Tíminn - 18.07.1953, Qupperneq 4

n.
TÍMINN, laugardaginn 18. júli 1953.
159. blaí.
,;ón Þór Buch:
Sagnaritun og sannfræði
'iðurlag.
III.
ín nú er bezt að snúa sér
eint að efninu og athuga þá
'rst, hinn ættfræðilega þátt
■okarinnar. Á bls. 17—18 er
alað um langafa sögukon-
nnar, Sörens á Geirbjarn-
i stöðum. Það er sagt, að
ann hafi átt tvær konur og
uargt barna, þó eru hér að-
áns þrjú þeirra nafngreind
g hvorug konan. En á sömu
is. er talað um að á móti
■'ören hafi fram að 1802, bú-
:ð „Andrés nokkur.“ — Ég
eit að sögukonu var ljóst
ver þessi Andrés er, líka um
íofn á konum Sörens, svo
uð er ritarans skuld aö fella
/etta niður. En þessi „Andrés
oKkur“ er tengdafaðir Sör-
-ns, Andrés Þorsteinsson, er
engi var bóndi á Geirbjarn-
nstöðum, og faðir fyrri konu
orens, er ég held að heitið
ati Margrét, en systir henn-
r er Kristjana, kona Ólafs
->tefánssonar á Syðriskál. —
íemur það líka fram á bls.
■>, að þessar konur eru syst-
r, en þeirri athugasemd
,ætt við, að menn þeirra hafi
erið „ólíkir,“ og Ólafur „lítt
æs og varla bænabókarfær"
. Mun af því eiga að draga
ja ályktun, hversu mikið
ramar Sören hafi staðið að
íafum og menntun. Þessi
amanburður á þeim Ólafi
/g Sören er vægast sagt frem
u- ósmekklegur, nema fyrir
íonum séu færð betri rök en
jarna koma fram. Enn er
egið í sama knérunn á bls.
.7 með þeim mun einum, að
iu er það ekki andleg smæð
ÓJafs, heldur líkamleg, sem
íemur til álita.
ávo mikill er erfðamunur
jeirra Helgu Sörensdóttur,
::yrri konu Áma í Hólsgerði
ug Helgu Ólafsdóttur, síðari
vonu hans, að út af niðjum
beirra fyrri hafa komið ó-
/enjulega háir menn, en
engir út af börnum þeim,-
sem Árni í Hólsgerði átti
; neð síðari konunni
Hér er kastað iram fullyrð
ng, sem á engan rétt á sér
»g engin rök eru færð fyrir.
fkki er einu sinni látið svo
itið að nafngreina börn Árna
g Helgu Ólafsdóttur. Aðeins
.-r Kristjönu getið síðar í
oöru sambandi. Ætti þó sögu
vonu og ritara að vera ljós
íöfn þe*rra og afkomenda
_jeirra úr því þau þykjast
svona dómbær um vöxt
jjeirra.
En burtséð frá því, var
samt ástæða til og fróðleik-
ur að, að geta um nöfn á öll-
um föðursystkinum Helgu.
álíkt meta alltaf fræðimenn
oiöari tíma að systkinahóp-
ar séu nafngreindir. Gildir
þetta einnig og eigi síður um
systkini Helgu sjálfrar en
þau eru hvergi talin upp í
heild, og því kemur þessi
xíausa á bls. 130 vægast sagt
eins og skollinn úr sauðar-
!.eggnum: „Oft var yngsta
; .ystir Helgu, Sigrún, tíma og
cima hjá henni við að
sauma.“ Þessi Sigrún virðist
stökkva þarna inn í tilveruna
fullvaxta saumakona. Sú
spurning hlýtur að vakna hjá
lesandanum, hvað átti Helga
margar systur og marga
bræður. Þrjú orð um hvert
þeirra svo sem nafn, aldur,
gifting og helzti dvalarstaður
var mikilsverð heimild fyrir
seinni tímann. Ættrakning
Sveinbjarnar, manns Helgu,
er og mjög gölluð. Á bls. 103
stendur þetta: „Móðir Svein-
bjarnar hét Þórunn Jónsdótt
ir frá Hafralæk i Aðaldal,
kona Guðmundar á Selalæk
var móðursystir hennar og
voru þeir Sandsbræður, Fjalls
bræður og Sílalækjarmenn í
Aðaldal þremenningar við
Sveinbjörn.“ Svona rekur
enginn ættfræðingur. Hann
nefnir nöfn. Það þurfti ekk-
ert lengra mál til að nafn-
greina þær systur, Þorbjörgu
Þorkelsdóttur, móður Þórunn
ar og Guðrúnu Þorkelsdóttur,
konu Guðmundar á Siialæk.
