Tíminn - 20.11.1955, Blaðsíða 5

265. blað.
TÍMINN, sunnudaginn 20- nóvember 1955.
5
Frá fundi Framsóknarfélags Reykjavíkur um samvinnumál:
„Heilbrigt samvinnustarf byggist á fullkomnu lýöræði"
Frá aldaöðli hefir mann-]
kynið verið í stöðugri leit að!
bættum lífskjörum. Með auk]
inni reynslu og bekkingu hef|
ir því jafnt og þétt miðað
fram á við. Þróunin hefir ver
ið misjafnlega ör. Náttúru-
hamfarir og styrjaldir hafa
stundum orðið þess valdandi]
að afturför hefir orðið á viss- i
um tímum hjá vissum þjóð-j
um. Stjórnarfar hinna ýmsuj
landa hefir og óneitanlega!
haft mikil áhrif á efnahags-j
þróunina. Einvaldshöfðingj-
ar fyrri tíma, sem höfðu það
sem aðaltakmark að breiða
út ríki sitt í krafti vopna-
valds, undirokuðu margar
þjóðir og komu ekki aðeins í
veg fyrir eðlilega, efnahágs-
lega framför hjá þessum þjóð
um, heldur stuðluðu beinlín-
is að afturför og versnandi
lífskjörum fólksins.
Óþarfi er fyrir okkur ís-
lendinga að líta langt út í
lönd til þess að fá staðfest-
ingu á þessu. Saga okkar ber
hér gleggst vitni. Ef gert yrði
línurit, sem sýndi efnahags-
afokmu þjóðarinnar frá því
landið byggðist, kæmu greinij
lega í ljós hinar stóru sveifl-
ur efnahagslífsins. Og þegar
við færum að leita að orsök-
um fyrir öldudölunum, þá
kemur í ljós, að bar hefir ver
ið að verki stjórnarfarið í
landinu, fyrst og fremst-, drep
sóttir, náttúruhamfarir og
harðindi.
Ef við höfum línuritið í
huga, þá sjáum við, að fyrst
þegar þjóðin fær frelsi sht,
freisi til þess að setja lög,
sem henta ísl. fólki og íslenzk
um staðháttum. frelsi til þess
að stiórna landinu með hags
muni íslendinga fyrir augum.
þvtur efnahagslínan upp á
við. Nýtt framfaratímabil
hefst í sögu okkar.
Það er því fyrst og fremst
frelsið, frelsi sem byggt er á
traustum grunni, frelsi, sem
er undirbyggt með góðri
menntun og góðum skilningi
fólksins á vildi þess að lifa
saman í lýðfrjálsu landi. sem
reynst hefir sterkasta aflið í
því að bæta lífskiör fólksins
og efnahagsafkomu þjóð-
anna.
GrimdvönMr samvinnu-
síctrf.s'ins byg'srist á friáZs?/m
samtökum. Þau eru opi?r fvr
ir a.lla og hver félagsmr/ður
hefír e.itt gtkvæði ov atieins
eití, á sam.a hátt og hver sá.
sem núð hefzr Zös-w.æí'í/m
kosnw.eaaMri og ekki hefir
revst síórb»'ot?p«-iiv við irmds
ins Tös, hefi.r gðejns e’tt a.t-
kvæðf. þevr/r kjósa skal til
AZhi??e-is. Þett.a er hr/ð. s»m
v?‘ð í dr/e Uö'lu.m lvðræð?. Ée
viZ sé.vsiaUlpíra. hevfla á. að
siálfí Zvðræð?‘ssk?nu7ao-ið
eitt sretvr ekkz írvp-et f?/Zi-
ko??iið' Zvðræði í framkvæmd
Þe.frnarnir. hetrae rætt er nm
hióðféZaesZvðræðz, oe féíavs
vienwrnir. heear ræft er v.m
samvznniiféZötr’??., seta bví
aðems trvsst Zvð?'æði í fram
kvæwú. a'X heiv hwr o<r e’??.n
???ynd7' sér hez7brÍ£ða skoð?/??
á mAiefnwn og nevti at-
kvæðísréftar sív? í savnrpemi
v?ð hær skoðnvir. Þar er
vissulesn. off va-nrti á ferff-
um os bá sérstakleva. bee-
ar við ræ.ðnm um staárnméJ.
í?7, os knmineaharáttnrnar.
eúis og þær eru háðar í dag.
