Tíminn - 21.03.1952, Blaðsíða 4

4.
TÍMINN, föstutlaginn 21. marz 1952.
67. blað.
Helgi Hannesson:
Orðiö er frjálst
Bréf til Bókaútg. Menningarsjóðs
Með síðastsendum ársbók-
um „Bókaútgáfu Menningar-
sjóðs og Þjóðvinafélagsins",
fylgdi orðsending til allra fé-
iagsmanna. Þar er til þess
mælst, að menn skrifi útgáf-
unni og láti henni í ljós, „álit
og tillögur“ um starfsemi
hennar í fortíð bæði og í
framtíð — í samræmi við með
fylgjandi spurnargreinar,
tólf að tölu — jafnframt er
það áskilið að svarbréf séu
send fyrir árslok 1951.
Nú er það hvorttveggja, að
skildagi útgáfunnar er liðinn,
— og svo hitt að mig hefir
um nokkurt skeið langað til
að ræða þessi bókamál, á
pann veg, að ýtt gæti undir
aðra, er segja vildu sitt álit
á þeim. — Þess vegna þykir
mér viðeigandi, að biðja Tím-
ann fyrir bréfið.------Ætla
ég því að rekja spurnargrein-
ur „útgáfunnar" í sömu röð
og hún sjálf sendi þær frá
áér — og ræða lítillega hverja
um sig. — Ekki má ég nota
neitt af bókaviti mínu. En
sem umboðsmaður útgáfunn-
ur, ræði ég hér af dálítilli
reynslu.
I. „Álit um starfsemi
útgáfunnar almennt“.
Bókaútgáfa Menningar-
sjóðs er ennþá ung að árum.
Hún hófst fyrir ellefu árum
með miklu fylgi og eftirvænt-
ingu alþjóðar. Engin íslenzk
útgáfa hefir átt eins mörgum
áskrifendum að fagna. — Og
hún fór mjög svo myndarlega
af stað. Enda mótaði hana
mjög vel gáfaður maður, sem
síðar var þó settur nokkuð
til hliðar — ýmsum málum —
ef til vill, — til óþurftar.
Hefir útgáfan nú haldið vel
í horfinu? Um það má deila.
Hitt er vafalaust: í hugum
alþjóðar hefir hún ekki hald
ið velli. Áður beið fólk bók-
anna með óþreyju. Nú fjölg-
ar þeim ört, sem taka við
þeim, meira af vana en vilja
■— þar að auki segir fólk sig
frá henni. Og tiltölulega fáa
fær hún nýja. Þó eru bækur
hennar helmingi ódýrari, en
flestar aðrar ódýrustu bæk-
ur, sem út eru nú gefnar hér
á íslandi — ekki nema 6 aura
blaðsiðan til jafnaðar! En
það er hðeihs 3.—4. hluti
þess verðs, sem algengt er á
nýjum bókum núna. Af
hverju hrakar vinsældum
svo ódýrrar bókaútgáfu? Ef-
laust veldur aldarandinn ein
hverju. Hið stanslausa steypi
flóð blaða og bóka, sem ausið
var yfir þjóðina, allmörg síð-
ustu árin, hefir meira en
mettað lestrarhungrið, er áð-
ur var hér algengt. í stað
þ.ess er kominn lesleiði og
bókvendni af verstu tegund,
— mjög skyld þeirri mat-
vendni sem fremur en íslenzka
kjötsúpu, kýs sér erlendan
gumsugraut. Auk þess hefir
útgáfan efnt, sumt er hún
lofaði, heldur linlega.
Þrátt fyrir þetta er lesenda
hópur hennaj: en mjög stór
og gæti farið drjúgum stækk
andi. Þetta leggur forráða-
mönnum hennar á herðar, að
rninnsta kosti, tvær skyldur,
sem aldrei mega líða þeim
úr minni: í fyrsta lagi má
hún aðeins gefa út afbragðs-
rit, um málfar og stílsnilli. í
öðru lagi verður hún að lcapp
kosta þá fjölbreytni, að hún
oftast nær hafi eitthvað að
bjóða flestu fólki, á öllum
stigum áhugamála og gáfna-
fars — og á öllum aldri milli
æsku og elli. Það væri vissu-
lega viðeigandi, að hún gæfi
út annað veifið, afbragðs
fagra barnabók og þess á
milli úrvalssnjalla þjóðsögu-
þætti, eða kannske úrval
snjöllustu fyndnisagna, svo að
ég nefni nokkuð.
Um fram alla muni: Meiri
fjölbreyttni og- snilli! Og
koma auk þess öðru hvoru á
óvart! — Þetta eru dálítið
harðar kröfur. En þó held ég
þær séu ekki of harðar.
2. „Álit og tillögur um
almanak Hins íslenzka
Þjóðvinafélags“.
