Tíminn - 25.01.1957, Page 8

Tíminn - 25.01.1957, Page 8
8 T í M I N N, föstudaginn 25. janúar 1957, Steingrímur Jénsson, sýslumaður (Framhald af 7. síðu.) ur gæ'ðingur, sem Neisti nefndist. Steingrímur var mikill dáandi „klassískrar menningar“, ágætur sögumaður, einkum fornaldarsögu, og hefir hann drukkið þau áhrif í Lærðaskólanum í Reykjavík. Hann er síðan við háskólann á Brandesaröld Dana, og „Verð- andi“-árum íslendinga. * Einar Hjörleifsson, Hannes Haf stein og Einar Benediktsson voru sömu háskólakynslóðar, en nokkru eldri, allir efnishyggjumenn á þeim dögum, þó að annað yrði síðar. Eftir háskólann tók við þriggja ára þjónusta hjá Nellemann, rót- grónasta íhaldi þeirra tíma, sem skipti þjóðunum í fyrirmenn, er skvldu ráða og undirmenn, sem urðu að lúta. Steingrímur bar glæsileg'an fyr- irmennskusvip, er hann kom „heim“ 1897. Marga háskólamenn okkar henti það, er þeir fóru að starfa hér heima, að skilja ekki lýðræðislegar félagshreyfingar fólksins, þótt frjálslyndir væru í stjórnmálum. Benedikt Sveinsson sýslumaður og Einar Benediktsson voru t. d. alltaf andstæðingar Kaup félags Þingeyinga, meðan þeir dvöldu hér í sýslunni, Skúli Thor- oddsen var undantekning, en þó öllu framar Steingrímur Jónsson. Það sást brátt, að arfur og uppeldi frá Gautlöndum var sterkara en öll broddborgaraleg menningará- hrif. Sýsluma'ður og félagsfrömuSur Ein af hinum gömlu hjáleigum prestsetursins á Húsavík nefndist Naust og stóð á víkurbakkanum norðarlega. Þegar Kaupfélag Þing eyinga var stofnað átti að bola því frá allri aðstöðu í landi, en Nausta- bóndinn bjargaði. Hús kaupfélags- ins og athafnasvæði eru enn að mestu um hið forna Naustatún. Það var eigi tilviljun, að hinn ungi sýslumaður fékk hússtæði í ná- býli kaupfélagsins. Ilann var frá æsku nátengdur þeirri stofnun. Hús sitt byggði hann hjá hinum gamla Naustabæ, mjög vandað timburhús, sem nú er í eigu K. Þ. og íbúðarhús kaupfélagsstjóra. Pétur á Gautlöndum tók við for mennsku K. Þ. af föður sínum 1889 og hélt henni í 30 ár. Á hcrð um hans hvíldi öll reikningsfærsla og var á hans ábyrgð. Fyrri árin fór reikningsfærslan mest fram á Gautlöndum. En æ meir kraföist þó formennskan langdvalar á Húsavík. Hann hafði þá jafnan að setur í húsi Steingríms bróður síns. Benedikt frá Auðnum var sýsluritari og jafnframt í stjórn K. Þ. Sýslumaður var einnig í fé- lagsstjórninni frá aldamótum. — Þarna var því löngum að finna þrjá af fimm stjórnarnefndar- mönnum. Hús sýslumannsins stóð öllum opið, var eigi minni ös manna vegna kaupfélagsins cn sýsluskrifstofunnar og eigi minni risna. Auk þess var sýslumaður bæði frændsterkur og vinmargur í héraði. Steingrímur kvæntist við heim- komu sína Guðnýju Jónsdóttur frá Grænavatni, glæsilegri atgervis- konu, er hélt uppi hinu stóra heim ili af skörungsskap og með mikl- um menningarbrag, þar sem sam- an fór arfgeng risna bændakon- unnar og mennin,garhættir, sem þá þóttu henta fyrirmönnum. Eigi verða rakin hér hin marg- háttuðu störf Steingríms fyrir; kaupfélagið, en vöxtur og við- gangur samvinnustefnunnar var efalaust hans heitasta áhugamál frá æsku til ellidaga. Hann var einn af stofnendum SÍS og for- maður þess um skeið. Steingrím- ur gaf sér litinn tíma til ritstarfa. en allmargar greinar átti hann þó um samvinnumál, bæði í Ófeigi og tímariti samvinnumanna. Á fimrn- tugsafmæli SÍS mætti hann sem heiðursgestur og heiðursfélagi á aðalfundi sambandsins, þá einn á lífi stofnenda. En á fyrstu áratug- um sambandsins var hann oftast áhrifamikill fulltrúi og oft fundar- stjóri. Félagsstörf Steingríms Jónsson- arar voru þó alls eigi bundin við samvinnufélögin ein. Iíann var í hvívetna ágætur félagsmaður. Ræðumaður var hann skýr og ljós. Mér fannst aldrei meira að lionum sópa en í ræðustól. Þar skipti miklu máli fjör hans og hvatleiki og meðfædd glæsimennska. Steingrímur gegndi fjölda