Tíminn - 11.09.1956, Síða 5

T f MIN N, þriðjudaginn 11. september 1956.
Líney Jóhannesdóttir
nusmoðir
„Á að lögfesta réttindi og skyld
ur starfsstúlkna á heimilum?“
heitir grein, er ég las fyrir
nokkru í Tímanum. (Sigríður
Thorlacius) skrifar greinina og
vakti hún eftirtekt mína.
Ef einhver segði við mig „ég
er bara húsmóðir“ svaraði ég hik
laust „ég líka“. Mér myndi ekki
. renna í skap við þetta orð „bara“,
heldur færi ég fremur að hugsa
um, hver væri orsökin, að greini-
leg minnimáttarkend felst í því.
Hversvegna berum við ekki höf-
uðin hátt yfir því, allar sem ein,
að vera húsmæður? Því erum við
ekki allar jafn ánægðar yfir stöðu
okkar innan þjóðfélagsins og hvers
vegna fyrirfinnast jafnvel konur,
sem húsmæðrastarfið hefur orðið
að ævilöngum f jötrum?
Húsmæðrastarfið er þó eitt af
þýðingarmeiri störfum þjóðfélags
ins einkum þó, þar sem það er
tvíþætt og barnaumsjá og upp-
eldi hinn veigameiri þáttur þess.
Dæmi uin unga stúlku.
En tökum dæmi af ungri stúlku,
úeina úr hópi þess fjölda, sem sett
hefir verið til mennta, vegna
góðra hæfileika og löngunar til
lærdóms. Að loknu stúdentsprófi
-ætlar hún sér í framhaldsnám. En
hún trúlofast og giftist. Raunveru-
lega á hún að halda námi sínu á-
fram í það minnsta virðist hún
hafa allan rétt til þess, þrátt íyrir
2-giftinguna og ef sterkur áhugi og
barnaheimili. Skoðanir eru misjafn
ar um það hvort þau séu lausnin á
því vandamáli kvenna, að þær geti
stundað vinnu utan heimilis. Hin
ar merkustu rannsóknir hafa ver-
ið gerðar um það, hver séu áhrif
barnaheimila á sálarlíf barna al-
mennt. Þau eru þó talin nauðsyn-
leg og fer fjölgandi. Bendir það til
þess að þau séu ekki álitin skað-
skemmandi, svo framarlega sem
börnin fá að njóta móður sinnar
eða foreldra.
Hér á landi eru barnaheimilin
tæplega fleiri en það, að þau geti
uppfyllt brýna nauðsyn einstakra
mæðra, er vinna utan heimilis all
an daginn til að sjá sér og börnum
sínum farborða. Sama stað verða
börnin að liafá, einstæðar mæður
hafa því skýlausan rétt að þeim.
Eg vil gjarnán skjóta því hér inn,
að leikskólar, leikvellir, dag- og
æskulýðsheimili eru þær stofnan-
ir, sem allar konur ættu að liafa
áhuga á. Að börn innan skóla-
skyldualdurs dvelji á leikskóla
hluta úr degi, er ekki eingöngu
hjálp til húsmæðra, heldur mikið
uppeldisatriði. Börn fá þar tæki-
færi til samleiks undir stjórn sér-
menntaðs fólks, það veitir holdur
ekki af, að einhverjar aðrar stofn-
anir en skólarnir dragi úr ískyggi
legum leik ungra barna á götunni
og beini starfslöngun þeirra eldri
inn á réttar brautir. Leikvellir bæj
arins eru fáir •fullkomnir og þær
kröfur, að gæzlukonur séu á hverj
um leikvelli, ásamt leiktækjum eru
f járhagslegir möguleikar eru fyrir háværar. Þeir leikvellir eru til, þar
hendi ættu ekki að vera neinar sem konur telja ungum börnum sín
liiudranir.
En svo kemur barn. Lítið barn
um meiri hættu búna en á götunni.
