Tíminn - 22.07.1950, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, laugardaginn 22. júlí 1950
158. blað
Sókn til menningar
„í þúsund ár bjó þjóð við
nyrstu voga.
Mót þrautum sínum gekk hú
djörf og sterk.
1 hennar kirkju helgar
sjörnur loga.
Og hennar líf er eilíft
kraftaverk."
(D. Stefánss.).
í árroða 19. aldarinnar hófu
Fjölnismenn ísl. þjóðarfram-
sókn með þeirri yfirlýsingu
að:
„íslendingar viljum vér all-
ir vera.“
Hinn norræni andi sveif
yfir vötnunum, og fyllti loft-
ið kliðmýkt andlegrar grósku.
— Það var vor í lofti.
Jón Sigurðsson og samherj-
ar „virkjuðu“ þessa vor-
strauma, til sóknar í raun-
sæjum og alhliða átökum út
öldina og allt fram á þenn-
an dag. Og víst hefir H. Haf-
stein túlkaö rétt staðreyndir,
er hann kveður um þennan
„óskamög“ þjóðarinnar, á
hundrað ára minningardegi
hans 1911:
„Hundrað ára vor hans vekur
vonir nú um íslands byggð,
nepjusúld og sundrung hrekur
safnar lýð i dáð og tryggð.“
Með byrjun yfirstandandi
aldar, hefst ný vakningaralda
í þjóðlífi okkar, samofin þeirri
er Fjölnismenn á sinni tíð
höfðu vakið.
Með starfi og stefnuskrá
„U.M.F. íslands“ hefst ný
sókn undir forustu mikil-
hæfra leiðtoga með kjörorð-
inu: „íslandi allt.“ Dulin öfl
leysast úr læðing og samhæfa
sókndjarfa æskumenn, út
um byggðir landsins, til varð-
stöðu um arfhelgar minjar
lands og þjóðar.
Sú þjóðræknisalda, sem
æskulýðshreyfingin hefir vak
ið, er óbrigðul sönnun þess,
að sjálfstæði og menningar-
öryggi er 1 beinu hlutfalli
við hugsjónaþrótt og sjálf-
stæða dómgreind uppvaxandi
kynslóðar.
„Vormenn íslands" munu
aldrei láta „fánann falla“
fyrir ásókn utanaðkomandi
áhrifa, sem leita eftir að
hópsetja fjöldann, og áiegla
dómgreind hans, með fláráð-
um orðaleik um ,,sjálfstæði“
og „frelsi“, þar sem áherzla
raunveruleikans hvílir á ein-
um raddstaf (ó) sé honum
ekki hnuplað úr samhengi
sannleikans
★
Yfirleitt munu íslendingar
mega teljast sæmilega dóm-
bærir í viðhorfum sínum til
skapandi lífsþróunar.
Uppeldisaðstæður þjóðar,
sem um aldir hefir orðið að
vinna hörðum höndum, sér
til lífsframfæris, hafa alið
upp raunhyggjumenn. Hin
jákvæða hlið dreifbýlismenn-
ingarinnar hefir þar fylli-
lega notið sín, og fært þjóð-
inni lífhæfan vaxtarmátt. •
„En oftast hitt að hugsa og
þegja,
er heimasiður upp til fjalla.“
er yfirlýsing „Sigurðar trölla“
í samnefndú kvæði Stephans
G.. Sigurður hafði að vísu
gengið fram hjá kirkju á
sjálfan jóladaginn, án þess að
hlýða messu; en hann bjarg-
aði einu mannslífi þann dag.
— Það var hans jólamessa.
Eftir Ifijan
Einstaklingshyggja er ís-
lendingum í blóð borin.
íslendingum er fjarræn
sáldeifandi múgsefjun. fsl.
menning á sterkan hljóm-
grunn, fyrir aðvörun, eins og
þá, er skáldið Arnulf Över-
land birti í viðtali 12. febr.
1949 í Berlingske Tidende:
„Sú þjóð, sem venur sig á
að hlýða á frásagnir um harð
ýðgir grimmd og mannúðar-
leysi, án þess að láta það á
sig fá, hún býður tjón á sál
sinni.