fé- lagslegra trúnaðarstarfa á Húsa- vík og sér þar enn hans merki. Hann var t. d. í sóknarnefnd í rúm tuttugu ár. Það mun hafa ver- ið mest af hans hvötum, að hin veglega kirkja var þar reist 1907, og er óhætt að fullyrða að hún er veglegasta og stílhreinasta kirkj- an, sem á landinu reis á fvrsta fjórðungi aldarinnar. Hann var í byggingarnefnd kirkjunnar og lagði á ráðin hvernig hið fámenna þorp gat risið undir þessu stór- virki á örðugum tímum. Hann var einnig í hreppsnefnd Húsavíkur um langt skeið og réði mestu um að þar reis einnig ágætt skólahús á næstu árum eftir að kirkjan var fullgerð, og var það hús einnig á undan tímanum, og sýna þessar framkvæmdir framsýni og stórhug. Eigi kvað minna að sýslumannin- um í frjálsum félagsskap. Eg vil aðeins eitt nefna: Hann stofnaði á Húsavík málfundafélag og var lífið og sálin í þeim félagsskap um langt árabil. Tilgangurinn var ekki hagrænn. Félagsmenn komu aðeins saman til þess að skiptast á orðum og hugsunum, tengjast andlegum samböndum og rökræða mál. Þess er getið áður, að Benedikt frá Auðnum var sýsluritari lengst af þeim tíma, sem Steingrímur var sýslumaður á Húsavík. Þeir voru andstæður að útliti og skap- gerð, en þó var hið langa samstarf þeirra farsæR. Benedikt er með réttu eignuð forstaða hins ágæta bókasafns, sem í raun og veru varð að þjóðskóla Þingeyinga ára tugina fyrir og eftir aldamótin. En hinu má ekki gleyma, að Stein grímur sýslumaður var þar einnig mikilsverður, bæði í ráðum um bókaval og um fjárhagsstuðning við safnið, bæði frá sýslusjóði og frá kaupfélaginu. Steingrímur sýslumaður skrif- aði mjög ólæsilega rithönd. Það var eins og hin öra skapgerð — hlypi með pennan í gönur. En embættisbréf þeirra voru snilldar- verk. Eg sá nokkrum sinnum hvernig bréfin urðu til. Sýslumað ur gekk um gólf, mjög hratt, horn anna á milli, og snerist snöggt á hæl um leið og hann las fyrir, skýrt og glöggt, stutt og mótað mál. Benedikt skrifaði með sinni sérkennilegu, glöggu og fögru rit- hönd. Þessi bréf gátu verið hrein- asta listaverk, bæði að máli og stíl sýslumanns og hinni óhvikulu, listrænu smekkvísi ritarans. Steingrímur Jónsson átti allang an stjórnmálaferil og var mikill á- hugamaður um landsmál. Hann var ákveðinn og eindreginn heima stjórnarmaður, vinur og samherji Hannesar Hafstein. Ræður lians á stjórnmálafundum hér í héraði munu ennþá minnisstæðar hinum eldri mönnum. Hann var konung kjörinn þingmaður frá 1907—15. Sátu þeir þá á þingi saman þrír bræður Steingrimur, Kristján há- yfirdómari og Pétur á Gautlönd- um. Raunar var „konungskjör" þingmanna þá stjórnarkjör og réði Ilannes Hafstein hverjii hlutu. Steingrímur var áhrifamik- ill þingmaður. Hann átti sæti í samninganefndinni við Dani 1908. Árangur þeirra samninga var „Uppkastið“ fræga, og urðu út af því miklar æsingar, er enduðu með- kosningaósigri heimastjórnar- manna. En þó vannst það, er síðar skipti mestu máli: Danir viður- kenndu íslendinga sem fullgilda samningsaðila, og fullveldið, sem fékkst tíu árum síðar, reis á þeim grunni. Bæjarfógeti á Akureyri Steingrímur Jónsson varð bæj- arfógeti á Akuteyri og sýslumað-' ur í Eyjafjarðai sýslu vorið 1920. Ennþá var hann í næsta nágrenni okkar Þingeyinga. Hann hafði eigi aðeins verið okkar yfirvald í 23 ár, heldur og néinn samverkamað- ur í félagsmálum og kær vinur fjölmargra manna. En nú verður að geta atburða, sem köstuðu nokkrum skugga á sambúðina milli hans og sumra Þingeyinga. Meiri ró og festa hafði verið í stjórnmálaveðurfari Þingeyinga en flestra annarra, og aldrei hiti í kosningum. Jón Sigurðsson á Gautlöndum var þeirra þingmað- ur 1859—1886, en var þá kosinn af Eyfirðingum, en sr. Benedikt í Múla settist i sæti hans til 1891. Þá tók þingsæti S-Þing. Pétur á Gautlöndum og hélt þingsætim.i nær gagnsóknarlaust í rúm þrjá- tíu ár. Höfðu þá Gautlandabænd ur, þeir feðgar