Tíminn - 11.09.1956, Side 7

r í MIN N, þriðjudaginn 11. september 1956.
á utanríkisstefnu Dana tímabær?
Erik Eriksen,
fyrrv. forsaeHsráSherra:
„Við verðum að !sga
stefnu okkar eftir
«
Svör fjögurra þekktra Ðrjia við speniingum blaðsins In-
formation nm skoSjsi þeirra á breyttri stefno Sovétríkj-
anna og livaða álirif ,að þeirra áliti, luin haf i á afstöðo Dana
Fyrsta spurning:
Hvaða atriði í stefnu Sovétríkj-
anna eftir dauða Stalins álítið þér
mikilvægust?
í fyrsta lagi, að dauði Stalins —
að því er við getum um dæmt —
leiddi til fráhvarfs frá algeru ein-
veldi til stjórnar margra manna —
að vísu mjög lítils hóps manna, en
þó þannig, að það er samvirkur
hópur en ekki einn maður og duttl
ungar hans, sem marka stefnuna.
Það er að sjálfsögðu stórt skref
frá þessu stjórnarformi til iýðræð-
islegra stjórnarhátta. .. .Samt sem
áður má vel svo fara — ef fram-
hald verður á þessu — það veit
maður auðvitað ekki lieldur — að
hér sé um mjög mikilvægt atriði
að ræða.
I öðru lagi virðist sem hinir
nýju valdhafar geri sér ljóst, að
tillitssöm hreinskilni er nauðsyn-
leg, ef þjóðfélög með mismunandi
stjórnarhætti eigá að geta lifað
friðsamlega saman hiið við hlið.
Kin algera mnilókun cr rnjög
óheppileg og hættuleg.
Það er því áhægjuéfni, að Rúss-
ar skuli hafa opnað dyrnar í háifa
gátt.
Ég veit að vísu, að öll þessi
óljósu merki um skilningsríkari og
vingjarnlegri afstöðu af Rússa
liálfu til vesturlanda og allt það,
sem í heild sinni á sér stað þar
eýstra um þessar mundir, má túlká
mjög á annan veg, en eins og ég
hefi áður sagt: Ég álít það of
þröngt sjónarmið, ef maður skoðar
hin breyttu viðhorf í Rússlandi
eingöngu sem breytingu á íaktiskri
aðferð. Þeir, sem vel þekkja íil í
Rússlandi, leggja áherzlu á þær
gífurlegu efnahagslegu framfarir,
sem orðið hafa í landinu. Grund-
völlur hefir verið lagður að
óhemju iðníramieiðslu. Lögreglu-
riki Stalins gerði einstaklinginn
ómyndugan, íærði vinnuaflið íil
eins og bezt hentaði, kæfði alla
gagnrýni gegn stjórnarstefnu, sem
hélt lífskjörum fólksins niðri íil
þess að auka hraðann á iðnbylting-
unni.
Fyrir mínum sjónum má sjá
merki þess, að Sovétrikin séu að
komast á nýtt stig í þróun sinm.
Ef til vill erum við nú um það bil
áð sjá rætast það, sem við höfum
aldrei efast um: Unnt er að undir-
oka þióð um tíma, en ekki iil iang-
frama. Sovétborgarinn mun ekki x
fyrirsjáanlegri framtíð öðlast það
frelsi, sem okkur finnst svo sjálf-
sagt, en þó er s'ennilegt, að verstu
böndin verói iosuð.
2. spurrsiiíg:
Álítið þér, að mat y'Öar á stjórn-
arstefnu Sovétríkjanna á þessu
tímabili leiði af sér að endurskoða
beri stefnu Danmerkur í utanríkis-
og landvarnamálum, eða að
minnsta kosti feli í sér möguleika,
sem skapi nýjar íorsendur íyrir
umræðum u.n slíka endurskoðun?
Svar mitt felsí að nokkru í því,
sem ég hefi þegar sagt, því að
lxafi ég rélt fyrir mcr í hugleið-
ingum mínum, þá stöndum við
andspænis nauðsyn þess, að taka
til endurskoðunar viðhorfin í al-,
þjóðamálum yfh’leitt. hitt væri of
þröngt viðhorf, að athuga einungis
aðstöðu Danmerkur í þessu sam-
bandi. Það, sem skiptir auðvitað
máli hér, er, hvað hinn vestræni
heimur í heild tekur sér fyrir hend
ur, til þess, í bágu sameiginlegra
hagsmuna, að íryggja heimsfrið-
inn. Mér virðist það langsennileg-
ast, að kalda stríðið muni skipta
um ham á næstu árum. Vera má,
að baráttan um hernaðarleg heims
yfirráð þoki um set á sinn hátt
fyrir litlu miskunnarlausari bai’-
áttu um efnahagsleg heimsyfirráð.
