Tíminn - 28.03.1951, Blaðsíða 5

t 5
69. blað.
TÍMINN, miðvikudaginn 28. marz 1951.
5.

ERLENT YFIRLIT:
jySiSvihud. 28. ntitrz
Hlutskipti bænda
og sjóraanna
Þess' vetur hefir verið harð
ur og strangur um allt land
og er ekki enn séð fyrir end-
ann á því, eða hverjum vand-
ræðum það kann að valda
Jafnframt því hefir sjávar-
afli verið tregur og jafnvel
fullkomið aflaleysi að kalla á
bátam ðum allt í kringum
land.
Árferði sem þetta minnir
því vel á það, að þær stéttir,
sem mest og beinust samskipti
hafa v ð íslenzka náttúru,
verða löngum að þola misæri.
Náttúran er misgjöful, bæði á
blíðu sína í fögrum veðrum
og mildum og annað. Við það
verða börn hennar alltaf að
búa og sá er vandinn mestur
v ð að búa í landi misæranna,
að kunna að mæta hörðu ár-
unum.
Það hafa margir fiskimenn
á íslenzkum bátum orðið að
sæta því á þessari vertíð, að
flytja rýran hlut að landi úr
erfiðr' sjóferð. Sjórinn er jafn
viðsjáll, hvort sem afli gefst
eða ekki, en það veit enginn
að óreyndu, hvernig aflast.
Líf þjóðar nnar liggur við að
leitað sé eftir aflanum. Sjó-
mennskunni fylgir vos og erf-
iði með köflum, stundum
mannraunir og mannhætta
þrátt fyr r allt, sem gert er
til að draga úr slíku. Þetta er
náttúrulögmál, sem ekki verð
ur undan komizt.
Erfiðleikar bændanna eru
nokkuð með öðrum hætti.
Vegna harðindanna er bú-
stofn þe rra þyngri á fóðrun-
um en venjulega, auk þess
sem margháttaðir flutninga-
erfiðleikar segja til sín. Það
eru mörg dagsvérk og erfið,
sem íslenzkir bændur hafa
lagt fram á þessum vetri
vegna ófærðar, umfram það,
sem venjulegt hefir verið und
anfarin ár. Sú vinna er lögð
frain til að koma aíurðum bú
anna á markað og draga nauð
synjar að heimilunum. Það er
enginn barnaleikur að brjót-
ast leið sína með þungaflutn
ing í óveðrum og illri færð.
En náttúra landsins veldur
þvi, að þeir, sem i sveitum
búa, verða alltaf að vera und
ir það búnir.
Það er jjú augljóst, að eftir-
tekja manna í sveitum og við
sjó verður með rýrara móti
að þessu sinni. Harðindi og
samgönguerfiðleikar hafa bak
að bændum mikinn auka-
kostnað og er ekki lát á enn
þá. Aflaleysi á bátamiðum
veldur því, að sjómenn bera
rýran hlut frá borði. Og þó er
þetta ekki annað en það, sem
alltaf má búast við öffru
hvoru.
Þetta eru rannar allt sam
an einfaldir og auðskiidir hlut
ir, sem hverju íslenzku barni
ættu að vera ljósir. Jafnhliða
því ættu menn að skilja, hve
áhætta fylgir því, að eiga af-
komu sina undir þeim atvinnu
rekstri, sem svo mjög er ár-
ferði háður. Það er ekki að-
gengilegt fyrir menn að taka
á sig aukaerfiði, mannraunir
og vos, ef þeir jafnframt mega
búast við að tapa að mestu
tekjum af atvinnu sinni. Þetta
hefir líka sagt til sín á þann
hátti að jarð'r eru komnar í
Olíudeilan í Iran
Missa Bretai* liin mikilvægu scrréttindi,
scm þeir liafa notið þar?
Seinustu vikurnar hefir at-
hygli manna um víða veröid
beinzt mjög að Persíu eða fran,
eins og landið nú er nefnt. Á-
stæðan til þess er deila sú, sem
risin er milli íranska þingsins
og brezku stjórnarinnar um
framtíðarrekstur olíunámanna í
suðurhluta landsins.
Við því var alltaf búízt, að
fran yrði aukið þrætuepli stór-
veldanna, ef „kalda stríðið"
harðnaði og þó einkum ef til
styrjaldar kæmi. íran er nú
fjórða mesta olíuframieiðslu-
land heimsins og nemur olíu-
framleiðsian þar um 6% allrar
olíuframíeiðslu í heiminum. Það
er brezkt oliufélag, Anglo-Iran-
ian, sem hefir nú einkarétt æ
olíuvinnslunni á helzta olíulinda
svæðinu og hafa Rússar að
vonum litið það óhýru auga.
Þeir hafa iðulega krafizt svip-
aðra réttinda í norðurhluta
landsins, en jafnan fenglð af-
svar.
