Tíminn - 07.07.1951, Blaðsíða 5

150. blað
TÍMINX, laugardaginn 7. júli 1951.

V,
Laugard. 7. jtíft
Hundrað ára minning:
Jónas Eiríksson á Eiðum
Ellefu ára reynsla
Fyrir 1939 var það þrálát-
asta ádeiluefni Sjálfstæðis-
manna á andstæðinga þeirra,
sem þá fóru með stjórn lands
ins, að þeir kynnu ekki með
fjármál landsins að fara.
Skattar og tollar væru alltof
háir, reksturútgjöld ríkisins
alltof há, skuldirnar of miklar
og afkoman lélegri út á við en
vera þyrfti. Þjóðin mætti
treysta því, að þetta myndi
allt breytast til batnaðar, ef
Sjálfstæðisflokkurinn fengi
f j ármálastj órnina.
Vorið 1939 rann svo loks upp
sú langþráða stund, að Sjálf
stæðisflokkurinn fekk fjár-
málastjórnina í sínar hendur.
Hann fór síðan með hana
samfleytt í ellefu ár eða þang
að til á síðari hluta vetrar
1950. Það liggur þannig fyrir
ellefu ára reynsla um það,
hvernig það gefst að trúa
Sjálfstæðisflokknum fyrir
f j ármálastj órninni.
í stuttu máli eru megin
staðreyndirnar varðandi fjár
málastjórn Sjálfstæðisflokks-
ins þessar:
Seinasta árið áður en Sjálf
stæðisflokkurinn hlaut f jár-
málastjórnina, árið 1938,
námu rekstrarútgjöld ríkis-
ins 17,2 millj. kr. Seinasta
árið, sem Sjálfstæöisflokkur
inn fór með fjármálastjórn
ina, árið 1949, námu þau
295,7 millj. kr. Þau hafa m.
ö. o. meira en sautjánfaldazt
í fjármáiastjórnartíð Sjálf-
stæðisflokksins
Árið 1938 námu samanlagð
ir skattar og tollar, sem ríkið
lagði á, 15 millj. kr. Árið 1949
námu þeir 210 millj. kr. Þeir
hafa m. ö. o. fjórtánfaldazt
í fjárstjórnartíð Sjálfstæðis
flokksins.
í árslok 1938 námu skuldir
ríkisins 47 millj. kr., en í árs-
lok 1939 um 300 millj. kr.,
þegar tekið er tillit til gengis
breytingarinnar. Þær hafa
því sexfaldazt í fjárstjórnar
tíð Sjálfstæðisflokksins.
Raunar voru þó skuldirnar
meiri en þetta í árslok 1949,
því að ríkið hafði verið látið
ganga í allskonar ábyrgðir,
sem eru smá saman að skella
á því.
Þegar Sjálfstæðisflokkurinn
tók við fjármálastjórninni,
var verzlunarjöfnuðurinn við
útlönd hagstæður og engin
skuldasöfnun hafði átt sér
stað erlendis seinustu fjögur
árin, að frátöldu Sogsláninu.
Þegar Sjálfstæðisflokkurinn
lét af fjármálastjórninni,
hafði verið stórkostlegur halli
á verzlunarjöfnuöinum sein-
ustu árin og þjóðin lifði að
verulegu leyti á erlendu gjafa
fé í fyrsta sinn í sögu sinni.
Fjármálastjórn Sjálfstæðis-
flokksins skildi jafnframt
þannig við útflutningsatvjnnu
vegina, að ekkert annað en
stórfelldasta gengislækkun
dugði þeim til bjargar.
Þessar hörmulegu niðurstöð
ur á fjármálastjórn Sjálfstæð
ismanna voru ekki þVí að
kenna, að árferði hefði verið
erfitt. Aldrei hafði þjóðinni
borizt stórfelldari og óvænt-
ari gróði en á þessu tímabili.
Léleg fjármálaforusta hafði
hins vegar snúið þessum mikla
góðæri í illæri og lítt viðráð
* -*.w. 1'*
I.
Haustið 1875 (öskufallsárið)
tóku fjórir bændasynir af
Fljótsdalshéraði sér far frá
Eskifirði með dönsku seglskipi,
sem átti að fara til Kauþ-
mannahafnar. Var förinni
heitið til búnaðar- og smíða-
náms í Noregi að undirlagi og
áeggjan Jóns Sigurðssonar for
seta, sem á þeim árum hvatti
ung bændaefni á að læra bú-
fræði og búnað af Skotum eða
Norðmönnum, þar eð jarðveg
ur, loftslag og aðrar aðstæður
væru þar likastar þvi, sem er
hér á landi. Mun forsetinn
hafa átt bréfaskipti við Sig-
urð Gunnarsson prófast á
Hallormsstað um þetta, og
hafi svo prófastur gerzt milli-
göngumaður um hverjir
sinntu þessari hvatningu af
Fljótsdalshéraði. Forsetinn
útvegaði skólavistina og nokk
urn fjárstyrk, sennilega frá
islenzku stjórnardeildinni í
Kaupmannahöfn.