Hið mikla áróðursflóð, sem
því ?nzði/r alltoí oft byggzsf
ekkz á sö7??mm staðreynd-
um og sannleiksgilái, heZdur
meira og minnu á Zýðsknmi
steypz'sf yfir fólk?ð eíns og
héilirigning, og það er því
ekkz að ásfæð?tla?/sí/ að fóZk
eigi stu?z:'íim erfitf meö að
TOynda sér heiZbrZgöa sfjórn
TOáZaskoðun,
Sanreiír féZagsa?id?.
Enda þótt samvinnufélög-
in fari ekki varhluta af áróð
ursflóðinu, þá gætir þess ekki
svo míög, þegar um málefni
einstakra samvinnufélaga er
að ræða. Hættan þar er fyrst
og fremst sú, að félagsmenn-
únir verði iéyiirkir á .hj^u íé-
iagslega svið?. Það ér ekki nóg
að.hafa vi&skipti sín við félag
sitt til þess að njóta betri
verzlunarkjara, bví skrifað
stendur: „Maðurinn lifir ekki
á brauði einu saman.“ Félags
mennirnir þurfa að láta fé-
lagsmálastarfið í heild til
sín taka, sækja vel fundi og
beita sér fyrir hverju því
framfaramáli, sem stuðlað
getur að auknum framförum
í bæ eða héraði, bættum
rekstri félagsins og bættum
lífskj örum f élagsmannanna.
Félagsandinn þarf að sveima
yfir vötnunum.
Þeir, sem stofnuðu fyrsta
kaupfélagið í Bretlandi fyrir
lúmri öld síðan, gerðu sér
lullkomna grein fyrir þýð-
ingu þess að fræða félagsfólk
ið um gildi samvinnustarfs-
ins. Frá því fyrsta hafa sam-
vinnufélögin lagt á þetta á-
herzlu og reynslan hefir
sýnt, að á þessu hefir verið
full þörf, ekkert síður nú en
áður. íslenzk samvinnufélög.
hafa frá byrjun lagt mikla á-
herzlu á fræðslustarfið, enda
var fyrsta hlutverk Sam-
bandsins að annast fræðslu-
starf. Geta má þess að á síð-
astl. ári setti Sambandið á
stofn sérstaka deild, Fræðslu j
deild, sem hefir það hlutverkj
að fræða og auka félagslegan
þroska hjá íslenzku samvinnu
fólki.
Samvz?i?iiistarf2ð í dag.
Ég hefi núi rætt nokkuð um
samvinnustarfsemina sem
frjáls samtök er einkennast
af lýðræðislegu stjórnskipu-
lagi og ég hefi emnig bent á
nauðsyn þess, að félagsmenn
kaupfélaganna taki virkan
bátt í félagsstarfinu til bess
að tryggja sjálft lýðræðið í
framkvæmd og um leið gera
íélagssamtökin heilsteypt og
sterk. Ég mun nú ræða nokk
i?ð um sjálft samvinnustarf-
ið cg þá halda mig fyrst og
fremst við starfsemi Sam-
bandsms, eins og hún er í
dag.
Á sama hátt og íélagsmenn
samvinnufélaganna hafa
fundið hag í því að vinna
saman í sérstöku félagi til
þess að leysa viðskiptamál
sín, hafa kaupfélögin einnig
fundið þýðingu þess að vera
í sérstöku sambandi. sem
ieyst gæti á hagkvæman hátt
viðskiptamál félaganna. Hlut
verk Sambandsins er því fyrst
og fremst að vera eins konar
viðskiptamiðstöð fyrir Sam-
bandsfélögin. Þegar ég tala
um viðskiptamiðstöð, þá fel-
ast í því hugtaki að sjálf-
sögðu margar greinar við-

Erlendur Einarsson.
skiptalífsins. Starfsemi Sam
bandsins í dag er æði fjöl-
þætt, en vissulega munu
margar fleiri greinar rúmast
innan Sambandsins, sem hef
ir að baki sér um 30.000 fé-
lagsmenn Sambandsfélag-
anna. Okkur er ekkert óvið-
komandi, og þess vegna mun
um við halda áfram að leita
að nýjum starfsgreinum, sem
aukið geta bjónustu okkar við
félögin eða bætt afkomu sam
vinnufólksins í landinu.
