær gjafir í vöggugjöf, sem
henni hafa reynst traustar
og farsælar.
verðum við að játa, að þetta
þarf allt betri athugunar við.
Þegar Rómverjar komu.
Sandrifin miklu, sem nú
liggja eins og brjóstvörn
gegn hafinu, urðu ekki til
fyrr; en á sjöundu eða átt-
undu Öld. Undir þessum sand
rifjum hafa fundizt minjar
frá tímabilinu frá fimmtu til
sjöundu aldar, en ritaðar
söguheimildir sanna, að þessi
rif, sem nú eru hér, voru til
á níundu öld.
Rómverski rithöfundurinn
Plinius, sém fórst í Vesúvíus-
gosinu árið 79, segir svo frá
Austur-Fríslandi:
Vinír hennar senda henni
hlýjar árnaðaróskir á þessum
merku límamótum æfi henn-
sr. Þ?ir óska þess, að þær
göfugu og góðu vegdisir, sem
i enni hafa fylgt í blíðu og
striðu liðinnar æfi, fylgi
henni ófarnar leiðir. — Guð-
rún dvelur nú á Njálsgötu 34.
E. Kr.
Ung
eftir
hjón úr sveit, óska
góðri jörð
i til kaups eða leigu næsta vor,
;helzt með áhöfn. Bústjórn
! gæti líka komið til greina.
, Tilboðum sé skilað til afgr.
I blaðsins fyrir næstu mánaða-
mót merkt: „Búskapur.“
Köld Esorð og hcit-
ur matair
sendum út um allan bæ
SlLD & FISKITR.
landið var ekki lægra en sjór-
inn, var hættan af meiri hátt
ar flrAum og vatnagangi
heldur ekki afar mikil. Það
var stundum heldur mikið
vatn í kringum býlin, en það
fjaraði út aftur og það féll
aldrei inn í húsin. ^ ^
Sjórinn hækkar.
En nú er það hið leiðinlega
við Norðursjóinn, að hann,
hækkar nálægt því um .einn,
millimetra méð hverju ár-
inu og það verður á nokkr-
um öldum svo mikjð, að ó-,
þægindi hljótast af. Efnalegt
tjón af þessu í Hollandi varð
alltaf tilfinnanlegra og sár-
Þar veltist hafið tvisvar á! ara og meðal annars af.því.
sólarhring í stríðum straumi að menn höfðu meira að
yfir víðáttumikið land, svo missá eftir því sem þeir rækt
að erfitt er að kveða á um uðu landið betur. Framan af
það, hvort svæðið cigi að kall hækkuðu þeir ,,þorpin“ sín
ast haf eða land. Þar býr fá- meir og meir, en smám sam-
tækt fólk í kofum á hólum.' an sáu þeir, að samfelldir
sem þeir hafa sjálfir byggt garðar var hið eina, sem gat
svo háa, að þeir eru þar ör- ! orðið til varanlegrar bjarg-
uggir um mestu flæðar. Þeg- ar. Um aldamótin 1000 er allt
ar fellur út flýta menn sér Frísland orðið varið með gcrð
til að ná fiskum þeim. sem (um. Það liðu aldir áður en
fjarar uppi kringum kof.x [ allt Holland var snúið frá
beirra. Kýr hafa þeir engar I „þorpunum" til garðanna. En
og hafa því enga mjólk að , þó voru þessir hollenzku varn
drekka svo sem nábúar argarðar orðnir frægir um
beirra. Þeir geta heldur ekki alla Evrópu á þrettándu öld.
stundað veiðar, þar sem haf-
5ö hefir evtt landið allt um-
hverfis þá“.
Þannig voru skipti Hoi-
Tendinga við hafið á þeirri
Með svo ófullkomnum tækj
um, sem menn höfðu yfir að
ráða á miðöldum, var það í
mikið ráðizt að byggja slíka,
garða. Þeir fyrstu voru byggð
tíð. Þeim kom það ekki í hug . ir úr sandi með skóflu o
að stöðva hafið og það voru
ekki Hollendingar siálfir,
heldur Rómverjar, sem byrj-
uðu á bví að byggja varnar-
hjólbörum og síðan hlaðið
grasrót utan á. Seint á mið-
öldum var farið að styrkja
garðana á ýmsan hátt, svo
erarða. Fyrst, voru garðarnir,sem að leggia á ytri hlið
byo-gðir meðfram ánum, en
ekki meðfram sjónum.
Þó að landið lægi á þeím
tímum tveimur metrum
hærra en nú, he^ci það verið
heimaþjcðinni um. megn ao
byggja landvarnargarða. —
Rómverjar stóðu á hærra
! stigi tækniþróunar og þeir
, slóu tvær flugur 1 einu höggi
með þessum görðum: Þeir
, tryggðu landið og urðu sam-
gönguæðar, — ágætir vegir
til verzlunar og herflutninga.
