Tíminn - 30.04.1952, Blaðsíða 4

4.
TIMINN. miðvikudaginn 30. apríl 1952.
96. blaff.
M. J.:
Orðið er frjálst
Skáld hinna hvítu töfra
Of sjaldan er mæts manns ef svo mætti segja, en að búta1 þeir eigi allfáir bæði ungir
og merkra verka getið, þar boöskap þeirra niöur í ein- | og aldnir, er leitaö hafa ráöa
sem er skáldið og rithöfund- staka.r setningar, sem skrifa hans og forsjáar í raunum og
vanda. Eg, sem þessar linur
rita, tel mig til þeirra mörgu,
Guðmundur B. Árnason hefir
kvatt sér hljóös:
„HeiII
minn! —
og sæll, Starkaður
Mig langar til að biðja
, -! þig að lofa mér að líta snöggvast
pe.isa jnn j baðstofuna til þín. Ég hefi |
urinn Gretar Fells, ræöur mætti niður sér til skemmt-
hans og ljóð. unar.
Þann 30. desember síðast- Ég held, aö þetta eina atvik ’ sem á ýmsan hátt hafa orðið
liðins árs átti þessi ungi and- ætti að geta varpaö nokkru ’ fyrir góögjörningum
ans maður 55 ára afmæli. Ég ljósi yfir skrif Gretars Fells, hvíta töframanns. Skaði er i aðeins komið þar einu sinni
skal játa, aö saknað hef ég skáldsins, sem segir lesend- það, að Guðspekifélagið skuli áður. En ég hefi hlustað á hjal-
þess að sjá þessa æviáfanga um sínum frá leyndardómum ^ ekki geta gert slikum manni
slíks manns ekki minnzt á op lífsins „undir rauðri kærleiks ’ kleyft að helga sig einvörð-
inberum vettvangi. Má þó rós og hvítri rós sannieikans“J ungu starfi sínu og þjónustu [ nægju. Út af því hefir þó brugð
vera, að mér hafi þar yfir- Mig langar að nota tækifær í þágu hinna hærri máttar- T- d. var ég orðinn mjög
sézt. ið til að votta úthlutunar- valda. þreyttur á hinu endalausa mál-
ið og kveðskapinn þar inni, oft
og tíðum mér til mikillar á-
ið til að votta úthlutunar-
Annars er það ekki ætlun nefnd listamanna samúð mína
valda.
Mig minnir, að skáldið kom
mín að skrifa hér afmælis- vegna þeirrar aumkunarverðu ' ist einhversstaðar að orði á þá
leið, að hann hafi sér til gleði
og uppörvunar kynnzt mönn-
um, sem voru sjálflýsandi. Er
það ekki einmitt þetta, sem
við öll þörfnumst og þráum
— að kynnast mönnum, sem
á allan hátt sýna og sanna,
grein um Gretar Fells, rekja afglapa, sem henni urðu á, er
ættir hans og ýms æviatriði, hún felldi niður styrkveitingu
enda munu margir mér fróð- til Gretars Fells við síðustu
ari og færari til slíkra hluta. úthlutun í stað þess að skipa
Auk þess ætla ég, að því sé honum þann sess, sem honum
ekki þann veg farið með ber með réttu á íslenzkum
menn eins og Gretar Fells, að skáldabekk. Er þó vandséð.
þeir „fæðist“ í eitt skipti fyr- hversu mikill sæmdarauki ’ að þroskadraumur mannkyns
ir öll þann dag, er þeir fyrst honum hefði orðið að sumum ins er engin firra eða órafjar
líta þessa heims ljós. Segja bekkjarnautunum. læg þoka? Síztur manna
mætti mér, að slíkir menn Gretar Fells er einn þeirra mundi Gretar Fells halda því
eigi „afmælisdaga“ marga og manna, er fegurst tala og rita! fram eða viðurkenna, að hann
merka, sem engum eða fáum íslenzka tungu. Rödd hans er I væri maður fullkominn. En
munu kunnir. Og sennilegast óvenju seiðfögur og gæðir allt óskandi er, að Guðspekistefn
finnst mér, að þessu „lífsins það efni, er hann flytur, þeim an megi eignast sem flesta
skáldi“ sem stöðugt „yrkir töfrum og ævintýraþokka, * slíka fulltrúa og sannanatákn
sjálfan sig“ — samlíkingin er sem flestir leikarar mættu öf þess, að sú sjálfsrækt og
sótt í eitt af ljóðum skáldsins unda hann af. Ég ætla, að (manngöfgi, sem hún boðar
sjálfs — sé hver einasti dag- þeir séu eigi allfáir, sem geti birtzt sem sjálflýsandi
ur einhvers konar afmælis- sakna þess, að heyra Gretar staðreynd í lífi og starfi
dagur eða* fæðingarhátíð. Fells ekki lesa oftar úr ljóð- þeirra manna, sem við höfum
Vandi mikill væri mér á um sínum, ekki hvað sízt mitt á meðal okkar.
