Tíminn - 07.10.1950, Qupperneq 5

222. blað.
TÍMINN, laugardaginn 7. október 1950.
5.
Lauqard. 7. oht.
Dreifing fjár-
magnsins
Það liggja ekki fyrir al-
menningi neinar skýrslur um
það, hvað mikið sé framleitt
1 hverju héraði landsins.
Heildarskýrslur um allt fram
ieiðslumagn og framleiðslu-
verðmæti á hverjum stað eru
engar til.
Það væri þó næsta girni-
iegt til fróðleiks, að shkar
skýrslur væru til. Þjóðin
hefði vissulega gott af þVi,
að sjá svart á hvitu, hver er
undirstaðan að afkomu henn
ar.
Þegar framleiðslumálin cru
athuguð, sýnir það sig, að
ýmsir staðir, sem i vitund
sumra eru þýðingarlitlir smá
staðir, eiga undarlega drjúg-
an þátt 1 framleiðslu þjóðar
innar. Lítil verstöð og fá-
byggð sveit framleiða tíðum
miklu meira en nokkurn hefði
grunað að óathuguðu máli.
En það verður nokkuð ann
að uppi á teningunum, þegar
athugað er hvernig fjár-
magni þjóðarinnar er skipt.
Þá kemur i ljós undarlegt
ósamræmi. Þýðingarlítill
framleiðslustaður er þá stund
um svo furðulega snauður og
félítill.
Þetta ástand á rætur sínar
að rekja til þess fyrst og
fremst, að fjármagnið hefir
um skeið ávaxtast fljótar í
öðru en framleiðslu. Þess
vegna leitar það frá fram-
leiðslunni í verzlun og milli-
liðastörf.
Árangurinn verður svo i
næstu umferð sá, að fram-
leiðslustöðunum hrörnar.
Það vantar bryggjur og hafn
armannvirki í fiskiþorpum
og verzlunarstöðum. Vegir,
sem framleiðslan þarf, eru
slæmir. Sveitir og þorp vant-
ar rafmagn og svo framvegis.
Og afleiðing af þessu verður
svo flótti frá framleiðslustöð-
unum og framleiðslustörfun-
um.
Þjóðin hefir skorið á lífæð
sína og henni hlýtur að blæða
út, ef ekkert er að gert.
Þegar þessa er gætt, verð-
ur það ljóst hve áríðandi er,
að taka skiptingu fjármagns
ins og dreifingu þess um land
ið fastari tökum en verið hef
ir, jafnframt því, sem það
sýnir sig, að þeir, sem staðið
hafa vörð um rétt dreifbýlis-
ins í þessum málum, hafa
bjargað þjóðinni. Það starf
hefir þó nánast verið varnar
starf, en það þarf að snúast
í sókn.
Sú hætta vofir yfir, að
fólksstraumurinn frá van-
ræktum framleiðslustöðum
verði svo stríður, að þeir eyð
ist og framleiðslan falli þar
niður. Atvinnulífið þar rækt-
un vegi, hafnir og fram-
leiðslutæki. Þjóðin lifir ekki
án þessa. En áhrifamiklir
valdamenn vilja fá að festa
fé hennar í ýmsu, sem er þeim
til gamans en þjóðinni ekki
til gagns. Þessvegna falla
gamlar staurabryggj ur í
fiskiþorpunum út um land og
verða ekki endurbyggðar sök
um féleysis og fátæktar, með
an kaupmenn Reykjavíkur
byggja stórhýsi yfir rekstur
sinn og skrauthýsi yfir sjálfa
sig. Og fólkið við hrundu
bryggjuna fyllist bölsýni og
vantrú á framtíðina og týn-
MENN OG MÁLEFNI í FRÉTTUM:
T ekur Shawcross við af Be vin
Getgátur um eftir-
mann Bevins.
(
Sá orðrómur verður nú stöð-
ugt þrálátari að Bevin utanrík-
isráðherra Breta muni bráðlega
láta af störfum, þar sem hann
er mjög farinn að heilsu, Sami
orðrómur segir einnig, að Attlee
hafi þegar ákveðið eftirmann
hans og sé það Sir Hartley
Shawcross, sem hafi orðið fyrir
valinu.
Sawcross er þekktur sem einn
allra snjallasti málaflutnings-
maður Breta, enda var hann
annar helsti málsækjandi þeirra
í Núrnbergréttarhöldunum.
Hann hefur verið þingmaður
fyrir Verkamannaflokkinn síðan
1945 og er nú dómsmálaráð-
herra í stjórn Attlees. Hann er
annálaður mælskumaður.