Þá var auðveldar að gera sér
grein fyrir, hvernig þessu
var háttað. — Það mætti
kannske skjóta því hér inn.
að Guðmundur á Silalæk var
bróðir Ólafs- þess er áður get-
ur. Voru þeir synir Stefáns
Indriðasonar á Sílalæk.
Áður en ég skil við ætt-
fræðina, vil ég bæta svolitlu
við ættfærsluna á bls. 2. Þar
getur um Indriða bónda í
Heiðarkoti, langafa sögukon
unnar og því bætt við að ekki
kunnl hún ætt hans að greina
svo fróðleikur sé að. Undr-
ar mig það ekki, og undrav
þó hversu einkennilega lítil
vitneskja hefir lifað í vitund
almsnnings um þennan Indr
iöa. Sumt gamalt fólk, er ég
spurði um þennan Indviöa
svaraði því til, að hann hefði
verið ættaður einhvers stað-
ar að. En svo var ekki. Hann
var sonur Árna Indriðasonar
bónda í Miðhvammi og Elísa-
betar Halldórsdóttur frá Skóg
um í Reykjahverfi. Halldór
þessi var Vigfússon og er frá
honum komið geysimargt
fólk hér í sýslu og víðar. Hef-
ir sá ættbálkur stundum ver-
ið kallaður Skógaætt. Af syst
kinum Elísabetar má nefna
Fál bónda Halldórsson á Héð-
inshöfða, Björgu, gifta Jóni
lamba Sigurðssyni á Breiðu-
mýri. Rakel, gifta Jóhanni
Kroyer og er þar upphaf
Kroyersættar hér á landi oB
El-nu er fyrst giftist Kol-
beini bónda, bústað veit ég
eigi, og síðar Þorsteini presti
Hallgrímssyni í Stærra-Ár-
skógi. Af börnum Elínar og
Kolbeins mætti nefna Benja
mín, er var bóndi í Svarfað-
ardal, föður þeirra Zophóní-
asar hreppstjóra á Sökku í
Svarfaðardal og Jóns hrepp-
stjóra á Ytri-Brekkum í Þist-
ilfírði. —■-
IV.
Nú er bezt að snúa sér frá
ættfræðinni og kem ég þá
fyrst að þvi atriði, er hefir
gert mig efagjarnastan gagn
vart álmennu heimildargildi
bókarinnar. Það er frásögnin
um það, hversu margir haíi
drukknað í Skjálfandafljóti
á 19. öld. Þar er vitnað til
svonefnds Hrúta-Gríms, „sem
■var svo greindur og sannfróð-
ur, að Indriði fræðimaður á
Fjalli fann engan betri og
öruggari heimildarmann.“ —
Þessum ummælum veitti
kannske ekki af svolítilli end
urskoðun, en látum það liggja
milli hluta, og athugum held
ur hvernig fræði Gríms reyn-
ast. Á bls. 139 stendur þetta:
„Hann (þ. e. Grímur) vissi
um alla, sem farist höfðu í
fljótinu á 19. öld og einn sem
farist hafði fyrir aldamótin
1800, alls fjóra menn. Nú er
það staðreynd að á þessum
tíma hafa farist í Skjálfanda
fljóti að minnsta kosti sex
menn, það er þriðjungi fleiri
en Grímur vill vera láta. Til
viðbótar við þá fjóra, er Grím
ur veit um, vil ég benda á, að
i Annál 19. aldar segir, að
1814 hafi farist þar ,kven-
rnaður ofan um ís“ og sömu-
leiðis er þar getið um, að
1824 hafi drukknað þar bóndi
úr Bárðardal og um þann at-
burð eru til fleiri prentaöar
heimildir, svo sem Ævintýrið
frá íslandi til Brasilíu. Maö-
ur þessi var Hallgrímur Hall-
grímsson bóndi í Víðikeri, afi
Hermanns Jónassonar skóla-
stjóra á Hólum. Hallgdmur
drukknaði 10. febrúar 1824.
Næsta atriði er ég vil gera
athugasemd við, er að finna
á bls. 152. Þar er sagt, að Sig-
urður í Skógum, sameiginleg
ur langafi þeirra Skóga-
bænda, Árna og Páls, hafi
orðið úti á Skarðahálsi. Fyr-
ir þessu finnast engar heim-
ildir og mun vera rangt. Sig- j
urður sá var Þorgrímssor., en
um iíkt leyti bjó eða var í
Skógum annar Sigurðu’: og
var hann Árnason. Hann var
líka langafi Páls en eigi Árna. I
Þessi Sigurður varð úti, að j
visu ekki á Skarðahálsi, heldj
ur í svonefndri Mundlaugalág
rétt sunnan við Húsavík.
