Tíminn - 01.03.1956, Page 8

8
íslendinga^ættlr
Sjötugur: Þórhallur Helgason
Sjötugur er í dag Þórhallur
Helgason bóndi og trésmiður á
Ormsstöðum í Eiðaþinghá.
Þórhallur er fæddur í Skógar-
gerði í Fellum, sonur hjónanna
Helga Indriðasonar og Ólöfu Helga i
dóttur er bjuggu þar lengi fyrir
og um síðustu aldamót, af alkunn- j
um ættum urn Hérað og Austfirði.!
Segir Benedikt frændi frá Hofteigi
liana svo sem hér fer á eftir:
Helgi í Skógargerði var sonur
Indriða bónda í Seljateigi í Reyð-
arfirði, Ásmundssonar á Borg í
Skriðdal, Indriðasonar þar, Ás-
mundssonar úr Eyjafirði Helgason-
ar. Var Indriði á Borg bróðir Hall-
gríms í Stóra Sandfelli í Skriðdal,
en Ásmundur á Borg var hálf-
bróðir séra Ólaís Indriðasonar á
Kolfreyjustað föður skáldanna
Páls og Jóns. Kona Indriða í Selja-
teigi og móðir Helga í Skógargerði
var Guðlaug Gísladóttir bónda í
Bakkagerði í Keyðarfirði Hinriks-
sonar í Finnstaðaseli í Eyðaþinghá,
Árnasonar á Ketilsstöðum á Völl-
um, Bjarnasonar, Hinrikssonar,
Bjarnasonar prests í Þingmúla og
skálds, Gissurarsonar. En Bjarni
prestur var sonur Guðrúnar dóttur
séra Einars í Eydölum, skálds.
Kona Gísla Hinrikssonar var Jó-
hanna, dóttir Péturs Malmqvist,
beykis, sem var sænskur að ætt-
erni f. í Málmey, en kona hans var
nursk. Kona Helga í Skógargerði,
Ólöf, var dóttir Helga bónda á
Geirólfsstöðum, Hallgrímssonar í
Stóra-Sandfelli og voru þau því að
öðrum og þriðja að frændsemi,
Skógargerðishjón. Móðir Ólafar
var Margrét hin fróða á Geirólfs-
stöðum, Sigurðardóttir bónda á
Mýrum í Skriðdal, sem var einn
merkasti bóndi á Héraði á fyrri-
hluta 19. aldar, Eiríkssonar á Stóra
Steinsvaði, Hallssonar í Njarðvík,
Einarssonar. Hallur I Njarðvík
átti Vilborgu dóttur Eiríks prests
í Þingmúla, Sölvasonar bónda í
Hjarðarhaga, Gunnlaugssonar
prests í Möðrudal Sölvasonar, en
móðir Gunnlaugs prests var Snjó-
fríður Þorláksdóttir, prests í Ey-
dölum ívarssonar, en móðir hans
var Guðný Hallgrímsdóttir frá Eg-
ilsstöðum, Þorsteinssonar. Sölvi í
Hjarðarhaga átti Helgu dóttur séra
Sigfúsar prests Tómassonar í Hof-
teigi, hins kynsæla. Margrét á
Geirólfsstöðum átti og móðurætt
. að rekja til séra Sigfúsar og var
móðurmóðir hennar Margrét á
Kollsstöðum, hálfsystir Hermanns
í Firði, en þau voru börn Jóns
pamfíls f. um 1715, en frá honum
er kominn fjöldi manna, og margt
af því hið gáfaðasta fólk. Að Þór-
halli standa því gamalgrónar Aust-
fjarðaættir, og má' auðveldlega
rekja til Iíofverja hinna fornu.
