Tíminn - 05.09.1950, Blaðsíða 3

193. blaff.
TÍMINN, þriðjudaginn 5. september 1950.
3,
/ slerLdingaþætúr
Dánarminning: Jóhannes Erlendsson,
bóndi á Sturlu-Reykjum
Skyndimyndir á ferð og flugi VI:
Enskar sveitir í sumarskrúði
Eftir Bjarna Ásgeirsson
í dalnum, þar sem Snorri1
vann menningarafrek sín og
mjúklitir reykir stíga til
himins, þegar veður er
fagur, fæddist fyrir 62 árum,
Jóhannes Erlendsson, sem
borinn er til grafar í Reyk-
holti i dag.
í uppvextinum blasti við
honum morgunroði nýrrar
menningar- og framfaraldar
á íslandi, annar merkasti
þátturinn í þúsund ára þró-
un íslandsbyggðar.
Sú gæfa féll í skaut kyn-
slóðar Jóhannesar Erlends-
sonar, að taka við torfengnu
frelsi þjóðarinnar og vinna
síðan kraftaverk, með atvinnu
byltingu, sem milljóna þjóð-
unum er undrunarefni. Um
leið og hin átakamiklu um-
brot í atvinnulífi áttu sér
Jóhannes óslt upp í hinum
glaða systkinahóp á Sturlu-
Niðurl.
Brezkir bændur halda
margar landbúnaðarsýning-
ar á ári hverju, fyrst einstak-
ar héraða- eða landshlutasýn
ingar, og svo eina aðalsýn-
ingu fyrir ríkið —, sitt árið
í hverjum landshluta — í
sumar var hún haldin í nám
unda við Oxford — og stóð
yfir í 4 daga — frá 3. til 7.
júlí að báðum dögunum með
tcldum Ég beið þessarar sýn-
ingar, og beið hennar með ó-
þreyju og varð ekki fyrir von
brigðum. — Þarna var sam-
ankomið á einum stað allt
hið bezta, sem finnst hjá
einni fremstu landbúnaðar-
þjóð heimsins í dag.
Hrein opinberun.
Þessir sýningardagar voru
mér sem opinberun. Þarna
hafði verið komið upp heilli
borg á landi, sem tók yfir
um 80 hektara, að vísu mest
fyrir sér meSnis tjaldborg, en með
Erlendar reglulegum höfuðstrætum,
gctum og torgum. Þarna voru
stað myndaðist i byggðum! Reykjum og sá
landsins merkilegt félags-1 snilldarhandbragð
málakerfi. Þeir sem hófu föður síns frá blautu barns- i
endurreisn íslands um alda-, beini. Þessi menntun föður-
mótin skyldu vel, eins og húsann varð honum dýrmæt, . ^ ^
framfaramenn gullaldarinn-1 eins og hinum börnunum.1 lugum og minnsta fiður-
ar, nauðsyn hins andlega! Jóhannes varð sjálfur völund tfnu
þroska. Ungmennafélögin, ogiur á tré og járn svo af b^r. j Þarna var . samankomm
samvinnufélögin urðu ásamtj Jóhannes var elsti sonur-'mes<a fjoidi emstakra kynja,
öðrum samtökum á margan inn á Sturlu-Reykjum og það sauðfjárkynja, mjólkurkua-
sýnishorn af öllum úrvals-
búfjártegundum landsins frá
hátt lyftistöng hinna verk
legu framkvæmda.
þétt setnir vélum, stórum og
smáum, er ætlaðar voru til
notkunar á öllum hinum
margháttuðu sviðum land-
búnaðarstarfanna.—
Ég hafði oft áður orðið
nokkurs áskynja um hina
nýju tækni ensks landbúnað
ar, t. d. við heycflunina, eins
og ég minntist á hér að fram
an. Ég hafði einnig séð því
haldið fram i enskum blöðum
fyrir sýninguna, að Englend-
ingar væru lengst komnir
allra þjóða að vélvirkja land
búnaðinn. Ég trúðí þá ekki
meir en svo á þær fullyrðing-
ar. En eftir að hafa kynnt
mér það, sem þarna var að
sjá eftir þvi, sem mér var
unnt, sýningardagana —
sannfærðist ég betur og bet-
ur um sannleiksgildi þeirra
orða. — Þarna voru sem sé
nýtizku vélar, stórar og smá
ar til allra landbúnaðarstarfa
innan húss og utan.
