Tíminn - 21.03.1951, Qupperneq 3

67. blað.
TÍMINN, miðvikudaginn 21. marz 1951.
3.
f dag fer tram útför Björns
í Grafarholti. Með honum er
1 valinn fallinn einn af gáf-
uðustu og sérkennilegustu
bændaöldungum landsins, og
einn hinna merkustu forustu
manna bændastéttarinnar í
framfara og félagsmálabar-
áttu hennar, áratugina fyr:r
ög eftir aldamótin síðustu.
Björn Bjarnarson
hreppstjóri í Grafarhólti
Mosfellssve't, sem nú heitir
Reykjahvoll. Bjó hann þar
um 12 ára skeið eða 1887—90.
Þar var hann bóndi er hann
Björn Bjarnarson var fædd felldi Grím Thomsen við al-
Ur að Skógarkoti í Þingvalla- þingiskosningar i Borgarf röi
sveit 14. ágúst 1856. Voru for 0g Grímur kvað um sínar
eldrar hans af merkum' frægu visur í sambandi við
bænda- og prestaættum kom reykta laxinn, er Andrés Fjeld
in, þau Björn Eyvindsson er Sfecj sendi honum, og sagði
þá var bóndi þar og hrepp-1 Grímur, að laxinn minnti
stjóri í Þingvallasveit og kona sig (óþægilega) ,,á mann frá
hans,_. Sólveig Björnsdóttir, Reykjakoti“.
prests á Þingvöllum Pálsson- I Árið 1898 keypti hann jarð
ar en móð r Sólveigar var! irnar Gröf Grafarkot í Mos
Þórunn Bjornsdóttir prests i fellssveit, os sameinað: þær
HitardaL (síðan í eina jörð er hann
Skömmu eftir fæðingu nefndi Graíarholt, og sem
Björns fluttu þau foreldrar hann hefir verið við kenndur
hans að Vatnshorni í Skorra- , síðan, enda bjó hann þar
dal og þar ólzt hann upp e gin búi til 1919 og átti þar
meðal margrá systkina. For-' helmili til dauðadags. Jörð
eldrar Björns voru mikilhæf- sína hýsti hann a3 nýju mjög
ir sem þeir áttu kyn til og myndarlega, sléttaði túnín og
heimilið rómað fyrir mynd- stækkað; og hirti ágætlega.
ar- og menningarbrag á Eftir ag hann sleppti búsfor-
þeirrar tlðar vísu. En ekki ráðum, dvaldi hann á heimili
munu þau hafa ver ð auðug sonar síns, Björns he:tins
að fjármunum, enda voru Birnis, er eftir það tók þar
, unin skýr og áhuginn vak-
andi. Þannig var hann að
kvöldi hins 14. marz síðast-
liðins er hann lagðist til þeirr
ar hvíldar, er hann var löngu
jviðbúinn. Löngum og dáðrík-
, um degi var lokið. „En orðstír
deyr aldrei hveim sér góðan
getur“. Blessuð sé minning
Björns í Grafarholti.
Bjarni Ásgeirsson.
Einstaka maður er það, sem
sker sig úr fjöldanum bæði
um gáfur og háttsemi. Sjón-
mál þeirra er lengra og skýr-
ara en alls þorra manna
og innsýn þeirra dýpri og
gleggri á einstök tilbrigði
sem oft geta verið meginat-
riði. Slíkir menn eiga oft
ekki örðulaust samflot
með samtíðarmönnum sín-1
um og æfileið þeirra er j
stundum nokkuð kulsæl og j
ekki auðfarin. Einn af slík- j
börnin mörg og árferði örð-
ugt og verzlunarhættir bág-
bornir á búskaparárum
þeirra. Börnin fengu gott upp
við jörð og búi, og konu hans,
frú Bryndísar Einarsdóttur,
en Björn sonur hans lézt fyrir
, nokkrum árum sem kunnugt
eldi í iðjusemi, reglusemi og jer.
sparsemi, en bókleg menntun
mun hafa verið af skornum
skammti í uppvexti þeirra,
framyfir þau und rstöðuat-
riði í lestri, skrift og reikn-
ing1, er unglingum var þá
veitt á góðurh heimilum við
fermingarundirbúning. H:n
almenna menntun, er Björn
aflaði sér síðar í lífinu í svo
ríkum mæli var því algjört
sjálfsnám er hann tile nkaði
sér með lestri bóka og lífs-
starfi sínu. Og löngun hans
til að afla sér meiri fróð-
leiks og þekk ngar en kostur
var á heima, kom snemma
fram, og viljaþrek hans, gáf-
ur og hæfileikar brutu þeim
áformum hans braut. Varð
honum þar svo vel ágengt að
rösklega tvítugur gat hann
ráðst í það, þótt efnalítill
væri, að fara utan til búnaðar
náms, og stundaði hann það
við búnaðarskólann í Stend i
Noregi árin 1878—80. Eftir
það fór hann t l Danmerkur
og vann þar við landbúnaðar
störf í eitt ár.