Þórhallur ólst upp í foreldra-
húsum með systkinum sínum, unz
hann ungur að árum, réðist í að
hefja trésmíðanám. í því augna-
miði sigldi hann til Kaupmanna-
hafnar, og kom sér fyrir á smíða-
verkslæði þar, og kynnti sér jafn-
framt húsagerð eftir föngum. Varð
hann að sjálfsögðu að stunda iðn-
skólanám eftir því sem tími vannst
til frá smíðavinnunni sem var víst
æðiströng, miðað við það sem nú
gerist Þegar náminu lauk kom
Þórhallur heim, og stundaði smíð-
ar um nokkur ár. Þá voru að hefj-
ast tímamót í húsagerð hér á I-Iér-
aðinu og víðar, steinsteypuhús að
ryðja sér til rúms í stað torfbæj-
anna sem þóttu endingarlitlir.
Voru þessi steinsteypuhús með
tróði milli þils og veggja og tré-
skilrúmum. Þótti Þórhallur vel út-
sjónarsamur og liðtækur við smíði
þessara húsa, sem standa enn,
með sömu ummerkjurn. Svo sem
kunnugt er, varð breyting á þess-
ari húsagerð síðar, sem miðaði
einkum að því að minnka elds-
hættu innan frá í íbúðarhúsum.
Á árunum 1913 eða 14, sigldi
Þórhallur til Björgvinjar og kynnti
sér hljóðfærasmíði og orgelvið-
gerðir í tæpt ár. Áður var hann
búinn að læra orgelspil af bókum
einum, án tilsagnar.
Um skeið var Þórhallur smíða-
kennari á Eiðum á síðustu árum
búnaðarskólans, og löngu síðar við
alþýðuskólann. Bústjóri skólabús-
ins fyrir og eft'r að alþýðuskólinn
byrjaði. Á þeini árum kvæntist
hann Sigrúnu Guðlaugsdóttur frá
Fremsta Felli í Köldukinn.
Rekur Indriði Indriðason frá
Fjalli ætt hennar her á eftir lítil-
lega. Guðlaugur var fæddur á
SJOTUGUR:
Helgi E. Thorlacius
Það mun fremur fátítt að gerðar
séu athugasemdir eða reknir fleyg
ar í afmælisgreinar og eftirmæli.
Undirritaður verður að gera slíkt
að' litlu leytí eftir lestur greinar
um þetta efni í Tímanum sl. þriðju
dag, undirrituð Sk. G., því að hér
er rætt um góðan skólabróður og
mikilhæfan þjóðfélagsþegn.
Við Helgi útskrifuðumst frá
Flensborgarskóla vorið 1903 eftir
tveggja vetra nám, ásamt fleiru
góðu námsfólki. Þessi hópur varð
svo sá fyrsti, sem heimsótti skól-
ann eftir 50 ár. Þetta hálfrar aldar
afmæli var vorið 1953 og færðum
við þá skólanum peningagjöf til
þess að gerð væri mynd af Jó-
hannesi Sigfússyni, kennara, sem
var Eyfirðingur eins og Helgi.
í ávarpi til skólans, sem fylgdi
gjöfinni þökkum við stofnuninni
fyrir lagðan grundvöll að lífsham-
ingju. — Þannig orðaði Helgi það.
Skólasystkin hans geta ekki látið
slá striki yfir að hann er Flens-
borgari, hvar sem hann fer og hvar
sem hans er minnzt — um leið
og við teljum hann einn af allra
beztu sonum ættjarðarinnar.
Hann lengi lifi!
Sigurður Jónsson, Stafafelli.
T f MIN N, fimmtudaginn 1. marz 1958
Útgáfa goSra - en lítt seljanlegra -
bókmennta studd af ríkisfé
Norska ríkicJ leggur fram 25.000 kr. í ár
Kaupmannahöfn: Framlag norska ríkisins til útgáfu á
góðum, en lítt seljanlegum bókmenntum, vekur athygli 1
Danmörku. Hér er um að ræða 25000 krónu styrk.
Dánarminning:
Gunnar ingi Sölvason
"Fæddur 9. 9. 1946. Dáinn 23. 2. 1956.
Ógnar harmur yfir dynur,
' enginn skilur lífsins dóm.
- Þú ert horfinn, hjartans vinur,
' horfinn eins og íagurt blóm.