Á bls. 123—124 er sagt frá.
því, er séra Stefán á Þorcdds
stað vcrður úti á Skarðahálsi.:
Það skiptir að vísu ekki miklu ;
máli, en það er ekki rétt að
hestur prests hafi sést frá
Sköröum, er hríðina birti. Sr.
Stefán lét fyrirberast á holt-
hnútu austur af svonefnd-
um Smáhólum á suðurbrún
hálsins, norðaustur frá Skörð
um, en á þetta holt sést ekki
þaðan að heiman, enda sást
hestunnn frá öðrum bæ, Ein-
arsstöðum, en þaðan sést holt
þetta vel.
Ástæöa væri til að gera at-
hugasemd við frásögnina ■ um
það, er SigurpáU í Skógum
verður úti, en þar sem komið
hefir á prenti glögg frásögn
um þann atburð, skráð eftir
sögu Hólmfríðar, dóttur Sig-
urpáls. Læt ég mér nægja að
vísa til þess.
Á bls. 153—155 er talað um'
Dýjakot og sagt að Valdemar
Valvesson hafi keypt Dýja-
kot 1908.
Líklega hefir farið fram
eitthvert umtal í þá átt og
einhver umráð hafði Valde-
mar yfir jörðinni árið 1908—
’09. En það er víst, að form-
leg sala fór aldrei fram. Valde
mar eignaðist aldrei jörðina
og gat þarafleiðandi aldrei
selt hana heldur. Það er Árni
Sigurpálsson sjálfur, sem sel
ur Dýjakot 1909 Jakob Magn
ússyni. Ef til vill hefir Helgu
aldrei verið ljóst, hvernig í
þessum málum raunverulega
lá, enda kemur það víðar
fram í bókinni, að hún fylgd
ist eigi mjög nákvæmlega
með ýmsum viðskiptamálum.
Sbr. t. d. bls. 165 og þó öllu
frekar bls. 167.
Á bls. 158 er sagt, að Þver-
æingar og Skógamenn í
Reykjahverfi hafi harðinda-
vorið 1910 fengið leigð beit-
arhúsin á Litlu-Núpum fyrir
fé sitt. Fyrir þessari sögu er
enginn fótur, enda viðurkenn
ir ritari í svargrein sinni í
Tímanum, er áður hefir veriðj
(Framh. á 6. síðu).
Siffurður Haukur Guðjónsson hef
ir kvatt sér hljóðs og biður um
kveðju til Sigurðar Vigfússonar:
im-,
„Ég þarf, Starkaður, að biðja þig
fyrir kveðju tii Sigurðar Vigfússon
ar og berðu honum þakklæti mitt.
Hann gerir á laugardaginn var 11.7.
að umtalsefni greinarkom, er við
Þórir Stephensen rituðum í Tím-
ann nú í vor um hreyfingu þá, er
heldur, að helzt sé hægt að koma
mönnum til himnaríkis með hel-
víti að vopni.
Ég ætla, Sigurður minn, að sýna
þér þá tillitssemi að svara þér að
nokkru, þó svo að ritsmíð þín sé
vart svaraverð. Þú segir þar, að við
Þórir höldum okkur lærðari þeim
Haraldi Níelssyni og Jóni Helga-
syni í grískum fræðum. Seg þú
mér eitt. Með hvaða gleraugum
last þú greinina? Ekki hafa það
verið bókstafsgleraugun þín gömlu?
Annars kom mér þetta kynlega fyr
ir sjónir, því að annað tveggja er,
að þú misskilur okkur hrapalega
eða þá hitt, að sannleiksástinni hef
ir þú stungið svefnþorni, er þú
ritaðir grein þína. Ef það er sem
virðist, að þú haldir handritin
gömlu gersemar af því einu, að á
þeim séu gamlir stafir, þá vil ég
helzt ekki ræða það mál við þig.
Þú segir lesendum Tímans, að
prófessor nokkur hafi kvartað und-
an því í þinni áheyrn, að ekki
kynnu stúdentar, er í deildina sett
ust, hversu mörg sakramentin séu
í lútherskum sið. Nú lýsi ég þig,
Sigurður minn, ósannindamann að
þessum orðum þínum, þar til þú
hefir nafngreint þennan prófessor,
er við þig kvartaði, og blessaður
nefndu nafn hans í baðstofunni,
svo að lesendur megi sjá það líka.
Ef þú getur það, Sigurður, þá eru
það sterk rök fyrir því, að prestar
standi eigi í stöðu sinni. En fari
sem ég held, þá veður svarsins langt
að biða. Því aðeins er óhróður ein-
hvers virði, að við hann sé hægt að
standa.