AðaZsfarfseTOi Sa7?zbands-
þáttur í þessari þjónustu, og
þótt hann sé mjög mikilsverð
ur og hafi oft og tíðum orðið
tU þess að stórauka úthlut-
un Sambandsfélaganna á
tekjuafgangi til sinna félags
wanna, þá er samt sem áður
mörg önnur þjónusta mjög
mikilsverð. Eftirlit það, sem
Sambandi'ð hefir með félög-
unum, er ekki sízt mikilsvert.
Mörg félög hafa oft og tíðum
átt, við erfiðleika að stríða og
hefir þá Sambandið veitt
þeim styrk og stuðning, bæð1
beint og óbeint til þess að
komast yfir erfiðleikana. Þá
má einnig minnast á fræðslu
starfið. Raunverulega er Sam
bandið eúis konar samnefn-
ari fyrir félögin og með bess-
ari samvinnu myndast félags
leg heild, traust, örugg og
sterk.
E?- S. í. S. aí/ðhringitr?
Ég get ekki látið hjá líða
að ræða hér nokkuð um Sam
bandið, sem stórt og sterkt
íyrirtæki. Tiðrætt hefir sum
um orðið, bæði í ræðu og riti,
um starf Sambandsins og hjá
sumum skortir þá ekki gagn-
rýni. Hefir þá verið talað um
Sambandið sem auöhring og
jafnvel einokunarfyrirtæki,
sem væri stórhættulegt fyrir
íslenzkt efnahagslíf. Þeir
menn, sem hafa rætt og ritað
í þessum tón, h^fa forðazt að
færa rök fyrir fullyrðingum
sínum. Málflutningur þeirra
virðist fram kominn til þess
S. I. miðvikudag efnd> Framsóknarfélag Reykjavík-
»■ ur til flindar um samvinnumál í Tjarnarkaffz. Fund- ’■
:■ ■“
«■ urinn var fjölmennur og umræður miklar og fjörugar, ’■
;■ og komu fram tilmæli um að framlialdsumræður yrðu "I
aa r ■
N um þetta mál. — Á fundinum flutti Erlendur Einars- ■’
son, forstjóri SÍS, ýtarlegt framsöguerindz, og þirtist ■;
meginmál þess hér og örstuttur útdráttur úr ræðum, í;
I; sem á eftir voru haldnar. !■
I ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■
1 ■
ins ??iá í dag skzpía í ívennt.
f fyrsta lagi innkauu á vör-
?ím fyrzr SambandsféZögzn.
í öðru Zagi sala á iram-
leiðsluvörum, sem Sam-
bandsféZögin fá t>l söluméð-
ferðar. ÞeZta er;/ ívær höf-
uðgreinarnar í rekstrz Sam
bandsi?zs. Auk þessa ?ná svo
neina iðnað og skzparekstur.
Ið?iaðnr SaTOba?zdsi??s hefir
fvöfalda þýð/ngu. í fyrsta
lagi, aS vinna úr aiurðum
iélugsmanna og í öðru Zagi
að framloið’o vörur tU sölit
í búð?i?n félaganna. Skipin
an?zast ilutninga á vörum
að og frá iélögunum. ÖIZ
þessi starisemi, svo og ön7i-
ur sem Sa?nba?zdið hefir rrtéð
hönúum, miðast v?ð það
fyrst og fremst að láta Sam
bandsiélögunum í té sem
bezía þjónnsín og þá að
sjáZfsögðu fyrir sem
?ninnsí gjaZd. Það tryggir
líka réttlæti í viðskiptunum
að tekjuafgangi er úíhZníað
til Samba.n&siélaganna, ef
?/m hagnað er að ræða á
starfseminni.
Það er óþarfi hér að ræða
ýtarlega um það, hve mikils-
verð sú þjónusta er fyrir
Sambandsfélögin, sem Sam-
band'ð lætur í té. Hagkvæmni
í verzluninni er aðeins einn
ag slá ryki í augu fólksins.
Ég ætla ekki hér að ræða frek
ar um ádeilur á Sambandið,
en mig langar að fara nokkr-
um orðum um „auðhringinn“
svonefnda.
Það skal viðurkennt, að
Sambandig er stórt fyrirtæki,
enda ekki óeðlilegt þegar þess
er gætt, að það hefir aö baki
sér 30.000 félagsmenn 56
kaupfélaga. Það skal einnig
viðurkennt, að Sambandið er
fjárhagslega traust fyrirtæki.