Shawcross er 47 ára að aldri.
Það getur farið nokkuð eftir
því, hvenær þingkosningar
verða í Bretlandi, hvort Bevin
lætur af störfum í haust. Ef
kosningar verða í febrúar, eins
og margir gera ráð fyrir, er talið
vafasamt hvort Attlee gerir
nokkrar stórbreytingar á stjórn
sinni fyrir þær. Sé það hins-
vegar ætlun hans að draga þær
til vors eða lengur, þykir líklegt
að hann geri verulegar breyt-
ingar á stjórninni um leið og
störf þingsins hefjast í nóvem-
ber.
★
Walter S. Gilford.
Truman forseti hefur nú á-
kveðið að skipa Walter S. Gil-
ford, sem er stjórnarformaður
í stærsta símafyrirtæki Banda-
ríkjanna, sendiherra Bandaríkj
anna í London frá 1. nóvember
að telja, en þá lætur Lewis W.
Dauglas af sendiherraembætt-
inu.
Gilford er 65 ára gamall.
Hann hefur unnið meginhluta
ævinnar hjá umræddu símafyr
irtæki. Jafnframt hefur hann
starfað" mikið á ve^um ýmissa
menningar- og mannúðarfé-
laga. Hann á t. d. sæti í stjórn
Rauða krossins og ýmsum há-
skólastjórnum. Kreppuveturinn
1931—32 veitti hann forstöðu
hjálparráðstöfunum, er stjórn
Hoovers beitti sér fyrir. Hann
hefur alltaf verið republikani,
en tilheyrir þeim armi flokks-
ins, sem hefur samstöðu með
stjórn Trumans í utanríkismál-
um. Hann hefur jafnan verið
hvatamaður náinnar samvinnu
milli Bandaríkjamanna og
Breta.
★
BEVIN.
Pórdættin ákveðið að fjárveit-
ingar úr honum skuli hafnar
og skuli þær veittar til eflingar
friði og framförum í heiminum.
Hoffman hefur verið faiið að
hafa yfirumsjón með fjárveit-
ingunum.
Laun Hoffmans sem fram-1
kvæmdastjóra sjóðsins verða
100 þús. dollarar á ári, og eru
það margfallt hærri laun en
hann hafði sem framkvæmda-
stjóri Marshallhjálparinnar.
Laungreiðsla þessi stafar m. a.
af því, að Hoffman er ekki að-
eins ætlað að sjá um fjárveit-
ingar úr sjóðnum, heldur jafn-
framt að fé sjóðsins renti sig
sem bezt. Mörg einkafyrirtæki
vestra munu hafa boðið Hoff-
man stórum hærri laun en
þetta vegna hins mikla álits, er
hann nýtur sem stjórnandi og
fjármálamaður.
★
Eisenhower aftur?
Sá orðrómur færist nú stöð-
ugt í aukana, að Dwight Eisen-
hower verði skipaður yfirhers-
höfðingi hins sameiginlega
hers, sem settur verður á lagg-
irnar á vegum Atlanzhafs-
bandalagsins. Eins og kunn-
ugt er, náðist samkomulag um
það á nýloknum fundi banda-
lagsráðsins, að yfirherstjórnin
yrði í höndum eins manns, er
hefði tilheyrandi herforingja-
ráð sér til ráðuneytis.
Skipun Eisenhowers í þessa
stöðu myndi vafalaust mælast
mjög vel fyrir, þar sem hann
nýtur almennrar viðurkenning
ar sem snjall skipuleggjari og
þykir yfirleitt taka afstöðu til
mála af víðsýni og réttsýni.
Hoffman og Fordsjóðurinn.
Paul Hoffman, sem nú lætur
af forstöðu Marshallhjálparinn
ar, hefur verið ráðinn fram-
kvæmdastjóri Fordsjóðsins.
Sjóð þennan stofnaði Fordætt-
in fyrir nokkrum árum og nema
eignir hans nú um 250 millj.
dollara. Fé hefur ekki verið
veitt úr sjóðnum, en nú hefur
★
Höfuöstaður Grænlands.
1 áliti dönsku Grænlands-
nefndarinnar, sem nýlega lauk
störfum, var dregið í efa, hvort
Godthaab væri vel til þess fall-
in, að vera aðsetursstaður Græn
landsstjórnar og framtíðar höf
uðstaður Grænlands. M. a. var
(Framhald á 6. siðu.)
ist í burtu og reynir að losa
sig úr tengslum við framleiðsl
una.
