Tíminn - 18.11.1954, Blaðsíða 6

TÍMINN, fimmtudaginn 18. nóvember 1954.
261. blaf.
Gu.bm.und.ur GísLason, Læknir:
Reynslan sýnír að með fjárskipt-
um er hægt aðútrýma þurramæði
4I!f að sex ármu virðisí líða frá sýkíngu
(lar til grcindeg elnkennl koma frant —
S. 1. mánuda(;skvöld flutti Guðmundur Gíslason, læknir,
sem allra iruuna mest kynni hefir af mæðiveikinni, sýk-
ingu, útbrei .slu og einkennum, vegna víðtækra rannsciai-
arstarfa . nna í sambandi við hana, stutt erindi í útvarp,
þar sen cann skýrði frá þeim sýkingartilfellam, er komið
hafa fram í hawst, og ræddi málið frá þeim sjónarhóli. Enda
þótt > argt það, sem Guðmuncur rakti í erindi sínu, hafi
áðrr ^.omið fram í fréttum, þykir Tímanum fengur að því
að g = ca birt með góðfúslegu leyfi hans erindi þetta að meg-
.nrr ili, enda var það hið athyglisverðasta, og er þar saman
Fcomin á einum stað sú haldbezta vitneskja, er bændur geta
vm málið fengið á þessu stigi. Fer erindið hér á eftir.
Eins og kunnugt er, hefir
orðið vart þurramæði í fé nú
í haust á tveimui svæðum, þ.
e. a. s. í Dalasyslu og i Skaga
firði.
Þó að rannsóknum á út-
breiðslu eikinnar sé hvergi
nærri 1> uð, skal ég leitast við
að ge . í stuttu máli grein
xyri’ helztu niðurstöðum,
sei xengizt hafa til þessa.
jl Dalasýslu hefir þurra-
.næði þegar fundizt með vissu
1 fé á 7 bæjum. Eru þeir bæ-
ir í Hvammssveit, á Fells-
strönd og í Laxárdal. Á alla
þessa bæi hafði verið keypt
af fé því, er selt var frá Val-
þúfu á Fellsströnd árið 1952,
og fyrir þann tíma, en það
voru ýmist hrútar til kyn-
bóta, eða annað fé af fjár-
stofninum á þeim bæ, um 112
kindur að tölu.
Við slátrun og lungnaskoð
un á fé af þessum 7 bæjum
kom í ljós þurramæðisýking
í um 30% af því fé sem keypt
hafði verið frá Valþúfu. Mest
sýking kom fram í fénu á
Skarfsstöðum, Hólum og Víg
holtsstöðum. Á þessa þrjá
bæi fór meginhlutinn af Val
þúfufénu 1952 um 100 kind-
ur alls, og þar fannst veikin
einnig í 12—13% af heima-
alda fénu.
Mestar lungnaskemmdir og
þyngstu lungun voru þó í
fénu frá Valþúfu, og fyrstu
kindurnar, sem vitað er nú,
að voru með sjúkleg einkenni
s. 1. vetur, voru einnig þaðan.
Það má telja fullvíst, að
veikin hafi fyrst komið upp
í Valþúfufénu og dreifzt með
því.
Hvaðan barst veikin?
Ekki er hægt að svo stöddu,
að fullyrða neitt um það,
hvernig veikin hafi borizt að
Valþúfu, en allar líkur benda
til þess, að smitun hafi orðið
strax eftir fjárskiptin haust
ið 1947.
Mörgum þykir ótrúlegt, að
veikin geti verið svo lengi að
búa um sig í fjárstofninum,
án þess að hennar verði vart,
en þó er það staðreynd.
Á nokkrum stöðum öðrum
hér á landi, hefir gefizt tæki
færi til þess, að fylgjast með
byrjandi þurramæðisýkingu í
fé, og hafa liðið um það bil
sex ár frá því smitun hófst,
þar til bændur urðu greini-
lega varir við sýki í fénu.
'ft
Kind drepst úr þwrramæði
1953.