Ef við glötum hæfileika
okkar til að greina milli góðs
og ills, þá höfum við glatað
einhverri dýrmætustu gáfu,
sem okkur var léð. — Þá er-
um við ekki menn lengur.“
Skyldu ekki allir íslending-
ar geta tekið undir þessa sið-
rænu rökhyggju, fyrrverandi
fanga nazistanna? Uppvax-
andi kynslóð lifir á upplausn
artímum stríðs og storma.
Fellibylur örvita hernaðar-
æðis, hefir gengið yfir mann-
heima, og kollvarpað dýr-
mætum stofnum, er mann-
kynið hefir verið að lyfta til
lífs. Og hvað er framundan?
Surtarlogi gjöréyðingarinn-
ar, eða fylling friðarþrárinn-
ar? —
Hvoru megin stöndum við
íslendingar?
Stöndum við ekki allir sem
einn, að yfirlýsingu H. Haf-
stein:
„Öllum hafís verri er hjart-
ans ís,
sem heltekur skyldunnar þor.‘
★
Það líður nú senn að helft
20. aldarinnar. Þeir ísl., sem
þegar hafa fullnað 60 ár,
hafa lifað og hrærst með
bylgjugangi aldarinnar, og
lífsviðhorfum í menningu
samtíðar sinnar.
Fullyrða má, að engin kyn-
slóð hefir komist í jafnsterka
snertingu við skapandi líf-
mögn í efnis — og andans
heimi, em sú sem nú er að
vaxa úr grasi.
Aldrei hafa meiri vaxtar-
skilyrði borist uppvaxandi
æskulýð, — ef rétt er metið
og ávaxtað til alþjóðarheilla.
Þrátt fyrir ýmsa barnasjúk
dóma i menningarmálum okk
ar, er grundvöllur til alþjóð-
arsóknar opinn öllum, sem
skynja hið lífgefandi „vega-
bréf“ þjóðlífsþróunarinnar.
Stærstu straumhvörf þess-
arar aldar, í þjóðlífi voru, er
tilfærsla þjóðarinnar úr
dreifbýli til þéttbýlis, — frá
mold til malar, frá gróanda
til grjóts. Slíkt er áhyggju-
efni fleiri þjóða, en okkar
íslendinga. Borgir og kaup-
staðir soga til sín vinnandi
hendur sveitanna, og veldur
þverbrestum og ýmsum blá-
þráðum í menningarvef þjóð
lífsins. Sú staðreynd blasir
við, að framleiðendum fækk-
ar ört í hlutfalli við fjölgun
neytenda. Slík öfugþróim ber
með sér neikvæðar áhrifaöld-
ur inn í þjóölífið og veldur
kyrkingi í sköpunarmætti
framleiðslustarfanna, sem
eru undirstaða alls þjóðar-
hags.
Stærsta átakið, sem nú bíð-
ur úrlausnar í sókn íslend-
inga til menningar, er að
stöðva þennan flótta frá
a ívarsson
framleiðslustörfum, — eða
eins og þjóðhollur íslending-
ur hefir orðað það: Að , þunga
miðja þjóðlífsins haldist í
sveitunum."
Á grundvelli framleiðsl-
unnar, hvílir öll okkar þjóð-
lífsþróun og menningarör-
yggí-
En sú er mest meinsemd í
þjóðarbúskap okkar nú, að
yfirbygging hans stendur á
brothættum Ieirfótum.
★
íslenzkt stjórnarfar er að
verða „tröllriðið" af innihalds
lausum umbúðum skrifstofu-
fargsins. Hin blóðlausu bákn,
með ríkisstimpil að baki sér,
eru að þrýsta öllu lífrænu at-
hafnalífi þjóðarinnar út á
„refilstigu" ríkisrekstrar, með
Glám dýrtíðar og verðbólgu
við stjórnvölinn.
Hér þarf að spyrna fótum
við, áður en meira tjón hlýzt
af.