höndum, ef ég ætlaði mér þá þeim órímuðu, sem mörg eðaj Nú er það einu sinni svo,
dul að gefa glögga og gegn- ( fle^ít eru fágætar perlur, ein- | að sannleikurinn um allt, sem
sýna lýsingu á skáldinu Gret-'stæð eins og éyðimerkurblóm, á einhvern hátt er óvenjulegt
ari Fells, lífi hans og starfi. sem sameina í ilmi og litum og frábært, hvort sem það er
Ekki gæti ég með sanni sagt andardrátt jarðar og heiði málverk, ljóð eða maður, er
um nokkra lifandi sál, að ég himins. En það, sem ekki svo vandsagður, að orðin
gjörþekkti hana. Sízt gæti ég er hvað minst um vert er, að geta vissulega orðið til að
sagt slíkt um Gretar Fells, er hvað minnst um vert er, að kæfa eða fela einmitt þaö,
enda er hann maður hinnar ar Fells sé maður, sem lifir,'sem þeim var einkum ætlað
miklu víðáttu, sál, sem hefir það sem hann skrifar. Enda að tjá. Þar á það sannarlega
klifið þær hæðir og kafað þau virðist mér, sem öll hans j við, sem skáldið segir sjálft í
djúp, sem fáum mun fært að skrif séu að meira eða minna' einu kvæði sínu, er hann nefn
kanna. En hver er sá, að hann leyti einskonar vígslusöngvar ir „Líf og form“.
þófi Hinriks á Utverkum í vet-
ur um gæsina og friðunarmálin
og deilunum, sem af því leiddu.
Og þegar hann kemur nú aftur
í baðstofuna í vígahug, eftir
langt vopnahlé, þá finnst mér
satt að segjað „skörin vera far-
in að færast upp í bekkinn“.
En það eru fleiri, sem mér
finnst að hafi átt lítið erindi —
og jafnvei óþarft — í baðstofuna
í vetur. Það er leiðinlegt að
og þau hafa verið hingað til —
þótt hin væntanlega stækkun
landhelginnar kunni að bæta
þar eitthvað úr skák. Gæti þá
svo farið, að dilkakjötið yrði ein
af aðal-útflutningsvörum okkar
íslendinga og því lífsnauðsyn
að eiga öruggan og góðan mark
að fyrir það.
En það hefir líka ýmislegt
verið vel og réttilega sagt í baö-
stofunni í vetur. Vil ég aðeins
drepa örlítið á tvennt af því.
Það eru erindi þeirra Kristjáns
Eggertssonar í Grímsey og Þ. G.
V. Hið fyrra — pistill Kristjáns
— er áreiðanlega orð í tíma tal-
að. Hann gerir þar að umtals-
efni bókmenntasmekk ritstjóra
„Samvinnunnar“ og nefndar
þeirrar, er úthlutaöi verðlaun-
um frá „Samvinnunni“ í sam-
keppni fyrir beztu smásögurnar.
Ég tek í sama streng og Kristján
með það, að mér finnst það lé-
legur smekkur og ekki fara
hlusta á óþjóðhollar, lítt hugs- i j rétta átt> að verðlauna jafn
aðar eða rökstuddar ræður, eins
og síðari pistill „Vestmannaey-
ings“ var. Mér kom hann nú
reyndar dálítið á óvart, því að i
fyrri pistli hans var réttilega
bent á misfellur, sem ekki eiga
að liggja í láginni. T. d. bruðl
landsimastjórnarinnar við veizlu
höldin i Vestmannaeyjum, jafn
framt því, aö hún seilist dýpra
í vasa almennings með stórhækk
uðum símagjöldum. — En síð-
ara erindi „Vestmannaeyings"
ógeðslegan samsetning og „Blá-
stör“ er, þótt segja megi, að
laglega sé höndum farið um
efnið. Þessi verðlaun virðast líka
hafa stigið talsvert til höfuðs
höfundinum, svo hann þykist
nú vera karl, sem fær sé í flest-
an sjó — sbr. ritdóma, sem birzt
hafa eftir hann síðan. Og „Blá-
stör“ virðist ætla að hafa ekki
ósvipaða náttúru og hringurinn
„Draupnir“, þvi að skjótlega
drupu af henni 10 smásögur.
var að því leyti óþjóðhollt, að gver meiri hluti þeirra sig
ættina, og má ætla, að fleiri fari
á eftir af sömu gerð.
