Tíminn - 19.06.1951, Síða 4

4.
TÍMINN, þriðjudaginn 19. júní 1951.
134. blaff.
Sam.vin.ncL og sóslalismL /V:
Verkefnin framundan
Lokagroin í grelnaflokki Cole prófcssors
nin samvinnu og sósíalisma
Brezka samvinnuhreyfingin
er hreykin af félagsmanna-
fjölda sínum, sem er hart nær
11 milljónir, og smásöluvöru-
veltu sinni, sem er um 600
milljón sterlingspund á ári.
Hún er líka hreykin af fjár-
magni sínu, sem er samansafn
að sparifé vinnustéttanna, svo
og af hinni löngu þjónustu
sinni við neytendur, sem hefir
afstýrt margvíslegu okri og
einokun. Það er mikið þrek-
virki, að hafa byggt þessa
miklu hreyfingu upp í sam-
keppni við kapitalismann og í
andstöðu við ríkisstjórnir, sem
hafa verið vinveittar kapítal-
ismanum.
Ekkert af því, sem ég hefi
sagt í þessum greinaflokki né
heldur i bók minni, sem gefin
verður út i júlímánuði af
Allen & Unwin, er sagt til þess
að gera lítið úr árangrinum
af þessu þrekvirki, sem ég
virði mjög mikils.
En því meiri virðingu, sem
maður hefir fyrir árangri
þeim, sem samvinnuhreyfing
in hefir náð, þvi meira langar
mann að sjá hana vaxa og
dafna. Þetta á alveg sérstak-
lega við á yfirstandandi tím-
um breytinga frá kapítalisma
yfir í mildan sósíalisma, og
þegar hætta er á, að sósíal-
istiskar hugmyndir verðj mis
notaðar þannig, að þær leiði
til skrifstofumennsku og sam-
dráttar valdsins fremur en til
lýðræðis.
ÞAÐ ER HÆTT við því, að
sá mikli skipulagslegj ofvöxt-
ur, sem er í öllum hlutum
núna, verði til þess að draga
úr frelsi einstaklingsins. Eina
áhrifaríka vörnin gegn slíkri
frelsisskerðingu er að dreifa
valdinu og ábyrgðinni á eins
margar herðar og mögulegt
er. Jafnframt þarf að hlúa að
þeim félagsstofnunum, sem
stuðla að því að vinnustéttirn
ar og húsmæðurnar notfæri
sér slíka dreifingu valdsins.
Samvinnuhreyfingin, sem
byggist á því, að hver einstak-
lingur í hverju kaupfélagi geti
átt þátt í að stjórna félaginu,
er mikilvægur hluti af brezka
lýðræðinu; og samvinnufélög-
in ættu að gegna engu minna
hlutverki við mótun pólitískra
stefnumiða heldur en verka-
lýðsfélögin gera. Þau gera
þetta hins vegar ekkj núna,
aðallega vegna þess, að þau
reyna ekkert til þess og hafa
eins og sakir standa ekki nógu
ákveðnar hugmyndir um það,
hvað þau vilja í þessum efn-
um.
Verkalýðsfélögin sameinuðu
krafta sína kröftum Jafnaðar
mannaflokksins og Verka-
mannaflokksins á þeim tím-
um, þegar samvinnuhreyfing-
in hélt enn, að hún gæti stað-
ið sér og utan við stjórnmál.
Afleiðingin af þessu hefir orð-
ið sú, að Verkamannaflokkur-
inn hefir markað stefnu sína
undir áhrifum frá jafnaðar-
mönnum og verkalýðsfélögun
um án þess að taka mikið til-
lit til samvinnuhugsjónarinn-
ar. Þegar samvinnumenn
neyddust svo til að stofna sinn
pólitíska flokk, hafði flokkur
vinnustéttanna þegar mótað
sína stefnu um félags- og efna
hagslegt öryggi og þjóðnýting
una sem einn meginþátt í því
að ná efnahagslegum yfirráð-
um af kapítalistum.
Verkamannaflokkurinn var
strax fylgjandi meginmark-
miðum samvinnuhreyfingar-
innar, og hann hefir gert mik-
ið til þess að hjálpa henni. En
flokkurinn hefir ekki í fram-
tíðarstefnumiðum sinum hugs
að mikið um það, hvern sess
samvinnuhreyfingin skyldi
skipa í hinu nýja mannfélagi,
sem hann vill skapa. Það er
ekki fyrr en á síðustu tímum,
að forystumenn samvinnufé-
laganna hafa farið að hugsa
um þetta, og það einungis
vegna þess, að þeir hafa séð
möguleika á, að frekari þjóð-
nýting muni þrengja að starf
semi samvinnufélaganna í
ýmsum greinum. Þetta hefir
getað átt sér stað vegna þess
að innan samvinnuhreyfing-
arinnar hefir verið of langt bil
á milli verzlunarstarfseminn-
ar og fræðslustarfseminnar.