Vélavinna við heyöflnnina.
Það er of langt mál að lýsa
þvi hér. Ég ætla aðeins að
taka hér eina verksamstæðu
— til dæmis —■ en það er hey
cflunin. Við byrjum þá á því
að bera á túnið. Við beitum
dráttarvél fyrir áburðarvagn
inn og drögum hann að haug
stæðum. Þar bíður mykju-
mokstursvélin, sem hleður
hann á svipstundu. Við drög
um vagninn út á túnið, þar
sem hann malar mykjuna og
dreifir henni um leið yfir
völlinn, í því magni, sem við
óskum. Sláttirin, heyþurrk-
unina, samantekningu í múga
— þekjum við nú þegar hér
á landi. En þarna tekur hey-
hleðsluvélin við. Henni má
festa aftan í heyvagninn sem
dráttarvélin dregur, og hún
féll' því ekkí sízt í hans hlut kyn3a> holdanautakynja, reið
_ að aðstoða föður sinn við liesl;a °& dráttarhestakynja,
Þannig atvikaðist það, að framkvæmd hinnar vanda-! svína- alifugla og hunda-
Jóhannes heitinn Erlendsson sömu uppfindingar að beizla ^ynía- hvert einstakt kyn
á Strulu-Reykjum lagði ung hverahitann og leiða til hit- naíöi verið þrautræktað um
ur hönd á plóginn í uppbygg unar og suðu heima í bænum.1 óravegi og fengið ákveðinn
ingu hins nýja íslands. Og Þetta tókst. Mikill tæknileg-1 svlP °S örugga kynfestu.
hönd hans reyndist þung, ur sigur var unninn á Sturlu-! Jafnframt var afurðasýn-
meira en í meðal lagi. Eru Reykjum, þrátt fyrir það, að ing, — sýning á ull og sýning
•dæmi þess deginum ljósari, hinir sérfróðustu menn í a kjöti samstofna gripa þeim,
eins og síðar skal að vikið. verkfræðilegum efnum, er þá er sýndir voru. Mér varð m. a.
Afskipti hans af verkleugum voru til í landinu teldu það starsýnt á föllin af sumum
framkvæmdum, og einnig fé vonlaust verk. Síðar full- holdanautunum, sem ég
lagsmálum, tala sínu máli komnaði Jóhannes hitakerfið jafnvel gæti trúað til að
um óvenjulega bjartsýni og nokkuð og vann að því að koma vatninu fram í munn-
dug, sem hélst í hendur i at- koma slíkum virkjunum í inn á forhertustu jurtaætu.
gjörvi hans. ! framkvæmd á öðrum hita- Auk þessa voru einnig stór-
Jóhannes ólst upp hjá for svæðum, eða lagði á ráðin. J fenglegar garðyrkju- og
eldrum sínum á Sturlu- j Á yngri árum og langt fram , blómasýningar, grasræktar
Reykjum og var elstur í hin- eftir aldri tók Jóhannes virk og skógrætarsýningar, fóður-
um stóra barnahóp. Þau an og mikinn þátt í félags- vörusýningar o. fl. o. fl. —,
hjónin Andréa Jóhannesdótt !ífi æskumanna í héraðinu. sem allt var dæmt og verð-
ir og Erlendur Gunnarsson Hann var orðlagður fyrir í- launað effir verðleikum —.
eignuðust 12 börn og komust þróttir sínar og gjörvileik og
10 þeirra til fullorðinsára Þótti glíma flestum mönnum Vélasýningin.
allt dugnaðarfólk og margt betur og drengilegar, þar-i En það, sem mér fannst má grípa til bindivélarinnar,
til lista lagt. | sem þjóðaríþróttin var þreytt mest til um af öllum deild- sem ég lýsti áðan, sem hirðir
Frá Sturlu-Reykjum sér á mannamótum, sem oft var um sýningarinnar, var land- heyið úr múganum og skilar
nýslegnu og skiluðu því eftir
skamma stund grænþurru og
ilmandi.
Bylting-ævintýri.