Algengt er, að konur þjóti glugga
er eúginn venjulegur hlutur á heim . úr glugga á heimilinu á fárra mín-
.. ilinu. Me'ð ást og gleði gefur hún j útna fresti til að gæta óvita sinna,
sigí áð barni sínu sem og allar j slegnar angist, ef bíll hemlar
aðrar konur. Iíið nýja líf gefur snögglega, barnagrátur heyrist eða
mikla hamingju, starfið verður annað, er bent gæti tii, að slys
margfallt þýðingarmeira og fjöl-; hefði orðið. Þetta er talsvert sjit
þættasa fyrir hina ungu. móður og á taugurn -mæðranna
-í bilí uppfvllir það kröfiir hennar
Það kpnia fleiri börn. Framlialds-
’nám og aðrir æskudraumar kon-
iiunpar .falla meir og meir í skugg
Erfitt, að stárfa utan lieimilis.
Allur sá fjöldi kvénrla, sem eiga
áhugamál og vildu vinna að þeim,
2ann. Þar. sem nokkur börn eru, | eða liafa sérmenntun, en geta á
'er nóg að starfa, þau þurfa sitt mjög takmarkaðan liátt notfært sér
~og heimilið, þárf sína vinnu. Móðir
:in, sem éin sér um þessi margvís
^legu störf ásamt öllu því auka-
■ erfiði, sem á hana leggst, svo sem
veikindi og annað ófyrirsjáanlegt.
,JHún gefur þrek sitt af óeigingirni
og veit oft ekki af því,hve fljótt hún
hana, eiga fullan rétt á að starfs-
kraftar þeirra nýtist sem bezt.
Hjúkrunarkonur standa uppi ráð
þrota, er þær giftast, eignast heim
ili og börn. Vilji þær vinna áfram
í starfi sínu á sama hátt og áður,
er það næstum útilokað, nema
síitnar. Þetta á við um flestar mæð j börn þeirra hafi samastað og hjálp
ur. En.bÖrnin stækka og hverfa að , sé við heimilisverk að einhverju
_ ’ . . í ru _ or /*•11. i_ _
. héiman, hún sjálf er orðin þreytt
stúndum vönsvikin og varla ham-
ingjusöm.
Þegar börnin eru uppkomln.
. Nú fær lnin tíma til eigin um-
ráða. En þá skapast tóm. Hún getur
ekki hafið nám að nýju, vantar
þrek og er óvön orðin að einbeita
huganum að slíku; störf utan heim
ilis henta henni ekki eða hún hef
ir ekki löngun til þeirra eða bein-
línis fær þau ekki sakir aldurs.
Raunverulega finnst þessari konu,
áð hún hafi lokið starfi sínu, að
líkindum svarar hún gleðisnautt,
ef að er spurt, ég er „bara“ hús-
móðir. Er rétt og eðlilegt, að svona
fari?
Konan hættir námi sínu, þó hún
hafi bæði háefileika og þroska til
þess starfs, er hún hyggst mennta
sig til. Hún er fullkomlega fær um
ao gegna móðurskyldum sínum
jafnframt slarfi utan heimilis.Hús-
: störfin sjálf og vinna, sem heim-
ilinu fylgir, hefur fjötrað hana.
Engin var til að taka af henni
þessi störf ,engin skipulögð hjálp
er. til, þannig að lconunni sé gert
fært að fullnýta krafta sína og
liæfileika þjóðfélagsins til enn
meira gagns.
Sétjúm svo, að konunni hefði
, tekizt að Ijúka námi og hún hafi
ætlað, hvað sem það kostaði, að fá
sitt starf lutan heimilis, en jafn-
framt stunda heimilisstörfin og
annast börn sín. Er þesát nokkur
kostur, nema eitthvað sé vanrækt
og heilsu konunnar ofboðið?
Barnaheimili.
Þjóðfélagið hefir lagt okkur til
Í:
leyti. Starfið er það erfitt, að það
er hverri konu ofvaxið að gegna
því ásamt móðurskyldum og hús-
verkum. Þjóðfélagið kallar mjög á
vinnuafl þessara kvenna og hefir
skortur á hjúkrunarkonum verið
mikið vandamáí.