Við lýðveldisstofnunina
var „þjóðinni“ lofað nýrri
stjórnarskrá. í stað hinnar
stagbættu frá „dönsku
mömmu.“
Sex ár eru liðin, síðan
þessu var lofað, — en engar
efndir ennþá, þrátt fyrir
kosning nefndar, er flokkarn-
ir töldu sig kjósa af trúnaði
við þjóðina. (?)
„Hvað dvelur Orminn langa?“
— Þora ekki þingflokkarnir
að koma til dyranna, eins og
þeir eru klæddir, og skila þjóð
inni skilríkjum um þetta
mál? —
Gunnreif gekk ísl. þjóðin
til atkvæða 1944, er hún kall-
aði sjálfa sig heim, eftir hart-
nær sjö alda útivist.
íslendingar gengu að þeim
vorverkum, sem einn maður,
með sterkar minningar sög-
unnar, um ódauðlega bar-
áttu liðinna kynslóða, og „eld
kveikjuna í hugum manna,,
frá vöruin Jóns Sigurðsson-
ar: „Vér mótmælum allir!“
— er „herraþjóðin“ við Eyrar
sund hreykti hanakambi sín-
um á þjóðfundinum fræga
1851.
Nú þurfa íslendingar ekki
lengur „að leita ullar í geit-
arhús“ „dönsku mömmu."
Nú geta þeir sjálfir grund-
vallað sín eigin stjórnlög, —
ef þeir vilja
Staðreyndir blasa við allta
augum um „moðsuðu" og
vanefndir þingflokkanna okk
ar í þessu máli — „brenndir,
hráir, hálfvolgir“ af heimatil
búnum flokkameinsemdum.
Sannleikurinn er sá, að
„þjóðin“ — við hinir vinnu-
klæddu menn — megum vaka
vel á verði, og vara okkur á
því, að „flokksræðið“ svelgi
ekki í sig hið marglofaða
„lýðræði.“ — Og hvað er þá
langt til „einræðis?“
Þegar svo er komið, að rík-
ísstjórn og ráðherrar (óþarf-
lega margir) þurfa að sækja
ráð til „ráða“ og „nefnda“, —
sem í framkvæmdinni ráða
yfir ríkisstjórninni; — þá er
það i raun og veru Alþingi,
með sína kjörnu flokksfor-
ingja, sem stjórna landinu,
en ekki svokölluð ríkisstjórn
og kjörinn forseti.
Út úr þessu óskapnaðar
völundarhúsi „ráða“- og
„nefnda“flækjunnar, kemst
(Framhaiá á 7. siðu.J
t gær hitti ég mann, sem fór
að tala við mig um frumvarpið
„um rétt manna til kaupa á
ítökum“, sem getið var um í
Baðstofuhjali nýlega. Hann
sagðlst hafa verið með þessu
frumvarpi og með því hafi ver-
ið reynt að ráða fram úr þessu
vandamáli, sem endilega þyrfti
að leysa. Hann sagðist trúa því
vel, að þingmaðurinn, sem
nefndur var, hefði flutt góða
ræðu, því að hann hafði sjálfur
einhverntíma heyrt til hans á
fundi,en þar með væri ekki sagt,
að hann hefði haft á réttu að
standa. Sjálfur sagðist hann
þekkja dæmi þess, að menn
ættu ítök í jörðum í fjarlægum
heruðum og það næði engri átt,
að það fyrirkomulag væri látið
haldast. Þeir yrðu að selja jarð-
eigendum ítökin. Ýmislegt
sagði hann fleira og virtist hafa
hinn mest áhuga fyrir málinu.
Ég skal ekki leggja dóm á
þetta og og hefi ekki gert það.
Ég var bara að nefna dæmi
þess, að ein ræða á þingi hefði
haft mikil áhrif, eftir því sem
mér virtist, og gat ég þess af
því, að ég held yfirleitt, að mikil
ræðuhöld á þingfundum hafi
fremur litla þýðingu — nema
þá að þær séu sérlega vel sam-
dar og skilmerkilega fluttar —
en það var þessi ræða, svo að
af bar. Ég veit hvað ég er að
segja um það, því ég heyrði
hana sjálfur.