ÚTBREIÐSLA samvinnu-
hugsjónarinnar hefir að
mestu verið sett í hendur
1 „aukafélaga" svo sem kvenna
gilda og fræðslufélaga. En
| verzlunarhreyfingin, sem á
stöðugt í samkeppni við
einkaframtakið, hefir ekki
haft tíma aflögu til þess að
hugsa um framtíðarvandamál
eða framtíðarstefnu. Og starfs
menn fræðslufélaganna hafa
ekki haft nægjanlega mikið
.samband við verzlunardeild-
irnar og þess vegna gert sig
ánægða með að tala fyrir fjar
lægum hugsjónamálum, en
ræða siður aðsteðjandi vanda-
mál, sem fylgja frekari út-
breiðslu samvinnustarfsem-
innar.
Afleiðingin af þessu heíir
orðið sú, að samvinnuhreyf-
ingin hefir, í stað þess að
vinna með Verkamanna-
flokknum að sköpun raun-
hæfrar stefnu til þess að yfir-
taka einkareksturinn, tekið
■ neikvæða afstöðu, en slíkt er
j óviðeigandi á þessu tímabili
félagslegra breytinga, sem
ganga nú langtum hraðar yfir
heldur en nokkur bjóst við
fyrir fáum árum.
Afstaða Verkamannaflokks
ins hefir heldur ekki orðið
eins jákyæð að undanförnu og
áður. Flokkurinn hefir komizt
að raun um, að þjóðnýtingin
er ekkert undratæki til þess að
koma á atvinnulýðræði, og
sannleikurinn er sá, að það
eru aðeins fáar iðngreinar og
fá þjónustufyrirtæki, sem
hægt er að þjóðnýta með góð-
um árangri til viðbótar þeim
greinum, sem þegar hafa ver-
ið þjóðnýttar.
Jafnaðarmenn leita nú bet-
ur og betur að ráðum til þess
að yfirtaka einkareksturinn,
án þess að það leiðj til frekari
skrifstofumennsku og sam-
dráttar valdsins. Slíkur sam-
dráttur valdsins í höndum
fárra útvaldra embættis-
manna er ekki vel til þess fall
in að skapa þá tilfinningu hjá
vinnustéttunum, að þær ráði
meiru eftir en áður. Þess-
vegna eru fylgjendur Verka-
mannaflokksins nú reiðubún-
ir til þess að hlusta á tillögur
samvinnumanna, þ. e. strax
og samvinnuhreyfingin hefir
einhverjar tillögur fram að
færa.
ÞEGAR ÉG REYNI að horfa
fram í tímann og gera mér
grein fyrir því, hvers konar
skipulag eigj sér þá stað, þá sé
ég „blandað skipulag“. Ekki
þó blandað skipulag kapital-
isma og sósíalisma heldur sam
bland af rikis-, bæjar-, hér-
aðs- og samvinnurekstri.
Ég vil að flestar verksmiðj-
ur, smáar og stórar, verði end
urskipulagðar sem samvinnu-
félög í eigu framleiðenda og
neytenda, sem njóti aðstoðar
og leiðbeininga ríkisins varð-
andi heildar rekstursáætlan-
ir, án þess þó að ríkið taki
nokkurn þátt í hinni daglegu
stjórn félaganna.
Ég vil, að öll heildsala verði
skipulögð annað hvort á sam-
vinnugrundvelli eða sem sam-
eign ríkisins og samvinnu-
hreyfingarinnar. Ég vil að
flestum smásöluverzlunum,
nema þá smáverzlununum,
verðj breytt í samvinnufélög
án þess þó, að slíkt leiði til
einokunar eða til þess að
frelsi neytendans verði skert.
En ég sé enga möguleika á
þvi, að slíkt geti átt sér stað
nema því aðeins, að mikil
breyting verðj á forystuhæfi-
leikum forystumanna sam-
vinnufélaganna, og ekki held-
ur án ákveðins samstarfs milli
ríkisins og samvinnuhreyfing-
arinnar.
Ég veit vel, að mar^ir sam
vinnumenn leggja mikla á-
herzlu á frjálsa inngöngu í
samvinnufélögin, og ég játa
fúslega, að slíkt hefir verið
þýðingarmikið atriði við upp-
byggingu þeirra. En frjálsa
fyrirkomulagið getur ekki náð
til allra, án þess að það missi
tilgang sinn, nema því aðeins
að gerðar séu ráðstafanir til
þess að tvenns konar aðilar
starfi við vörudreifinguna og
neytendum og framleiðendum
gefist kostur á að velja á milli
þeirra. Þess vegna er það, að
ef við viljum að samvinnu-
verzlun yfirtaki einkarekstur-
inn, þá verðum við að sætta
okkur við að breyta þeim að-
ferðum, sem hafa reynzt sam-
vinnufélögunum vel í sam-
keppni og aðstöðu.
•
AUÐVITAÐ munu sumir
samvinnumenn segja, að þeir
hafi ekki áhuga á að útrýma
einkarekstrinum heldur vilji
þeir aðeins fá frelsi til þess
að keppa við hann á grund-
velli frjálsrar samkeppni. Ég
býst við, að slíkir samvinnu-
menn séu mér ósammála,
vegna þess að ég vil útrýma
kapitalismanum og með einu
ráði eða öðru koma öllu efna-
hagskerfinu í það horf, að þar
ríki fyllsta lýðræði.