Félagssamtök voru
nauðsynleg.
En þó að íbúar þess svæð-
þeirra sef eða hálm eða leir
og þang. Slík vörn gegn haf-
inu reyndist þó fljótlega ó-
fullnægjandi. Strax og eitt-
hvað verulega reyndi á þessa
garða, brustu þeir og frjóscm
lönd hurfu undir sjó, og sum
af þeim voru altöpuð.
Sandrifin lágu sem brjóst-
varnir víðast hvar fyrir
strandlengjunni, en lengst-
um var ekkert um þau hirt.
Aðeins á stöku stað var reynt
að græða þau upp til að
hindra sandfok. Þetta skeyt-
ingarleysi hafði sín áhrif.
Þannig hurfu sandrifin við
Walcheren 1404 og 1421 vest-
is, sem nú heitir Holland, an eyjarinnar. Þar eru straum
hefðu staðið Rómverjum'ar harðir og þegar Vestur-
veldin höfðu látið sprengja
garðana þar haustið 1944 til
að hrekja Þjóðverja úr varn-
arstcðvum sínum, veittist erf-
itt að bæta þá aftur.
Unnið og tapað á víxl. • or
Nýtt landnám með görðum
út í sjó er engin nýlunda í
Hollandi. Það var líka reynt
á miðcldum, þó að misjafp-
lega gengi. Þá voru oft inpri
garðar sléttaðir út, þegaK_þeir
ytri voru komnir upp og.kom
það sér oft illa, þegar. garðar
brustu. Þannig færðist Suð-
ursjórinn lengra inn í Tand?
ið, og áttu mógrafir Hollend-
inga þátt í því. Holland_.var
snemma sköglaust og fátækt
að eldsneyti. Fast var því sótt
að grafa mó úr jörðu. En mó-
grafirnar hjálpuðu hafinUj .ef
garðarnir brustu.
Þar sem hvorki sjórinn né
árnar entust til að brjóta
garðana, hjálpuðu bændurn-
ir stundum sjálfir tll.' Ef
bændur voru hræddir við-f-lóð
á land sitt, kom það einatt
fyrir, að þeir fóru í myrkri
næturinnar og brutu garð of-
ar við ána, svo að hún-teyf-
ist heldur inn á annað land
en þeirra. „PoIder“ kalla Hol-
lendingar svæði það, sem er
innan sama garðs. Hvext
þeirra svæða annaðist sínar
varnir fyrir sig. Að taka land
varnarmálin sameiginlega
upp á breiðari grundvelll datt
engum í hug.
Spánverjar hófu nýjan þátt
í vörnum Hollands.
Eftir ýms meiri háttar
landspjöll á 16. öld varð þó
um síðir mikil breyting á
þessu og góð, og má.^iakka
það — Spánverjum. Það'rer
svo undarlegt, að þessir.harð
stjórar og kúgarar landsfns
þröngvuðu þjóðinni til áhrifa
meiri landvarnar ei-ps ~og
Rómverjar forðum. Rómverj-
ar kúguðu Hollendinga ttl aA
hyggja samfellda garða;.Spán
verjar þröngvuðu þeim til 'VÍÖ
tækara samstarfs en á-ður
hafði átt sér stað. Árið 15-70
byggðu Hollendingar þaaanig
fyrsta garðinn á vegum:hins
opinbera, meðfram á kostn-
að ríkisins, — Filippusar II.
Spánarkonungs. Og Alba her
togi hinn grimmi, sá marg-
hataði og skelfilegi land$tjóri,
þvingaði Hollendinga tlÞ að
byggja nýjan garð við Suö-
ursjó. Þeir, sem bjuggu
lengra inn í landi, komu og
sýndu pappíra, sem áttu að
votta, að þeim bæri engin
skylda til þátttöku í þessum
mannvirkjum. Þá á her.tog-
inn að hafa sagt: „Látið þið
bréfin ykkar hérna á strönd-
ina þegar álandsvindur er
hvassastur. Ef þau halda
sjónum frá, skuluð þið vera
lausir allra mála. Dugi þau
ekki, vinnið þið eins og aðr-
ir“.
Samtökin sigra.
Þegar Hollendin.gar höfðu
loksins áttað sig á því, að
þeir gátu ekki neitt verulegt
í þessu efni án sarhtaka, fór
að koma skriður á fram-
kvæmdir þeirra. Þegar þjóð-
inni fjölgaði varð það líka
nauðsynlegt af þeim sökum
að vinna nýtt land og verja
liverja spildu. Auðugir kaup-
menn sáu bá, að það gat borg
(Fravihald á 7. síðu.J