Tíminn - 17.06.1955, Page 5

ia4. biað.
TIMIXN, föstudaginn 17. ,iúní 1955.
Föstud. 17. Junt
17. júní
Af þeim mörgu málum,
sem snerta sjálfstæði ís-
lands, ber tvö hæst. Annað
þeiri-a er það, að þjóðinni
takist að treysta efnahags-
legt og menningarlegt sjálf-
stæði, því að án þeirrar und-
irstöðu verður formlegt stjórn
arfarslegt sjálfstæði lítils
eða einskis virði. Hitt er það,
að friður haldist í heiminum
og ísland verði ekki vettvang
ur styrjaldar, sem flest bend
iir til að það myndi verða und
ir öllum kringumstæðum
vegna legu sinnar, ef til stór
stjrrjaldar kæmi í þessum
hluta heims.
Vissulega hefir margt á-
unnist síðari áratugina, er
ætti að gera bæði fjárhags-
legt og menningarlegt sjálf-
stæði þj óðarinnar traustara
í sessi. Atvinnuvegirnir hafa
veriö stórkostlega efldir og
þjóðm stendur því fjárhags-
lega miklu styrkari efth en
áður. Mikil gróska hefir ver-
3ð í menningarlífi þjóðarinn-
ar, þar sem hvers konar skóla
hald hefir aukist, Þjóðleikhús
og ríkisútvarp tekið til starfa,
aðstaða til hvers konar list-
iðkana stórbatnað og áhugi
yfirleitt mikill fyrir þeim
málum.
Þrátt fyrir það, sem áunn-
3st hefir, fer þ\ú þó fjarri, að
þjóðin geti verið áhyggjuiaus
varðandi fjármál sín og
menningu. Þar þarf stöðugt
að vera á verði. Eflingu at-
vinnuveganna þarf að halda
áfram. 'Það þarf að treysta
þá, sem íyrir eru, og koma
nýjum á legg. Þá ber að
gæta þess vel á hverjum
tíma, að þjóðin miði lifnað-
arhætti sína við það, að ekki
sé eytt meiru en aflað er.
Verði yikið frá þeirri reglu,
getur það fljótlega hefnt sin
á hinn alvarlegasta hátt. Á
menningarsviðinu þarf einn-
'ig áð véra vel á varðbergi,
þvi að einangrunin er þjóð-
inni ekki lengur nein vörn í
þeim efnum. Þess vegna
• þarf að leggja mikla rækt
við, sögu þjóðárinnar og aðr-
: ar erfðir. Fátt mun og reyn-
. ast hjnni þjóðlegu menningu
meiri stoð en- að nægilegt
Jafnvægi haldist í byggð
■ landsins, því að dreifbýlið
verndar jafnan betur hinar
þjóðiegu erfðir en borgirnar.
. Efling- dreifbýlisins er bæði
efnahagslegt og mennmgar-
leg-t sjálfstæðismál.
í sambandi við friðarhorf-
ur í heiminum, er ánægju-
legt að geta minnst þess, að
þær hafa aldrei betri verið
am langt skeið en emmitt
mi. FjTir íslendinga er enn
ánægjulegra að minnast
þessa, þegar þess er jafn-
framt gætt, að þeir hafa
lagt fram sinn skerf til að
efla þau varnar- og friðar-
samtök, sem mest og bezt
hafa stuðlað að hinum auknu
íriðarhorfum. Varnarstöðvar
þær. sem undanfarið hafa
verið starfræktar hér á landi,
eru ekki veigalitill hlekkur í
því varnarkerfi hinna frjálsu
: þjóða, sem eiga drýgstan
þáttinn i því, að frtðarhorf-
urnar hafa batnað.
Að sjálfsögðu hafa fylgt
því ýms óþægindi að þurfa
að leyfa dvöl erlends hers í
landaiu. Þess ber þó að gseta,
5.
Jón Leifs: Orðið er frjálst
Þingvellir í sárum
Sem kunnugt er sótti Jón Þeifs
um stoðuna sem þjóðgarðsvörð-
ur á Þingvöllum. Honura var
ekki veitt staöan, en eðlílcgt
virðist að láta. birtast hér eftir-
farandi athugasemdir hans og
tillögur' um staðinn. Hann segir
að líta megi á þær sem inngang
að tónsmíö, sem hann ætli að
scmja.
