Tíminn - 08.02.1951, Side 3

fcíA;
32 blað
f • / . l 1 f ' ■ i . > . í l 1 7 * I ■* i í
TÍMINN, fimmtudaginn 8. febrúar 1951.
... - - - 5 l _
\ Dáiiáfítiinning: Páll Sveinsson yfirkennari
:■ [Flutt i hátíðasal Mennta- lengi notuð hér í skólanum
skólans á Akureyri sama dag- Enn fremur sneri hann á ís-
Inn sem útför Páls Sveinssonar lenzku Germaníu eftir latn-
*íór fram í Reykjavík.] | eska sagníræðinginn Tac tus
! og Eellum Gallicum eða Galla
í dag 12. þ. m. er til moldar stríðinu eft r Cæsar. Þá þýddi
tborinn í Reykjavík Páll hann og Pécheur d’Islande,
Sveinsson, fyrrverandi yfir-: skáldsögu eftir franska rit-
kennari í Menntaskólanum í höfundinn, Pierre Loti, og
Reykjávík. Með honum er 1 nefnist hún Á íslandsmiðum
Þjóðin hefir haft stórfeldan hagn-
að af starfsemi Olíufélagsins
Eftir Signrð Jónassoxi forsíjóra
Frá því fyrir síðasta stríð
og fram til ársins 1947, mátti
segja að olíufélögin Olíuverzl
un íslands h. f. (B. P.) og
Shell. væru einvöld um olíu-
sölu hér á landi. Hið íslenzka
steinolíuhlutafélag hafði ald
drei yfir 10% af umsetning-
unni á þeim tíma og h. f.
Nafta hafði aðeins að litlu
leyti þýðingu hvað benzín
hniginn merkur maður og sá, í þýðingunni. Óll þessi verk ' ^ t- ° ,iSar inn
qp uop í cp/Qif íuionrpi/pu i ..n-___ i___i/__ ___bolu aneru, og rann sioar mn
er elztur var- í .sveit íslenzkra
;menntaskólakennara, þeirra
er enn störfuðu. Þykir mér
hlýða, að hans sé minnzt hér
í Menntaskólanum á Akureyri
á þessari stundu. Því miður
naut ég aldrei kennslu hans
og hafði ekki af honum nema
lítil persónuleg kynni svo að
hér verður aðeins í örfáum
orðum rakinn starfsferill
' hans.
Páll Sveinsson var 72 ára,
er hann lézt, fæddur 9. apríl
1878 að Kálfafelli í Fljóts-
hverfi. Hann . var prestsson-
ur, af merkum ættum og gáf-
uðum. Bróðir hans er Gísli
Sveinsson, núverandi sendi-
herra íslands í Osló, og eru
þefcafkomendur Sveins Páls
sonár, hins mérkilega vísinda
manns, læknis og ágætis-
manns, er þið að líkindum —
og vonandi öll kannizt við.
Páll' var ungur settur til
mennta, og varð hann stúd-
ent aldamótaárið og átti því
50 ára stúdentsafmæli síð-
astliðið vor. Hann var ágæt-
ur námsmaður, efstur í sín-
um bekk. Eftir stúdentspróf
sigldi hann til Hafnar og
lagði stund á málvísindi, eink
um latínu og frönsku, en
þeim málum unni hann mest,
að ógleymdu þó móðurmál-
inu, íslenzkunni. Því miður
fékk Páll ekki lokið háskóla-
prófi vegna vanheilsu. Hvarf
. hann heim til Reykjávikur og
tók að fást við kennslu. Kenn
ari við Menntaskólann í
. Reykjavík verður hann 1913,
fyrst stundakennari, síðan
fastur kennari og yfirkenn
ari frá 1930—1940, að hann
lét af embætti. Eftir það
kenndi hann þó jafnan eitt
hvað í Menntaskólanum og
það síðast enn í vetur, allt
til jóla. í kennslu sinni var
Páll skýr og nákvæmur,
skyldúrækinn og stundvís,
svo að aldrei skeikaði mín-
útu. Hann gaf út kennslu-
bók í frakknesku, og var hún
vitna um lærdóm, vísindalega
nákvæmni og samv zkusemi.
Er Páll hafði látið af embætti,
vann hann að
í Olíuverzlun Islands h. f. (B.