Ég skrifa þetta fyrir þá sam
Vjnnumenn, sem eiga þessa
hugsjón með mér, og horfast
í augu við þá staðreynd, að
mannfélagið er að breytast í
þá átt, að þar fyrirfinnist eng
ir auðugir menn eða einka-
gróðafélög, sem rekin ;eru af
óábyrgum stjórnendum með
einkagróðasjónarmiðin ein í
huga. Til þeirra beini ég máli
mínu um að bjarga samvinnu-
hreyfingunni frá kyrrstöðu og
minnkandi hlutdeild í umsetn
ingu eyðslueyris vinnustétt-
anna. Og þetta vil ég, að þeir
geri ekki aðeins fyrir sam-
vinnuhreyfinguna heldur enn
fremur til þess að koma í veg
fyrir, að sósialisminn verði lít
ið annað en eins konar „fram
kvæmdastjórabyltingu“ sem
(Framhald á 7. síðu.)
Það er Kristjón H. Breiðdal,
sem nú kveöur sér hljóös í bað
stofunni:
Baðstofan opin, bóndi hress að
vanda.
býður til sætis, gestur skal ei
standa.
Brúnléttur, spurull breytir skörp
um anda
búinn til svars, og leysir allra
vanda.
Eitt finnst mér vanta:
Heimasætan engin er
við arin baðstofunnar.
Starkaður virðist stjórna hér
störfum húsfreyjunnar.
Eftir áður gerðu umtali læt
ég ykkur í té eftirfarandi visur
um næturævintýri á glugga hjá
stúlku. En það var nú í þá gömlu
og góðu daga, þegar menn voru
ekki „aresteraðir“ né settir út
af embættislegum sakramentum
fyrir það eitt, að láta hrífast af
kvenlegum yndisþokka, þó gler-
skömmin skildi á milll.
Hér er svo fyrri hluti brags-
ins, er nefnist Fyrir áramótin:
Inn um gluggann oft ég leit,
— ei þó gert af táli,
yðar nafn ég ekki veit,
engu skiptir máli.
Er ég stóð við yðar skjá,
einn um miðjar nætur
og horfði í augun yndisblá,
ylnuðu leynirætur.
Kurteislega komuð þér,
kröfðust engra svara.
1 skyndi réttuð „Moggann" mér,
með það hlaut að fara.
-11
í vina skyni vil ég því
vísur yður senda,
bréfakörfu eflaust í
ættu þær aö lenda.
Þó um dagsins ys og önn
ýmsir misjaft ræði
verður okkar saga sönn:
sú, að vökum bæði.
Hér kemur svo seinni hlutinn
er nefnist Eftir áramót:
Enn er ég við yðar skjá,
árinu fylgir sporið,
engu vil þó um það spá,
hvort endist fram á vorið.
Aldrei mun þó eftir sjá,
að eiga þangað sporið,
meðan augun yðar blá
endurspegla vorið.
Hverfur ár í alda sjá,
iðrar margan sporið,
hafi þeir gálaust gengið frá,
gæfunni liðna vorið.
Dagar yfir alda sjá,
árið nýtt er borið.
Gangið þér ei gálaust frá
gæfunni æsku vorið.
Huldumannsins huldubréf,
huldu vin konunnar.
Huldu óskir huldu stef.
Huldu prentsmiðjunnar.
ji fffl
Góðar stundir".
Hér látum við svo staðar num
ið í dag.
Starkaður.
ORÐSENDING
TIL BÆNDA
Nautgripakjöt af nýslátruðu er nú f háu
verði. Æskilegt .er aff bændur slátri sem
mestu af alikálfum og nautum í júní og fyrri
hluta júlí-mánaðar, og afhendi kaupfélagi
sínu til sölumeðferðar. Um eða uppúr miðj-
um júlí fer venjulegast að berast meira af
nautgripakjöti á markaðinn, en hægt er aff
selja jafnóðum. Verður því aff frysta megniff
af kjötinu og geyma til vetrarins. Leggst þá
óhjákvæmilcga aukakostnaður á kjötið, sem
orsakar lægra verð til bænda.
Bændur sendið kjötið á markað í júní og
fyrri hluta júlímánaðar, á meðan að sölu-
möguleikar eru beztir, verðið hæst (sumar-
verð) og kostnaðurinn minnstur við dreif-
ingu þess.
Til þess að geta fengið hátt verff fyrir
naugripakjöt, verður umfram allt að vanda
vel slátrun gripanna og meðferff kjötsins
og gæta ýtrasta hreinlætis viff flutning á
þvi til sölustaðar.
Munið að blóðugt og óhreint kjöt verffur
alltaf miklu verðminna en hreint og vel meff
fariff kjöt, og bezt borgar sig aff láta slátra
öllum gripum í sláturhúsum.
Samband ísl.samvinnufélaga
Auglýsingasími Tímans 81300