Tíminn - 03.10.1950, Blaðsíða 5

218. blað.
TÍMINN, þriðjudaginn 3. október 1950.
5,
ÞrUfjjud. 3. oht.
Hvar er gróðinn af
togurunum?
Þó að hægt fari, þokast þó
heldur í þá átt, að raunhæfar
umræður hefjist um rekstur
togaranna og útgerðarkostn
að. Þannig birtir Alþýðublað
ið á sunnudaginn nokkrar
tölur, sem Sæmudnur Ólafs-
son hefir tekið úr reikning-
um bæjarútgerðar Reykjavík
ur um útgerðarkostnað Ing-
ólfs Arnarsonar.
Þetta er allrar virðingar
vert, þó að málinu sé næsta
seint snúið á þennan rekspöl.
Það er að vísu ýmislegt í
ályktunum Sæmundur, sem
þarf betri athugunar við, svo
sem áætlaður gróði kaup-
manna af ísnum. Margur
mun líka tregur til að trúa
þeim dylgjum, að Jón Axel
hafi látið það viðgangast að
allar matvörur til skipSins
væru keyptar með smásölu-
verði. Hann hefði þó átt að
geta fengið afslátt af kexinu!
Eins er það næsta flaust-
urslegt, að telja greiðslur til
vátryggingarfélaga athuga-
semdalaust eins og Sæmund-
ur gerir.
Þrátt fyrir þetta, er.þó eft
ir óhrakinn sá kjarni málsins,
að ýmsir aðilar hafa ríflegan
gróða af þjónustu fyrir útveg
inn. Vélsmiðjur og veiðar-
færaverzlanir eru ekki i nein
um beinum tengslum við þann
útveg, sem þær lifa á og geta
þess vegna safnað miklum
gróða, samtttnis því, sem út-
gerðin sekkur í botnlausar
skuldir.
Framsóknarflokkurinn tel-
ur æskilegast og farsælast,
að slík þjónusta fyrir útveg-
inn sé rekin með samvinnu-
sniði á hans ábyrgð. En út-
gerðarmenn hafa yíirleitt
heldur viljað eiga sjálfir per
sónulega hlutabréf í verzlun
eða vélsmiðju en að útgerðin
væri þar beinn aðili. Af því
sýpur nú þjóðin öll seyðið
næsta raunalega.
Innkaupastofnun Lands-
sambands íslenzkra útvegs-
manna hefir næsta lítið gert
til að bæta verzlunarárferðið
með nauðsynjar útvegsins. Er
þó ekki að efa, að talsvert
hefði þar getað unnizt á, ef
gengið hefði verið að verki
með fullum heilindum og
samtakamættinum beitt til
að tryggja útgerðinni sann-
virðiskjör.
En I sambandi við þessi
skrif í Alþbl. verður nú fylli-
lega réttmætt að spyrja,
hvort blaðið og flokkur þess
sé á leið að beita sér fyrir ein
hverjum endurbótum í verzl-
unarmálunum. Enga mun það
gleðja meira en Framsóknar
menn, ef Alþfl. fer nú að
opna augun og sjá hvað hann
hefir vangert og misgert í
þeim efnum á liðnum árum.
Sú saga skal ekki rakin hér
eða rifjuð upp til að auka á
sárindi iðrandi manna, en
gaman verður að eiga 'sam-
starf við Alþýðuflokkinn og
verkalýðssamtökin um það,
að létta óþörfum álögum
milliliðanna af atvinnulífinu
og almenningi.
En það er ekki nóg að segja
að hægt hefði verið og hægt
sé að spara eitthvað af út-
gerðarkostnaði togaranna.