Listakonur eiga í erfiðleikum.
Það mun ekki vera létt að afreka
miklu á því sviði fyrir konur með
mörg börn og heimilisverk að auki.
Ef konan á einskis annars úrkosta
vcrður dýrmætur nætursvein o.ft
að víkja fyrir hini sterku listsköp-
unarþörf. Sá skeríur, er þessar
konur leggja til menningar þjóðar
'orrar, er það mikill, að þjóðfélag-
ið' mætti gjarnan meta hann meira
en gert hefir verið í því fjárfram-
iagi,: er. veitt. er listamönnum al-
mennt.
Húsmæður í sveit sinna störfum
sem vegna allra aðstæðna kref,jast
bæði mikils dugnaðar og hagsýni.
Hafi þær þrá eða menntun til ann
arra starfa, verður oftast allt að
víkja vegna þrotlausrar vinnu. —
Skáldkonur, sem sveitir landsins
hafa alið, ger'ðu Ijóð sín og sögur
meðan þær unnu önnur störf, svo
mun enn vera. Hvenær hafa þíer,
fremur en bændur þeirra, fundið
sér tíma til að krota niður á blað,
nema þegar húmið lagðist nð og
þreyttir limir þörfnuðust hvíldar.
Misjöfn uppeldisáhrif.
Uppeldisáhrif sveita- og bæjar-
barna eru jafn ólík og borgin er
sveitinni. Bæjarfélögin hafa búið
þöi;nu.iþ sínjum skóla af, fullkonm-
ustu gerð, og, þannig a'ð.-áhrif
þeirra séu þætfind,i. .,Sveitab,örnÍn
hafa ekki öll slífea skóla, en hið
holla umhverfi og fjölþætt störf
gera uppeldi þeirra léttara en bæj
arbarna. Borgarkonan reynir að fá
barni sínu þetta umhverfi yfir sum
artímann, eykur það mjög á vinnu
sveitakvenna.
*
Lítum á húsmæðrastarfið i.héild
án tillits til, hvort húsmóðirin er
ein þeirra kvenna, er ég á'öur hefi
nefnt, eða hvort hún er úr þeim
hópi, sem telur það starf vera köll
un sína og hefir aldrei haft bak-
þanka um neitt annað starf, eða
hvort hún er húsmóðir á sveita-
heimili. Starfið er oft svo um-
fangsmikið að ofraun er einni
konu að anna því. Án efa er það
bót, að konur fái einhverja mennt-
un í heimilisstjórn. Skipulagning í
starfi er nauðsynleg og getur éinn
ig átt við í heimilisstörfum. Með-
ferð ungbarna, matargerð o. fl.
ættu allar konur að kunna eitthvað
til.
Mikil húsmóðir er heldur ekki
alltaf góð móðir, heimilin geta ver
ið þvegin, skúruð og bónuð, en
börnin vanrækt. Þó ekki sjáist göt
né blettir á flíkum þeirra. Mann-
gildi húsmæðra er jafn mismun-
andi og annarra manna, hvort vel
er starfað fer eftir kostum þeirra,
er verkið leysir af hendi, þótt mik-
ið megi læra.
Fordæmi sænskra kvenna.
Hvað er hægt að gera til að
létta ofþjökuðum húsmæðrum
starf þeirra, hjálpa í veikindatil-
fellum eða útvega heimilishjálp við
dauða móður, gera konum fært að
stunda fyrri störf eða gera þeim yf-
irleitt fært að stunda þau störf,
sem þrá þeirra, menntun og
þroski leyfir og ryðja þar með úr
vegi þessu orði „ég er bara hús-
móðir“ í eitt skipti fyrir öll. Utan
íslands, í Svíþjóð, þar sem ég
þekki bezt til, veit ég, að til er
fjöldi húsmæðra, er áður höföv
stærri heifnili, ,en með fækkun fjöl
skyldu hafa heimilin dregizt sam-
an, fá þessar húsmæður þannig
tíma afgangs. F'lestar þessar kon-
ur eru á miðjum aldri, vel vinnu-
færar, og ákiósanleg heimilishjálp
í hvívetna. Vinnuafl þessara
kvenna hefi rnú verið skipulagt.