Þessi lýsing er ófullkominn
mynd af einu starfskerfi þess
ara margháttuðu vinnuvéla,
en verður að nægja hér aö
sinni.
Þessi landbúnaðarsýning
gaf mér sem í leiftursýn yfir-
lit yfir það, sem var að gjör-
ast í enskum landbúnaði. Hér
var að verða það, sm stund-
um er kallað bylting, en ég
hefi nefnt ævintýri. Þegar að
brezka þjóðin barðist fyrir lífi
sínu og tilveru — þegar að
jafnvel hinum mikla haf-
skipaflota hennar var meinað
að flytja henni björg í bú,
svo að skorturinn virtist ekki
langt undan — uppgötvaði
hún skyndilega hin vanræktu
auðæfi enskrar moldar — og
nú var aftur snúið þangað,
sem fyrr var frá horfið. Og
það var ekki ein vanmáttug
þjóðfélagsstétt, sem nú lagði
hcnd á plóginn, heldur heii
þjóð og einhuga. Hugvits-
menn hennar, vélfræðingar
og iðnaðarhöldar leggjast á
eitt um að fá bændunum í
hendur fullkomnustu vélar og
tæki til að vinna brauð úr
skauti jarðarinnar og endur
bæta þær með ári hverju.
Afstaða ríkisvaldsins.
Ríkisvaldið veitir og nú
margvislega hvatningu og
stuðning við aukna ræktun
og nýjar búnaðaríram-
kvæmdir. Brezka þjóðin hef-
ir á ný lagt blessun sína yfir
þennan forna höfuðatvinnu-
veg sinn. Og straumhvörfin
frá styrjöldinni eru ekki
stöðvuð enn. Þó að núver-
andi ríkisstjórn Bretlands
hafi meginfylgi sitt í borgum
og bæjum landsins, leggur
getur hlaðið hann á skammri; hún hiö mesta kapp á ræktun
stundu, án þess að manns-1 ian(iSins og eflingu landbún-
höndin komi nærri, nema til j aðarins. Má það m. a. marka
að stjórna. Þegar svo heim að
hlöðunni kemur, getur
hleðsluvélin flutt heyið inn
og upp í hlöðuna — eða vot-
heysgryíjuna og nú þarf að-
eins einn mann til að nota
hana. Þurfi hinsvegar að
flytja þurrt hey langar leiðir
heim á óðal Snorra Sturlu-, Þá.
búnðarvéladeildin. Hún ein Því bundnu. — Þarna voru og
á þvi, að hún býr bændum
landsins svo góð starfskjör,
að ýmsum fylgismönnum
um hennar þykir nóg um.
Atvik nokkuð, sem bar fyr-
ir síðastliðinn vetur varpar á
þetta nokkuð skýru ijósi.
Einn af undirráðherrum i
rikisstjórninni hafði í opin-
berri ræðu farið niðrandi orð
um um bændastéttina og m.
a. komist svo að orói, að
urinn og rithöfundurinn Hvitárbakkaskólann og síðar} af sýningarsvæðinu sem voru verki, sm tóku við grasinu
mikli, fyrir sjö öldum, unnið 1 bændaskólann á Hvanneyri,
tað tæknilega afrek að láta Þar sem hugur hans snerist
sjóðandi hveravatnið hita Þá strax til búskaparins.
laug sína og beizlað það i stein I Búsældarlegur dalurinn
stokk. Þetta mannvirki má breiddi faðminn á móti hon
Þau hjónin eignuðust fimm
börn, en misstu eitt ungt. Eru
fjórir synir þeirra Sturla,
sjá í Reykholti enn þann dag , um- Óþrjótandi verkefni biðu ( Kristleifur, Björn og Andrés
til
1 dag, eins og kunnugt er.
En Snorri leysti ekki
fulls þrautina miklum um
beizlun hverahitans. Áfram-
haldið beið í sjö aldir, þar
til bónda í byggð Snorra,
tóktst að vinna næsta tækni
lega afrekið í notkun hvera-
hitans. Þessi bóndi var Erlend
ur á Sturlu-Reykjum, faðir
Jóhannesar.
