Tíminn - 04.03.1951, Page 4

TÍMINN, sunnudaginn 4. marz 1951.
53. blað.
«& frjálsa val dómgreindarinnar
jak. 1, 12—16. Pródikun eftir séra Jóliannes Pá!mas«n
x þeim ritningarköflum,
em valdir hafa verið til
jessa dags, er rætt um freist-
.ngar. Það er orð, sem við rek-
jm okkur víða á á blaðsíð-
ím heilagrar ritningar. Og
,jað er í rauninni orð, sem
nlýtur jafnan að hafa mjög
notaði merkingu meðal
jeirra, sem eiga sér lifandi
iðferðilegar hugsjónir.
Það hefir löngum verið tal
6 aðalsmerki mannsins, að
íann er fram yfir aðrar líf-
/erur jarðarinnar gæddur
íugsun og viti og hefir þann-
g móguleika til þess að greina
i milli þess, sem hann kall-
.r gott og illt í siðferðileg-
m efnum.____________
Hin ævaforna saga Gyðing-
.nna um forfeður mannkyns-
ns, sem átu af skilnings-
renu, en glötuðu fyrir það
•inni Paradís, er að líkindum
jáning þeirrar meðvitundar,
ið maðurinn hafi einhvern-
íma fyrir örófi alda vaxið
pp yfir dýrið, sem ekki þekk-
r neinn greinarmun góðs og
ils. Honum hafi í öndverðu
eriö gefinn möguleiki til að
iroskast til að velja og hafna,
n ao öðru leyti hafi hann
Kort siðgæðisvitundina eða
ætta, sem kallað er í sköpun-
arsögunni „að vita skyn góðs
<g iils.“ En jafnskjótt og
iann hafði etið af ávexti
kilningstrésins, eða með
ðrum orðum: Þegar hann
jr ao vita, að sum breytni
r guö, en ónnur ill, hvíldi á
mnum ábyrgð gerða hans. —
•in hann brast oft þrek til að
tanda undir þeirri ábyrgð,
ann sig oft og iðulega sekan
.ndspænis siðferðilegum hug
jónum sínum. En þar með
iaí'ði hann glatað þeirri Para
us vitundarleysisins, sem
ann var eigandi að fyrrum,
.samt dýrum merkurinnar.
fú var hann kominn út 1 þá
rfiðleika og baráttu, sem
ylgir þvi að vera skyni gædd
.r, en ekki skynlaus. Og þar
neð var líka hafin þroska-
>aga hans, þessi saga um sí-
elldar freistingar og sigra á
íxl, — sigrana, sem urðu
.onum til þroska, og ósigrana,
em komu óheilbrigðum kyrk
.ígi í líf hans. En í gegnum
,lla þá sögu eigum við að
asa þann lærdóm, að ábyrgð-
: n nvílir á manninum sem
únstaklingi. Hún hvílir á því,
xvernig hann velur og hafn-
.r. Sú vitund kemur skýrt
ram í þeim orðum Jakobs-
•réfsins, sem eru texti minn
dag: „Sérhver verður fyrir
reistingu, dreginn og tæld-
ir af sinni eigin girnd.“ Og
-’áll postuli sagði, að hver
rði að bera sína eigin byrði.
Aö visu heyrum við stund-
iffl sökinni á mannlegum
illuskrefum varpað yfir á
:.nnarra herðar: Það er þjóð-
élagið, sem á sök á þessu eða
unu — það er þessi eða hinn
íópurinn ákveðinna manna,
eða þá einhverjar ópersónu-
egar staðreyndir, sem eru
aldar rót siðferðiíegra mis-
.aka. Og i fljótu bragði kann
að vera hægt að villa sér og
jðrum sýn á þann hát.t. En
þegar betur er að gáð, hlýt-
ir maður að finna, að þetta
verður sjaldnast til að draga
íokkurn nauðugan út í sið-
ferðilegan ófarnað. Síðasta
skrefið til ófarnaðarins hefir
ivallt verið sú stefna, sem
: aaour sjálfur valdi.