Þegar hjörtun þjást af liarmi,
Þegar augun blinda tár,
minninganna morgunbjarmi
mildar okkar djúpu sár.
Sólargeisli sannur varstu,
‘ svipmót þitt var bjart og hlýtt,
æskufjör og ylinn barstu,
eins og fylgdi sólskin blítt.
Þú ert laus við lífsins þrautir,
leið til þroskans byrjar hér.
Inn á himins bjartar brautir,
bænir okkar fylgja þér.
Þar sem englar ávallt skarta
um þig náðin heldur vörð.
Fyrir lífs þíns fegurð bjarta
flytjum drottni þakkargjörö.
'Kveðjum við þig klökk í sinhij
kæri, góði drengurinn.
Endurfundi í cilífðinni
okkur veiti frelsarinn.
Ó. S.
Frændfólkið.
Heiðarseli á Bárðardalsheiði 1858.
Bjó hann í Haganesi í Mývatns-
sveit og síðar á Fremsta Felli í
Köldukinn. Kona hans og móðir
Sigrúnar var Anna Sigríður Sig-
urðardóttir b. á Bjarnastöðum í
Mývatnssveit, Erlendssonar bónda
þar 1821—52, Sturlusonar á Fljóts
bakka, Jónssonar bónda á Stóru-
völlum í Bárðardal 1762, Sturlu-
sonar. Guðlaugur var Ásmunds-
son Jónssonar. Bjó Ásmundur í
Heiðarseli fyrst en fluttist að Ó-
feigsstöðum í Köldukinn 1861 og
dó þar árið eftir. Kona Ásmúndar
var Guðlaug Guðlaugsdóttir frá
Álftagerði í Mývatnssveit Kolbeins
sonar b. þar, Guðmundssonar b. á
Geirastöðum í sömu sveit Kol-
beinssonar b. þar Guðmundssonar
á Arnarvatni Kolbeinssonar.
Jón, faðir Ásmundar f. 1782, bjó
á Hofsstöðum í Mývatnssveit,
kvæntur Sigríði Þorsteinsdóttur.
og var hdn fyrri kona hans og móð-
ir Ásmundar. Jón var Eiríksson b.
á Geirastöðum Andréssonar bónda
á Ytra Fjalli, Eiríkssonar á
Ytra Fjalli Ilelgasonar bónda
þar Illugasonar prests á Stað í
Kinn Helgasonar. Bróðir Jóns Ei-
ríkssonar afa Guðlaugs, var
Benedikt í Ási í Kelduhverfi,
faðir Kristjáns rithöfundar og
fræðimanns og Sigtryggs á Grund-
arhóli á Fjöllum.
Þórhallur og Sigrún fluttust til
Seyðisfjarðar og stundaði Þórhall-
ur þar trésmíðar nokkurt árabil.
Ekki festu hjónin yndi þar. Þau
þráðu sveitakyrrð og næði. Svo
fátítt sem það er „að snúa aftur“
úr kaupstað og í sveit, þá létu
hjónin það eftir sér og fluttu með
börn sín á litla húsalausa jörð,
Ormsstaði í Eiðaþinghá, er liggur
snertispöl frá Eiöum upp með
Gilsánni. Bráðabirgðaskýli varð að
reisa er sest var þarna að.
Landnámsstarf var hafið og trú-
lega unnið. Allt tók stakkaskiftum,
íbúðarhús bj'ggt, peningshús og
hlöður, allt steinsteypt, túnið slétt
að, og nú síðast raflýst með Gils-
ánni. Á Ormsstöðum er fallegt og
snyrtilegt heimili.
Börn þeirra Þórhalls og Sigrún-
ar eru uppkomin, öll skólagengin
og vel vinnandi: Ólöf, vefnaðar-
kennari, Guðlaugur, trésmiður,
Anna ráðskona í Reykjavík. Ilelga
heima og Ásmundur við búfræði-
nám á Hóluin.
Þórhallur hefir verið orgelleik-
ari í Eiðaþinghá yfir 30 ár, átt sæti
í hreppsnefnd síðan 1931. Auk þess
unnið önnur trúnaðarstörf fyrir
sveitarfélagið.
