Tíminn - 18.12.1952, Blaðsíða 4

4.
TÍIVTINN, fimintudaginn 18. desember 1952.
288. blað.
Ni'öurlag.
XI.
Erfitt er að segja nákvœm-
lega, hve mikill hluti lands-
ins hafi veriö gróinn á land-
námsöld. Nokkurn stuðning
má fá af hæðaskiptingu lands
ins, sé þess freistað, að á-
ætla flatarmál gróðurlendis-
ins. Af flatarmáli landsins
eru 43.500 ferkílómetrar milli
sjávarmáls og 400 metra hæð
ar yfir sjó. Á milli 400 og 600
tnetra hæðar eru um 20.500
ferkílómetrar.
Varla mun ástæða til að
ætla að mikill hluti landsins
ofan við 400 metra hæð hafi
verið gróinn, en samt rnunu
ýmsir blettir hafa borið blórn
legan en veikbyggðan gróður
i þessari hæð, eins og þekkst
uefir í Víðidal í Lóni. Hins
regar mun langmestur hluti
ainna 43.500 ferkílómetra
neðan 400 metra hæðar hafa
/erið vaxinn samfelldum
gróðri. Frá þessu flatarmáli
verður svo að draga ár og
stöðuvötn, sanda með sjó
fram og eitthvað af nýjum
hraunum. Þessi frádráttur
nemur sennilega eins miklu
aða meiru en hið samfellda
gróðurlendi var ofan 400
metra hæðar. Til þess því að
telja frekar van en of, mætti
áætla flatarmál gróins lands
um 40.000 ferkílómetra á
landnámsöld.
Því miður eru ekki til nein-
ar mælingar á stærð hins
gróðurberandi lands eins og
það er nú. Er slíkt ekki
/ansalaust, en ekki tjáir um
að sakast. Fyrir einum 12 ár-
um gerði ég áætlun um
stærð samfellds gróðurlendis
á landinu og studdist þá við
hæðaskiptinguna milli sjáv-
armáls og 100 metra hæðar,
tnilli 100 og 200 metra hæðar
og 200 og 400 metra hæðar
ásamt mælingum á nokkrum
herforingjaráðskortum, er
virtust sæmilega fallin til að
sýna gróið og ógróið land.
Mér virtist svo, sem hæpið
væri að telja meira en um 17
000 hektara lands vaxna sam
felldum gróðri. Nú getur slík
Hákon Bjarnason:
Clréðyrrán eða ræktun
A myndinni eru sýndar 100 m., 400 m. og 800 m. hæðalínur landsins. Milli sjávarmáls og
100 m. eru um 17.000 ferkm., milli 100 m. og 400 m. eru 26.500 ferkm., milli 400 m. og 800
m. eru 38.500 ferkm., en ofar 800 m. eru 21.500 ferkm. Hið byggilega land er að mestu á
þeim 17.000 ferkm., sem eru undir 100 m. hæð. Undir 400 m. hæð eru ekki nema 43.500
ferkm., eða álíka landssvæði og Danmörk. Ofan við 400 m. er tiltölulega lítið nytjaland.
áætlun hæglega verið 1.000
ferkílómetra frá hinu réttá,
en þótt hér væru nú 18.000
eða jafnvel 19.000 ferkíló-
metrar gróins lands, þá eru
afturfarir landsins stórkost-
legar.Vissulega er það ískyggi
legt, að 55—60 hundraðshlut-
ar hins gróöurberandi jarð-
vegs skuli vera horfnir út í
veður og vind, að íslending-
ar á tuttugustu öldinni eiga
aðeins 40—45 hundraöshluta
eftir af því gróðurlendi, sem
hér var fyrstu aldirnar.