Á þessum árum fóru nokkr
ir fleiri íslendingar utan til
búnaðarnáms og urðu síðar
þjóðkunnir menn fyrir braut
ryðjendastörf á sviði jarð-
vinnslu og garðræktar, sem
og meðferðar búfjár.
Eftir fundina í
Mýrasýslu
Framboðsfundum í Mýra-
af börnum þeirra Þóru Árna sýslu er nu lokið, en þeir voru
dóttur og Eiríks Arasonar, er a,,ír haldnir í þessari viku.
þar bjuggu í tvíbýli. | Vfirleitt voru fundirnir vel
Um það er Jónas fór úr for. sóttir og fóru ágætlega fram.
eldrahúsum, er var um tvítugs A1Imargir innanhéraðsmenn
aldur, stóð hugur hans mjögitóku Þátt 1 uirtræðunum og
til náms. En þareð efni voru
engin, var hann nokkur ár í
vinnumennsku hjá Friðrik
bróður sínum, er þá bjó á Þor
gerðarstöðum í Fljótsdal. —
Er þar kom að, sem fyrr segir,
að hann skyldi stunda nám
við norskan búnaðarskóla,
bauð Sigurður á Hafursá að
voru langflestir þeirra stuðn
ingsmenn Andrésar Eyjólfs-
sonar. Ber það þess vott, að
hann eigi mestu fylgi að
fagna af frambjóðendunum.
Það mun og mál manna, er
á fundunum voru, að mál-
flutningur Andrésar hafi
borið af málflulningi hinna
I lána honum farareyri og ann 1 kePPlnautanna- Hann bar
þess órækan vott, að Andrés
er maður hygginn og traust-
ur og vel til þingmennsku
Bergenhus Landbrugsskole
pá Stend. Þarna hugðust þeir
félagár hefja búnaðar- og
smíðanám sitt. Þótt orðið væri
mjög áliðið hausts, er þangað
kom, tók skólastjórinn, Wil-
son að nafni, skozkur að ætt,
þeim tveim höndum og kvað
skjöl og skilríki öll komin frá
Jónj Sigurðssyni viðvíkjandi
námsdvöl þeirra á skólasetr-
inu. Urðu þeir þessu mjög
fegnir, og segir ekki af dvöl
þeirra á Steini að öðru leyti
en því, að Sigurður og Halldór
Piltar þeir, sem hér um ræð fóru heim af skólanum eftir
ir voru: | rúmlega ársdvöl, en Jónas og
1. Sigurður Einarsson á Haf , Guttormur stunduðu skóla-
ursá í Skógum, er síðar bjó (námið áfram. — Vorið 1878,
þar góðu búi til dauðadags 30. marz, útskrifuðust þeir
laust eftir aldamótin. | með mjög loflegum vitnis-
2. Guttormur Vigfússon frá burði. — Til gamans má geta
Arnheiðarstöðum, er fyrst, þess, að á meðan þeir voru
varð búfræðikennari við
Möðruvallaskólann á byrjunar
árum þess skóla, og síðan fyrst
að, er með þurfti. En ótrúlega
dýrt reyndist námið um það
er lauk.
Þegar Jónas kom úr sigling
unni hvarf hann að Hafursá
og hugðist vinna af sér skuld
ina við Sigurð hollvin sinn.
En hann réðist brátt sem sýslu
búfræðingur fyrir Suður-Múla
sýslu og leiðbeindi bændum
í jarðyrkju og matjurtarækt
— og þó einkum um áveitur
á tún og engjar, er mjög voru
ofarlega á baugi á þeim árum.
Þessarj ráðunautastarfvsemi
fylgdu allmikil ferðalög með
hesta og ýms mælingatæki í
flutningi. Um ferðalög þessi
eru til skýrslur eftir Jónas,
sem birtar eru í Skuld, blaði
Jóns Ólafssonar skálds á Eski
firði.
fallinn. Hinsvegar verða fáir
til að lofa Pétur Gunnarsson
fyrir glöggan og greindarleg-
ar málflutning, því að hæfi-
leikar hans eru ekki á þvl
sviði, ef þeir cru einhverjir.