Það á skip, það á fasteignir
og verksmiðjur. Þaö á einnig
nokkra sjóði. En á það skal
bent hér, að stofnsjóður Sam
bandsins er eign Sambands-
félaganna og því er ekki rétt
að telja hann með eignum
þess. Fyrst umræðuefnið er
stærð fyrirtækja, þá má geta
þess hér, að til er félag hér,
sem á meirí eignir en Sam-
bandið og hefir það af mörg-
um ekki veriö talið þessu fé-
lagi til hnjóös, að það er vel
stætt.
Vig skulum núi athuga nán
ar starfsemi Sambandsins og
starf þess og hvaða hættur
eru hér á ferðum. Og í þessu
sambandi langar mig að
varpa fram nokkrum spurn-
íngumn,
1. Er það til tjóns fyrir ís-
lenzka neyte?idur, að Sam
ba?/dið er stórt fyrirtækz,
sem getur gert stór og hag
kvæm innkaup fyrzr Sam-
bandsfélög/n?
2. Er það til tjóns fyrir ís-
Zenzka fraTOZeiðendur, að
Sambanólið er stórt *yrh-
tæki, sem hefir geíu tiZ
þess að annast iullkomna
aiurðasölu fyrir sáraZítið
gjaZd og hefir m. a. þrjár
skrifstofur erlend?s til þess
að vinna að söZu íslenxkra
framZeiðsZuvara?
3. Er það íil tjóns fyr?r fóZkið,
sem býr úíi í hinum dreifðu
byggðum lanásins, að Sam
bandið á skip, sem eru tíð-
ir gest?r á smáum jafnt
se??i stórum hóinum víðs
vegar um Zandið?
4. Er það íiZ tjóns fyrir ís-
lenzka iramieiðenáur, ís-
lenzka neyfendur og ís-
Zenzkf ?ðnaðarfóZk, að Sam
bandið rekur stórar verk-
smiðjur á Ak'ureyri, sem
greiða 12 miZlj. kr. í vinnu
laun á ári hverju?
5. Er það yfirZeitt tiZ íjóns
fyrir íslenzkí þjóðfélag, að
íiZ skuZi vera í Zandmu
Stórt, síerkt fyriríæki, sem
hefir að baki sér 30.000 fé-
lagsmenn samvinnuiéiag-
anna, veitir 1000 manns
atvinnu og greið?r árZega
stórar upphæffir í tekjn-
afgang, sem dreifisí tiZ
kavpiélaganna víðs vegar
uto Zandið?
Þið, háttvirtir hlustendur,
svarið þessum spurningum
hver fyrir sig. Ég svara þeim
öllum neitandi, ég svara þeim
með því að segja nei og aftur
nei. Einmitt vegna þess að
Sambandið er stórt fyrirtæki,
getur það veitt betri þjón-
ustu, getur það náð betri á-
rangri, meiri afköstum, sem
koma til góða og stuðla að
hagkvæmari verzlun.
Raunverulegar
Zífskjarabætur.
Það er athyglisvert, að stór
þjóðirnar hafa komizt að
þeirri niðurstöðu, að eina ör-
ugga ráðið tú þess að bæta
raunveruleg lífskjör fólksins,
sé að auka afköstin. Ég nota
orðið afköst hér, enda þótt
nýlega sé búið að finna upp
nýtt íslenzkt orð fyrir þetta
hugtak, þ. e. framleiðni. En
mér fellur ekki alls kostar
við það orð.
Til þess að auka afköstin
þarf bættar aðferð'ir, nýjar
vélar og þvi oft á tíðum auk-
ið fjármagn til þess að standa
j undir upphyggingunni. Hugs
j um okkur bónda, sem vill búa
j góðu búi. Hann kemst að
j beirri niðurstöðu, að búið
burfi fyrst og fremst að
j stækka til þess að afkoman
! verði betri. Hann ræktar land
j ið og til bess þarf hann véla-
. kost. aukið fjármagn. Hann
j barf líka að koma upp hús-
j um og kaupa vélar og tæki
I til bess að afköstm aukist við
j hússtörfin. Allt þetta kostar
fé. Það er hví mjög þvðing-
armikið að samvinnufélögin
s-ffti verið fiárhagsiega sterk.
, Því aðeins geta þau staðið
undir hinum ýmsu framfara-
málum, sem ætíð kalla að.
Aukið fiármagn í hinum um
fangsmikla rekstri Sambands
ins og félaganna er bað. sem
naest.' er aðkallandi í dag.> * /
f sambandi við aukin af-