Erlendúr var þjóðhagur
smiður, og lék honu jafnt í
hendi, tré sem járn. En hann
var meira. Hann var óvenju-
legur hugvitsmaður. sem
vafalaust hefði orðið frægur
afreksmaður á sviði uppfind
inganna meðal milljónaþjóð-
anna, þar sem honum hefði
notast til fulls að uppfind-
ingagáfu sinni.
úrlausnar við ræktun og, aijir gjörvilegir og hagir
byggingar. Jóhannes lagði ó-J menn þeir taka sér til fyr-
trauður til þessarar miklu irmyncJar, dugnað og árvekni
glímu og vann frækilegan og föður síns. Þeir sem þekkja
sonar. Þar hafði sagnfræðing Hann gekk á unga aldri í lagði undir sig um 20 hektara margskonar heyþurrkarar að ^ hændurnir SVæfu á dúnsæng
um á meðan að aðrir þegnar
þjóðarinnar berðust i bökk-
um með afkomu sína. Brezk-
um bændum þótti þetta grá-
lega mælt að vonum og stjórn
stéttarsambands þeirra
kærði ummælin fyrir Attlet
forsætisráðherra. En hann.
svaraði bæn bændanna með
því að biðja þó opinberlega af
sökun á ummælum ráðherr-
ans og vék honum jafnframt
úr embætti.
Og brezkir bændur hafa
tekið hinni nýju hvatingu og
stuðningi þjóðfélagsins með
miklum myndarbrag. Búskap
urinn færist í aukana. Hið
vanyrkta land er aftur tekif
í notkun og því breytt i akra
og tún, og fólkið streymir aft
ur inn í landbúnaðinn. Það er
auðséð á öllu. að brezta þjóð
in er aftur búin að kom&
óvenjulegan sigur.
Á Sturlu-Reykjum hefir í
tíð Jóhannesar Erlendssonar
verið unnið mikið afrek, sem
bera mun honum vitni um ó-
komna framtíð. Víðlend tún,
myndarlegar og traustar bygg
ingar setja svip sinn á þetta
glæsilega höfuðból í hinum
fagra og gróðursæla hveradal.
Árið 1919 giftist Jóhannes
eftirlifandi konu sinni, Jór-
unni Kristleifsdóttur, gáfaðri
og duglegri konu. Er hún dótt
ir Kristleifs Þors.teinssonar á
Stóra-Kroppi. Bæði hjónin
bundu í æsku tryggð við dal-
inn.
þessa ungu menn treysta
þeim til þess vanda, að feta
í fótspor föðurins og til þess
að halda starfi hans áfram.
Auk umfangsmikilla bú-
sýsluanna á stórbýli, leysti
Jóhannes af hendi mikil
störf fyrir sveitarfél. sitt, ung
mennafélag, og kaupfélag.
Hann var hreppstjóri i Reyk-
holtsdalshreppi og i hrepps-
nefnd um langt skeið. Og
örlögin höguðu því líka þann
ig til, að síðustu starfskraft-
arnir fóru í þágu hinna fé-
lagslegu starfa fyrir sveitina
Jóhannes heitinn hafði um
nokkurt skeið þjáðst af sjúk
dómi, sem læknar telja hægt
að ráða bót á. í febrúarmán
uði siðastliðnum lagðist
hann á sjúkrahús til upp-
skurðar og bjuggust vinir
hans við að sjá hann albata
aftur í sínum hópi, að nokkr
um dögum liðnum. En þetta
fór á aðra leið. Sjúkdómur-
inn reyndist erfiðari en hald
ið var í upphafi. Jóhannes
varð aldrei hell heilsu aftur,
og lést hinn 29. ágúst s. 1.
Þungur harmur er kveðinn,
að eiginkonu, sonum og fjöl-
mennum hópi ættmenna og
vina. Okkur finnst öllum, að
hann hafi verið kvaddur héð
an allt of snemma. Við höfð
um búizt við því að fá að
vera samvistum við hinn
glaða og góða dreng, mörg | &uga á hina frjóu moia fóst-
ár enn, og fá að hafa hann urjarðarinnar, og þaö meí
í hópi okkar. En minningarn
ar um hann lifa, og eru
(Framhald á 6. síðu.J
öðru geíur vonir um, að
henni auðnist að verða langj
líf í landinu.