Þj óðvinaf élagsalmanakið
vann sér fyrir löngu síðan, ís
lenzkt frægðarorð. Jafnframt
hefir þó efni þess, orðið
nokkuð hefðbundið. Árbók
næstliðins árs, sem verðið
hefir fastur þáttur í Almanak
inu, — líklega frá fyrstu ár-
um þess, — fyllir nú orðið full
an þriðjung ritsins. Þetta er
samtíðar annáll, að sjálf-
sögðu töluvert merkur og
sennilega að mestu leyti rétt-
ur. Hér um bil helmingur
hans, er nafnalisti nýlátinna
manna. Næstum annars
hvers mannsláts er þar getið.
Ekki verður séð, hvaða regl-
um er þar fylgt um úrvalið.
En helzt virðist það gert af
handahófi.
Nöfnunum er raðað eftir
stafrófsröð, en sett þannig í
síbeðju, að talsverða leit þarf
til þess að finna nöfn, sem
maður veit þó, hvar á milli
ætti að vera. — Þessu þarf
að breyta. í fyrsta lagi: Ann-
að hvort, að fella niður allan
nafnalistann eða færa á hann
nöfn allra vaxinna karla og
kvenna, sem árlega látast í
landinu — og því hallast ég
heldur að. í öðru lagi: Ætla
hverju nafni eina línu heila
og tvær, þegar ein nægir
ekki. Skammstafanir mætti
nota meira en nú er gert.
Skammstafa má nöfn sem
flestir skrifa þannig. Setja
má s. fyrir son og d. fyrir dótt
ir. Tákna má mánaðardaga
með brotatölum eða sleppa
þeim alveg og láta í þess stað
koma aldursár. Þetta gæti
litið þannig út:
Guðm. Guðm.d.s. f. b. Graf-
arbakka Rang. 22/12 f. 30/5
,59.
- Jónss. sjóm. Seyðisf. 20/6 f.
10/3 ,21.
Eða þá til svona:
Sigr. Sigurðard. vk. Fossi
Vestm. 88 ára.
— Jónsd. f. húsm. Hvg.
200 Rvik 77 ára.
Líklega yrði slík almenn-
ingsskrá eitthvað rúmfrekari,
en hraflið sem nú tíðkast.
Um leið yrði hún líka allmerk
heimild.
Um langt skeið hefir verið
venja, að almanakið flytji
ævisögur merkra útlendinga,
lífs eða látinna. Oftast all-
vel greiðar, en of oft, allt of
langar. Nú síöast 17 blaðsíður
um líklega löngu gleymdan
ungverskan sómamann, sem
vissulega mun þess verður, að
vel sé um hann ritaö. En átti
hinsvegar ekkert erindi í
almanakið. Víst er betur við-
eigandi að segja frá úrvals-
mönnum íslenzkum, eins og
gert hefir reyndar verið, nú
um nokkurt skeið. Annars —
finnst mér — færi vel á því,
að Almanakið flytti skýrslu-
útdrætti og meiri hagkvæm-
an handbókafróðleik, en tíðk
ast hefir hér á landi hingað
til. Þá held ég væri heppi-
legt, að stækka brot þessar-
ar bókar dálítið.
Brynjólfur Úlfarsson gistir tíma á sólarhring án þess að
baðstofuna í dag og kemur hann mögla, og síðan vélanotkunin
víða við í ræðu sinni:
! óx, verður manni með fullu
i fjöri ekki mikið fyrir að starfa
10—12 tíma á dag.
3. „Álit og tillögur um ársrit-
ið Andvara. Óskið þér að And-
vari verði stækkaður og breytt
í tímarit, sem kæmi út 2—3
„Það þótti nú í gamla daga
stórviðburður, þegar gest bar að j
garði, einkum ef hann gaf sér j við sjáum menn í kringum
tóm til að staldra svolítið við okkur, sem stunda ríkisvinnu,
og rabba um hitt og þetta við og allt það erfiðasta, sem áður
heimilisfólkið. Og sannarlega þótti og var, er nú unnið með
eru þær gömlu hendingar enn vélakrafti. Við sjáum þá hætta
gildandi: „Það er svo margt, ef vinnu 6—7 síödegis, og á hádegi
að er gáð, sem um er þörf að á laugardögum; að ég tali nú
ræða.“ j ekki um öll sumarfríin, sem eru
Fyrst og fremst er nú í sveit- nú sjálfsögð hjá öllu vinnandi
fólki, nema því, sem stundar
landbúnaðinn, sem ekki hefir
einu sinni jóladaginn fríann.
unum byrjað á að tala um tíð
ina og viðhorf gagnvart henni.