I. Helgú'éttur hugsjónfl.
í mórgum lönd-.nn hafa ver
ið sett ströng refsilög tú æ-
varandi verndar á minnis-
merkjum og alls konar hug-
táknum. Er þetta í rauninni
um leið sú húð höfundarétt-
ar, sem Þjóðverjar kalla
„Denkmalsschutz“ og Frakk-
ar „Droit Moral“, þ. e. sá rétt
u.r, sem á að vernda hugsjón
og verk höfunda gegn and-
legri mifþyrmingu. Það telst
rcfsivert að .-kemma hugsjón
og verk með óviðeigandi varð
veizlu, sýningu, flutningi eða
túlkun á ómðeigandi stað eða
í óviðeigandi samhengi. Vilji
höfundarins eða stefna hug-
sjónar hans skal að eilífu
vera úrskurðarvald um alla
meðferð verksins.
Vér íslendmgar skiljum
þetta bezt, er vér hugsum til
vorra gömlu handrita, sem
geymd eru i Danmörku á ó-
viðeigandi stað og útgefin í
heimildarleysi höfundanna
undir forsendum, sem varla
eru samrýmanlegar þjóðernis
hugsjón íslendinga. í því
sambandi megum vér þó minn
ast þess, að vér höfum ein-
rnitt brotið gegn slíkum vilja
dansk-íslenzka snillingsins
Bertel Thorvaldsen, þegar vér
varðveifum gegn ósk lista-
mannsins gjöf hans í dóm-
kirkjunni i Reykjavik, skírn
arfontinn, sem hann vildi að
eíns gefa átthagakirkju sinni.
— Vér eigum lika að senda
þenna dýrgrip þangað og
gera alveg hreint fyrir vor-
um dyrum áður en vér ger-
um slíkar siðferðiskröfur til
annarra.
II. Misþyr?)iing hiígtákaa.
Til eru á íslandi lög um
vernd þjóðfánans. Það mun
vera refsi-vert að draga upp-
iitaðan, rifinn eða illa bætt-
an þjóðfána að hún eða jafn
vel óskemmdan þjóðfária á
lélega stöng eða á óviðeig-
andi stað. Þó höfum vér ís-
lendingar enn ekki lært að
fylgja þessu fram. Jafnvel á
opinberum byggingum sjást
hér ekki sjaldan lélegir fán-
r.r og skemmdir.
Hugsum okkur að e’nhverj
ir spellvirkjar klindu óþverra
á minnisvarða Jóns Sigurðs-
sonar á Austurvelli eöa brytu
af henni limi eöa höfuð.
Hvaða við'urlög gilda á ís-
landi við slíkum afbrotum
Eru hér á landi engin sérstök
lög til verndar minnismerkj-
um c>g list.averkum, sem kom
in eru úr eign höfundar eða
retthafa eftir að almennur
höfanáarrériur er niðux fall-
ir.n þegar 5u ár cru liðm frá
iui höfundar?
Á Þingvöllum hafa nú þeg-
ar og sennilega i fleiri manns
aldra verið framin helgispjöll,
sem likja má við limlestingu
á styttu Jóns Sigurðssonar.
Verra er þó að á Þingvöllum
virðist ríkisvaldið sjálft vera
að einhverju leyti ábyrgt fyr-
ir spjöllunum.
UPPhaf skemmdarverk-
anna var þegar framið er
brotið var skarð niður í AI-
mannagjá og þjóðvegurinn
lagður þangað. Þetta tókst að
vísu betur en verða mátti. Nú
virðast menn þó sammála um
að loka gjánni, leiða umferð
ina framhjá og reisa gistihús
ið og önnur hús á gjábarmin
um. EðUlegast væri þá að
fylla upp í skarðiö að fullu
með fögrum klettum, rífa nið
ur veginn og græða sárin
með grasi og mosa. Á löngum
tíma gæti þar ef til vill gróið
um heilt. en ef slík lagfæring
væri ekki fvamkvæmd, kæmi
til mála að loka gjánhi með
Ustrænu hliði úr svörtu smíða
járni og væri það hlutverk
listamanna vorra að finna
þar hinn rétta stíl.
III. Lögberg og Snorrabúð.
Þessir staðir eru báðir sök-
um átroðnings oft eitt mold-
arflag, og mætti hér einnig
takmarka nmgang með járn
grindum úr svörtu smíðajárni
í viðeigandi listrænum stíl.