í seinustu heimsstyrjöld var
íran hernumið af Bandamönn-
um að sunnan og af Rússum að
norðan. Eftir styrjöldina voru
alllengi horfur á, að Rússar ætl
uðu sér ekki að flytja her sinn
frá íranr en þó gerðu þeir það
að lokuhueftir að S. Þ. höfðu
skorizt í paálið. Voru eftir þetta
taldar sterkar horfur á því, að
íran myndi fylgja Bandamönn
um að máíum, en seinustu miss
erin hafá”Rússar þótt bæta að-
stöðu síná aftur í þessum átök-
um. Þeir hafa sýnt Iransstjórn
ýmsa tilslökun í viðskiptum, en
hins vegar látið blöð sín og út-
varpsstöðvar beita óspart hót-
unum. Olíudeilan, sem nú er ris
in upp, er talin vatn á myllu
Rússa, en þó er hún ekki nema
að litlu léyti runnin undan rifj-
um þeir'ra.
Sérréttinði Anglo-Iraninan.
Olíuviðskipu Breta og íiu.ns-
búa hófust um seinustu alda-
mót. Árið 1901 keypti Englend-
ingurinn William Knox D’Arcy
sér einkaréttindi til að leita að
oliu á 500 þús. fermilna svæði í
Suður-íran. Fyrir þessi réttindi
borgaði hann 4000 sterlings-
pund. Átta árum seinna var oiíu
félagið Anglo-Iranian stofnað
og samdi-það um sérréttindi til
olíuvinnslu á þessu svæði gegn
vissum hundraðshluta af nettó-
gróða. Árið 1932 sagði írans-
konungur þessum samningi upp
og hlauzt af því langt samn-
ingaþóf milli hans og Breta. M.
a. kærðu Bretar konung fyrir
Þjóðaban'dalaginu fyrir samn-
ingsrof. Áð lokum náðist sam-
komulag á þeim grundvelli, að
Bretar uku eftirgjald sitt um
helming og einkaréttur þeirra
náði aðeins til 100 þús. fermílna
svæðis í stað 500 þús. fermílna
svæðis áður. Sérréttindi þeirra
til olíuvinnslunnar skyldu gilda
til 1993.
Það var félagið Anglo-Iran-
ian, er gerði þennan samning
fyrir Bretá, en raunverulega
stóð þó brezka ríkið á bak við,
þar sem það á 53% af hlutabréf
urn félagsins.
Fljótlega eftir seinustu heims
styrjöld sagði Iranstjóm upp
þessum samningum á nýjan leik.
Snemma á árinu 1949 náðist
samkomulag um uppkast að rýj
um samningi, er myndi hafa
tvöfaldað tekjur íranska ríkis-
ins af olíuvinnslunni. íranmönn
um þótti samt ekki nógu langt
gengið og hefir samningurinn
aldrei fengizt staðfestur af þing
inu.
Þjóðnýting oliunámanna
samþykkt.
Á s. 1. ári varð Ali Razmara
forsætisráðherra í Iran. Hann
þótti frjálslyndur og umbóta-
sinnaður stjórnmálamaður. Eitt
af þeim málum, sem hann tók j
sér fyrir hendur að leysa, var
olíudeilan við Breta. Hann lét
m. a. athuga möguleikana á
því að þjóðnýta olíunámurnar, I
en þær kröfur höfðu fengið auk 1
inn byr vegna deilunnar við
Breta. Razmara komst að þeirri1
niðurstöðu, að þjóðnýting væri j
ekki hyggileg að sinni, þar sem ’
Iran hefði ekki nógum sérfræð j
ingum á að skipa til að ann-
ast reksturinn og vantaði jafn-
framt fjármagn til að greiða
Bretum skaðabætur, er myndu
nema frá 800—1400 millj. doil-
ara. Samkvæmt þessu lagði
hann til, að reynt yrði að semja
við Breta á þeim grundvelli, að
þeir héldu sérréttindum sínum
áfram, en greiddu mun meira
eftirgjald en þeir höfðu áður
boðið. Þingið féllst á þessa
stefnu hans.
Þannig stóð málið, er Ali Raz-
mara var myrtur við bænagerð
7. þ. m. Morðinginn var úr öfga
flokki þjóðernissinna. Eftir morð
j Razmara tók olíumálið nýja
1 stefnu og mun óttinn við þjóð-
| ernissinna hafa ráðið þar miklu.
j Fulltrúadeild þingsins sam-
þykkti nær tafarlaust lög um
þjóðnýtingu oliunámanna og
1 voru þau síðan staðfest af öld-
1 ungadeildinni. Eftir þessar að-
gerðir tók þingið sér hlé til 14
apríl, en samkvæmt þjóðnýting
! arlögunum á þá að ræða nán-
' ar um framkvæmd þeirra og
skal því verki lokið á tveimur
’ mánuðum.