Tíminn birtir hér í dag stólræðu eftir séra Jóhannes
Pálmason á Stað í Súgandafirði. Það er prédikun hans
á fyrsta sunnudag í föstu í vetur. Ræðan er mjög tíma-
bær og fjallar um meginatriði í lífsskoðunum, en það
er lífsskoðunin, sem jafnan hlýtur að móta hugsun,
stefnu og breytni. Ræða þessi er þáttur kirkjunnar í
blaðinu í dag. —
L
Að vísu er oft erfitt að gera
sér grein fyrir orsökum. Við
notum orðið orsök í svo áó-
kveðinni merkingu. Stundum
nær það yfir heila röð at-
burða, sem eru hver í sam-
bandi við annan og hver öðr-
um háðir, stundum aðeins yf-
ir eitt atvik úr óendanlegri
röö. Við kunnum að spyrja:
Hver er orsök þess, að drykkju
böl leggur í rústir íslenzkt
heimili, börnin líða skort fæð
is og klæða vegna þess, að
faðirinn metur meira áfengi
handa sjálfum sér en heil-
brigt viðurværi handa fjöl-
skyldu sinni, móðirin eldist
um ár fram, lömuð af áhyggj
um og þjáningum hins eyði-
lagða heimilislífs? Hér væri
hægt að benda á margt: Við
sjáum fyrst fyrir okkur hóp
erlendra fjárplógsmanna.sem
hafa fundið leið að auðtekn-
um gróða með starfrækslu á-
fengisgerða sinna. Svo sjáum
við íslenzka ríkið, sem rekur
þessa sölu með góðum hagn-
aði eftir því, sem opinberar
tölur láta á sér skilja. Þá sjá-
um við tízkuna méðal vina og
kunningja þessa manns. í
þeirra hópi hefir hann stigið
sín fyrstu ófarnaðarspor. —
Þetta allt er oft talið til or-
saka. En síðasta skrefið va.r
þó ákvörðun mannsins sjálfs.
Honum var ekki þröngvað
nauðugum til þess að láta
þessa röð staðreynda ná til
sín. Það var hans eigið val,
sem reyndist veigamesta or-
sökin að öllu athuguðu. Ef
ekki — hvers vegna er ekki
hver einasti þegn þessa rík-
is undir sömu sökina seldur?
Blátt áfram af því, að aðrir
hafa valið með öðrum hætti.
Aðrir hafa, sér til verðugs
hróss, staðið af sér hinn
þunga straum þessa orsaka-
sambands.
Það er óneitanlega mikill
sannleikur í hinu gamla ís-
lenzka máltæki: „Hver er
sinnar gæfu smiður.“ Með
okkar eigin atferli erum við
alltaf að skapa framtíð okk-
ar sjálfra, hvort sem hún
reynist láni eða böli blandin.
Með því, hvernig við snúumst
við freistingunum, þessum
löngunum, er bera okkur af-
vega, erum við að skapa sjálf
um okkur og okkar nánustu
ávinning eða tjón. Og svo að
aftur sé gripið til dæmisins,
sem ég var með áðan, er það
afstaða einstaklingsins til
sinnar freistingar, sem ræð-
ur úrslitum um, að maðurinn
sjálfur og þjóðin hans verða
að horfa upp á það, að börn-
in alast upp í sorpi götunnar
og hafa miklar líkur til að
verða honum lík um auðnu-
leysi, taugaveikluð, afbrota-
menn eða fávitar. Syndir feðr
anna koma oft niður á börn-
unum í þriðja og fjórða lið,
þó að hart kunni að þykja.
„Sérhver verður fyrir freist
ingu, dreginn og tældur af
siimi cigin girnd“ segir hið
postullega orð, og vill vekja
til íhugunar á hinni siðferði-
legu ábyrgð, sem hvílir á herð
um hvers einstaklings, og
hann getur á engan hátt und
an skorazt, þótt oft kunni að
vera sterk löngunin til að
skella skuldinni á einhvern
annan til að halda fram eig-
in sakleysi — leyna eigin
manndómsskorti í einhverju
skálkaskjóli. Og þetta gild-
ir, hver sem freistingin er og
hver sem einstaklingurinn er,
sem hana sigrar eða fyrir
henni fellur.