P.) Á árunum 1939—1947
höfðu B. P. og Shell stórkost-
. , . , , S ,n“U i legan hagnað af olíuverzlun-
fransk-islenzkrar orðabókar,!inni sökum einka aðstögu
og ætla ég að þvi verki hafi;sinnar Þau átu ógnað verð
yerið hmgt komið, er hann lagstjórai ef þeim líkaði eigi
féll fra. Er ekki að efa, að verð þau> er hann seffij meg
það verk hef r verið vand- þvi að neita að flytja inn og
lega unnið og orðaval allt í selja oliur 0g benzín og eina
þyðingunni íslenzkt og ósv.k- alvarlega t’iraunin, sem gerð
ið. Fyrir störf hans í þágu
frakkneskrar tungu og frakk-
neskra mennta var hann af
stjórnarvöldum Frakklands
gerður riddari frönsku heið-
ursfylkingarinnar árið 1939.
Páll Sveinsson var fríður
maður og virðulegur, fastur
í sniðum og manna kurteis-
astur, alvarlegur að jafnaði
og strangur á svip, en átti tú
góðlátlegt bros og var hrók-
ur alls fagnaðar i glöðum
hópi vina og kunningja. Páll
var dulur úm eigin hagi og
æðrulaus í hverri raun. Hann
var ættrækinn og trygglynd
ur og stóð djúpum rótum i
átthögum sínum, Skaftafells
sýslu, þar sem hann átti
frændlið margt. Var honum
allt kært, er þaðan kom. Hef
ir mér verið sagt, að varla
múni sá Skaftfellingur hafa
legið á sjúkrahúsi í Reykja-
vík, að Páll heimsækti hann
ekki. Síðast er ég sá hann,
var það í vor uppi á Land-
spítala að hann var í einni
slíkri heimsókn.
Páll Sveinsson unni klass
ískri heiðríkju, með köldu yfir
bragði og falinni glóð- Og
sjálfur var hann ímynd klass
ískra mennta.
Páll var kvæntur Þuríði
Káradóttur, og lifir hún
mann sinn ásamt tveimur
sonum uppkomnum.
Menntaskólnn á Akureyri
hefir í dag sent syrgjandi
vandamönnum samúðar-
ske'yti og vottað virðlngu
sína hinum látna merkis-
og menningarmanni.
Þórarinn Björnsson.
var til þess að hnekkja ofur
veldi þessara félaga var það,
er þáverandi atvinnumálaráð
herra, Vilhjálmur Þór, lét á
árunum 1943—1944 Síldarverk
smiðjur rikisins afgreiða á
Siglufirði gasolíu úr geymum
síldarverksmiðjanna til báta
fyrir norðan og sparaði með
því útvegsmönnum mikið fé.
Olíufélagið tók svo til starfa
í ársbyrjun 1947, en erlendu
félögin, B.P. og Shell, trúðu
Olíufélagið selt Rafmagns-
veitu Reykj avíkur rúmlega
21.000 tonn af brennsluolíu
og er auðvelt að sýna fram á,
að Reykjavíkurbær hefir
eigi hagnazt minna en um kr.
700.000 a. m. k. á þeim við-
skiptum miðað við kaup, sem
bærinn hefði getað fengið
hjá öðrum aðilum. Þá hefir
verksmiðja h. f. „Hvals“ í
Hvalfirði hagnázt um ca. y2
milljón króna í viðskiptunum
á síðusu 3 árum og ríkissjóð-
ur hefir með sérstökum sam-
ingum við Olíufélagið a. m. k.
hagnazt um rúma ý2 milljón
króna á síðustu 2 árum.
Þá hafa olíusamlögin, kaup
félögin, í. S. og verksmiðj-
ur þess haft stórfelldan hagn
að af viðskiptunum við Olíu-
félagið og er gagnrýnendum
Oiíufélagsins hér með vísað
á að spyrja t- d. stjórnendur
olíusamlaganna í Keflavík og
Vestmannaeyjum, hvort þau
hafi verið óánægð með við
skiptin við Olíufélagið.
Þannig hefir starfsemi Olíu
félagsins síðan árið 1947 leitt
af sér bættan hag þessara
framangreindu opinberu aðila
um olíukaup, sem telja má að
nemi um 7 milljónum króna.