! Bretar hafa þegar mótmælt
þjóðnýtingarlögunum og lýst
yfir því, að þeir muni halda fast
á rétti sínum. 1 amerískum blöð
um er sú von látin í ljós, að tak-
MORRISON,
utanríkisráðberra Breta
ast megi að na samkomulagi
áður en útrunninn er tveggja
mánaða fresturinn, sem þingið
hefir sett. Rússnesk blöð hafa
hins vegar enn ekki tekið end
anlega afstöðu. Þau lýsa að vísu
ánægju sinni yfir þjóðnýting-
unni, en láta hins vegar þann
ugg uppi, að svo geti farið, að
hún verði ekki til annars en
þess, að amerísk olíufélög nái
raunverulega þeirri aðstöðu, er
Bretar hafi áður haft.
Vaxandi sjálfstæðisvakning.
í erlendum blöðum, sem um
mál þetta hafa rætt, eru að-
gerðir iranska þingsins ekki
raktar til áróðurs Rússa, nema
að takmörkuðu leyti. Að vísu
hafa fylgismenn Rússa í fran
beitt sér fyrir þjóðnýtingunni,
en fylgi hennar hjá þjóðinni á
þó miklu fremur aðrar ástæður.
Það er sprottið af þeirri vakn-
ingu, sem nú gerir alls staðar
vart við sig meðal Asíuþjóða,
að láta ekki erlendar þjóðir
nytja lengur náttúruauðæfi
landa sinna. Af mörgum fran-
búum er því líka haldið fram,
að þjóðnýtingin beinist ekki síð
ur gegn Rússum en Bretum, því
að Rússar geti ekki krafizt sér-
réttinda eftir að Bretar hafi
misst sín. Bandamenn virðast
hins vegar óttast, að íranstjórn
verði ekki annað fært eftir þjóð
nýtinguha en að selja olíuna
jöfnum höndum til þeirra og
Rússa og yrði það mikill hagur
fyrir þá síðarnefndu. Það sjón-
armið virðist líka eiga vaxandi
(Framhald á 6. siðu.)
Raddir nábúanna
eyði og bátar verða ekki mann
aðir og gerðir út.
Þó á þjóðin alla sína af-
komu undir því, að þessi at-
v'nna sé stunduð og gjafir
náttúrunnar nýttar, og er
þetta sagt af fullri virðingu
fyrir störfum annarra manna.
Líðandi dagar tala til þjóð-
arinnar skýru máií og minna
hana á, að vegna sjálfrar sín
má hún alls ekki vera and-
varalaus um kjör og aðbúð
þeirra, sem vinna framleiðslu
störfin. Þeir mættu gjarnan
vera nokkrum hundruðum
fle'ri eins og sakir standa. Þá
væri líka hagur þjóðarinnar
í heild betri en hann er og
hægt að halda uppi hærra
neyzlustigi og betri lífskjör-
um almennt í landinu. Það
takmark næst aldrei fyrr en
þeir, sem sækja þjóðarauðinn
í skaut náttúrunnar, eru bet-
ur settir en almennt gerist
sfÍÍlSSS
annars þegar góðæri gefst.
Þetta er sú átthagafræði,
sem íslenzk þjóð ætti að
kunna og skilja. Hér er það
lögmál, sem er lífslögmál þjóð
arinnar allrar í heild.
Þegar þjóð.'n skilur þetta,
þá munu þeir fljótlega draga
niður í sér rógsmálin, sem nú
láta sig dreyma um hylli og
fylgi almennings fyrlr það að
telja eftir og ófrægja sjálf-
sagðar leiðréttingar í málum
þeirra, sem hörðustu heyja
lífsbaráttuna fyrir þessa þjóð
og jafnvel hætta öllu sínu t!l.
Þá mun þjóðin meta gott starf
að verðleikum og vinnandi
stéttir hennar taka höndum
saman, svo að málum lýðs og
lands verði ráðið með al-
menna hagsmuni og hags-
muni framleiðslustéttanna
fyrir augum. Og þá verður
bjartara yfir á mörgum svið-
um.
I forustugrein Mbl. á
f'mmtudaginn var er rætt um
framtiðarhorfurnar og bent á
að afkoma almennings bygg-
ist á því, hvernig framleiðsl-
unni vegnar. Blaðið segir m.
a.:
„Mikið brestur á að við ger-
um okkur þetta nægilega ljóst.
Allmargt fólk lætur sem það
standi utan við allan raunveru
leika. Það varðar lítið um af-
komu framleiðslunnar og vill
helzt ekki sjá sambandið milli
hennar og sinnar eigin afkomu
og atvinnuöryggis.