En ef til vill eru hugmynd-
ir margs nútímamannsins um
þá siðferðilegu ábyrgð, sem
á honum hvílir, orðnar sljóar
og óákveðnar að innihaldi. Ef
til vill fer þeim fækkandi,
sem meta það sína beztu eign
að bera í brjósti manndóm til
að keppa eftir andlegum og
siðferðilegum þroska, en þeim
að'sama skapi fjölgandi, sem
telja það ekki nema sjálf-
sagðan hlut að láta undan
þeim ílöngunum augnabliks-
ins, sem knýja á hjá manni.
Um það er erfitt að fullyrða,
en hitt er staðreynd, sem sér-
fróðum mönnum kemur sarn-
an um, að röskun á andlegu
jafnvægi færist i aukana,
taugaveiklun og geðtruflanir
eru ískyggilega fyrirferðar-
mikill fylgifiskur nútíma
menningarlifs.
En ef maðurinn hættir að
finna sig ábyrgan baráttuað-
ila, þá liggur leið hans óhjá-
kvæmilega til baka — ofan
þroskastigann, ofan á stig
þeirra lífvera, sem aldrei
hafa með hugsun sinni eða
skyni hafið sig upp af frum-
stigi sínu. Ef við hættum að
brjóta heilann um, hvað mað
urinn er, og hverjar siðferði-
legar skyldflr hans séu, er-
um við óneitanlega á ófarn-
aðarleið.
Já, hver er maðurinn? Á
svari okkar við þeirri spurn-
ingu veltur ekki svo lítið.
Dr. Helgi Pjeturss sagði eitt
sinn frá því, að í erlendu
safni hefði hann séð dálítinn
glerkassa, og í honum hefðu
verið nokkrir lítrar af vatni
og þar hjá kalkmoli, kola-
moli, járnbútur, fosfórstykki
og örlítið af fluor. Þegar þess
um efnum er raðað saman á
vissan hátt, er þar kominn
mannslíkami. En þessi ís-
lenzki hugsuður bætti því
við, að það væri hreinasta
fjarstæða að ætla, að þar
væri maðurinn allur. En samt
virðist svo margt í lífi okk-
ar benda til þess, að við tök-
um varla annað með í reikn-
ingana en þessi fáu og verð-
litlu efni.
Fyrir nokkrum árum, á
veldisskeiði þýzku þjóðernis-
jafnaðarmannanna kom grein
í þýzku stórblaði og bar yfir-
skriftina: Verðmæti manns-
ins. Höfundur tók sér þar fyr
ir hendur að reikna út í ná-
(Framhald á 7. síðu.)
Mér þykir gaman að geta birt
bréf um það, sem lesendum mín
um liggur á hjarta. Ég birti yfir-
leitt bréfin ykkar, þó að þau
séu nokkuð öðruvisi en ég hefði
skrifað þau, bæði að efni og
öðru. Ef til vill gæti ég sjálfur
skrifað í þetta hom, en hlut-
verk baðstofunnar er að fá fólk-
ið til að tala um daginn og veg-
inn og þá vil ég ekki varna því
máls. Þessi þáttur nær tilgangi
sínum svo bezt, að hann verði
margra manna verk, og skiptar
séu skoðanir um sumt, sem þar
er sagt.
Gangið beint að efninu. Verið
stuttorð og gagnorð. Sparið ykk
ur alla óþarfa formála. Forðizt
langar vangaveltur. Hér er það
nauðsynlegt, að taka strax á um
ræðuefninu. Þá komast líka
fleiri að og umræðurnar geta
orðið fjörugri og skemmtilegri
— Mér þótti hlýða af vissu til-
éfni, að rifja þessar frumreglur
baðstofuhjalsins upp að þessu
sinni.
Bóndi nokkur hitti mig að
máli nýlega og fór að tala um
þann skort á girðingarefni, sem
verið hefir undanfarin- ár og
er ennþá. Hann sagði, sem vita
mátti, að þetta komi mjög illa
við bændur. Erfitt væri að halda
girðingum við og um nýjar girð-
ingar auðvitað ekki að ræða.