Einn meðnefndarmaður Þór-
halls hefir nýlega látið þessi orð
falla við þann sem þessar línur
ritar: „Þórhallur Helgason er
traustur maður, prúður og orðvar.
Telur hverskonar málefnum bezt
borgið með samstarfi og sam-
vinnu“.
Undir þetta munu sveitungar
hans taka og senda honum, konu
hans og börnum árnaðaróskir á
þessum tímamótum í æfi hans.
Þ. J. Brv.
Nokkur orð um
vatnsdýrið frá
Holtastöðum
f 42. tbl. Tírnans, þ. á., þar sem
Kristján Eldjárn þjóðminjavörður
hefur greinaflokk sinn „Munir og
minjar“, segir liann frá „Vatns-
dýrinu frá Holtastöðum“ og birtir
mynd af því.
í greininni segir: „Sú munnmæla (
sögn fylgir vatnsdýrinu, að það ,
hafi verið grafið upp úr svoköll-
uðum Gautshaug í Laxárdal.“ Við
þessa umsögn vildi ég mega gera
stutta athugasemd: Á uppvaxtar-
árum mínum í Hvammi í Langa-
dal (en Hvammur er næsti bær
við Holtastaði), heyrði ég oft munn
mælasöguna um uppruna ljónsins
í Holtastaðakirkju, en svo var
kanna þessi jafnan nefnd í Langa-
dal. Eftir sögninni átti ljónið að
hafa fundizt í svokölluðum Strjúgs
haugi í Strjúgsskarði, en það skarð
liggur upp frá bænum á Strjúgs-
stöðum gegnum fjallgarðinn milli
Langadals og Laxárdals. í haug
þessum á Þorbjörn strjúgur að
vera heygður. Sjálfur hef ég oft
komið að liaug þessum og skoð-
að hann allnákvæmlega. Sjást þess
glögg merki enn í dag, að grafið
hefur verið í hauginn áður fyrr,
þótt nú sé gröfin löngu gróin inn-
an. Munnmælasagan kveður svo á
að hver sem reyni að grafa í
hauginn verði frá að hverfa, því
„eldur fari ofan skarð, en sjór
að neðan“. Og svo átti einnig að
hafa farið, er ljónið fannst. Voru
grafarmenn komnir niður á lok
kistu nokkurrar úr járni, er sjón-
hverfingarnar hófust. Á loki kist-
unnar átti ljónið að hafa verið
og höfðu þeir það á brott með
sér. Lenti það síðan í Iíoltastaða
kirkju og átti að hafa verið notað
þar sem skírnarkanna eða þ. 1.,
en sem er frekar ólíklegt. Ljönið
var gefið Forngripasafninu 1880 og
var þar lengi nr. 1854. — í bernsku
heyrði ég, að sá síðasti, sem gert
hefði tilraun til að rjúfa hauginn,
hefði verið Árni nokkur hvítkoll-
ur á Móbergi í Langadal, maður
Ketilríðar Ketilsdóttur (systur
Natans). Átti hann að hafa orðið
fyrir sömu gjörningum og aðrir
haugrofar á undan honum.
Ekki minnist ég þess, að hafa
nokkru sinni heyrt getið um Gauts
haug og furðar mig á því, ef hann
er einhver til, því vafalaust er
hann þá í landareign Gautsdals
í Laxárdal. Þetta misræmi í sögn-
um um uppruna „Vatnsdýrsins úr
Holtastaðakirkju“ skiptir sennilega
ekki miklu máli, því vafalaust
eru báðar uppspuni. En þjóðsögn
er þjóðsögn, og skemmtilegra er
að hafa þá, sem „sannari reynist"!
Að síðustu vil ég þakka Tíman-
um fyrir margar skemmtilegar
nýjungar, þar á meðal þátt þjóð-
minjavarðár. Vafalaust munu marg
ir fagna þeim þætti, eins og öðru,
sem kemur frá þeim mæta manni.