sinnum á ári? Ef þér óskið, Og er ÞaS að mínu áliti ekki
þess, ætti þá að hækka félags' óeðlilegt, þar sem bændur og Að þessu fáa athuguðu verður
e-ialdið veem stækknnar And! óúalið á sína afkomu mest und- útkoman sú, að með velatækn-
s j ir lögmálum náttúruaflanna. inni verða menn betur úti nú en
vara, eoa nætta^ ao hafa Þag nii segjaj ag her um agurj þegar starfað var að
slóðir hafi verið óslitin illviðri mestu leyti með orku manns-
og harðindi síðan fyrir jól. Þó ins sjálfs við að vinna venju-
munu flestir hér um slóðir vera 1 lega vinnu jafn marga tíma og
hann fasta félagsbók?“
Andvari, er eitt minnsta
ársritið, sem út er gefið á ís-
landi, en þó nógu stór til þess,
að vel gæti hann verið af-
bragðs rit. Hitt er annað mál,
hvort margir hæla honum,
eins og hann hefir verið,:
allra síðustu árin. Víst hefir
hann oft verið nokkuð þurr
á bragðið, þótt út yfir taki
með öllu, síðan Barði Guð-
mundsson byrjaði á að fylla
hann — svo að segja — af
sagnvísindum sínum.
I
| Andvari þarf að verða vin-
sælli, en hann er nú. Og ef-
laust ætti hann að geta orðið
það- En þá þarf hann að
(breyta til um efni. Ævisög-
t urnar, sem hann hefir flutt
á liðnum árum — munu marg
arí mjög vel læsilegar. Enda
j sumar ágáetlega ritaðar. í
sumum virðist þó mælgin
vera of mikil. Það má segja
margt um góðan mann, á 20
\ blaðsíðum. Og ekki er víst, að
[ sagt verði miklu meira, þótt
. fylltar séu 40 síður. Ég vildi
' sjá Andvara, sem auk hinnar
j venjulegu löngu ævisögu —
eða án hennar — flytti 15—
20 stuttar minningagreinar.
,Úrval af því bezta, sem ár-
1 lega er skrifað af því tagi í
Tandinu. — Gerði ekki mikið
jtil, þótt eitthvað af því hefði
áður birst í blööunum.
Vel skrifaðir þjóðfræða-
, þættir, mundu eflaust einnig
verða vel þegnir. Sömuleiðis
vongóðir um að geta framfleytt1 áður. Ég vil sem sé, að fólk fari
búfénaði sínum ef einhvern 1 að skilja það, að atvinnan skap
tíma rofar til, sem lítur nú út ast af verðmætum framleiðsl-
unnar til lands og sjávar. Því
( ber að stefna að því, að sem flest
algjörlega n. kjósi þá starfsgrein, sem gef
stöðvað umferö um langan tíma ur verðmæti og um leið eykur
og hefir af þeim sökum orðið' atvinnuna
mjög mikil aukning á erfiði
fyrir aö fari að verða.
Snjórinn hefir
bænda, því ems og kunnugt er
og oft hefir verið um talað, er
Það er nú margt rætt og rit-
að um áfengisbölið, og virðist
fólk á bæjum svo fátt að vart \ þar ott Vera stefnt að réttu
hefir verið af þeim sökum hægt; mari5:ij pví sannarlega hefir mið
að koma mjólkinni í verðmæti. | aS þar ört út á ógæfuhlið. En
En svo er oft spurt: „Hvað veld hvernig er nú ástatt innan vé-
ur þessum öra straum fólksins
f^á sveitaframleiðSlunni?“ Að
banda löggjafarþings þjóðarinn
ar? Hvað höfðingjarnir hafast
mínu áliti er ofur einfalt að aðj hinir ætia að ser leyfist það.
svara því. Það er, af því, að við — - - ■ - • - -
sjávarsiðuna hefír það mei'ri
Ekki ber að skilja það svo, að
ég álíti, að þeir menn, sem
peninga fyrir minni vinnu, I stjórna fieytu þjóðfélagsins,
skemmtanir, þegar það langar | svaiii meira en aðrir. En ég vil
til, og á mörgum^ sviðum betri sem se ekki, að nokkrum manni
aðbúð. Ég er ekki í neinum vafa se seit afengi meg vægara verði
um, að ef það væri eins arð-
vænlegt að búa um sig á sveita
býli og eins frjálst, þannig að
fólk gæti eins notið þessara
hlunninda, myndi á ekki mörg
um árum — sveitirnar fyllast
og akrar hylja móa og þar af
en öðrum, það finnst mér það
sanna svo glöggt að það sé í
því tilfelli, sem við er átt, álitin
nauðsynleg vara.