Að þvi loknu kom hann
aftur heim fullur áhuga og
umbótahugmynda, einkum
um landbúnaðarmál. Um svip
að leyti g'ftist hann krist-
rúnu Eyjólfsdóttur frá Stuðl-
um í Reyðarf rði, gáfaðri og
mikilhæfr; konu, er þá hafði
stundað húsmæðranám bæði
innan lands og utan. Á næstu
árum eftir heimkomuna
vann hann að jarðabótum og
leiðbe'ningum hjá Búnaðar-
félagi Suðuramtsins.
En árið 1884 hófu þau bú-
búskap að Hvanneyri í Borg-
arfirð1. Tók Björn þá þegar
að undirbúa stofnun búnaðar
skóla að Hvanneyri og vann
ötullega að því á næstu ár-
um, m. a. með því að sam-
eina hina svokölluðu Hvann-
eyrartorfu, er samanstóð af
mörgum býlum, í eitt, og
tryggja þar með skólasetrið.
Má því með réttu telja hann
frumkvöðul að stofnun þessa
merka landbúnaðarmennta-
seturs. Eft'r þriggja ára dvöl
að Hvanneyri flutti hann
síðan suður á bóginn, fyrst
að Rauðará við Reykjavik,
þar sem hann bjó eitt ár, en
flutti siðan að Reykjakoti í
Björn var þegar á unga
aldri mikill áhugamaður um
nýjungar í ræktun og bú-
störfum. Beitti hann sér m.
a. fyrir því að hestar væru
notaðir við jarðyrkju og he m
ilisstörf á hagnýtari hátt en
áður hafði tíðkast, og mun
hann hafa flutt fyrsta plóg-
inn ásamt herfi til garð-
vhnslu og fyrsta hestvagninn
í Mosfellshrepp og byrjað þar
plægingar og þannig útbreitt
og kennt h'n nýju vinnu-
brögð. Ýmsar nýjungar tók
hann og upp í jarðyrkju, og
innleiddi hér, m. a. hin svo-
kölluðu kýlhnausaræsi, sem
síðar bre'ddust út um land
allt og mjög voru notuð um
skeið. Ritaði hann og mikið
um búnaðarmál í blöð og
tímarit og lét mik!ð að sér
kveða í búnaðarfélagsskapn-
um. En það, sem mest ein-
kenndi starfsemi hans síðari
hluta starfsæfinnar var bar-
átta hans og brautryðjenda-
störf í almennum félags- og
framfaramálum bændastétt
ar'nnar, svo og alþjóðarmál-
um. Var starfsemi hans í
þeim greinum svo yfirgrips
mik l, að fágætt er, og sýna
þau störf, sem honum þar
voru falin, hvort tveggja, á
huga hans sjálfs og starfs-
hæfni, svo og það traust, er
menn báru til forustu hans.
Er nokkuð yfirlit um þennan
merkilega þátt í æfstarfi
hans í annarri minningar-
grein hér í blaðinu og mun
ég þvi ekki ræða það nánar.
En ekki mun honum þó veiða
gjörð full skil nema ýtarieg-
hversu óvenjulegur maður fór
þar sem hann var. Hann kom
mér fyrir sjónir sem frábær
vitmaður, sem gjörði sér ljósa
grein fyrir hverju máli sem
hann tók til meðferðar og
skapaði sér um það fastmót-
rutt úr leiö lífsförunauta
sinna, — og þeim stundum all
erfiðum viðfangs.
Heimili Björns var um
margt til fyrirmyndar og þar
sveif annar andi yfir vötn-
unum en menn höfðu vanizt.
Á því var fyrst og fremst sá
menningarbragur sem ekki
var algengur um og eftir alda
mót. Þar var ekki eingöngu
rætt um tiðarfar og skepnu-
höld né hvað nágrannarnir
hefðust að, eða hvernig þeir
væru í einu og öðru. Hitt var
heldur að vandamál þjóðfé-
lagsins væru til umræðu, eða
krufin til mergjar nýútkom-
in ljóðabók, eða saga, eða þá
nýlesin athyglisverð blaða-
grein.