Annars held ég, að ritstjórár,
ritdómarar og bókaútgefendur
kenni ekki flugþrár, þegar hans eigin lífs, sungnir til að
andblær víðáttunnar vitjar seiða sál lesandans sjálfs til ‘ „Því formið er blæja, er fleka
kann,
og felur þér oftast sannleik-
ann.
hans, jafnvel þótt hann sjálf flugs.
an skorti yfirsýn hæðahna? : „En reyndu að vera, minn
Og hver er sá, að hann kunni j bróðir bezti,
ei að meta perluna, sem í blóm — en ekki steinn!“
djúpin var sótt þótt ekki sé segir hann í niðurlagi vísu ‘ Og jafnvel þegar það skærast
hann sjálfur kafari? (einnar. Er það ekki einmittj skín,
Um rit Gretars Fells bæði í þetta, sem honum sjálfum það skartar sem eins konar
bundnu og óbundnu máli hefir tekizt óvenju vel? Þ. e. dánar lín.“
mætti að sjálfsögðu margt og s. að vera blóm en ekki steinn.
mikið segja. Ég hygg, að all- j Framkoma hans er í senn
ir þeir, sem á annað borð ^ tíguleg, látlaus og ljúfmann-
kunna að meta þau og njóta'leg með afbrigðum, gædd Sem ég hef hér ritað. Mér er
þeirra, séu sammála um, að festu samhliða ljóðrænni. vei ljóst að verkefni það, er
þau séu bæði fögur og sönn. j mýkt og mildi, enda er mað- ég með þeim tókst á hendur,
Þau eru vizkubrunnur, sem'urinn óvenju göfugmannleg-(er mér næsta ofvaxið. Illa
varðveitir elztu uppsprettu- J ur. Er því líkast, að öllu hans ( væri það farið, ef þessi grein
lindir þeirra andans Verð- fasi fylgi einhver andblær (væri að öllu leyti misheppnuð
mæta/sem aldrei fyrnast. En heiðríkju og friðar, sem hríf- tilraun til að birta þann sann
Eg bið skáldið afsökunar og
velvirðingar á þeim línum,
vatnið, sem þessi brunnur
býður þyrstum vegfarendum,
er einmitt sérstaklega ætlaö
ur menn úr grámuggu hvers-
dagsleikans. Þetta munu þeir
hafa fundið hvað bezt, sem
þeim, sem eru þreyttir á hinu komið hafa á hið gestrisna
gamla og þrá eitthvað nýtt, heimili skáldsins og hans
það er tært og freskt eins ogjmerku og góðu mannkosta-
morgundöggin. Kunningi (konu, sem á allan hátt er
minn einn kvaðst um skeið manni sínum samhent og
hafa gert það sér til gamans1 samfleyg, ef svo mætti að orði
að safna spakmælum. Hugð- komast.
ist hann eitt sinn gera gang- Ekki mun ofmælt þótt sagt
skör að því að safna öllum sé, að Gretar Fells sé vitmað-
spakmælum úr Ganglera-er- j ur óvenju mikill og hugsuð-
leik, sem þögnin ein fær varð
veitt. Ég veit, að Gretari Fells
er lítt um það gefið, að nafni
hans sé persónulega á lofti
haldið og lofi á hann hlaðið.
Og fullviss er ég þess, að sú
eina uppskera, sem hann æsk
ir af ritvelli sínum og sú
eina, sem honum er samboð-
in, er sú að lesendur hans og
lærisveinar láti hið góða
sæði, er hann hefir sáð í
hjörtu þeirra, þroskast og
þar var verið að reyna að spilla
fyrir þjóðþrifa máli, þ. e. sölu
dilkakjötsins ril útlanda.
Eins og kunnugt er tókst S.Í.S.