Að síðustu er eitt mál/sem ég
vildi segja nokkur orð um, og
leiðandi skapast meiri verðmæti • sem er nu vist vigkvæmast af
innan þjóðfélagsins. þvij ag þag snertir mig sjálf-
Eitt af mestu meinum þjóð- an sérstaRlega framtíðar við-
arinnar virðist ætla að fara að “ f tfc' Það ®r Þa þetta: Við
verða það, sem kallað er verk- her efstu og mnstu bændur Ey-
föU. Það er sannarlegt hörmung j feflinga’ T „ °T
ar ástand, um mesta aflatímann ; slðan> breflega að b oja
að stöðva vinnu við öflun á vir,tan vegamalastjora að tja
mestu gjaldeyrisverömætum okknr vlðhort Þess opmbera
þjóðarinnar. Ég skil það vel, að gagnvart jorðum .okkar En
það eru margar stéttir þjóðfé- hfnn heflr enn ekki synt það
v litillæti að senda okkur svar.
; En við höfðum vonað, að hann
okkur vita, hvað hann
lagsins, sem hafa oflítinn líf-
eyrir til að sjá fyrir konu og
stuttar snjallar smásögur ' máske mörgum börnum, þvi þar! ;e“
ekki nema einar hendur,! iegf1. til mala viðvikjandi eyð
. Líklega líka bálkar snjallra eru
bréfa. — En umfram alla
muni! Ekki meira af sagn-
fræðinni hans Barða! Þau
skrif lesa fjarskalega fáir.
Enda kosta þau útgáfuna
marga tugi misstra áskrif-
enda — árlega.
íslendingar eiga nóg af
meira og minna misheppnuð-
um tímaritum. Þar væri
mesta þörf á niðurskurði.
Það þarf ekki að stækka
Andvara, að svo komnu, né
slíta hann úr tengslum við
aðrar félagsbækur útgáfunn-
ar. En það þarf að bæta hann
og breyta honum svo, að al-
menningur lesi hann sér til
ánægju. — Svo að fólk langi
til að lesa hann og geyma.
4. „Álit um bókaflokkinn „fs-
lenzk úrvalsrit“. Óskið þér að
hætt verið útgáfu þessa bóka-
flokks eða prentuð 10—15
bindi til viðbótar?“
Vissulega, var það mjög
snjallt uppátæki, þegar Bóka
útgáfa Menningarsjóðs byrj-
aði að gefa út „íslenzk úrvals
rit“, — á öðru ári sínu. Fyrir
bragðið eiga nú mörg þúsund
íslenzk heimili, úrval úr kveðs
(Framhald á 3. siðu.)
sem eiga að vinna fyrir heim-
ilinu. En gáum þá bara að því,
hvort það er nokkur ávinning-
ur fyrir þann mann, að kaupið
hækki, því nú er meiningin,
enda af öllum talið réttmætt,
ingu jarða okkar af völdum
Markarfljóts. En svo er ekki.
Okkur væri, sem gefur að skilja,
hagfelldara að fá að vita eitt-
hvað og ekki síður þótt hér ætti
að ræna landi með því að veita
að kaup og afurðaverð haldist | a engiar okkar Markarfljóti, án
i hendur.
Öðru máli virðist gegna um
þann, sem ekki hefir nema sjálf
um sér fyrir að sjá. Svo er líka
annað, sem mér virðist stafa
nokkur hætta af. Það er þessi
sífelldi barningur um styttingu
vinnutímans. Ég vildi nú, ef ég
ætti nokkurn tillögurétt, gjöra
það að tillögu minni, að kaupið
væri hækkað á þann hátt, að
menn fengju að vinna t.d. 10
tíma dagvinnu, þótt ekki væri
nema beztu sumarmánuðina.
Hvað megum við bændurnir og
yfirleitt sveitafólkið hafa,
vinna oft frá 12 og upp í 16
þess að gjöra nokkuð til úrbóta,
því að það telst varla hyggilegt
að sýna því landi nokkurn sóma,
sem fyrirsjáanlega fer forgörð-
um af eyðingu vatnanna. Og þá
eins, ef hægt væri að rækta
land á hultari stað, ef hann
væri til. Að öðrum kosti er ekki
annað að gjöra en flýja jarð^
irnar og þá víst færa sig út á
mölina, sem verður þrautalend-
ing flestra, sem verða illa úti
í baráttu sveitalífsins.“
Brynjólfur hefir lokið máli
sínu og lýkur baðstofuhjalinu í
dag.
Starkaður.
VW.NW.V.V.V.V.V.W.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.VW
i Tilkynning um námsSán i
;■ Þann 15 apríl næstkomandi mun Menntamálaráð ís- í*
;■ lands veita nokkur lán til námsmanna erlendis. ;■
■II Einungis þeir námsmenn, sem dvalizt hafa a. m. k. fjög- ;■
■J ur ár við nám erlendis, koma til greina við veitingu þessara "í
I; - lána. ■;
;■ Nánari upplýsi.ngar gefur skfifstofa menntamálaráðs I;
í kl. 10—12 daglega. |!«
■! ■!
W.VAW.VAV.W/.V.V.-.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.'.V.W