Ein af fyrstu endurminn-
ingum minum frá því heim-
ili er stóri bókaskápurinn
sem huldi nærri einn vegginn
í gömlu stofunni. Hann rúm-
aði þó ekki allt sem til var
af bókum og ritum þó yfir-
fullur væri. Og þetta voru
bækur, sem mér voru margar
framandi, því þær voru ekki
eingöngu á íslenzku, heldur
einnig á hinum Norðurlanda-
málunum öllum, og til þeirra
um mönnum var Björn Bjarn- . _
arson i Grafarholti sem lézt yar vandað um efni og með-
15. þ. m. á 95. aldursári. ÞeUavar þáiangstærsta
Björn Bjarnarson var um b<*asafnið sem ég Hafði séð
flest merkilegur maður og um °f ^eiðanlega það lang-
stærsta i sveitmm og svo mun
enn vera. *— Þar virtist engu
margt sérstæður. Um ýmis--
legt var hann langt á undan
samtíð sinni; einkum þó um
síður séð fyrir andlegum þörf
aða og rökstudda skoðun Og hluta mfinnar> en alltaf um manna en því sem
þau mal voru morg þyi að nQkkuð Rann kaug likaminn þurfti
ekkert var honum óv ðkom-
andi, sem gjörðist í þjóðfé-
laginu, hvort heldur var í ver
aldlegum efnum eða andleg-
um. Svo vakandi var áhugi
hans fyrir lífinu og v;ðfangs-
efnum þess til hinstu stund-
ar. Þekking hans og fróðleik
ur um fornt og nýtt virt st
mér undrum sæta um mann,
sem af eigin rammleik haföi
aflað sér þessa alls með bók-
lestri og eig n íhugun ,og lær-
dóm af lífinu sjálfu. Skap-
höfn hans var sterk og heil-
steypt og hugrekki óbilandi,
að halda því til streitu, sem
að fara fornar slóðir bara af Fn Björn var ekki einn um
þvi að þær voru auðfarnastar, að setja sérstak svipbragð
og almannaleið. Honum var,°S menningarhátt á heimili
gjarnt að fara sínar eigin sitt, því hann átti mikilhæfa
götur og engu síður þær sem, konu, sem gerði sitt til að
virtust nokkuð torsóttar og t skapa þá heimilsháttu er
vandfarnar í upphafi ef hann gerðu garðinn frægan. Kona
sá að þær myndi verða bezt-|hans var Kristrún Eyjólfsdótt
ar og varanlegastar er stund- . ir frá Stuðlum við Reyðar-
ir liðu fram. Yfirleitt treysti fjörð og voru þau nær jafn-
hann meira á eigin dóm-1aldra- (Fædd 22. nóv. 1856,
greind en álit annara og átti. dáin 30. júní 1935).
því ekki alltaf árekstra- Kristrún var ein hin gagn-
lausa leið með samferða- merkasta kona sem ég hefi
mönnunum. En dómur reynsl kynnst. Fóru þar saman gáf-
unnar hefir oft staðfest fram ur °S gjörfuleiki ásamt góð-
sýni Björns og sannað öðrum. ghni og öðrum þeim eigind-
I ojxu jjj vxixio wg oaiuiau uui uui i *-» ° ^
hann taldi rétt vera eða heilla1 að það sem þeir tol(ju t upp_ um sem gerðu hana að sér-
vænlegast horfa, hver eða(hafi einsinnishátt og „sér- stæðum og ógleymanlegum
hverjir sem í móti stóðu, og! vizku« var einmitt það sem persónuleika. Hún hlaut því
þó að hann væri þar einn! koma ætti.
að marka varanleg áhrif á
á báti. Var það °g svo að um slikan mann sem Björn' heimili sitt og þá sem hún
le ðir hans og fjöldans lágu Bjarna.rs0n, sem lifað hefir J umgekkst mest. Þegar börnin
lítt saman í upphafi vega,jnærri heiia’ hld og lengst af komust upp báru þau fljótt
þótt einstigið hans yrði oft tekið virkan þátt í baráttu- svipmót heimilisins hvar sem
síðar að alfaraleið. Því verð- j málum landsmanna, og þó Þau fóru. Urðu þau lika fljót-
ur heldur ekki neitað að mörg 1 0fnkum sveitar sinnar og hér1 (oga svo til sjálfkjörin til
um þótti hann nokkuð ein-
rænn og sérsinna í skoðun-
aðs er mikið hægt að segja
að leiðarlokum. Æfistarf B.