Með þvílíkum hætti eru
þjóðlífsmyndirnar frá ýmsum
sviðum. Hrunda bryggjan í
fiskiþorpinu og skrauthýsi
kaupmannsins í Reykjavík
eru 'táknræn fyrir það öfug-
streymi, sem átt hefir sér
stað.
Þjóðinni ríður nú lífið á að
önnur réttari dreifing fjár-
magnsins verði upp tekin. All
ur sá mikli fjöldi, sem ennþá
hefir afkomu sína bundna
beinum tengslum við fram-
leiðsluna verður þar að
standa fast saman um að
knýja fram þær aðgerðir,
sem vernda sjálfstæða tilveru
þjóðarinnar í heild.
Öfugstreymi það, sem átt
hefir sér stað í þessum mál-
um á undanförnum árum,
mætti verða til þess að opna
augu enn fleiri en ella fyrir
því, að hér þarf að verða á
stórfeld breyting. Menn mega
ekki sætta sig við það, að gef
in séu fögur fyrirheit og há-
tíðleg loforð um breytta og
bætta ráðstöfun fjárhagsins
í þessu sambandi, ef engar
efndir fylgja svo á eftir. Fólk
ið i hinum dreifðu sveitum
og kauptúnum verður að
ganga fast eftir því, að gefin
heit séu efnd, og það eiga
ekki síður þeir að gera sem í
þéttbýlinu búa, því að þeirra
framtið er ekki síst undirvþví
komin, að blómlegt athafna
líf dafni í sveitum og sjávar-
þorpum. Hver myndi t. d.
hlutur Reykjavíkur verða, ef
hún nyti ekki góðs af fram-
leiðslu og gjaldeyrisöflun
hina dreifðu þorpa og byggð
arlaga?
Stiórnarskrármá lið
(Framhald af 4. siðu.)
þing verður ekki rofið. Svo er
það t. d. hjá Norðmönnum og
hefir gefist vel.
Þriðja atriöiý fjallar um
æðsta dómstól þjóðarinnar og
er þannig:
Skipun æðsta dómstóls
þjóðarinnar sé ákveðinn í
stjórnarskrá ríkisins.
Eins og ég benti á fyrr í
þe su erindi er það eitt ákveð
ið í núgildandi stjórnarskrá,
að dómsvaldinu skuli skipað
með lögum. Þetta þýoir að A1
þingi getur breytt allri dóms
skipan þjóðarinnar á einu
þingi með einföldum lögum.
Það getur lagt niður dóm-
stóla og breytt þeim að eigin
vild, án þess að reka sig á
nokkrar hindranir. nema smá
vegis útgjöld úr ríkissjóði, og
í slík útgjöld er aldrei horft
ef breyta þarf dómaskipan-
inni. Það er ekki einu
sinni ákveðið í stjórn-
arskránni hve margir dóm-
arar skuli vera í Hæsta-
rétti né neitt um starf réttar
ins. Þetta er þó sú stofnun
sem hver einasti borgari lands
ins getur átt líf sitt og öryggi
undir. Það er alveg óverjandi
að ekki skuli vera í sjálfri
stjórnarskránni a. m. k. höf-
uðdrættirnir í skipun æðsta
dómstóls þjóðarinnar, og það
verður því að taka upp að
okkar dómi.
Fjórða atriðið er um skipt
ingu landsins i fjórðunga
eða fylki:
Landinu verði skipt í
fjórðunga eða fylki, sem
njóti nokkurrar sjálfs-
stjórnar. Umdæmi þessi
verði ákveðin i stjórnar-
skrá ríkisins, en málefnum
þeirra og stjórn skipað
með lögum.
Stjórnskipun, sem byggð er
á fullri aðgreiningu löggjaf-
ar- og framkvæmdarvalds,
gefst bezt í þeim þjóðfélögum
sem grundvölluð eru á all-
sjálfstæðum smærri heildum.
Þessar smærri heildir — sem
í Bandaríkjunum eru nefnd
ríki, en í Sviss kantónur —
þurfa að hafa nokkurt sjálf-
stæði til þess að fyrirbyggt
sé að alríkið sölsi undir sig
þau málefni,*sem bezt eru
komin heima i héruðum, en
hið ótakmarkaða þingræði
hcfir einmitt á þvi sviði sýnt
hvað mestan yfirgang.
