Tíminn - 29.10.1955, Blaðsíða 4

TÍMINN, laugardaginn 29. október 1955.
246. blað.
Leikfélag Reykjavlkur:
Kj arnorka og kvenhylli
eftir Agisar Þórðarson
Ársins 1955 mun verða minnzt
í íslenzkri bókmenntasögu. Á
þessu ári hlaut mesti rithöf-
undur þjóðarinnar loks að
verðteikum bókmenntaverð-
laun Nóbels. Á þessu ári kom
út bezta skáldsaga eftir ung-
an höfund á síðustu áratug-
um með bók Indriða G. Þor-
steínssonar. Á þessu ári kem
ur út fyrsta ljóðabók Hann-
esar Péturssonar, og á þessu
ári hafa verið frumsýnd tvö
leikrit eftir Agnar Þórðarson.
Leikfélag Reykjavíkur
frumsýndi í fyrrakvöld leik-
ritið Kjarnorka og kvenhylli
fyrir fullu húsi. Á leikskránni
stendur, að það sé gamanleik
ur í þremur þáttum. Víst er
um það, að margar setningar
Agnars vekja ósvikinn hlátur,
en þó er langt frá, að Kjarn-
orka og kvenhylþ sé einskær
gamansemi og kýmni. Eg
myndi miklu fremur segja,
að það sé ádeiluverk, meira
að segja hvöss ádeha. En Agn
ar fer i ádeilu sinni ótroðnar
götur og slær nýjan streng í
íslenzkum bókmenntum.Fram
Þ1 þessa hafa flestir höfund-
ar, er skrifað hafa ádeilu, far
ið eftir resepti Gests Pálsson-
ar í lok fyrirlestrar hans um
lífið í Reykjavík:
„Háðið nógu napurt og
nógu biturt, hefir um allan
aldur heimsins verið bezti
læknirinn fyrir mannkynið."
Það er varla hægt að segja
að Agnar sé háðskur. Mest af
gamansemi hans er létt eins
og dillandi hlátur ungrar
stúlku. Fyndni hans er laus
við þann sára brodd, sem
löngum hefir einkennt ís-
lenzka kýmni. En ádeila hans
verður hvassari og áhrifa-
meiri fyrir þá sök. Hann not
ar ekki persónur sínar til þess
að slöngva háðsyrðum yfir á-
horfendurna, heldur er ádeil
an hin þungi undirstraumur.
Hún er miklu fremur fólgin í
atburðarásinni og atvikaröð-
inni. Hún er deigið sem sýrir
brauð gamanseminnar og gef
ur verki hans aukið inntak.
í stuttu máii er efnisþráöur
leikritsins sá, að Síldar-
fabrikkuforstjóri og alþingis-
maður úr Reykjavík er stadd
ur austan við fjall ásamt
konu sinni og dóttur og heims
frægum kjarnorkufræðingi
hjá bónda nokkrum. Þarna
finnur vísindamaðurinn úr-
aníum og nú upp hefst mikið
taugastríð hjá þingmannin-
um að véla kotið undan bónd
anum til þess að geta sjálfur
gert sér mat úr hinum miklu
auðæfum. Meðan í öllu því
stappi stendur, býour frúdn
kjarnorkufiæðingnum stríð-
lega bliðu sína, en hann for-
smáir ástarhót hennar með
öilu, en giljar dótturina. —
Bóndinn kemst á fremsta
hlunn með að láta jörð sína
gegn þvi að þingmaðurinn
Kvenhylli
Guðbjörg og Árni
geri hann að embættismanni
sem þingvcrð. Um síðir kem
nr upp úr durnum, að vísinda
maðurmn er rónaflækmgur
uppalinn á Lindargötunni. —
Þingmaðurinn má kaupa und
ir hann flugfar til Ameríku,
en dóttirin hverfur til nátt-
úrunar til þess að ala barn
sítt hjá Sigmundi bónda. í
lok leiksins opnast augu hefð
arfólksins fyrir fánýti prjáls
ins, og menn ganga út með
þá spurningu, hver verða við
brögðin. Það er með þetta
leikrit Agnars eins og öll góð
verk, að á því skína margir
fletir, og engin leið er að gera
því viðhlítandi skil í stuttum
leikdómi, sem rubbað er upp
kvöldið eftir frumsýningu.
Þetta verk hefir hið sama
megineinkenni og það, sem
ég hefi áður lesið eftir Agnar
að hann er ákaflega sýmbólsk
ur höfundur. Slíkum höfundi
hlýtur oft að verða vandsigld
le’ðin milli þess að skapa heh
steypta, sjálfstæða persónu
og gæta þess þó um leið. að
sú persóna sé sláandi tákn
um það, sem höfundurinn
vill sýna. Persónan getur orð
ið afkáraleg vegna þess að
hún á að vera tákn (sýmból)
um eitthvað, og táknið, sem
höfuudurinn vildi sýna getur
horfið í skugga persónunnar.
Eg myndi segja að í þessu
leikriti hefði Agnari tekizt frá
bærlega vel að skapa heil-
steyptar persónumyndir, sem
iafnframt eru ran.nsæ tákn.
Eina persónan i leiknum, sem
ekki er þetta hvort tveggja
frá hendi Agnars yirðist mér
dóttirin Rigrún. Sem persóna
er hún óraunhæf, en hún er
sýmból (h'öfundarins, m'eira
að segja sýmból óskhyggju
hans.