Fánastöngln þyrfti að vera
úr sama efrú, en það verður
þó að teljast vafasamt
smekksatriði, hvort nokkur
fáni á að vera hér á helgasta
staðnum. Leifar af gámalli
gangstétt eru enn sjáarJegar
frá Snorrabúð niður að búð-
unum v'ið ána. Smekklegt
og að sú mynd gæti
tákn um skáldið ókunna
| og mundi sóma sér vel á þess
í um staö, enda ættu þá engin
! cnnur nrir.nismoíki. á Þing-
; vollum að vera og helzt en';-
| in hús eða mannvirki á staðn
gæti verið að halda þessúm inn gj'.ij-.nn.
steinvegi við i gömlum stíl, i
en láta fagurlega smiðað
svart járnhl'ð skilja veginn j
irá Snorrabúð og Alraanna-
gjá og um leið koma sam.s-
konar griiidum fyrir við inn-
panginn að Lögbergi og tak-
rnarka umganginn þannig að
ekki nema einn maður gæti
gengið um hliðið i einu og að
steinar marki lauslega leið
hans að Lögbergi sjálfu.
IV. Brúin.
Smekklausasta fyrirbrígðið
VI. Bæri?m og kirkjan.
Þingvallabærinn stendur á
fögrum stað og sómir sér vel
en þó virðist hann að mörgu
leyti misheppnaður. Senni-
lega mætti endurbæta hann
með því að hlaða utan á
hann. Betra væri aö reisa nýj
an ba?, ef barna eiga á ann-
að borð hús að standn, sem
telja má þó vafasama smekk
vísi. Því ekki þá að geyrna vor
gömlu handnt einmitt þarna
cg lofa fræðimönnum að
á Þ'ngvölium er brúin yfir j vera þar við vinnu? Hjart
Öxr.rá við Di ekkingarhyl og j fólgnari staður oss íslending
ailur i'mbúnaður þar. Vegur-
inn líefir nýlega verið breikk
aður enn meir beggja megin
við brúna, stór skörð nöggv-
in í brú og ba;m. svo aö allt
um er ekki til, og sennilega
er þaina rninni hernaðar-
iiætta en 1 Reykjavík.
Xirk.ia æt.á ekki að vera á
þetta er sem eif.f flakandi j Þingvóllum. Allur blær stað-
sár. | arins er hoiðinn. Ef njenn
! víjja þó halda fast við kifkj-
Kóróna smekkleysisins er þójur,a< þ.í ætti hún að mmr.a
brú'n .sjálf. og margir spyrjal 2aeira á Baldur og Nönhu cn
á austræna píningarsögu ng
Maríu mey.
undrandi hver hafi staðið
fyrir slíkum aðgerðum, er
frekast minna á lélegan verk
smiðjuútbúnað. Menn hafa
ekki einu sinni haft vú á að
mála grindverk brúarinnar í
þeirn rit, sem féili nokkurn-
veginn að umhverfinu. Múr-
verk brúarinnar er sem léleg
bót á viðhafnarföt, og mætti
draga úr smekkleysmu með
þvi að leg'gja brúna viðeig-
ándi steinum og gróðursetja
mosa o. fl. á steinana og milli
þeirra. Eins mæUi korna hér
fyrir fallegn grhidv m úr
Maiðajárni.
En helzt á þessi brú að
hverfa og vegbreiðurnar í
kring um hana. Skörðin í
brún og barm þarf a'Ö fylla
upp með viðcigandi grjóti og
græða allt- með grasi, m.osa
og öðrum gvóðri.
V. Grafre'tiiriun.
Það má heita íurða liversu
vel héfir h'ns vegar tekist að
ganga frá hinum nýia graf-
reiti skáldanna, enda þótt
legsteinarnir virðist harla ó-
merkilegir, ■— I:etri er mark-
leysa en smekkleysa.
Á miðjum þessum grafreit
5 II 'iðhlýnMmg og fcftru??.
Aliir simartaurar þ-.ulú r.ð
Þvena burt frá ÞiT/v'Vn'-tm.
T eir skemma feguro lar.dslags
ins og me'ða augaö. Ef síma
oarf, þá æt-i' að kdtna honum
fvrir reðanjirðar svo að ckk
m ber; á.
Jlla er Niálsbúð meðír.ri",
og lúsum hennar !mí ' vrrið
sakkt dýpra i jörðu viö .laun
ingu vegar með ánni, — hlöss
um auðsjáanlega verið ekið
yfir steina þá, sem eru l'eifur
af búðinni. Verja má bakka
árinnar og hlaða þá uþp án
slikra spellv'rkja. EinS er
hugsanlegt að gera 'með
snækkvísi aítur brú yfir ána
rétt fyrr framan bæinn fyrir
gangandi fólk eingöngu- eins
og verið mun hafa áður fyrr.