Það er hreinn misskilningur, að
við Þórir höfum sagt bókstafinn
einskis virði, nei, það er langt frá
því, en hann er aðeins brautar-
steinn, ekki vegurinn sjálfur. Það
var þetta, sem var aðal inntak grein
ar okkar. Þú vitnar í Pál postula.
en hefir þú lesið þessi orð hans:
„Því að guðsriki eí ekki fólgið í .orð
um, heldur í krafti", (I Kör. 4,'20)._ i
Og þá þessi: „hönum, sem hefir
gert oss hæfa til að vera þjóna nýs
sáttmála, ekki bókstafs, heldur
anda. Því að bókstafurinn deýðir,
en andinn lífgar“ (2 Kor. 3, 6)
Ef þú heldur, Sigurður minn, að
kjarni ritningarinnar felist í til-
vitnunum þínum í kafla þeim, er
hefst á orðunum: „Óskandi
|væri....“, þá er von'að þú sérfc
I hræddur, þá er voh að greinin okk
ar Þóris hafi farið í taugamar &
þér. Það hlýtur að vera gaman að
því, Sigurður, að geta setzt í dóm
arasætið svona við og við? Og ekkl
er hann neitt smár dómurinn, sem
þú lest okkur: „Þér höggormar,
þér nöðru afkvæmi, hvernig ættuð
þér að geta umflúið dóm helvítis".
, (Mt. 23, 23). Lestu nú vers úr einni
af tilvitnunum þinum: „Því að
, ekki sendi Guð soninn í heiminn,
til þess að hann skyldi dæma heim
inn, heldur til þess að heimurinn
skyldi frelsast fyrir hann“ (Jóh. 3,
17). Hugsaðu nú vel um þetta og
eins hitt, er þú segir í upphafi grein
ar þinnar, að við Þórir séum að
hefja okkur í Golíathæðir. Er þú
hefir gert það, svaraðu þá: í hvaða
j hæðir ert þú að hef ja þig við dóm-
starf þitt? Við vöruðum þig svo
. sannarlega við slíku guðlasti í grein
1 okkar.
j Ég er sammála þér, er þú segir,
að kunnáttu okkar Þóris sé enn
ábótavant í kristnum fræðum. En
þetta vissum við vel, og ég bið Guð
þess, að sá sannleikur megi okkur
Þóri aldrei úr minni líða, að við
finnum okkur þurfandi þess, að
Guð tali til okkar og kenni okkúr -
meir.
Að lokum þetta, Sigurður minn:
Hentu visnuðu blómunum, sem þú
heldur á i hendinni, þau taka ekki
lit við það, að dr. O. Hallesby háldi
á öðrum vendi slikum. Ég þakka
þér tilskrifin og fyrir alla múni þá
skrifaðu sem flestdr greinar í þeim
anda, er laugardagsgreinin þin var,
þær styðja svo ótrúlega fylgi frjálsfc
hugsandi manna í þessu landi“.
Sigurður hefir lokið máli sínu og
látum við staðar numið í dag.
Starkaður.
Reykvíkingar athugiö!
Skemmtun B. Æ. R. verður haldin í Tívolí, skemmti
garði Reykvíkinga laugardaginn 18. júlí. Skemmti-
garðurinn verður opnaður kl. 2 e. h.
DAGSKRÁ:
Kl. 3 Þjóðdansaflokkur Ungmennafélags Reykjavíkur
sýnir.
Kl. 3,30 Pitt og Pott, þýzkir fjöllistamenn, skemmta.
Kl. 4 Hinn bráðsnjalli Gestur Þorgrímsson skemmtir.
Kl. 4,30 „Die Alardis“, þýzkir fjöllistamenn, sýna listir
sínar.
HLÉ
Kl. 9 Úrvalsflokkur glímumanna Ungmennafélags
Reykjavíkur sýnir.
Kl. 9,30 Pitt og Pott, þýzkir fjöllistamenn, skemmta.
Kl. 9,45 Þjóðdansaflokkur Ungmennafélags Reykja-
víkur sýnir.
Kl. 10 Gestur Þorgrímsson fær okkur enn til að hlæja.
Kl. 10,30 „Die Alardis“, þýzkir fjöllistamenn, sýna
listir sínar.
Að þessu loknu verður dans stiginn á pallinum.
Ferðir frá Búnaðarfélagshúsinu á 15 mín. fresti.
Veitingar.
Reykvíkingar: Munzð Tívolí á laugardaginn. Komið
og skemmtið ykkur.
Bandalag æskulýðsfél. Reykjavlkur