Það verður enginn reksturs
ERLENT YFIRLIT:
Smuts hershöfðingi ’

a
Hugsjóiiamaðurinn, sem tapaði vöidum í
heimalandi sínu en bar af flestum skör-
iingum í alþjjóðamálum
Grein sú, sem hér fer á eftir komulagsvilja Englendinga og
er þýdd úr Svenska dagbladet vann af öllum mætti að samein
og er eftir K. G. Bolander. Hann ingarstefnunni með hinum
gerir í stuttu máli grein fyrir gamla vini sínum og vopnabróð
ævistarfi eins hins merkasta ur Botha hershöfðingja.
manns í stjórnmálum heimsins Hann varð heldur ekki fyrir
á fyrra helmingi þessarar ald- vonsvikum af hálfu Englend-
ar, Smuts hershöfðingja, sem nú inga, því að stjórn frjálslyndra
er nýlega látinn. 1 undir forustu Campell-Banner-
I mans, tók við völdum upp úr
Sem hermaður, stjórnmála- kosningunum 1905 og kom til
maður, heimspekingur og vís- móts við kröfur Smuts, og árið
indamaöur stóð Jan Christian eftir fengu Transvaal og Oranía
Smuts í fremstu röð í hálfa öld, sjálfstjórn.
ekki einungis í heimalandi sínu j Hinn mikli draumur Smuts,
heldur á heimsmælikvarða. Lífs um ag þrezku nýlendurnar og
starf hans var að koma á sam- hin forna Búa nýlenda yrðu sam
komulagi milli hinna ólíkustu einaðar, rættist árið 1910 þegar
þjóða og kýnþátta. Ástæðan fyr Suður-Afríku lýðveldið var stofn
ir þátttöku og brautryðjenda- að sem sjálfstjórnarríki innan
starfi í slíkum sameiningarmál þrezku samveldislandanna.
um, sem stofnun Sambands- ' Botha varð fyrsti íorsætisráð-
ríkja Suður-Afríku, nánari herrann, en Smuts varð innan
tengsla brezku samveldisland- ríkisráðherra.
anna, stofnun Þjóðabandalags- Reynzlutími sameiningar-
ins, Sameinuðu þjóðanna og Evr j stefnunnar kom ekki fyrr en
ópusambandsins kemur greini- ; fjórum árum seinna, þegar fyrri
legast fram í bók hans Holism heimstyrjöldin brauzt út. Þátt-
and Evolution, sem gefin var taka suður-Afríku í styrjöldinni
út 1926, þar sem hann gerir skipti þjóðinni í tvo flokka,
grein fyrir lífsskoðun sinni. j sem kepptu um völdin. Þessi
Smuts var sannur Búi. 1 skap fiokkaskipting helzt jafnvel
gerð hans komu fram allir kost enn í dag.
ir og gallar þjóðar hans. Hann j Botha og Smuts fylgdu Eng-
fæddist á bóndabæ í Höfðaný- iandi að málum og voru ein-
lendunni 24. maí 1870 og fór dregið með þátttöku í stríð-
ungur á háskólann í Cambridge, inu en annar foringi úr Búa-
þar sem hann stundaði laga- J síriðinu, sem barðist gegn En f-
nám. Hann útskrifaðist með (lendingum, Hertzog hershöfð-
slíkri ágætiseinkunn, að enginn ingi> gerðist pólitískur leiðtogi
hefir tekið betra próf þaðan. þjóðernissinnaflokks Búa, sem
Námsárin á Englandi komu inn stóö á móti því að Suður-Afríka
hjá honum djúpri virðingu fyr- veitti Englendingum lið og
ir lýðræðisformi enskra stjórn- sýndi öllu sem enskt var full-
arvenja og umburðarlyndis og an fjandskap.
fór hann aftur til Suður-Afríku J >egar stjórnin ákvað að senda
sem sterkur fylgismaður hins ng til að hernema nýlendur
mikla nýlendufrömuðar og Þýzkalands í Suðvestur-Afríku,
heimsveldissinna Cecil Rhodes. gersu þeir svæsnustu af Búun
Aðdáun hans á Rhodes breytt ^ uppreisn. Smuts lét ekki kúg-
ist brátt í gremju þegar Rhodes' ast og tok til vopna móti fyrri
og dr. Jameson reyndu að ná vopnabræðrum sínum og barði
hinni sjálfstæðu Búanýlendu' nigur uppreisnina. Því næst
Transvaal með herbragði, sem stjórnaði, hann sjálfur enskum
þó misheppnaðist. Smuts flutti og afríkönskum hermönnum í
þá til Johannesburg og gekk í herferginni gegn þýzku nýlend
þjónustu Krúgers forseta, sem 1 unum.