Hótel Valhöll á að hverfa,
en 6oéð hvernig muni t'akast
að iTr9''ða þa rúst. Hugsanlegt
væri að endurrena þar Lög-
réttn i nýrri mynd. lancisdóm
og ráégefancl' samkundu allra
fyrrverandi ráðherra, san.li-
herra og fovseta. T'llögnr uod
irrttaðs um þetta lentu hjá
Einari heitnum Amórssvni
að slik óþægindi eru litil í
samanburði við þann háska,
sem vofa myndi yfir þjóð-
inni, ef til striðs kæmi og
stríðsaðilarnir myndu keppa
hér um yfirráð vegna hmn-
ar mikilvægu legu landsins.
íslendingum er því áreiðan-
lega ekkert meira hagsmuna
mál en að styrjöld verði af-
stýrt. Þess vegna og vegna
þess eins, hafa þeú getað
unað þeim óþægmdum, er her
setunni hafa fylgt.
Við hmar batnandi friðar-
horfur, eru að sjálfsögðu
bundnar þær vonir, að her-
setan hér verði bráðlega ó-
þörf. Hinar frjálsu þjóðir
mega þó ekki sýna of rn'kla
óþolinmæði í þessum efnum.
Ef þeir slökuðu á varúð smni
og drægu úr vörnum sínurn
áður en samkomulag væri
fengið, sem tryggði alþjóð-
legt öryggi og afvopnun,
gæri fljótlega sótt í sama
gæri verið minnismerki um
skáldið ókunna — helgitákn i'próféssor um það leyt' að ’vð
íslenzks þjóðernis. Það vill i ve’dið var cnd'urreist og talað
svo til að Sigurjón Ólafssón!var um ný.ia stjcrnars.a
hefi liöggvið vikmgsmynd L
(Framh. á 6. síðu.I
Orgeítónleikar E. Power Biggs
horfið og þegar stríðshætt-
an var mest fyrir fáum ár-
um. Með því að halda ár-
vekni sinni áfram, geta bær
hms vegar fljótlega vænzt
þess, að settu marki verði
náð. T'l þess bendir sá ár-
angur, sem þegar hefir náðst.
Það barf einbeittan vilja
og dugnað fyrir smáþjóð eins
og fslendinga til þess að
halda sjálfstæði sinu. Sú
reynsla, sem er að baki síð-
an frelsið var endurheimt,
gefur þó síður en svo ástæðu
til svartsýni. Þvert á mót.i
hið gagnstæða. En sjálfstæð
ið verður aldrei néma að tak
mörkuðu leyti byggt á því,
sem búið er að gera, hversu
gott, sem bað er. Fyrst og
fremst byggist það á því, að
þjóðm sé jafnan sívakandi
og sístarfandi að því að efla
það. Það er boðskapurmn,
jsem þjóðhátiðardagurlnn
flytur þjóðinni hverju sinni.
Hinn mikli orgelmeistari
frá Boston, E. Power Biggs,
er kominn hi.ngað til lands
aft-ur og hefir haldið hér tón
I leika bæði i Dómkirkjunni og
í Landakotskirkjunni. Eins
og menn muna, þá var haiin
hér á ferðinni í fyrrasumar,
og' er gleðilegt til þess að
| vita. að honum hefir falhð
I bað vel dvölin hér þá, að
j hann skuli nú vera kommn
aftur. Orgehð hefir verið
i kallað konungur hljóðfær-
anna og víst er um það, að
; bað er mikilfenglegast og
i voldugast allra hljóðfæra.
Áhrif þess eru í senn sterk,
upplyftandi og göfgandi. L.
Power Biggs hefir náð full-
| konmu valdi á því á öllum
sviðum þess. Túlkun 'nans og
innsæi er frábær og er með-
ferðin á hinuin háleitustu
verkefnum svo sem á hinni
miklu toccötu og fúgu eftir
Bach í d-moll lirein opmber-
' un.
Tónstilling (registrationj
hans - er undraverð, bæöi
| hvað hraða, blæbrigði og
' hugmyndaflug áhrærir.
; Fingra- og fóta- (pedal)
: tækni hans er stórkostleg og
! veitir örugga undirstöðu fyr-
1 ir hina miklu tónlistarhæfi-
leika hans. Efnisskráin var
, vel valm og leiddi hma f.jöl-
bre.vttu hæfileika hans i ljós
á látlausan og yfirlætislaus-
an hátt. Hann leiðir fegurð
orgelsins og tónbókmennt-
j anna í ljós án þess að skjóta
nokkru smni yfir markið.
Bn'lldargáfa hans er ótvi-
; ræ.ð og sýnir glöggt að hann
muni vera einn af beztu org-
elleikurum í heirni. Áheyr-
endur fjölmenntu á tónleik-
ana og , hlýddu á þá hug-
1 fangnir og hrifnir.
E.P.