Á Skarfsstöðum mun ein
kind hafa clrepizt úr þurra
mæði haustið 1953. Kind
þessi rakst ekki til rétta,
var skilin eftir, fannst síðar
dauð og var gefin án þess
að skoðan færi fram. Fimm
kindur, sem eftir lýsingum
að dæma, hafa verið með
greinileg einkenni veikinn-
ar, voru aldar þar á húsi sl.
vetur. Borið hafði á súr-
heyseitrun í fénu, og var
lasleiki kindanna talinn
stafa af henni, Á nokkrum
öðrum bæjum komu fram
sjúkleg einkenni f einstök-
!im kindum seinnihluta vetr
arins og um vorið. Það má
því telja greinileg mistök,
að veikin var ekki staðfest
sl. haust eða í fyrra vetur,
en þá voru liðin 6 ár frá
fjárskiptum.
Síðan í septemberlok, að
þurramæðin fannst í Dala-
sýslu, hefir verið slátrað á
12. hundrað fullorðnum kind
um á bæjum, þar sem veik-
innar varð vart. Lungu hafa
verið nákvæmlga athuguð úr
öllu þessu fé, og þurramæði-
skemmdir á mismunandi stig
um hafa fundizt í 110 lung-
um eða í h. u. b. 10% af fénu.
Víðtæk smitun.
Vegna þess, hve veikin er
þegar orðin mögnuð í fénu
á þessum bæjum, hve lang-
an tíma hún hefir fengið að
búa um sig og hve mikil dreif
ing hefir orðið á fénu frá Val
þúfu má telja fullvíst, að víð
tæk smitun hafi þegar átt
sér stað innan þessa fjár-
skiptasvæðis.
Líkur eru einnig til, að veik
in kunni að hafa borizt út
fyrir svæðið með fjárskipta-
lömbum, sem seld voru frá
Valþúfu 1950 og 1951 í Hörðu
dal og á Skógarströnd. Til
þessa hefir þó ekki fundizt
neinn grunur um sýkingu frá
þessum kindum, en ekki hef
ir tekizt að hafa upp á nema
um helmingi þeirra.
Lofsverð varkárni.
í Hlíð í Hólahreppi í Skaga
firði fannst þurramæði í 4
vetsra á í byrjun október.
Bóndinn í Hlíð, Guðmundur
Ásgrímsson, sýndi óvenjulega
árvekni. Hann varð þess var,
að kindin mæddist óeðlilega
mikið eftir hlaup slátraði
henni þegar og sendilungun
til rannsóknar.
Allt féð í Hlíð var fellt
skömmu síðar, og fannst þá
við lungnaskoðun greinileg
veiki í annarri kind og byrj-
unareinkenni í þeirri þriðju,
en enginn grunur í öðru fé.
Þessar kindur voru allar
keyptar lömb i fjárskiptum í
Strandasýslu haustið 1950,
eða ári áður en þurramæði
kom upp á Hólmavík.
Allar líkur benda til þcss
að veika kindin, scm fyrst
j var skorin, hafi verið frá
Hólmavík og smitazt þar
sem lamb. Kind þessi hafði
verið mörkuð upp, og engin
tök voru á þvi að fá vitn-
eskju um upphaflega mark-
ið, né rekja nánar, hvaðan
hún væri upprunnin.
Síðan fjárskiptin fóru fram
hafa verið góð fénaðarhöid í
Hlíð og féð lítið farið þaðan
burtu. Nokkur lömb hafa þó
verið seld, hluti af fénu kom
ið til rétta og einstaka sinn-
um hafa verið: hýstar að-
komukindur haust og vetur.
Féð í Hlíð gekk mikið í
haga með fénu á Kálfsstöð-
um og Kj arvals,stöðum, og
kom þetta íé oft saman við
smölun.
Nú hefir öllu fé verið slátr
að á þessum tveimur bæjum,
einnig kindum, sem seldar
höfðu verið frá Hlíð og nokkr
ar kindur aðrar, sem vitað er
um, að komið höfðu saman
við Hlíðarféð. Enginn grunur
um sýkingu kom fram við
skoðun á lungum úr þessu
fé.
Að sjálfsögðu er mikil
hætta á þvt, að sjúku kind
íírnar í Hlíð hafi náð að
smita frá sér, en þó er ekki
með öllu vonlaust, að tak-
ast megi að ná fyrir út-
breiðslu veikinnar frá Hlíð,
og þá fyrst og fremst vegna
þess, að takast skyldi að
finna fyrstu veika kindina.
Þessi sýkingartilfelli, sem
nú hefir verið getið, hafa að
vonum valdið óhug meðal
sauðfjárræktarmanna, og
rétt er það, að þetta eru mikil
tíðindi og ill.