Það er hættulegt, að halda stöðugt
á lofti hugmyndinni um Rússland
sem land á lágu stigi efnahagslega
og tæknilega. Að ég nefni þetta
er vegna þess, að nauðsynin á end
urskoðun kynni að verða þröngvað
upp á okkur seint og um síðir.
Atlantshafsbandalagði hefir hingað
til litið á það sem höfuðviðfangs-
efni að vinna að hcrnaðarlegum
vörnum hins vestræna heims.
Ég skal að vísu ekki gera lítið
úr mikilvægi bessa------—ég tel
auk heldur, að það hafi átt sinn
drjúga þátt í að varðveita íriðinn.
Samt sem áður tel ég það senni-
legt, að skipta verði um megin-
áherzlu innan samtakanna :<rá her-
vörnum iil stjórnmála. AO sjálf-
sögðu álít ég ekki, að þessi íy2-stu
óljósu merki um skilningsríkarj af-
stöðu Rússa réttlæti, að Danmörk
segi sig nú þegar úr Atlantshafs-
bandalaginu eða íaki önnur álíka
róttæk skref.
3. spurning:
Er skoðun yðar breytt frá því,
sem var um þa'ð bil, er Danmörk
gekk í Atlantshafsbandalagið?
Það leiðir af íramansögðu, að
ég hefi stöðugt það meginsjónar-
mið, að okkur beri að gera það,
sem bezt er. til þess íallið, að Dan-
mörk varðveiti sjálfstæði sitt. Þátt-
taka í samstarfi vestrænna ríkja
er það, sem í dag veitir okkur
mest öryggi, en það merkir auð-
vitað ekki, að við á vesturlöndum
og þá einnig í Danmörku, látum
undir höfuð leggjast að laga stefnu
okkar í utanríkis- og varnarmálum
eftir þeim breytingum, sem verða
á vettvangi alþjóðlegra stjórnmála.
Fyrir nokkrum vikunx scndi danska blaðið „Infoj'maíion" all-
ínörguin kunnum dönskum rr.önnum þrjár spurningar varðandi
álit þeh’ra á breyttri stefnu Rússa í utanríkismálum og hugsan-
lega breytingu á utanríkisstefnu Danmerkur í því sambandi. Var
þetta af blaðsins hálfu m. a. gert með tílliti til þess, að innan
skamms eiga að fara fram í Fólksþinginu danska umræður um
utanríkismál. Svör við þessum spurningum hefir blaðið svo
veri'ð að birta smátt og smátt imdanfario.
Mál þessi hafa, sem kunnugt er, verið mjög á dagskrá hér
heima. Blaðið taídi því rétt, að gefa lesendum sínum kost á, að
kynnast málfiutningi og skoðunum þessara manna. Það hefð.í
orðið oflangt að birta orðréttar þýðingar á öllum greinunum,
enda svipuð sjónarmið endurtekin í mörgum þeirra. Hér birtast
í heild þýðingar á svörum þriggja, er svöruðu: Eriks Erikscn,
fyrrv. forsætisráðherra Ðana, Bertels Ðahlgaard, xólksþingsinað-
ur og Stender-Petersen, prófessors í Árósum. Loks er svo yfir-
litsgrein ritstjórans Eriks Seidenfaden. Gerir hann þar á glögg-
an hátt grein fyrir ineginniðurstöðum af uinræðum þessum og
er sú grein ekki sízt athyglisverð. Er svo ekki þörf á frekari
skýringum, en bent skal á, að spurningarnar eru í fyrstu grein-
inni og ekki endurteknar aftur.
Erik Seidenfaden,
ritstjóri information:
„Stefna og staríshættlr
Ailantshafsbandalags^
ins geta ekki haldizt
óbreytt“
vopnum. Því beri að auka hlutfalls . varnarbandalag gegn meintri stór-
legan efnahagslegan mátt Sovét- ■ árás af hálfu Sovétríkjanna, hefir
ríkjanna, jafnframt því sem reynt. það fyrir löngu lifað sjálft sig, að
er að tengja vaxandi þjóðernis-
hreyfingu þjóða Asíu og Afríku
við kommúnismann.