Auk þess, eins og áður hefir
því að þau gætu haft í fullu verið skýrt frá í Tímanum,
tré við þetta nýstofnaða fé- hefir beinn hagnaður lands-
lag og gerðu allt, sem í þeirra! manna af smurningsolíusölu
valdi stóð til þessa að hnekkja \ Olíufélagsins orðið um 3 millj.
framgangi þess. En Olíufélag t krónur, en hefði getað orðið
meiri ef Olíufélagið
eitt hefði fengið að hafa inn
flutning á smurnihgsolíum
ÆskuflýðshöBI, sem á að vera
hindindishús
Norska blaðíð Verdens
Gang segir frá þvi 18. janúar
;; síðastl. að komin sé út skýrsla
eða greinargerð um „æsku-
lýðshallar)^ál“ í Osló eða
“ væntanlegú býggingu sam-
eiginlegs samkomuhúss fyrir
iþróttafélög og cnnur æsku-
lýðsfélög þar í borg. Það er
ákveðið, að þetta hús verði
áfengislaus menningarmið-
stöð og er það skilyrði fyrir
ríkisstyrk til byggingarinnar
að áfengi verð; aldrei haft
um hönd í húsinu.
Svona er það í Noregi, og
þetta er frétt, sem vel msétti
tala um hér á landi og hafa
dæmi Norðmanna til hlið-
sjónar. Þessa er ekki sízt getið
hér vegna þess, að því hefir
af ýmsum virzt illa tekið, er
því hefir verið hreýft, að ekki
mætti hafa vínveitingar í
hinni fyrirhuguðu æskulýðs-
höll. Hefir þetta meira að
segja gengið svo langt, að það
hefir verið talinn fjandskap
ur við æskulýðshallarmálið,
að ekki mætti hafa vinveit-
ingar í æskulýðshöllinni.
H. Kr.
AEGLYSIAGASttH TlMANS ER 81308
ið var byggt á traustum grund miklu
velli. Aðalstofnendur þess
voru olíusamlögin í Keflavík
og Vestmannaeyjum og nokk
ur minni olíusamlög, ásamt
Sambandi íslenzkra samvinnu
félaga og flest öllum kaup-
félögum í landinu, en þessir
aðilar hafa átt mikinn meiri
hluta hlutabréfa í Olíufélag-
inu frá byrjun. Það kom því
brátt í ljós, að Olíufélagið
náði fyrr öruggari fótfestu en
erlendu félögin hafði grunað.
Oliufélagið tók upp allt aðra
verzlunarhætti en B. P. og
Shell höfðu haft. Það lét sér
í ýmsum tlifellum nægja mik
ið minni hagnað en hin félög
in og skal hér sem dæmi tek
ið, að á miðju sumri 1947
seldi Olíufélagið Síldarverk-
smiðjum ríkisins 4930 tonn af
brennsluolíum fyrir um kr.
782.000, eða að meöaltali kr.
159 tonnið, en annað hinna
félaganna mun hafa boðið
Síldarverksmiðjunum þessa
sömu olíu fyrir kr. 300 tonnið
og varð hagnaður Síldarverk-
smiðjanna, af því að skipta
við Olíufélagið, af þessum
einu kaupum kr. 706.000.
Vorið 1947 samdi svo Olíu-
félagið við Félag íslenzkra
botnvörpuskipaeigenda um að
selja þeim allar þær olíur,'er
togararnir þyrftu, með sér-
staklega lágu verði, sem hefir
orðið þess valdandi, að togara
eigendur hafa æ siðan haft
stórah hagnað af þessum við
skiptum. Þá lækkaði Olíufé-
lagið stórkostlega verðið á
smurningsolíum, enda hefir
sú raunin orðið á, að sala
Olíufélagsins á sumrningsolí
um hefir vaxið úr ca. 5%,
sem Hið íslenzka steinolíu-
hlutafélag hafði 1946 upp í
ca. 50% af heildársölu á
smurningsolíum á árinu 1950.
iÁ árinu 1948 og síðan, hefir
flutningsgjaldið frá Venezu-
ela til Reykjavíkur úr $6.55
niður í $6.05 pr. tonn, eða 50
cent tonnið, og má segja að
sú breyting hafi yfirleitt hald
izt síðan. Olíufélagið varð
þess valdandi,að öll farmgjöld
til íslands lækkuðu um 8—9%
og er það eigi lítið fé.