Engu að síður virðist mér
ekkert það hafa komið fram,
sem ekki mátti fyllilega bú-
ast við, og stærstu áföllin
stafa án efa af mistökum,
sem mögulegt hefði verið að
forðast.
Ef fullkomin lungnaskoð-
un hefði verið framkvæmd á
öllu fullorðnu fé, sem fellt
var á Valþúfu, hefði veikin
fundizt þar í síðasta lagi 1952
áður en fénu var dreift.
Ef greinilegum merkingum
hefði verið haldið við á fjár-
skiptalömbunum, hefði mátt
fella veiku kindina í Hlið
1951, þegar hún var vetur-
gömul og vitað var um sýk-
ingarhættuna, sem stafaði af
Hólmavíkurfénu.
Útliðið væri nú.mun betra,
ef fé hefði ekki verið flutt
út af fjárskiptasvæðum, þar
sem engin vissa var um hvort
útrýming veikinnar hefði tek
izt.
í upphafi þegar hafizt var
handa um fjárskipti, var yfir
leitt fullkomin óvissa um það
hvort unnt væri að útrýma
veikinni á þennan hátt.
Nú hefir reynzlan, að mínu
áliti, sýnt að fjárskipti eru
möguleg, því að þau hafa
tekizt á tveimur stórum fjár
skiptasvæðum í S-Þingeyjar-
sýslu, þar sem sýking var
mjög mikil í fénu, og lömbin
þó tekin sama haustið. Enn
er ekki full vissa fengin um
árangur síðari fjárskipta í
Reykjadal eöa hvort smit
hafi borizt þaðan, því aðeins
sjö ár eru liðin frá þeim fjár
skiptum, en vaxandi líkur
eru til, að elnnig þar hafi vel
til tekizt.
Rangæingur skrifar að austan:
„/ nýútkomnu hefti af „íslenzkri
fyndni“ Gunnars frá Selalæk er
ómerkileg níðvísa um mætan prest,
sem á fjölda vina og velunnara hér
í austursveitum, og margir kunna
því illa, að gefið er í skyn, að vísu-
korn þetta sé uppsprottið í okkar
byggðarlagi. Fáir gætu raunar lært
vísu þessa utanbókar, svo illa sem
hún er kveðin, en ætti hún nokkurs
staðar heima, þá væri það helzt í
öfugmælavísum.
Prestur sá, sem hér um ræðir, lét
fyrir allmörgum árum af embætti
sökum heilsuveilu, eftir langa og
merka þjónustu Hann lagði jafnan
hug og hjarta í hvert prestsverk, og
hjá honum fóru saman snjallar ræð
ur og góður flutningur, enda var
kirkjusóknin jafnan eftír því. Hjá
honum áttu sóknarbörn hans jafn-
an athvarf, ekki sízt þegar mótlæti
eða annan vanda bar að höndum
og reyndist hann þeim bæði vitur
og ráðhollur. Efnilegum ungmenn-
um veitti hann kennslu og uppörfun
til frekari manndóms, en hugði aldr
ei til launa. Með ágætri konu sat
hann prestssetrið sómasamlega, og
var heimili þeirra sannkallað at-
hvarf.
En prestaskólinn er tæpast ein-
hlitur út af fyrir sig. Það er líka
vegur til manndóms að hafa alizt
upp við óblíð náttúruskilyrði og
hafa þar staðizt sína raun með
prýði, bæði á sjó og landi. Og þang
að má eflaust rekja rætur að því,
að þessi kennimaður hlaut á sínum
tíma hetjuverðlaun úr sjóði Carn-
egies fyrir það að setja sig í Markar-
fljót í flugi og bjarga þannig manns
lífi. Ætli höfundur níðvísunnar, sem
áður getur, hefði ekki í sporum
prestsins veigrað sér við að væta
á sér kollinn? Þessi verðlaun hafa
auk annars þann kost að menn vita
fyrir hvað þau eru veitt. Það er
meira en stundum er hægt að segja
um sumar „heiðursveitingar".
Menn, sem þannig á hvern hátt
hafa orðið prýði sinnar stéttar, ættu
fremui' skilið virðingu og þökk en
níð, sem látið er á þrykk út ganga.