um og háttum, og má það til b. var svo langt, margþætt,
sanns vegar færa, enda ekki Dg um margt sérstætt að
"ð undra um svo stórbrot-, fangt n)ál þyrfti til að rekja
inn mann og sjálf-mótað
an. Mun og ýmsum hafa
þótt hann harður á skel'na
og óaðgengilegur er litt kynnt
ust honum. En þessir agnúar
hurfu með öllu við aukna við-
kynningu og samstarf. Kunn
ingjar hans og vin r vissu að
hann var hreinsk ptinn, trygg
lyndur og hjartahlýr, og það
kom æ því betur í ljós sem
meir á reyndi. Hann var skap
ar væri ritað um æfi þessa m kill maður og talinn býsna
merka manns en gert er í
einni blaðagrein. Á efri ár-
um hlaut Björn margvíslega
viðurkenningu fyrir störf
sín. Þannig var hann gjörð-
ur heiðursfélagi Búnaðarfé-
lags íslands og var sæmdur
bæði Dannebrogs- og Fálka-
orðunni.___________
Ég hafði lengi þekkt Björn
frænda minn af orðsporl áð-
ur en leiðir okkar lágu það
saman að náinn kunnugleik’,
hófst með okkur fyrir marg-
víslegt samstarf og samfundi.
Varð mér þá þegar ljóst og
þó ætíð betur er lengrá leið,
óvæginn á yngri árum í orða-
sennum, og skeytti þá litt við
hvern hann átti í höggi.
En svo vel hafði hann tam
ið skap sitt og tilfinningar
er á ævina leið, að enginn sá
honum bregða við vofveiflega
hluti, og bar hann aldrei ut-
an á sér hvort betur likaði eða
ver. Og í því var hann einnig
flestum öðrum ólíkur að fram
á hinzta kvöld varð ekki ann
ars vart en hann héldi öllum
sálarkröftum óskertum. Sjón
'n var lítt biluð, heyrnin í
góðu lagi, höndin sem á penn
anum hélt undrastyrk, hugs-
það til hlitar svo hlutur hans
kæmi allur fram. Þess verð-
ur heldur ekki freistað hér,
því hvorttveggja er, að ég
þykist ekki þess umkominn
og aðrir munu þar betur gera.
Hitt vildi ég ekki láta hjá
líða, að þakka þegar æfin er
öll, fyrir góða og minninga-
ríka æfilanga kynningu. —
Ég minnist þess m. a. frá
bernskuárum mínum, að talað
var um það manna á milli i
sveitinni að þegar Björn fór
gangandi milli bæja væri það
vani hans að kasta með fæt-
inum lausum steinum úr
götu sinni og stundum beygja
sig niður til að ryðja úr vegi
stærri hnullungum. Einstaka
forystu meðal jafnaldra
sinna og áttu síðan mestan
þátt í að glæða og umskapa
félagslíf og menningarbrag
meðal æskulýðsins í sveitinni.
— Um langt árabil var
Björn í Grafarholti leiðandi
maður í öllum sveitarmálefn
um og meiriháttar félagsmál-
um héraðsins. Hreppstjóri
var hann í 40 ár og jafnlengi
í sýslunefnd. Formaður bún-
arðarfélags sveitarinnar var
hann í 25 ár, i stjórn Búnað-
arsambands Kjalarnesþings í
5 ár, búnaðarþingsfulltrúi í
6 ár. Þá var hann einn aðal
frumkvö«ull að stofnun Slát-
ursfélags Suðurlands og í
stjórn þess í 15 ár. Hann sat
lengi í hreppsnefnd og skatta
nefnd og var yfirleitt kosinn
til allra þeirra trúnaðarstarfa,
sem sve'tarfélög þurfa að
velja menn til, og þó helzt
maður mun hafa reynt að þeirra sem mest þurfti að
vanda til um mannvalið. —
Er því auðsætt hve víðtæk af
skifti Björn hefir haft af mál
etnum sveitunga sinna, en á-
hrifa hans gætti jafnframt
lengra.
Hann sat á Alþingi fyrir
Borgfirðinga árið 1893 og aft-
(Framhald á 4. síðu.)
henda gaman af þessari hátt-
semi hreppstjórans, en þær til
raunir náðu alðrei hljóm-
grunni fjöldans. Þetta, að
kasta steinum úr götu sinni,
álit ég að hafi verið tákn-
rænt fyrir æfistörf Björns.
Því það er á allra vitorði, að
hann hefir mörgum steini