Þær ganga undir próf eða fá
nokkra mánaða „skólagöngu", fá
sín skírteini. Taka þær sí'ðan að
sér vinnu á öðrum heimilum eftir
því sem þörf krefur. Þessar kon-
ur njóta mikillar virðingar og eru
lofaðar mjög, þykja þær bera af
allri annarri húshjálp. Þannig hafá
þessar húsmæður komið öðrum til
hjálpar, kennt þeim, sem illa
kunnu, bjargað fjölda kvenna frá
að hætta störfum utan heimilis,
fækka þeim börnum, sem kölluð
eru lyklabörn eða jafnvel komið í
móður stað í sumum tilfellum. All
ar þær konur, sem fengið hafa
slíka hjálp, en áður sátu með þnýp
in höfuð og sögðu ég er bara hús-
móðir, hafa fengið dýrmætt tæki-
færi á að rétta úr sér og svala þrá
sinni til mennta og til annarra
starfá eðá listiðkana.
Ef til vill gætum við tekið Sví-
ana okkur til fyrirmyndar, því á-
reiðanlega er til fjöldi húsmæðra
hér á landi með fulla starfskrafta,
en lítil heimili sem vildu í senn
gera öðrum gagn og veita hjálp og
vinna um leið fyrir kaupi sínu. Sá
hópur kvenna, sem fyrr á árum
vistréði sig, er að mestu horfinn.
Hann hefir horfið til annarra
starfa, sumar til framleiðslustarfa
landsmanna, og með breyttum við
horfum hafa skapazt fjölda mörg
störf, sem ungar stúlkur kjósa
fremur en vistir á misjöfnum
heimilum við misjöfn kjör. Þó leik
ur enginn vafi á, að til eru stúlk-
ur, sem tækju hússtörf fram yíir
alla aðra vinnu, því eins og bent
var á í greininni „Á að lögfesta
réttindi og skyldur starfsstúlkna á
heimilum" eru verksmiðjustörf og
önnur slík störf tilbreytingarlítil
og alls ekki jafn ákjósanleg fyrir
fjölda af þeim stúlkum. Hvernig á
að fá þessar stúlkur til þess að
gefa sig að hússtörfum, ef þær
kjósa ,þau fremur. en þnnur. störf?
;Fyrst ogj fr,eþis]t með,,þyí að lög-
festa réttindi þeirra og einnig
r r
IsSendingar náðu ágætum árangri á Olymp-
íuméíinu, en lcomiist samt ekki I úrslit
Undanrásum á Olýmpíuskákmót-
inu í Moskvu er nú að mestu lok-
ið, nokkra'r biðskákir eru óút-
kljáðar enn, svo endanleg úrslit
í þriðja riðli — þar sem ísland
teflir — er því ekki fyrir hendi.
Samkvæmt skeyti frá Guðmundi
Arnlaugssyni munu íslendingar
ekki komast í aðalúrslit — einkum
vegna þess, að Englendingar sigr
uðu Argentínumenn óvænt í næst
síðustu umferð og komust við það
í þriðja sæti.
íslendingar telfdu við Argen-
tínumenn í síðustu umferð, og þá
sigraði Friðrik Ólafsson hinn
heimsfræga stórmeistara, Najdorf,
en Freysteinn Þorbergsson gerði
jafntefli við næst yngsta stórmeist
ara í heimi, Panno. Ilinar tvær
skákirnar fóru í bið. Friðrik og
Freysteinn léku hvítú. Eru það
einu þiðskákirnar, sem íslendingar
eiga eftir., en öðrum biðskákum
er lokið og fói'u þanriig, að Friðrik
sigraði finnska meistarann Ojanen,
Baldur Möller og Freysteinn gerðu
jafntefli við Englendingana Wade
og Millner-Barry, og Arinbjörn
Guðmundsson vann sína skák frá
umferðinni við fra.