En nú munu menn spyrja.
Á hvað er höfundurinn að
deila? Hver er hans ósk-
hyggja?
Leikurinn er fyrst og
fremst ádeila á yfirborðs-
prjál nútímans, á lífsstefnu
tildursins, á valdagræðgi og
auðhyggju áhrifamannanna,
á menntunarleysi og slúður
ást borgaraskaparins, á hina
taumiausu tiltrú almennings
á vísindunum. Höfundurinn
kemur víða við og fer á kost
um.
Gegn hinni marglitu hjörð,
sem eru fulltrúar þessara eig
inda stefnir hann íslenzka
bóndanum. Hann er durgsleg
ur, sérvitur og hefir barnslega
virðingu fyrir hyski fínheit-
anna. En hann er sannur í
mannleika sínum. Hann stend
ur föstum fótum á torfunni
sinni, og hann nærist af þjóð
legri erfð.
Milli þesara andstæðna
kastar höfundurinn tákni
sínu um æsku landsms, dótt-
urinni Sigrúnu. Hún er full
af þrám og draumum. Hún
hefir þúsund langanir. Hana
iangar til að gera eitthvað ó-
ven.julegt. en veit ekki, hvað
það er. Hún lætur flekast af
vísindarénanum. Augu henn-
ar opnast. Hún hverfur til
Bóndinn og fjölskylda þingmannsins.
Guðbjörg, Helga, Þorsteinn og Brynjólfur.
.irinfe
„llmurinn
er indæll
og bragðið
eftir þvi
mn-iH
áá
ii d
idrmj
-• l'rJntí
rarilífirú
-'icí mn'
0. Johnson & Kaaber h,f.
I 'Iö
Sf/
Sendisveinn
v-
, , , ■ iiiSiev
oskast fra nœstu manaðamotuvhíuy
nrrps Sz. uíjÍs
Afgreiðsla TÍMANS ^
• u.’ firin
Sími 2323 uiea ,öi
. u ni'gB L
hins óbrotna lífs með bónd-
anum, til að ala þar barn sitt
í þeirri bjargföstu trú, að hún
sé aö gera rétt.
Það er skemmtileg tilvilj-
un, að sama daginn og Hall-
dóri Kiljani eru veitt Nóbels
verðlaunin úti í þeim stóra
heimi, er í litlu leikhúsi
heima á íslandi verið að
frumsýna leikrit eftir ungan
höfund, sem leggur höfuð
áherzlu á varanleik sömu
eiginda í íslenzku þjóðlífi og
Kiljan hefir gert í verkum
sínum. Sigmundur Agnars í
leikritinu er grein á sama
meiði og Ugla í Atómstöð-
inni, Brandur í Sjálfstæðu
fólki, Jón Hreggviðsson, Salka
Valka og Óli í Silfurtúnglinu.
Þetta leikrit Agnars er að
vissu leyíti fa.gnalróður um
óbrotleik hins íslenzka alþýðu
manns, sem stendur djúpum
rótum í hrjúfri náttúru ís-
lands og nærist af þjóðlegri
mennt og kveðskap Snorra.
Sem leikrit er þetta verk
Agnars mjög vel byggt. Hraði
er góður og áhorfandinn er
spenntur til síðustu stundar,
er Karítas hrópar lokaorðin:
— ... .Það er Jörgen Nikulás
Hólm, sem leggur undir sig
heiminn — og finnur úraní-
um, hvar sem hann fer — ís-
landi—Mexíkó—Síam — með
stolnum sýnishornum frá
Kanada í tösku sinni. Jörgen
Nikulás Hólm — PÍ5rifíríó
Rúbínrósa og svo Barbara
Hötton.
Persónur leiksins ‘ er‘u Þor-
leifur alþingismaður ója,fsson.
Hann er maður draún^yndur.
Hann er metnaðargjarn og
fús til auðsins. Jafnframt er
hann haldinn mih.nvfiáttar-
kennd gagnvart flokksforingj
anum Valdimár. Hahn er
þreyttur á amstri Qg' átökum
lífsins, sér að vissu léýÚ'hrá-
skmnaleik þessj én 'skortir þor
til að rísa á mótí. 1 Öári'n er
sér meðvitandi' um veikleika
sinn. Hann hefir aldret getað
orðið fullorðinn, þvi áð hann
hefir aldrei g'etað ýjfiíð á-
kveðna stefnu í lífinú: Hann
lifir að hálfu leyti í draumi
um að hann sé íistámáður,
en skammast sín þó öðrum
þræði fyrú hneigðir sínar í
þá átt-
Þorsteinn Ö. Stephensen
leikur Þorleif með miklum á-
-gætum. Gerfi hans er mjög
gott. Hann túlkar prýðilega
draumllyndi Þorleifs og
þreytu, sömuleiðis mihnimátt
arkennd hans og afbrýði gagn
vart flokksforingj anum. Síöri
fmnst mér túlkun Þorsteins á
ágirnd Þorleifs og valda-
græðgi, ef Ul vúl er það fyrir
þá sök, að mér þykir Þor-
steinn heimspekilegastur
allra íslenzkra leikara.
(Praíuhaldá. SL. BíðikJ