að selja til Bandaríkjanna dálít
inn slatta af dilkakjöti fyrir ynnu þjóð sinni meira gagn, ef
hærra verð en nokkurn tíma1 þeir reyndu frekar að draga úr
hefir fengizt fyrir það áður. Nú en örfa framleiðslu ritsmíðar á
eru taldar líkur til, að takast borð við „Blástör“ eða „Fagurt
muni að ráða niðurlögum mæði líf í undirheimum". Og ungum
veikinnar innan skamms. Mun og velgefnum nýliðum í sagna-
þá sauðfénu fjölga svo fljótlega,1 gerð, sem velja sér viðfangsefni
að telja má vist, að selja þurfi í likingu við það, sem I. Þ. gerir
á útlendum markaði mikið af í sögunni „Blástör“, væri' áreið-
dilkakjöti. Er þá höfuð nauðsyn ' anlega meiri greiði gerður af
að búið verði að afla og tryggja J fyrrnefndum aðilum, ef þeir
öruggan og góðan markað fyrir ( vildu benda þeim á að leita ofar
það kjötmagn, sem selja þarf úr ^— hærra, að hreinum lindum
landinu. Það er því hið mesta beztu sagnaskáldanna okkar,
óþurftarverk gagnvart íslenzku J svo sem Einars Hjörleifssonar,
þjóðinni að leggja steina í götu Jóns Trausta, Þorgils gjallanda,
þeirrar viðleitni, að tryggja Guðm. Friðjónssonar, Gunnars
markað fyrir íslenzka dilkakjöt' Gunnarssonar og Kristmanns
ið. Finnst mér réttast að lofa' Guðmundssonar — svo að nokkr
kommúnistaforingjunum með ir séu nefndir — hvetja þá til
taglhnýtingum sínum — frúrn- ■ að teyga úr þeim lindum, reyna
ar, sem mótmælafundinn héldujað semja sögur, er hefðu kosti
í Reykjavík, og öðrum, sem ^ ritverka þessara höfunda, væru
fylgja þeim í blindni — að' mannbætandi — fagrar og
hafa heiðurinn af því að hafa skemmtilegar — í stað þess að
sett matarástina ofar föður- ýta undir þá með verðlaunum
landsástinni. og oflofi, að leggjast niður við
verstu forarpolla klámskáld-
Því fremur er ástæða til þess anna og sötra þar hinn görótta
að kosta kapps um að afla mark drykk.“
aða fyrir dilkakjötið okkar, sem I
margt virðist nú benda til þess Guðmundur hefir enn ekki
' lokið máli sínu, en nú verð ég
indum Gretars Fells. Settist ur frábær að frumleik og bera ávöxt í sínu eigin lífi og
hann við lestur, en svo fór, j dýpt. Hann er heimspekíngur
að hann gleymdi tilgangi leit; guðspekinnar, og — það sem
arinnar gersamlega, og var
minnísblað hans autt og ó-
skrifað, er lestrinum lauk.
ÖIl erindin voru spakmæli í
svo samfelldri órofa heild, að
kunningja mínum fannst, að
ekkert mætti úr þeim tapast
né eftir skilja. Og hann komst
að þeirri niðurstöðu, að mikil
vægara mundi að geta lesið
þá fögru vizku, sem erindin
höfðu að geyma inn í líf sitt,
ekki má gleymast — hann er
hinn hláturmildi og skemmti
legi spekingur, heimspeking-
ur kýmninnar, sem kann þá
list að láta „anda sannleik-
ans“ og „anda leiksins'* hald-
ast í hendur.
Enn er það ótalið, að Gret
ar Fells er maður, sem kann
fleira fyrir sér en fjöldinn.
Hann er maður margkunnug
ur og margvís, enda munu
starfi, sjálfum sér og öðrum
til blessunar, en ekki honum
til dýrðar. Og þess vildi ég að
lokum mega óska — og ég er
viss um, að þá ósk mæli ég
fyrir margra munn, að Grétar
Fells, skáld hinna hvítu töfra,
eigi enn um langan aldur eft
ir að hrífa aðdáendur sína
með skrifum sínum og öðrum
andans töfrabrögðum inn í
heima sannleikans, gæzku og
fegurðar — laða þá til fyllra
og fegurra lífs.
að gera hlé
til morguns.
að búið sé að yrja svo upp grunn
núðin við landið, að þau verði
ekki í framtíðinni önnur eins
gullnáma fyrir íslenzku þjóðina
WAWW.W.,.*.V.’.V.VAVAVA1%VWA\WAV/AV.‘kV
á máli hans
Starkaður.
Mitt innilegasta hjartans þakklæti færi og hér með «J
öllum vinum mínum, sem sýndu mér þann heiður og
vinsemd, að halda mér samsæti, færa mér gjafir og *C
heillaóskaskeyti á 40 ára ljósmóður-starfsafmæli mínu *I
þann 24 apríl 1952. Dagur þessi verður mér ógleyman- í
legur. Guð blessi ykkur öll. jjj
Arndís Þorsteinsdóttir, Syðri-Hömrum «■
Móðir okkar
GUÐRUN JONSDOTTIR
frá Snæringsstöðum, andaðist að heimili sínu Mána-
götu 22, Reykjavík, mánudaginn 28. þ.m.
Guðrún Guðmannsdóttir, Steingrímur Guðmannsson,
Albert Guðmannsson, Jón Guðmannsson.