íslendingar hafa því lokið við 30
skákir af 32 og hlotið 20 vinninga
eða 06% rúm, sem er mjög góður
árangur. Að það nægir elcki tiþað
komast í aðalúrslit sýnir bezt hve
þriðji riðillinn hefir verið skipað
ur ójöfnum þjóðum. Sennilegt er,
að Argentínumenn, Vcstur-Þjóð’-
verjar og Englendingar hafi kom-
izt í aðalúrslit, þótt um það sé
ekki endanlega vitað, er. þetta er
skrifað.
Úrslit í einstökum umferðum.
í einstökum umferðum urðu úr
slit hjá íslandi þessi. í fyrstu um
ferð vár Indland sigrað með 3-1.
Friðrik og Baldur unnu sínar skák
ir, en Ingi og Freysteinn gerðu
jafntefli. í annarri umferð sigraði
ísland Luxemburg með 4-0.
Friðrik, Ingi, Baldur og Sigur-
geir Gíslason telfdu þá fyrir okkar
hönd. í þriðju umferð vann ísland
írland með 4-0 og þ.á tefldu Frið
rik, Ingi, Baldur og'Ariribjörn. f
fjórðu umferð var jafntefli við
Vestur-Þjóðverja. Friðrik og Bald
ur gerðu jafntefli, Trigi' vann og
Freysteinn tapaði. í fimmtu um-
ferð tapaði ísland fyrir Chile með
1-3 og er það eina tapið, sém vit
að er um. Ingi vann þá, en Frið
rik, Baldur og Arinbjörn töpuðu.
í sjöttu umferð vann ísland Finn-
land með 2% gegn V/g.. Fr.iðrik og
Freysteinn unnu, Ingi, tapaði .og
Sigurgeir gerði jafntefli. f sjö-
undu umferð varð- jafntefli við
England. Friðrik, Ingi, Baldur og
Freysteinn gerðu allir' jafritefli.
Um áttundu umferð Var.getið fyrst
í þessari grein.
Árangur einstakra keppenda er
þannig. Friðrik tefldi átta skákir
— vann fimm gerði tVÖ jafntefli
og tapaði einni. Ingi fefldi einnig
átta skákir, en ek’kí éf vitað um
úrslit í einni, gegn Argentínu. Ingi
vann fjórar skákir, gerði tvö íafn
tefli og tapaði einrií. Báldur lefldi
sex skákir, vann þrjár gerði‘ tvö
jafntefli og tapaði einni. Frey-
steinn tefldi fimrri skákir, vann
eina, gerði þrjú jaíntefli og
tapaði einni. Sigurgeir
tefldi þrjár skákir, éiri er enn' í
biði,' en Sigurgeir varin og'y^etði
jafntefli í hinum tveimur. 'AHn-
björri tefldi tvær slcákír, fáþáði
og vann, Nánar verður Skýrit frá
mótinu, þegar nánari úrslit' háfa
borizt.
skyldur. Stúlkurnar eru misjafn-
lega verki farnar og hafa stundum
litla þekkingu á því, sem að heim-
ilishaldi lítur, þær. þurfa því ekki
síður kennslú en húsmæðurnar
sænsku. Sín réttindi eiga þær aftur
á móti að hafa og fulla virðingu.
Sú lítilsvirðing, sém hjálpar-
stúlkum á heimilum var sýnd, í það
minnsta áð'ur fyrr, var að -nokkru
leyti eldri húsmæðrum að kenna,
nokkru leyti þeim sjálfum og síð
ast en ekki sízt réttindaleysi
þeirra. Starfstúlkur, sem vistréðu
sig, höfðu engin •skírteini, varla
meðmæli, 'varð' hópurinn oft svo
mislitur, að úrvalsstúlkur urðu að
líða undir því óorði, er stéttarsyst
ur þeira komu á stéttina í heild.