minnsta kosti eftir breytinguna á
afstöðu Sovétríkjanna að Stalin
látnum. Til stuðnings þessari :;koð-
un minni, hefi ég
2. svar: máli — þetla að ;;egja:
Þar eð dönsk utanríkisstefna Vi!du ío,gast styrjöld
hlytur alltaf að byggjast a bvi | *
meginsjónarmioi, að einasta von i Það er ekki unnt að meta utan-
Danmerkur sé, að takast megi að i ríkisstefnu Sovétríkjanna án iillits
koma í veg fyrir styrjöld milli aust! til annarra atriða. Að nokkru leyti
urs og vesturs, getur breytt fram-1 hefir hún á hverjum líma venð
koma Sovétríkjanna í sjálfu sér i ^áð hinni stórpólitísku heims-
ekki orsakað endurskoðun á utan- j mynd. I annan stað mótaðist hún
ríkisstefnu Danmerkur. Hins vegar ástandinu innanlands. Sem
Bertel Dahlgaard,
fólkþingmaður:
„Möguíeikar Ðanmerk*
or tii að efia friSnn
hafa aukiit“
Enginn getur með nokkurri
vissu reilmað út „motiv“ eða
áform Sovétleiðtoganna. Þannig er
þessu farið um einræðislierra. Með
þessura fyrirvara svara ég spurn-
ingum þeim, sem fyrir mig hafa
verið lagðar, á þessa leið:
I. svar:
Allar líkur mrela með því, að
breytingar þær, sem orðið hafa á
aðferðum Sovétríkjanna e.igi sér
þrjár orsakir, sem grípa hver inn
í aðra: Lát Stalins, tilkomu vetnis-
sprengjunnar og kröfur innan frá
unx bættan efnahag og aukið frjáls
ræði. Þessar orsakir hafa svo leitt
af sér tvær mjög mikilvægar af-
leiðingar.
a) Vaxandi samskipti við vest-
rænu lýðræðisþj óðirnar.
b) Öruggari sannfæring meðal
leiðtoganna um, að hina stöðugu
baráttu kommúnismans við lýðræð
isríkin verði að heyja með efna-
hagslegum og stjórnmálalegum
er það svo, að hin nýja stefna
Sovétríkjanna, ef gert er ráð fyrir,
að Súez-deilan leysist friðsamlega,
verkar gegn því að einhliða fræði-
leg (ideologisk) eða hernaðarleg
sjónarmið innan einstakra ríkja
eða svæða í hinum vestræna heimi
nái algerlega yfirhöndinni og þess
vegna aukast möguleikar Danmerk
ur til að efla og styrkja bætta al-
þjóða sarnbúð, enda þótt áhrif
Danmerkur séu nauðalítil. Sömu-
leiðis munu hamskipti í kalda stríð
inu gefa sérstakt tilefni til breyt-
inga á hernaðarmálum innanlands.
3. svar:
Sú skoðun mín frá árinu 1949,
að Danmörk ætti ekki að gerast
aðili að hernaðarlegum stórvelda-
samtökum er óbreytt og það er
Undanfarinn hálfan mánuð háfa
hér í blaðinu farið fram umræður
um utanríkisstefnu Danmerkur eft
ir stefnubreytinguna í Rússlandi.
Nokkrir kunnir menn hafa svarað
spurningum blaðsins um þetta cfni
og nær allir, sem spurðir voru,
hafa svarað. Umræður þessar má
skoða sem eins konar inngang að
umræðu í Fólksþinginu urn utan-
rikismál, sem nú stendur fyrir dyr
um. Þeir, sem svai-að hafa, eru
menn, sem framax-lega standa hver
á sínu sviði og því má gera ráð
fyrir að svör þeirra geíi nokkurn
veginn heildarmynd af viðhorfi
í mjög stuttu þeirra manna í landinu, sem skyn
bera á þessi mál. Sú staðreynd, að
\ ið — til að byrja með að minnsta
kosti — héldum ráðherrunum utan
við umræðuna, hefir eí til vill leitt
til þess, að fullti-úar jafnaðar-
jafnaðarmanna hafa ekki ver
ið hlutfallslega jafmnargir og
ella. Þrátt fyrir það teljum við
að sjónarmið þeirra hafi lcomið
fram, enaa þótt þau myndu hafa
verið endurtekin oftar.
Annars er hér ekki um að ræða
Gallup-skoðanakönnun, sem megi
dæma af meirihluta fylgi þessa eða
hins sjónarmiðs. Hér er aðeins urn
að ræða viðhorf innan hinna ýmsu
landinu, eins og
grundvallarsjónarmið hefir utan-
ríkisstefna Sovétríkjanna allt frá
því á dögum októberbyltingarinnar
mótazt af viðleitninni til að byggja
upp nýtt samfélag. Að sama skapi
og þetta heppnaðist, hlaut um-
heimurinn að telja sér ógnað með j skoðanahópa i
hinni kommúnistísku íilraun. Það þau eru í dag.
var trúai-leg kennisetning fyrir
Viðhorfin fyrr og nú
Ef til vill hafa svörin við þriðju
spurningunni verið minnst athygl-
isverð. Hún var um það, hvort
menn litu öðrum augum á njálin
nú en þegar Danmörk gekk í At-
lantshafsbandalagið. Svörin voru
öll neitandi. Allir telja sig hafa
svipuð sjónarmið og þá og lelja
sig geta sannað, að framvmda
heimsmálanna síðan þá staðfesti
_________ __ _____ . , , réttmæti þeirra skoðana, sem þeir
enn álit mitt, að ekki hefði komið Sovétstjórnina, að kapitalísku stór . héldu fram. Gildir þetta jafnt
til inngöngu í hernaSarsamtökin,! m}mdu,_ hvað sem það kost- (mn kommúnista sem eindregna
ef tími hefði gefizt íil rólegrar yf-
irvegunar og alhliða umræðna
komið hefði verið í veg fyrir
ákvörðun, sem framin var líkt og
kollstökk.