En engum hugsandi manni
dylst, að það sem mestu máli
skiptir fyrir þessa þjóð nú er
aukning og efling framleiðslu
hennar, vinnufriður og sam-
huga starf. Það er ekki nema
eðlilegt að vaxandi dýrtíð veki
ugg og kvíða. En sá vandi verð
ur ekki leystur með því að við
gefum út ávísanir, sem engin
innstæða er fyrir. Við verðum
fyrst að skapa verðmætin,
eignast innstæður. Þá fyrst get
um við gefið út ávísanir á
þær“.
Þetta þyrftu forsprakkar
verkalýðssamtakanna vlssu-
lega að gera sér ljóst. Það er
til lítils að hækka krónutölu
launanna, ef ekki standa auk
in verðmæti á bak við. Slíkar
hækkanir verða aðe'ns til þess
að auka verðbólguna og draga
úr framleiðslunni. Sú leið er
ekki leið tíl kjarabóta, heldur
leið til kjararýrnunar.
Verðlækkanir í
Sovétríkjunum
Eins og önnur kommún-
istablöð gumar Þjóðviljinn
mjög af verðlækkunum al-
mennra nauðsynja, er nýlega
voru auglýstar í Rússlandi.
Tíminn birtir í tilefni af því
smágrein, sem „Arbeiderblad-
et“ í Osló birti 5. þ. m., þar
sem nokkru ljósi er varpað
yfir þessi verðlagsmál Rúss-
anna:
„Meðan verðlag fer stöð-
ugt hækkandi hér í landi ber-
ast þær tilkynningar frá
Moskvu, að í fjórða sinn á
þremur árum hafi mikil verð-
lækkun orðið í Sovétríkjun-
um. „Friheten“ (málgagn
kommúnista) fagnar því og
við hinir spyrjum: Hvernig
má slíkt vera?
Skýringin liggur í verðlags
kerfi Sovétríkjanna.
Ríkið kaupir vörur bænda
og annarra framleiðenda. —
Ríkisvaldið ákveður sjálft
verðið bæði við kaup og sölu.
Hveitið borgaði ríkið haustið
1949 með 10—15 kópekum
fyrir kílógramm. Þetta hveiti
var almenningi afhent yfir
búðarborðið vorið 1950 eftir
þriðju, miklu verðlækkunina
á 570 kópeka kg. Þetta verð
byggist meðfram á háum
veltuskatti á öllum neyzlu-
vörum, — yfirleitt 50% — en
þrátt fyrir það er þarna um
eklci lítinn milliliðagróða að
ræða.
Ekki er allt jafndýrt. Þær
vörur, sem ríkið notar sjálft,
„fjárfestingaivörurnar,“ eins
og vélar, byggingarefni og
ekki sízt hcrnaðarvörur, eru
undanþegnar veituskatti. —
Verðlag þeirra er líka látið
vera mjög lágt. Þess vegna er
fullbúinn skriðdreki ódýrari
en hversdagslegur bfll talið í
rúblum og kópekum. Það
gæti aftur verið tilefni til
hugleiðinga um framlög t'l
hermála þar í landi, en það
kemur ekki þessu máli við.
Árangur þessara ríkisaf-
skipta er sá, að matvörukaup
takmarkast af kaupgetu, en
ríkið getur varið stórfé til
iðnaðar og vígbúnaðar. Þeg-
ar rússneskur maður kaupir
vörur fyrir 100 rúblur fær rík-
ið 60 rúblur í veltuskatt og
fyrir þessar 60 rúblur fær
það 100 rúblna virði í vélum
og fallbyssum. Þetta virðist
okkur vera öfugmæli, en það
byggist á því, að rúblan er
ekki gjaldmiðill með föstu
verðgildi eins og krónan, sem
við eigum að venjast. Verð-
gildi rúblunnar er breytilegt.
Enda þótt skriðdreki sé ódýr-
ari en bíll, getur Rússinn ekki
keypt sér skriðdreka og farið
á honum í sumarfrí suður að
Svartahafi.
Á tímabilinu frá 1927 og
1928 til 1948 þrítugfaldaðist
verð á neyzluvörum í Sovét-
ríkjunum en kaupgjald varð
ellefu sinnum hærra, en verð
lag á fjárfestingarvörunum
þrefaldaðist aðeins á sama
tíma. Þessi mikli munur á
fjárfestingarvörum og neyzlu
vörum var meiri en stætt
var á, jafnvel í Sovétríkjun-
um og árið 1949 var farið að
stefna að jafnvægi með því,
að hækka verð á fjárfesting-
arvörunum en lækka neyzlu-
vörur. Framleiðsla neyzlu-
vara var látin aukast á kostn
að fjárfestingarvara, senni-
lega vegna þess, að ófært hef
ir verið af stjórnarfarslegum
ástæðum, að halda neyzlu-
stiginu niðri.
í dag kostar eitt kg. af
(Framhald á 6. siðu.)