gerði hann að hershöfðingja. | Af. hendingu lenti Smuts inn
Þremur árum seinnna, þegar ([ heimspólitíkina. Botha hafði
Búastríðið braust út, gerðist verig boðaður á ráðstefnu
Smuts fyrirliði Búa á móti Eng brezku samveldislandanna, en
lendingum og barðist til stríðs- ! þar sem hann gat ekki sjálfur
loka, sem einn af frægustu ' farig sendi hann Smuts, sem var
skæruliðaforingj um. Hin fræga honum handgengnastur. á ráð-
árás hans, þegar hann fór með J stefnuna, sem var haldin i Lond
úrvalslið 300 riddara lengst nið j on_
Þar kynntist hann Lloyd
hann J George sem fljótt komst að
raun um fjölhæfar gáfur og al-
ur í Höfðanýlenduna og kom að
baki óvinunum, gerði
heimsfrægan.
Að striðinu loknu lét Smuts' hliða hæfni Búahershöfðingj-
alla óvináttu við Englendinga j ans. Lloyd George hikaði ekki
niður falla, því að hann áleit vig ag taka fyrrverandi mót-
það myndi bæði Búum og Eng- j stöðumann sinn úr Búastyrj-
lendingum fyrir beztu, og vann öldinni hermálaráðuneyti sitt
stöðugt að því að koma á betra ' og feia honum ýmiskonar mikiis
samkomulagi og tryggja sam-' verg viðfangsefni eins og t. d.
starfið. Hann treysti á sam-
grundvöllur fyrir orðin tóm.
Fyrst er að sjá og segja hvað
gera má, en áhrifin yerða eng' þesrað “v'inna^að þeÍíri“endur-
að stöðva verkföll i kolanám-
um i Wales, skipuleggja sókn
herjanna og koma upp sjálf-
stæðum brezkum flugher.
Mitt i önnum styrjaldartím-
anna fékk Smuts samt tíir.a til
in fyrr en leiðréttingin er kom : skiPuiagningu á samstavfi þj 5ð
in í framkvæmd. Og það bæt anna> sem kom að stríðinu
ir ekki hag nokkurar togara I i0knu. Það var hann, sem fyrst
útgerðar, þó að bent sé á, að. ur kom með hugtakið „hin
einhver grféði á henni meirajbrezku samveldislönd‘;, sem
en hann þurfti. Það verður'vegna sjálfstæðrar og mikiliar
að gera ráðstafanir til að. Þátttöku nýlendnanna i styrj-
stöðva það fé hjá útgerðinni átti betur við um sam-
sjálfri.
Þessi mál öll verður að
rekja að rótum og mun sú at
hugun leiða i ljós, að viða
þarf að gera ráðstafanir til
endurbóta og leiðréttinga. En
þjóðarnauðsyn krefst þess, að
skipin séu gerð út. Og það
ætti að vera hægt, að ræða um
reksturinn og gera ráðstafan
ir til að tryggja framtíð hans,
þó að skipin lægju ékki í
höfn. ' ...
band Englands og nýlendn-
anna en gamla orðið „brezka
heimsveldið“.
Sú viðurkenning, sem fékkst
fyrir fullkomnu sjálfstæði ný-
lendnanna eftir striðið var að
miklu leyti Smuts að þakka.
Hann var einnig sterkasti stuðn
ingsmaður Wilsons forseta
Bandarikjanna um stjfnun
Þjóðabandalagsins. Tillögur
sons lagðar til grundvallar stofn
hans voru ásamt tillögum Wil-
unar þess.
'Á' friðarfundinum i Paris að
fyrri heimstyrjöldinni lokinni,
barðist hann fyrir þvi að fa
mildari friðarskilmála íyrir
Þjóðverja og benti í því tiiliti
á hve góður árangur hefði náðst
með málamiðlun milli Búa og
Englendinga eftir Búast.r:oið.