Eldri húsmæður notuðu sér rétt
indaleysi þéirra oft miskunnar-
laust. Starfstíminn var langur, fór
það eingöngu eftir manngildi hús
bænda, hvort hjálparstúlkan hafði
mannsæmandi aðbúð eða var metin
ao verðleikum. Sú lítilsvirðing,
sem stéttinni var sýnd í heild, er
nú að mestu horfin, enda er sá
hópur, sem til.er, mj.ög umsetinn.
Én ef enn skyldi eima eftir af
þeirrí skoðun, að vinnukonustarf
ið sé ekki jafn gott illa launaðri
verksmiðjuvinnu, þá ætti slíkt að
hverfa, eftir að lög og réttindi
starfsstúlkna á heimilum hefir ver
ið lögfest. Ég hef þá skoðun, að
konur verði fyrst og fremst sjálf
ar að leysa þessi viðfangsefni sín.
Réttur konunnar er að fá að starfa
að þeim verkefnum sem hún hefir
menntun og hæfileika til, og þjóð
félagsiris er að stuðla að því að
kraftar hennar njóti sín sem bezt.
Starf konu er tvíþætt. Árekstrar
um störf manns og konu eiga ekki
að vera til, þau hafa bæði sama
réttinn til vinnu og ættu að geta
gengið hönd í hönd að sama marki
— virina fyrir land og þjóð.
Líney Jóhannesdóttir.
Ný hefti í ritsafnimr
♦ rfo* r.ir.,4 -riJV
um íslenzk.dýr ■•
Ap vtrrH nv =
Að því er dönsk blöð hítfffia, 6í‘u
nýlega komin út tvö heftl af' hinu
mikla safnverki Tho 'Zóólogý öf
Iceland. Fjalla þessi hefti urii vesp
ur og blóðsugur. BÖrgd Peterson
hefir fjallað um vespurnar ’og
rannsakað nær cvö hriridruð •fslenzk
ar vesputegundir, og' Norðmaður-
inn Aug. Brinkrnann lýsir í ihefti
sínu þrjátíu og íjót’um • tegúndœn
af íslenzkum blóðsugum, én þ'að
eru snýkjudýr, sem; einkum finn-
ast á fuglum og íiskum. ,. : r,
Útgáfa þessa miklá,.verks var
hafin 1937, og eru.nú komin út
um 50 hefti, en það lriun yera ná-
lega helmingur verksins. Á þessu
ári er verið að búá .íil prentunar
hefti um íslenzkar bjöllur og fiðr-
ildi, eri menn gera ráð fyrir, að
verkinu öllu verði. lokið um 1970.
Hliðstætt þessu verki er • The
Botany of Ieeland, ritsafn um ís-
lenzka jurtaríkið, en því myn vera
komið nokkru lengra.áleiðis. ...t
------------------------------1-
Staugarveiði i Ölf usá
var mjög léleg
í ii) »>:T . ; r*rt
Frá frétta,ritará ' Timians: á
Selfossi.
Laxveiðinni er nú að verða lok
ið hér í Ölfusá. Netaveiðin er hae.tt
fyrir nokkrum dögum, Varð hún
sæmileg, þótt treg vaári fraiþan af,
1 en stangarveiðin héfir verið pijög
léleg. Mun það stafa af því, hve
' áin hefir verið vatnsiífil í gumar,
I en hún hefir verið pijög tær. Éinn
og einn maður reynir þó með
stöng enn. :
Reri á trillu í einn rnámi^
— fékk 12 þús. kr. fyrir
vikií
Húsavík í gær: Eirin-maður heð-
an úr bæ reri héðan á lítilli tíillu
í ágústmánuði. Hann fékk 14 þús.
krónur brúttó fyrir aflarin. én
reksturskostnaður riain aðeins 2
þús. kr. Þannig hefir hann haft
12 þús. kr. fyrir viririu' Óíriá 'og
verður það að teljast mjög gott,
svo að ekki sé nleira sagt. : :
* . 'ii"
i