Án nýrra girðinga er yfirleitt
ekkí hægt að auka neinni ný-
rækt við túnin og það er meira
að segja miklum vandkvæðum
bundið, að auka við sig garð-
yrkju eða hafa grænfóðurrækt-
un.
Menn mega gera sér það ljóst,
að girðingarefni eru hreinar
rekstursvörur, nauðsynjar at-
vinnulífsins. Án þess er ekki
hægt að reka landbúnað. Þetta
er svo augljóst mál, að jafnvel
ókunnugir ættu að geta séð það.
Alþýðublaðið segir í gær frá
þremur ungum Reykvíkingum,
16—19 ára, sem voru atvinnu-
lausir og fóru þá að róa fram
á sundin á tveggja tonna báti,
vélarlausum. Þar hafa þeir dorg-
að með handfæri og aflað 4
smálestir af fiski, aðallega í
þremur róðrum og munu vera
búnir að fá 1000—1200 krónur
til hlutar.
Þetta er frásögn Alþbl. og skal
engu við hana bætt, en trúað
get ég að útgerð þessa vélar-
lausa báts beri sig þessa dagana
ekki síður en útgerð sumra tog-
aranna, og þessi fiskur ungu
mannanna kemur óskemmdur á
land. Það er ekki einhlýtt að
hafa stórvirk tæki. Stundum er
það líka gott að hafa tæki, sem
eru ódýr í rekstri, þurfa ekkl
mikinn útlendan gjaldeyri til
að verða hreyfð og skila góðri
vöru, sem heita má að verði
hrein vinnulaun og er fyrsta
flokks söluvara á hvaða markaði
sem er.
1 öðru lagi er gott að minnast
þess, að ennþá eru opnar leiðir
til að gera eitt og annað sér til
sjálfsbjargar og jafnvel ungling
ar í Reykjavík sjá það og skilja.
Hitt er svo satt, að það eru eng
ar líkur til þess, að alltaf verði
afli í sundunum.
„Rólegu fólki vantar íbúð gegn
góðri stúlku í vist eða ábyggilegri
mánaðargreiðslu". Þetta mátti
I lesa auglýst í einu Reykjavíkur-
. blaðinu nýlega. Ég held ég leiði
[ hjá mér að fara nokkrum orð-
j um um þetta, en skemmtilegra
væri það nú, að svona hlutir
væru lagaðir lítilsháttar áður
en þeir koma á prent. Það hefði
þó ætíð mátt segja ,rólegt fólk“,
þó að „gegn góðri stúlku“ hefði
staðið en raunar kann ég ekki
við það. Sumum er nóg, ef þetta
verður ekki misskilið, en lítil
íþrótt er þá málið og lítil göfgi
og andleg tign fylgir meðferð
tungunnar, þegar menn gera
ekki meiri kröfur til sjálfra sín
í því sambandi, en að geta gert
sig skiljanlega. Menning er það,
að gera betur en uppfylla ein-
hverjar lágmarkskröfur. Menn-
ingin ætlar fegurðinni og snilld-
inni líka rúm.
StarkaSur gamli.
Hjartanlega þakka ég öllum fjær og nær, sem auð-
sýndu mér margháttaðan vinarhug og sóma á áttræð-
isafmæli mínu 18. febrúar s. 1.
María Brynjólfsdóttir, Hrepphólum.
Innilegar þakkir og vinarkveðjur til allra þeirra mörgu
er sýndu mér samúð við andlát og jarðarför konu
minnar
SNJÁFRÍÐAR PÉTURSDÓTTUR.
Kristleifur Þorsteinsson, Stóra-Kroppi.
Innilegt þakklæti til allra þeirra er auðsýndu okkur
samúð og hluttekningu við andlát og jarðarför manns
ins mins og föður okkar
JÓNS STEINS BJARNASONAR MELSTEÐ.
Gestrún Markúsdóttir og börn.
Frestið ekki lengur, að gerast
áskrifendur TÍMANS
Auglýsingasími Tímans 81300