En sagan er ekki öll sögð
með þessu. Hið gróöurberandi
land, sem nú er til, er langt-
um ófrjórra og kostaminna
en það var í upphafi. Hér
skal engum getum að því
KORT AF HLÍÐARDRÖGUNUM norðan Laxnes í Mosfells-
sveit. — Svörtu blettirnir sýna leifarnar af gamla gróður-
lendinu. Punktaða landið er uppblásið grágrýtisholt. Ská-
strikaða landið er ræktaö land á mótum holts og mýra. Eng-
um gteur dulist að gróðurtorfurnar náðu saman áður fyrr,
og í fyrndinni hefir gróðurlandið náð hejm að túni. Landið!
hér fyrir austan heitir enn Sógarbringur, og þarf því ekki1
að fara í grafgötur um, hvaða gróður hefir verið hér áður.'
(Hér var seft upp stórt kúabú fyrir fáum árum, svo sem
kunnugt er. Hvar skyldu sumaríiagarnir hafa verið?) —
Myndin teiknuð eftir loftljósmynd Ág. Böðvarssonar. |
leitt, hve frjósemi jarövegs-
ins sé minni nú en fyrrum,
en miklu hlýtur að muna.
Bæði er það, að sífelld beit
eyðir frjósemi, og hins vegar
myndast frjóefni í þeim jarö
vegi, sem nýtur skjóls af
kjarri eða skógi.
íslendingar nútímans verða
að horfast í augu við þá öm-
urlegu staðreynd, að sitja
land, sem er miklu ófrjórra
og meir en helmingi minna
að gróðurflatarmáli en það
var fyrir tæpum 1100 árum.
Samt er næstum ömurlegra,
að fjöldi manna skilur ekki
helztu orsakir þessarar stór-
kostlegu eyðingar, því að af
þeim sökum ekki hvað sízt,
fær eyðingin að halda áfram
um land allt. án þess að veru
legt átak sé gert til að stöðva
hana.
XII.
Um orsakir hinnar stór-
kostlegu landeyðingar, sem
oröin er hér á landi og er ein
hin mesta, er sögur fara af
um alla Evrópu, er í raun og
veru óþarfi að fjölyröa. Ljóst
er af öllu, að hinir fornu birlci
skógar héldu jafnvægi í gróð
urríki náttúrunnar, og hér
hefir ekki verið um nein
meiriháttar landspjöll að
ræða, áður en menn hófu hér
búsetu.
Þegar menn settust hér aö,
hefir jafnvægið gengið úr
skorðum, fyrst hægt og síg-
andi, en síðar oft með ofsa
hraða. Hörð veðurskilyrði,
fokhætta jarðvegsins og nátt
úruhamfarir á stundum, hafa
lagzt á sömu sveif og hinn sí-
nagandi Niðhöggur, sem hvar
vetna fylgdi í fótspor íbú-
anna. Um leið og skógurinn
var horfinn, var bæði gróður
og jarðvegur varnarlaust fyr
ir vindi og vatni, og þegar
sár voru á annað borð komin
á jarðveginn, varö ekki reist
rönd við áframhaldandi eyð-
ingu.
Víða um land allt er eyð-
ir.gin komin á það flugstig,
að hún verður varla stöðvuð
nema með miklum kostnaði
og miklum fórnum. Með auk-
inni ræktun landsmanna hin
síðari ár hefir bústoíninn vax
ið svo, að hann hefir sjaldan
eöa aldrei veriö meiri. Þótt
hirðing og fóðrun sé langtum
betri en fyrrum, þá ganga nú
orðið svo margir munnar á
beitarlandinu, að vafasamt
er, hvort nokkurn tíma fyrr
hafi verið lagt svo mikið á
það.
j Á ýmsum stöðum, er eyð-
ingin komin svo langt, að hún
st-öðvast ekki af sjálfu sér,
þótt hætt væri alveg að búa
á landinu. En víðast hvar
fiýtir skefjalaus beit fyrir
eýðingunni, og mörg gróður-
ið upp að sama skapi. Ef slík
eyðing heldur áfram mun
ailt héraðið breyta um svip á
nokkrum tugum ára.