Fylki og fjórðunga mætti
að sjálfsögðu búa til með sér
stökum lögum og án stjórnar
skrárbreytingar. Svo var t. d.
meö ömtin gömlu áður. En
þá er einnig hægt að leggja
þá skipan alla niður með því
að afnema lögin — eins og
gert var með ömtin 1907 —
pessvegna er tryggilegast að
fjórðunga eða fylkja mörkin
séu ákveðin í sjálfri stjórnar
skránni og jafnvel einnig aðal
drættirnir í stjórn þeirra, en
að öðru leyti sé þeim málum
skipað með lögum.
Sú mótbára heyrist stund-
um gegn upptöku fylkja eða
fjórðunga að það muni verða
of kostnaðarsamt að halda
þeim uppi og þar kæmi að-
eins eitt skriffinsku og stjórn
arbáknið í viðbót.
Það er vafalaust að nokkur
kostnaður verður við stjórn
fylkja eða fjórðunga þegar sú
skipan verður upp tekin. Er
nvað kostar það þjóðina að
láta byggðarlögin tæmost til
Reykjavíkur eða íárra kaup-
staða? Hvað kostar það þjóð-
ina að sí auka skrifstofubákn
í Reykjavík vegna þess að
þau þurfa að taka í sínar
hendur meira og meira af
þeim málum sem vera ættu í
höndum annarra landshluta
og væru miklu betur komin
þar? En hvortteggja þetta er
að gerast fyrir augum okkar
nú í dag. Mér finnst því kostn
aðarhliðin á málinu hreint
aukaatriði, þegar horft er á
málið í heild. Hinsvegar tel
ég, að af þessu þyrfti ekki að
vcrða tilfinnanlegur kostnað
arauki. Kostnaður við sýslu-
nefndir mundi minka veru-
lega því hluti af málefnum
þeirra mundi flytjast til fylk
is eða fjórðunga stjórnanna,
og auk þess myndu skrifstofu
báknin i Reykjavík dragast
saman og starfslið þaðan ef
til vill flytjast til höfuðstaða
fylkjanna eða fjórðunganna
þar sem stjórnir þeirra ka'mu
til með að hafa aðsetur.
Loks er svo fimmta atriðið:
Hin nýja stjórnskipan
verði lögtekin á sérstöku
stjórnlagaþingi og staðfest
með þjóðaratkvæði.
Ekkert ákvæði er jafn sjálf
sagt og þetta. Alþingi ber að
afsala sér öllum afskiptum
af setningu nýrra stjórnar-
laga þar sem það sjálft er
ein allra þýðingarmesta stofn
unin sem stjórnarskráin á að
setja starfsreglur og ákveða
starfssvið. Flokkaskiptingjn
á Alþingi er því og til fyrir-
stöðu að það geti litið jafn
hlutlaust á málið og nauðsyn
legt er, því hver flokkur fyrir
sig og allir saman munu
reyna að tryggja sér sem
mest fríðindi og valdaaðstöðu
á kostnað þjóðarheildarinn-
ar. Krafan um stjórnlagaþing
er því sjálfsögðust af öllum
þeim kröfum, sem bornar
hafa verið fram í sambandi
við stjórnarskrármálið.
★
Ég tel mig þá hafa gert
nokkra grein fyrir stjórnar-
skrármálinu í heild og þeim
höfuðatriðum, sem halda verð
ur hæst á lofti í hinni nýju
sókn, sem nú er að hefjast í
þessu mikilvæga máli. Ég
veit að þið sjáið, að hér er
aðeins stiklað á stærstu atrið
unum og sveigt hjá því, að
taka afstöðu til þeirra atriöa
sem siður er hægt að telja
aðalatriði. Þetta er gert með
vilja. Fyrst verða menn að
gera það upp við sig hvort
þeir aðhyllast fulla aðgrein-
ingu framkvæmdar- og lög-
gj afarvaldsins, eða þeir óska
aðeins endurbóta á núver-
andi kerfi. Þeir sem aðeins
óska endurbóta á þingræðis-
kerfinu eiga ekki heima í okk
ar samtökum og ber því að
veita þeim aö málum sem
vilja lappa upp á þá skipan
sem nú er.
Hinir eiga heima í okkar
samtökiim sem vilja hreina
aðgreiningu framkvæmdar-
valds og löggjafarvalds og
vilja miða allar aðrar breyt-
ingar við það aðalatriðið.
Síðar þrengjum við við-
fangsefni og tökum þá til at
hugunar hin önnur mál, sem
við nú hreyfum lítið eða ekki
við, og sættum okkur þá við
það sem ofan á kann að verða
þar í einstökum atriðum því
aðalmarkið er algjör aðgrein-
ing löggjafar- og fram-
kvæmdavaldsins og á því höf
uðmarki meigum við aldrei
missa sjónir.
ifttreitil TitnaHH