Þegar tillögur hans voui ekki
lekrar til greina varaði hann
við afleiðingum þeim, sem hin-
ir hörðu friðarskilmálar hefðu
• iör með sér.
Þegar friður hafði ve 'ið sam-
ir.n hélt Smuts til Suðuv-Afr-
íku sem sigurvegari og þegar
Botha dó skömmu síðar vai
hann sjálfsagður eftirmaður
hans sem forsætir.ráðherra
í innanlandsstjórnn'alum
gekk honum samt ekki ems vel
eins og þegar hann sar á al-
þjóðaráðstefnum. Siðan fvrir
stríð hafði hann barið niður
verkföll i gullnámunum við Jo-
hannesburg og var því ii a lið-
inn af verkamönnum og nú
lenti hann á ný í deilu við þá.
Við ráðherrana i hans eigin
stjórn hagaði hann sér sins og
einvaldshöfðingi, ráðherrarnir
fengu aðeins skipun frá honum
og voru ekki spurðir ráða i
neinu „Ég er hvorki gæddur
háttvisi eða þolinmæði" viður-
kenndi hann sjálfur með
beiskju.
Þegar hann rauf þingið
kreppuárið 1924 var hann ger-
samlega sigraður í kosnir.gun-
um, sem þá fóru fram. Þjóðern-
issinnar undir stjórn Hertzogs
mynduðu stjórn tóku upp ein-
angrunar stefnu i utanríkismál
um en innanlands efldu þeir til
kynþáttahaturs og aðskilnað-
ar hinna ýmsu kynþátta er i
S. Afíku búa. Þessi stefna Hert
zogs var einmitt gagnstæð kenn
ingu Smuts, sem barðist fyrir
auknum réttindum svartra
manna i Afriku.
Sem vanmáttugur leiðtcgi
stjórnarandstöðunnar fékx
Smuts nú tækifæri til að sökkva
sér niður i vísindaiðkanir, sem
hann ávallt hneigðist til. Lagði
hann þá stund á grasafræöi,
fornleifafræði og heímspeki.
Það var sagt um hann, aö ekki
væri sú planta i Afriku, sem
hann ekki þekkti.
Það þurfti aðra heimstyrj-
öld til að koma Smuts aftur til
valda. Síðan 1933 þegar krepp-
an lá sem þyngst yfir Suður-
Afríku hafði hann látið deilu-
mál þeirra Hertzogs niður falla
og setið i stjórn með honum,
en þegar styrjöldin brauzt út
1939 kom til nýs ágreinings
milli hans og Hertzogs, sem vildi
að Suður-Afrika tæki sömu af-
stöðu til styrj aldarinnar og Eiri,
irska friríkið sem lýsti yfir hlut
leysi i styrjöldinni og vildi ekki
veita bandamönum lið.
Smuts tók gagnstæða afstöðu
og vildi veita bandamönnum lið.
Þing var rofið og efnt til
nýrra kosninga, sem færðu
Smuts tæpan sigur. Hóf hann
þegar undirbúning að þátttöku
S. Afríku i striðinu, þar sem
hermenn hans unnu sér mikla
frægð í orrustunum i Abessin-
iu og Norður- Afríku.
í þessari styrjöld varð Smuts
einn af aðalleiðtogum banda-
manna. Churchill og Eden ráðg
uðust oft við hann, sérstaklega
viðvikjandi hernaðarfram-
kvæmdum í Norður- Afríku,
Litlu-Asíu og Suður-Evrópu. Fyr
ir þjónustu sina fékk hann
markskálkstitilinn, sjálfur kaus
hann að láta kalla sig hers-
höfðingja.
Á 80 ára afmælisdegi Smuts
sagði Churchill: „Ég get ekki
sagt hversu mikil hjálp hin
trausta dómgreind hans og hern
aðarleg hyggindi urðu mér. Til-
lögur forsætisráðherra Suður-
Afríku veittu brezku herstjórn-
inni ómetanlegan styrk, þótt
hann sæti mörg þúsund mílur
burtu og legði til ráð til úr-
lausnar siðferðilegum og hern-
aðarlegum vandamálum."