Fundarmennska hans bendir
eindregið til þess að hann
muni betur fallinn til að selja
gamla setuliðsmuni en að
fást við þingstörf. Um hina
frambjóðendurna tvo er ó-
þarft að fara mörgum orðum,
þar sem þeir eru gersamlega
vonlausir. Frambjóðandi Al-
þýðuflokksins leitaðist við að
rökstyðja mál sitt og kom
ekkj illa fyrir, en orð hans
fundu þó ekki jarðveg. Berg-
Árið 1880, 22. okt., kvæntist ur Sigurbjörnsson reyndi að
beita slagorðum, en kiknaði
saman félagarnir fjórir, iðk
uðu þeir ísl. glímu og sýndu
hana í viðurvist amtmanns-
ur skólastjóri búnaðarskólans j ins. Vakti það fögnuð og eftir
á Eiðum, 1883—1888. Þingmað , tekt, sem annars er ekkert
ur Sunnmýlinga var hann um undarlegt, hvað fljótir þeir nm forstöðu
Jónas Guðlaugu Margréti Jóns
dóttur á Eiríksstöðum á Jökul
dal, og reistu þau bú þar í tví
býli við Gunnlaug Snædal
bróður hennar. — Um þessar
mundir voru uppi raddir í
sýslunefndum Múlasýslna um
búnaðarskólastofnun á Aust-
urlandi. Var leitað til Jónasar
skeið og bjó í Geitagerði í
Fljótsdal til dauðadags 1926.
3. Halldór Guttormsson frá
Arnheiðarstöðum. Lagði hann
fyrir sig smíðar og varð þjóð-
hagi í þeirri iðn. Átti alltaf
heima á Arnheiðarstöðum eða
kenndur við þann bæ siðan.
4. Jónas Eiríksson frá Skriðu
klaustri, og verður frá honum
sagt hér síðar.
Félagar þessir hrepptu
storma, er hröktu þá af leið.
Eftir þriggja vikna útivist
náðu þeir loks landi í Flekku
firði í Noregi, og gengu þeir
af skipinu þar, enda var það
orðið lítt sjófært og þurfti
aðgerðar. Síðan fóru þeir norð
ur til Björgvinjar, og svo það
an til búnaðarskólans að
Steini, eins og íslendingar
hafa jafnan kallað staðinn.
Á norsku heitir hann Söndre
voru að leggja alla þá, er við
þá reyndu að glíma.
Um það bil, er þeir Sigurður
og Halldór fóru heim, bættust
við í skólann fleiri íslending
ar, þar á meðal Jósef Björns-
son, er síðar varð skólastjóri
á Hólum. Útskrifaðist hann
ári seinna en þeir Guttormur
og Jónas, sem heimleiðis
höfðu haldið að loknu prófi
um Kaupmannahöfn, því að
aðeins þaðan mátti vænta
beinna siglinga til íslands.
Hafði heimförin gengið að ósk
um, eða mun betur en þegar
út var siglt, eins og áður er
greint.
II.
Jónas Eiríksson var fæddur
að Skriðuklaustri í Fljótsdal
17. júní 1851. Var hann yngst
ur sex systkina er upp komu«t
anlera fjárhagserfiðleika.
MbT. hefir verið að reyna að
kenna stjórn Stefáns Jóhanns
um þær hörmulegu niðurstöð
ur, sem hér um ræðir, því að
rekstursútgjöldin, álögurnar
og skuldirnar hafi aukizt mik
ið í tíð hennar.
Þetta er þó hrein blekking.
Crsakirnar er fyrst og fremst
að finna í þeim arfi, sem ný
sköpunarstjórnin lét eftir
sig. Hún hafði samþykkt
mörg útgjaldafrek lög (m. a.
fræðslulögin), er fyrst komu
til framkvæmda eftir henn
ar daga, og hún skildi þann
ig við atvinnuvegina, að þeir
þörfnuðustu stórfelldra upp
bóta úr ríkissjóði. Af þessum
ástæðum fyrst og fremst
hækkuðu álögur og ukust
skuldir í stjórnartíð Stefáns
Jóhanns.
Enn er ótalið, hvernig fjár-
málastjórn Sjálfstæðismanna
lék sparifjáreigendur. Mbl.
hefir margsinnis undanfarna
daga lýst því, að upphæð, sem
nam 100 millj. kr., er Sjálf-
stæðismenn tóku við fjármála
stjórninni, hafi svarað til 1000
millj. kr., er þeir létu af henni.