„Vel er sungið sonur“. Þannig
verður seint kveðið við höfund þesa
arar vísu. — Níð hans, innræti,
klaufadómur og áttavilla munu aft
ur leita til síns uppruna. f
Þegar fundið var að þessu hátta-
lagi við útgefanda ritsins, þá viðus
kenndi hann að vísan væri bæðl
ómakleg og illa gerð. Hann hefð!
ætlað að fleygja henni, en sökura
lasleika hans hefðu aðrir að mestu
séð um útgáfu ritsins að þessu sinni,
og visan slæðzt með af vangá. Hitti
aftók útgefandi, að vísan væri eftir
nokkurn Rangæing, heldur eftir skil
lítinn mann i Reykjavík, sem hann
myndi ekki í svipinn hvað héti, en
gengi venjulega undir einhverjumi
nafnauka, sem minnti á hvell eða
smell.
H. P. hefir beðið mig fyrir orð-
sendingu þessa til útvarpsráðs:
»r 1
„Útvarpsráð hefir verið helduí
óheppið í vali á útvarpssögum und
anfarið. Engin af þeim sögum, semt
lesnar hafa verið að undanförnu,
hafa unnið hylli fólksins, jafnvel
þó að menn eins og Hjörvar hafl
lesið þær.
Útvarpið er að auglýsa eftir tillög
um um útvarpssögur og það er
góðra gjalda vert að hlustendur
hafi þar tillögurétt um. Annars virðl
ist svo sem útvarpsráð og starfsli®
þess ætti ekki að vera í vandræð-
um að finna góða sögu erlenda ðea
útlenda. Fyrir nokki'um árum skrlf
aði séra Jón Thorarensen ágæta
bók, sem heitir Útnesjamenn, upp-
lagið mun ekki hafa verið stórt,
því að bókin er hvergi fáanleg. Saga
þessi er hetjusaga, saga um lífs-
baráttu og ástir, i senn drama og
þó rómantísk. Þessi saga er a3
margra dórrii ein bezta bók, sent
skrifuð hefir verið hér hin síðarl
ár. Væri nú ekki viðeigandl að út-
varpið bæði höfundinn, sem er ágæfi
ur upplesari að lesa þessa bók síná
í útvarpið? Það mun sýna sig, ef
saga þessi fengi náð fyrir augum'
útvarpsráðs, að hún veldur ekkl
vonbrigðum". I
Þá er rabbinu lokið í dag.
Starkaður. |
Eg er ekki í nokkrum vafa
um það að heildarárangur
fjárskiptanna er mun betri
en hægt var að gera sér von-
ir um í upphafi. Ef við nú
tökum fyllilega til greina alla
þá reynslu, sem þegar hefir
fengizt í baráttunni við þurra
mæðina og högum öllum vörn
um í fullu samræmi við það,
þá tel ég enn vera miklar lík
ur til þess að takazt megi að
stöðva útbreiðslu veikinnar
og útrýma henni síðar að
fullu.
Nauðsynlegustu varúðar-
ráðstafanir eru þessar:
að fylgjast nákvæmlega
með hilbrigði og þrifum
fjárins,
sjá um að skoðun fari fram
á öllum lungum úr full-
orðnu fé, sm slátrað er á
fjárskiptasvæðunum,
forðast sem mest fjárflutn
inga innan svæðanna,
koma í veg fyrir alla flutn-
inga á fé milli svæðanna,
halda við glöggum merking
um á öllu fé,
og að auka að ýmsu leyti
varfærni i sambandi við
væntanleg fjárskipti.
Við verðum fyrst og fremst
að gera okkur það ljóst, aS
útrýming þurramæðinnar
hlýtur að taka mjög langan
tíma.
Við megum um fram allfc
ekki láta það villa okkur,
þótt ekki sjáist sjúkleg ein-
kenni á fénu í nokkur ár, og
halda að öll hætta sé þar með
liðin hjá.
Slík bjartsýni, sem á sér
enga stoð í veruleikanum hef
ir einkennt viðhorf manna
undanfarin ár og leitt á ýms
an hátt til ófamaðar.
Reykjavík, 16. 11. 1954.
Guðm. Gíslason. j
MiaimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimMMiiiimiiiiiiiimiiMunmin
PILTAR ef þið eiglð stúlk-jj
una, þá á ég HRINGINA.|
Kjartan Ásmundsson
gullsmiður, - Aðalstræti 81
Simi 1290 Reykjavíki
imiiuimmumuuJUUM