Á íslandi eru tugþúsundir
moldarrofa, sem fýkur úr í
hvert sinn, er þurrir vindar
blása. Hinn forni jarðvegur
landsins er óðum að hverfa á
haf út. Þessu skeytá mehn á-
kaflega lítið. Þegar friðunar-
girðingar sandgræðslu og
skógræktar eru undan skild-
ar, er ekkert skeytt um þetta
atriði. Þær girðingar ná ekki
yfir nema 800 til 900 ferkíló-
metra, eða minna en einn
hundraðshluta alls landsins.
Andóf þjóðarinnar til að
forða gróðurlendinu er því
mjög skammt á veg komið.
XIII.
Þeir, sem hampa uppblást-
urskenningunni og trúa á
hana, hugga sig við að örfoka
lönd grói sKjótt aftur, og að
þar komi nytjalönd á ný,sem
gróður allur og jarðvegur er
horfinn af. Freistandi væri
að mega treysta þessu. En
þegar hið forna gróðurlendi
okkar hefir senn verið í 10.
000 ár að myndast, er óhugs-
andi að náttúrán sé svo hrað
virk, að hún geti allt í einu
myndað jafngóðan jarðveg á
skömmum tíma, samtímis
meiri og minni beit á flést-
um örfoka löndum.
Ég verð að játa, aö ég hefi
lengi treyst á sjálfgræðslu
örfoka landa, enda séð ýms
ágæt dæmi hennar. En ég
varð óneitanlega fyrir. tölu-
verðum vonbrigðum í haust,
er við Steindór Steindórsson
vorum að skoða sjálfgræðsl-
una í Þjórsárdal.
Við höfum fylgzt meö upp-
græðslunni nú um 10 ára
skeiö. Því miður eru athug-
anir okkar of fáar og ná of
skammt tvl þess að þær geti
SANDGRÆÐSLUGIRÐING f SAUÐLAUKSDAL. — Giröingv
in hafði staðið í 11 ár, er myndin var tekin, og sýnir hún
hvers sjálfgræðslan er megnug, þar sem skilyrði eru sæmileg
löndin mundu geta haldið í
horíinu, ef þau væru minna
nytjuð. Það er alkunna, hvern
ig sauðfé heldur sig löngum
í moldarrofum og við þau, ýf-
ir þau með traðki og sparki
en rótnagar allan nýgræðing
á örfoka löndum. Er ekki
nokkur vafi á, að sauðféð tef-
ur mjög alla náttúrlega upp-
græðslu þar sem það fær að
leika lausum hala.
Eyðingin fer hljótt um
bvggðir landsins. Menn taka
lítiö eftir henni, því að hún
gerir ekki boð á undan sér.
En hún vinnur daglangt og
náttlangt og ann sér engrar
hvíldar. Greindur bóndi á
Suöurlandi sagði fyrir fáum
árum, að moldarbarðið utan
við túnfótinn hjá honiun
hefði færst til um 10 metra
á nokkriun árum, og sér virt-
ist sem fjöldi annarra mold-
arrofa þar í sveit hefðu blás-
gefið annað en vísbendingar.
En svo hefir okkur virzt, að á
árunum 1942 til 1948 hafi
gróðri farið allmikið fram á
vikrum og hraunum dalsins.
Sumsstaðar virtist gróður
hafa nærri tvöfaldast. En ár-
in 1949 til 1952 hafa sumur
verið bæði köld og stutt og
óvenju þurr á þessum- slóð-
um. Á þessum tíma virðist
gróðri alls ekki hafa farið
fram, en hins vegar mun
hann hafa haldið í horfinu.
Dalbotn Þjórsárdals er í
120—180 metra hæð yfir sjó
á mótum byggða og afrétta
á Suðurlandi. Ef sjálfgræösla
stöðvast á alfriðuðu landi í
ekki verri árum, en nú hafa
verið, hvað mun þá um önn-
ur lönd? Hve ör mun þá sjálf
græðsla ófriðaðra landa, þar
sem sauðartönnin nagar í sí-
fellu?
(Framhald á 6. síðu.)