Eins og í fyrri styrjöldinni
undirbjó Smuts friðinn meðan
á sjálfri styrjöldinni stóð. Hann
missti ekki trúna á alþjóða-
samvinnu, þó að Þjóðabanda-
lagið hefði brugðist og hann
vonaðist til að geta komið til
leiðar stofnun traustari alþjóða
(Framhald á 6. síðu.)
Tómlæti á æðri
stöðum
Fyrir nokkrum dögum átti
sér stað mjög átakanlegt slys
í Reykjavík. Lögregla bæjar-
ins fann meðvitundarlausan
mann á götu í miðbænum og
geymdi hann nærri hálfan
sólarhring hjúkrunarlausan,
þó að hann væri meiddur til
ólífis, eins og síðar kom í
ljós.
Þessi hörmulegi atburður
hefir verið á hvers manns vör
um í bænum siðustu dagana.
Sá, sem látinn er, var maður
á bezta starfsaldri, vinsæll og
vel metinn hæfileikamaður,
sem mikil eftirsjón er að. Og
dagblöðin hafa eitt af öðru
heldur sveigt að lögreglunni
í umræðum um málið.
Það þýðir ekkert að ganga
framhjá því, að áfengisnautn
á þátt í þessu slysi, eins og
mörgum öðrum. Að þegja um
slikt væri að fela meginatriði
í alvarlegu máli og ganga á
snið við sannleikann. Hér er
um að ræða eina hinna sáru
fórna, sem áfengisnautnin
heimtar stöðugt af íslending
um þar sem margur góður
drengur hefir verið að moldu
lagður. Og við skulum ckki
gleyma því, að hundruð
manna, karlar og konur,
leggja sig þrásinnis í sömu
hættuna og sá mæti maður,
sem meinleg örlög hafa hér
af heimi kallað. — Og þó tel
ur þjóðin rétt, að mestu virð
ingamenn hennar beiti sjálfu
hinu opinbera valdi til að út
breiða drykkjusiði og áfengis
nautn með opinberum veizl-
um.
Það eru lög í landi, að ef
lögreglan tekur ölvaðan
mann, sem hún flytur ekki
heim til sin, skuli iæknisskoð
un gerð og maðurinn síðan
njóta hælisvistar og hjúkrun
ar að læknisráði. Þetta eru
fögur lagaákvæði, skynsam-
leg, mannúðleg og réttlát. En
hvað er um framkvæmd
þeirra? Mættum við fá að
heyra um lögreglulækni? Og
hvar er hinum ógæfusömu
áfengissjúklingum hjúkrað
samkvæmt lögunum um með
ferð ölvaðra manna og
drykkjusjúkra?
Það er rétt að gera kröfur
til lögreglunnar um það, að
hún sýni árvekni í því að
vernda almenna borgara og
þá ekki sízt, sem verst er á-
statt fyrir. En varast skyldu
menn hvatvíslega sleggju-
dóma í þeim sökum. Og hver
eru þau starfsskilyrði, sem
lögreglan er látin búa við?
Sjálfsagt væri hægt að gera
einhverjar endurbætur á skip
un lögregluliðs í Revkjavík,
en það er áreiðanlega hægt
að stórbæta vinnuskilyrði
þess og aðstöðu. Lögreglustöð
in er algjörlega ófullnægjandi
með tilliti til þeirra verkefna,
sem lögreglan verður óhjá-
kvæmilega að vinna. Lítið hef
ir heyrzt um undirbúning að
þvi að bæta þar úr. Og það
sem sizt er betra bætist við.
Almenningi er ekki kunnugt
um að yfirstjórn lögreglunn-
ar hafi sýnt neina viðleitni
til að halda þau lög, sem sett
hafa verið borgurunum til
verndar, lögin um meðferð
ölvaðra manna og drykkju-
sjúkra. Er það þó næsta alvar
legt mál, ef sjálf yfirstjórn
lögreglunnar gengur svo á
undan í því að virða að vett-
ugi gildandi landslög.
Ö+Z. ,