Guðmundur Frímann.
Eru þær reglur um veitingu
fjárins, að það skuli ganga til höf-
unda, er hafa lagt fram mikla
vinnu og unnið merkilegt starf, en
hafa ekki tækifæri til að fá hæfi-
lege laun greidd með útgáfu. Út-
hlutunin á að fara fram undir um-
sjá kirkju- og menntamálaráðu-
neytisins, í samráði við bókmennta
ráð norskra rithöfundafélagsins.
Formaður norska rithöfunda-
sambandsins, Hans Heiberg, hefir
sagt, að hér sé vissulega ekki um
neitt náðarbrauð að ræða, heldur
launauppbót. Menn, sem skrifi fyr-
ir fámennan lesendahóp, geti eigi
að síður lagt fram merkilegan
skerf til bókmenntanna og á það
beri heildinni að líta.
ATHUGASEMD
Að gefnu tilefni skal það tekið
fram, að þegar ég talaði við Ragn-
ar Jóhannesson um breytingu á
nafni leikrits þess, sem Leikfélag
Hafnarfjarðar sýnir um þessar
mundir, hafði hann ekkert við þá
nafnbreytingu aðathuga, fremur en
aðrar breytingar, sem gerðar hafa
verið á þýðingu hans.
Reykjavík, 27. febr. 1955,
Karl Guðmundsson!
Skipadeild SIS
(Framhald af 7. síðu.)
Fáskrúðsfjörður .*. 28
Stöðvarfjörður . .. 11
Breiðdalsvík . .. 11
Djúpivogur . . . 20
Hornafjörður . . . 23
Vestmannaeyjar . . . 22
Þorlákshöfn . . . 23
Keflavík ... 118
Hafnarfjörður . . . 24
Reykjavík ... 122
Gufunes 4
Hvalfjörður ... 65
Samtals: 66 hafnir, 1178 viðkom-
ur.
Erlent yfirlit
(Framhald af 6. síðu.)
erholm nú að stjórnarmyndun og
bendir margt til þess að Fager-
holm verði forsætisráðherra Finn-
lands næstu misserin. Þ. Þ.
Frægar konur
(Framhald af 4. síðu.í
unnu fyrir hrauði sínu á þennan
hátt í lok 19. aldar. Seraphine rétt
dró fram lífið. Dag nokkurn tók
i hún að mála. Höndin, sem til
j þessa hafði aðeins stjórnað gólf-
sópum, stýrði nú penslinum hik-
| laust. Hún málaði blóm og ávexti
ó algerlega óvenjulegan hátt. Liti
sína jilandaði hún eftir einhverri
leyniforskrift, sem hún aldrei lét
af hendi, en sem gaf litum hennar
dýpt og glóð, er enn vekur aðdáun
þeirra, sem heimsækja listasöfn
þau, er nú eiga verk hennar.
Nágrannar liennar, saniþjónar
og húsbændur hæddu haná,
veittu Iienni jafnvel áverka, en
hún læsti sig inni í herbergi
sínu og málaði. Sá dagur kom,
að hún gat ekki gert annað en
mála, hvað sem á gekk. Þýzkur
listdómari, Wilhelm Uhde, upp-
götvaði hana, veitti henni smá-
vegis aðstoð og gaf henni mynd-
ir. Þessi bljúga, gamla kona —
hún var þá orðin aldurhnigin —
reyndi af ofsafengnu kappi að
yfirstíga fáfræðina, er háði Iista-
þroska hennar, en svo fór, að
andlegt þrek liennar þvarr og
hún varð geðsjúk. Þá var henni
konúð á hæli og þar dó hún árið
1934, blásnauð og gleymd. f dag
eru listasöfn heimsins stolt, er
þau ná í málverk með höfundar-
nafninu „Seraphine de Senlis“.
Hjartkær eiginmaður minn,
J. Bjarni Pétursson,
andaðist 28. þ. m. að heimili sínu, Vesturgötu 46 A.
Ingibjörg Steingrímsdóttir.
rt'3 ■