Þessi skoðun mín hefir enn
styrkzt við að líta yfir samninga-
umræður þær, sem fram fóru um
málið á sinni tíð í Fólksþinginu,
sem bera með sér, að þeir forsvars
menn, sem mæltu með aðild Dan-
merkur að Atlantshafsbandalaginu,
hafa alls ekki gert sér grein íyrir
eða hugsað til enda þær afleiðing-
ar, sem ákvörðunin um aðild hafði
í íör með sér.
Stender-Petersen:
prófessor í Árósum:
Jtikilvæg óbein breyt-
ing á stefny Sovét-
«
aði, reyna að hindra og tefja upp- fylgismenn bandalagsins.
byggingu hins nýja þjóðfélags. Af j Það kemur þó í ljós við alhugun
meðal almennings, þannig að Þessu leiddi, meginþaltur utan- ■ a hjnum svörunum að næstum eng
rikísstefnu Sovetrikjanna hlaut að . inT1
Ég er meðal þeii-ra, sem álíta,
að sökum breyttra baráttuaðferða
í innan- og utanríkismálum Sovét-
vera að íryggja bróunina innan-
lands gegn utanaðkomandi árásum.
Sérhver .meiriháttar styrjöld — og
þetta var Sovétleiðlogunum n.lltaf
ljóst — myndi stórhættuleg fj'rir
hið unga og enn ófullkomna sam-
félag, sem stóð höllum fæti. Þeir
voru reiðubúnir til þess að kaupa
sér frið hvaða verði sem þar, þar
með talda gífurlega álitshnekki.
Þrjár sögulegar staðreyndir virð-
ast sanna þetta: 1) Uppgjöf Sovét-
Rússlands fyrir Þjóðverjum í Brest
Litovsk 1918. 2) Salan á 'hluta
Sovétríkjanna í austur-kínversku
járnbrautinni til Mansjúríu, hjá-
ríkis Japans (1935), og 3) vináttu-
samningurinn við Þýzkaland Hitl-
ers 1939, sem mesta athygli vakti,
en gat samt sem áður ekki komið
í veg fyrir að Sovétríkin drægjust
inn í siðari heimsstyrjöldina með
þeim afleiðingum, að þau nötruðu
á grunni.
Mikilvæg óbein breyfing
Dauði Stalins (1953) hefir ekki
leitt af sér neina grundvallarbreyt-
ingu í utanríkisstefnu Sovétrxkj-
ríkjanna, hafi skapazt grundvöllur anna. En það hefir átt sér stað
fyrir nýjum umræðum um Atlants-óhemju mikilvæg óbein breyting á
hafsbandalagið. Að svo miklu leyti„taktiskri“ utanríkisstefnu þeirra.
sem þetta bandalag var ætlað sem (Framhald á 8. síðu).
inn hinna aðspurðu álítur ástand-
io í heimsmálunum, og þá einkum
ekki stefnu Rússa, vera hið sama
og var fyrir 6—7 árum.
Mogens Fog og rithöfundurinn
Hans Jöx-gen Lembourn túlka sjálf
sagt bezt, hver á sinn hátt, að ut-
anríkisstefna *Rússa sé óbreytt.
Prófessor Fog leggur þó
áhrezlu á, að ástandið hafi gjör-
breytzt vegna tilkomu vetnis-
sprengjunnar. Að hinu leytinu eru
svo Danstrup magister og Ad.
Stender-Petersen prófessor, sem á-
llíta, að orðið hafi grundvallar-
breyting á afstöðu Rússa, eða að
minnsta kosti geysimikilvæg óbein
breyting á taktiskri utanríkisstefnu
þeirra.
Flest svörin fela í sér með. ýms-
um blæbrigðabreytingum viðhorf,
sem liggja á milli þess að álíta nú
verandi stefnu Rússa í utanríkis-
málum „hreina og ómengaða tak-
tik“ og þá í merkingunni skálka-
skjól fyrir að koma fram mark-
miðum, sem ekkert hafi breytzt og
svo á hinn bóginn meira eða minna
örugg sannfæring um að á bak við
liggi breyting, sem hafi úrslitaþýð
ingu.
Vér teljum rétt, að leggja á-
(Framhald á 8. síðu)