Sagan af fjármálastjórn
Sjálfstæðismanna er þannig
samfelld raunasaga. Þeim
mun því ekki gagna nú, eins
og fyrir 1939, að ætla að telja
þjóðinni trú um, að þeim sé
bezt treystandi til að fara með
fjármálastjórnina. Hörmuleg
ellefu ára reynsla af fjár-
stjórn þeirra sýnir og sannar,
að þjóðin gæti ekki valið öllu
auðveldari leið til að glata
hinu fjárhagslega sjálfstæði
en að leggja hana aftur í
hendur þeirra.
undir þeim, því að rökin
vantaði. Ádeilur hans urðu
máttlaus vindhögg, enda er
sagt, að kommúnistar í Mýra
sýslu séu lítið þakklátir for-
kólfum sínum hér syðra fvr-
ir að hafa ekki sent þeim
vaskari mann, því að nógu sé
erfitt samt að halda liðinu
saman.
Sjálf kosningin fer svo
fram á morgun og verður þá
keppt til úrslita. Af því, sem
fundirnir hafa leitt í ljós, er
sérstök ástæða til að benda
á eftirfarandi:
Baráttan stendur milli And
résar og Péturs. Hvert at-
sem frambjóðendur
Alþýðuflokksins og (fommiin-
ista fá, er því sama og ógilt,
en verður óbeint til þess að
styðja frambjóðanda Sjálf-
stæðisflokksins.
Hvert atkvæði, sem Bergur
fyrir slíkum
skóla. Þóttist hann þá ekki
nógu vel að sér, en til þess að
bæta úr því, þá sigldi hanu til
Kaupmannahafnar og tók
vetrarlangt námsskeið við
Landbúnaðarháskólann 1882
—83. Kynnti hann sér og enn
fremur rekstur mjólkurbús í
grennd við borgina. Og loks kvjegj/
ferðaðist hann um józku heið
arnar á vegum Heiðafélags-
ins og kynnti sér eitt og ann-
að, er þar mátti læra um ný-
rækt og áveitur. Til þessarar
námsferðar naut Jónas dálít- I
ils styrks úr sjóði Norður- og sigurbjörnsson fær, er jafn-
Austuramtsins. j framt stuðningur við utan-
Svo fór þó, að Jónas tók ’ ríkismálastefnu kommúnista
ekki að sér forstöðu búnaðar þjónustu þeirra við
skólans á Eiðum við stofnun j Moskvu, þar sem þeir styðja
hans vorið 1883, heldur réðist Berg vegna þess, að hann er
Guttormur Vigfússon, skóla- | þeim sammála í utanríkis-
bróðir hans frá Steini, til þess málunum.
starfs. Hafði hann skólastjórn j Baráttan milli Andrésar og
ina á hendi til vorsins 1888, er Péturs stendur ekki aðeins
hann sagði henni af sér. — j um það, hvort senda eigi á
Býrjunarár Eiðaskóla voru þjng mætan innanhéraðs-
hin erfiðustu, eigi aðeins sök
um hallæris, heldur og vegna
þess, hve ósanngjarnar kröf-
ur almenningur gerði til skól-
ans, miðað við hin naumu
fjárframlög úr sjóðum Múla-
sýslnanna, er einar stofnuðu
og ráku skólann með nokkr
mann eða Reykvíking úr hópi
braskstéttarinnar, heldur enn
fremur um það, hvort kjós-
endur eigj að styrkja stefnu
Framsóknarflokksins, sem
jafnan hefir reynzt hagsmun
um dreifbýlisins trúr, eða
stefnu Sjálfstæðisflokksins,
úm. styrk úr landssjóði. Var (sem fyrst og fremst þjónar
hér raunar sömu sögu að (hagsmunum gróðamanna í
segja og annars staðar á land Reykjavík. Kosningin snvst
inu, þar sem líkt stóð á — um það, hvor þessara stefna
sífelldar eftirtölur alls þorra
manna um fjárframlög til
skóla og annarra framfara-
fyrirtækja.
Vorið 1888 leituðu ráðandi
menn sýslunefndanna til Jón
asar 1 því skyni að fá hann
til að taka við stjórn skólans
og búsins á Eiðum. Var hann
i fyrstu nokkuð tregur til
(Framhald á 6. síðu.)
eigi heldur að móta störf núv.
stjórnar og þingmeirihluta.
Úrslit þessarar kosningar
geta því reynzt hin þýðingar
mestu. Allir þeir Mýramenn,
sem vilja styrkja málstað
dreifbýlisins, munu taka sam
an höndum um þaö á morg-
un að gera sigur Andrésar
Eyjólfssonar sem glæsilegast
ann.