Af þessu ítakamáli ættla ég
hinsvegar ekki að skipta mér
af, enda kemur mér það ekki
sérlega við. Það er nóg af um-
ræðum um stjórnmál annars-
staðar en í Baðstofuhjalinu. Og
nóg; um það.
Smíðaskólinn á Hólmi í land-
broti í Vestur- Skaftarfellssýslu
er stofnun, sem mig langar til
að vekja athygli á. Þar geta
ungir menn lært trésmíði og
jafnvel nokkuð í húsasmíði.
Lika er þar járnsmiðavérkstæði
sem nemendur geta fengið að-
gang að og tilsögn, ef þeir óska.
Þetta er heimavistarskóli og
munu 8—10 nemendur geta ver-
ið þar í einu. Skólinn veitir
ekki iðnréttindi, en fyrir þá,
sem vilja starfa að smíði og
byggingum í sveitum og smá-
þorpum er hann mjög gagnleg-
ur, og námstíminn ekki lengri
en svo, að margir, er ekki hafa
tök á að stunda reglulegt iðn-
nám, geta vel séð af tíma til
að vera á Hólmi. Skólastjóri er
Valdimar Runólfsson trésmíða-
meistari.
„Bóndi“ skrifar mér á þesa
leið: „Hræddur er ég um, að
sumir nágrannar mínir hafi
byrjaö helzt til seint að slá nú
sem oftar. Þess vegna mistu
þeir af þurrkum og sumt af töð-
unni var orðið úr sér sprottið.
Það er leiðinlegt, að sjá nýsleg-
ið gras, sem er orðið hálfhvítt
að neðan, og það er miklu lé-
legra fóður en hitt, sem slegið
er í sprettu. Ég hefi ævinlega
byrjað snemma og aldrei séð
eftir því,, nema einu sinni og
það var vegna veikinda. Mér
þótti vænt um, að Páll Zopho-
níasson skyldi hvetja okkur
bændurna til að byrja snemma.
Hann gerði það í útvarpinu, og
það rækilega. Mér þykir vænt
um menn eins og Pál, sem eru
lifandi í starfi, og segja öðrum
það, sem þeir álíta að þeim geti
orðið lið að. Góð vísa er aldrei
of oft kveðin.“------
Þetta skrifar bóndinn og ým-
islegt fleira, sem vera má, að
ég geti um síðar.
Síldveiðin er byrjuð, og það
er eins og undanfarið, að síldin
heldur sig mest austan til. Menn
eru strax byrjaðir að salta,
enda kvað vera búið að selja
með meira móti af saltsildinni.
Það er gott, því að saltsíldin er
miklu verðmeiri en bræðslu-
sildin. Útlendu skipin salta alla
sína síld, og skipshafnirnar
vinna sjálfar að því um borð.
Þess vegna komast þau af með
minni afla en okkar skip og
svo auðvitað af því að reksturs-
kostnaður þeirra er minni. '
Á Akureyri moka togararnir
upp karfa til bræðslu í sildar-
verksmiðjunni í Krossanesi, og
sagt er, að sjómennirnir hafi
allt að fimm þúsund krónur á
mánuði upp úr veiðunum. En í
Reykjavik liggja togararnir i
höfn og allar verksmiðjurnar
við Faxaflóa iðjulausar. En nú
er Hæringur farinn til Seyðis-
fjarðar, og sumir segja, að hann
fari aldrei þaðan aftur.
Gestur.
Konan mín
INGIBJÖRG ÞORKELSDÓTTIR
frá Óseyrarnesi
Andaðist 21. þ. m. Jarðarförin ákveðin síðar.
Sigurður Þorsteinsson frá Flóagafli
Þökkum innilega hluttekningu og vináttu við frá-
fall og útför
SIGURÐAR JÓNSSONAR
Ingólfstræti 21C
Sérstaklega þökkum við forstjóra, stjórn og starfs-
fólki Sambands ísl. samvinnufélaga fyrir auðsýnda
virðingu við minningu hins látna.
Björg Þórðardóttir Hulda Sigurðardóttir
Jón Jónsson Stefán Júlíusson
iFrestið ekki lengur, að gerast
| áskrifendur TÍMANS