Þá kemur að einu aðalatrið
inu um verðlagið. Þangað til
snemma árið 1947 höfðu er-
lendu félögin, svo sem áður
er sagt, haft það heljartak á
olíuverzluninni og verðlaginu
að verðlagsstjóri varð, ef í
hart fór, að sætta sig við að
setja þau útsöluverð á olíur
og benzín hér á landi, sem
olíufélögunum þóknaðist að
taka við. Á fyrsta fundi um
verð, sem forstjóri/Olíufélags
ins sat með forstjórum hinna
olíufélaganna, kom það í ljós,
að Shell og B. P. vildu illa
sætta sig við þau verð, er
Verðlagsstjóri stakk upp á,að
setja. Gáfu þá forstjórar
Shell og B. P. í skyn, að svo
gæti farið, að félögin vildu
eigi flytja inn og selja olíur
upp á þessar spýtur. Sneri
verðlagsstjóri sér þá til for-
stjóra Olíufélagsins og spurði
hann hvort það félag mundi
þá einnig neita að flytja inn
olíur, en hann tjáði þá verð-
lagsstjóra, að Oliufélagið
mundi ekki taka upp það fáð.
Þar með var heljartak B. P.
og Shell á verðlaginu leyst I
eitt skipti fyrir öll, og síðan
má segja að álagningar pró-
centan á olíuvörum hafi sí-
fellt farið lækkandi,þegar ný
verð hafa verið sett á olíur
,og benzín. Hefir þetta einkum
eins og meimngm var að Fjár komið fram f þyi að ei i hef
hagsrað sæi um, að þau firmu
hefðu, sem seldu ódýrustu og
beztu vöruna. En þótt Fjár-
hagsráð vanrækti að gegna
þeirri skyldu sinni, hefir
samkeppni Olíuféiagsins í
smurningsolíusölunni orðið
þess valdandi, að hin olíufélög
in urðu að lækka útsöluverð
á smurningsolíum stórkost-
lega þegar á árinu 1948, enda
þótt erlendur markaður á
smuringsolíum hefði farið
stórhækkandi. Þannig hefir
þá beinn hagnaður framan-
greindra opnberra aðila af
verzlun við Olíufélagið og
beinn hagnaður landsmanna
almennt af smurningsolíu-
verzlun við Olíufélagið, numið
samtals 10 milljónum króna á
síðustu 4 árum.
Þá er rétt að skýra frá því,
að með samningum sínum
við hið erlenda viðskiptasam
bahd sitt, náði Oliufélagið
lægstu verðum, sem skráð eru
fyrir olíur seldar frá Mexico-
flóa og Suður-Ameríku
(Venezuela), en ísland hafði
eigi ávallt notið þessara
lægstu verða, heldur höfðu
hin olíufélögin áður reiknað
íslandi hærri verð en sam-
kvæmt lægstu skráningu.
Þessi munur mun oft hafa
verið milli 3—10% á innkaups
verðinu. Þá höfðu erlendu fé
lögin notað sér aðstöðu sína
til þess að taka hærri farm-
gjöld á olíum frá Suður-
Ameríku, en leyfilegt var
samkvæmt töxtum „United
States Maritime Commiss-
ion“, en taxtar þessarar nefnd
ar Bandaríkjastjórnar áttu
að gilda\ í striðinu og tvö
næstu árin eftir stríðið.
Þannig lækkaði Olíufélagið
ir verið tekið fullt tillit til
hækkandi reksturskostnaðar
við dreifingu olíu og benzíns
hjá félögnum.
Af þessu, sem hér að fram-
an er sagt, hlýtur það að
•verða ljóst öllum landslýð, eða
þeim, sem vilja skilja og vita
hið rétta, að starfsemi Olíu-
félagsins hefir frá byrjun orð
ið til stórkostlegs hagnaðar
fyrir landsmenn almennt og
á vissum sviðum gerbreytt
olíuverzluninni til hins betra
fyrir þá.
Þegar blöð eins og Þjóðvilj
inn t. d, halda því fram, að
Olíufélagið hafi okrað á lands
mönnum og sé stórgróðafé-
lag, sem gangi hér erindi er-
lendra olíuhringa o. s. frv.,
með öllu því útflúri af skömm
um og svívirðingum, sem sést
hafa í því blaði um Oliufélag
ið síðustu vikurnar, er ekki
hægt að segja annað en að
þar er um að ræöa hyldýpi
vanþekkingar á málinu og
fautalegar og illmannlegar á-
rásir á samvinnusamtökin í
landinu, sem hafa með stofn
un og starfsemi Olíufélagsins
sannarleg innt af hendi mik
ið þjóðnytjastarf.
Fáum næstu daga
Rafmagnsperur
220 og 110 volta, ýmsar gerð-
ir, skrúfaöar og stungnar.
Sendum gegn póstkröfu
Véla- og raftækjaverzlunin
Tryggavgötu 23. Sími 81279