Jón og Pétur ver- ið til samans þingmenn í 63 ár samfleytt, og jafnan þingmenn Siður-Þingeyinga, nema eitt kjör- tímabil. Pétur á Gautlöndum varð bráð- kvaddur 20. janúar 1922, þá ráð- herra og búsettur í Reykjavík. Á þessum árum var flokkaskip- un að riðlast. Framsóknarflokkur inn og Alþýðuflokkurinn voru vax andi, en Heimastjórnar- og Sjálf- stæðisflokkarnir á fallanda fæli, og héldust meira saman af per- sónusamböndum en málefnum. — Framsóknarflokkurinn átti hvergi traustari tök en hér. Hann bauð hér fram nýliða. Hins vegar hafði kjördæmið verið öruggasta vígi heimastjórnarmanna og aldrei haggazt, jafnvel ekki 1908, er þeim var hlaðið I valkesti í öllum lands hlutum. Heimastjórnarmenn buðu fram Steingrím bæjarfógeta. Kosning fór fram á þorraþrælnum. Tíðar- far var stillt þorra þennan, en hjarn og gaddfæri um allar jarð- ir. Þá voru stórviðri í stjórnmál- unum, sem mönnum var hin mesta nýlunda. Kosningabaráttan var af- ar hörð og óvægin, en kosninga- sigur framsóknar alveg ótvíræður. Svo mun vera, að minning Stein- gríms Jónssonar standi í augum hinna yngri manna, í nokkrum skugga þessara kosningahríðar — þeirra, sem ekki muna hans fyrri störf í þágu þessa héraðs. Steingrímur hélt hinu nýja emb- ætti frá 1920—1934, en hætti þá sökum aldurs. Alls var hann „valdsmaður" í 37 ár. Sýslumanns embættin hafa á sér virðingar- þunga sögunnar. Sýslumenn voru nánustu arftakar goðanna, síðan höfðu þeir hver í sínu liéraði sem sýslunarmenn konungs, að flestu óskorað eindæmi, jafnvei um líf eða dauða. Steingrímur bar uppi virðingu embættisins framar öllum sýslu- mönnum, sem ég hefi hitt. En sam fara því átti hann innilega ljúf- mennsku og frjálslyndi lýðræðis- mannsins. Hann skildi hlutverk sitt rétt. Hann tók valdsmanns- stöðu frá einveldi og breytti henni í þjónustu undir lýðræði. Eigi er mér jafnvel kunnur starfsferill Steingríms Jónssonar eftir búferlaskiptin. En á marg- háttuðum störfum, sem honum voru falin, má glöggt sjá, að Ey- firðingar hafa fljótt fundið eins og Þingeyingar, hve hann var ágætur starfsmaður í félagsmálum. Sjaldgæft mun t. d. að bæjarfóget- ar séu forsetar bæjarstjórnar. — Af stórvægum framfaramálum, sem hann veitti öflugan stuðning má nefna Menntaskóla Norður- lands. Hér var hann einnig í sókn arnefnd og starfaði mjög að kirkju byggingarmálum. Nafn hans mun á báðum starfsstöðúm tengt skóla og kirkju. Steingrímur var lengst af próf- dómari við menntaskólann. Þvi hafa lýst stúdentar þaðan, live hugþekkur þeirn öllum var próf- dómarinn. Þeir fundu frá honum velvild og hlýju, er óskaði öllum góðs farnaðar, þótt ekki hvikaði hann frá hlutlausu réttdæmi. Þetta hugarfar, sem mótaði síðasta trúnaðarstarf hans, var liið sama og fylgdi honum í embættisferli. Steingrímur dó síðastur hinna kunnu Gautlandabræðra. Enn lif- ir ein alsystir hans, Rebekka, ekkja sr. Guðmundar frá Gufudal. Hún dvelur nú hjá Haraldi syni sínum, fyrrum ráðherra í Reykja- vík, 92 ára. Ein hálfsystir Stein- gríms, Sigríður Jónsdóttir, er bú- sett í Winnipeg. Minning: Brynjólfiir Jónsson Þann 15. þ. m. andaðist að heim ili sínu í’ Reykjavík Brynjólfur Jónsson, trésmiður frá Akureyri, rúmlega áttræður að aldri. Hann var fæddur í Hrafnadal í Hrútafirði 10. maí 1875, einn af mörgum börnum hjónanna Sigríð ar Bjarnadóttur og Jóns Lýðsson- ar, er þar bjuggu lengi. Rúmlega tvítugur að aldri fór hann til smíðanáms hjá Snorra Jónssyni trésmíðameistara og kaupmanni ái Akureyri, og lauk þar námi í þeirri I iðn. I Brynjólfur kvæntist Ólafíu Ein arsdóttur frá Tannstaðabakka 20. maí 1902. Þau stofnuðu heimili á Akureyri og áttu þar heima til ársins 1939, að undanskildum tveim árum, 1920 og 1921, er þau voru búsett á Hvammstanga. Árið 1939 fluttust þau til Reykjavíkur og hafa átt þar heimili síðan. Þau hjón, Brynjólfur og Ólafía, eignuðust sjö börn, sem öll kom- ust til fullorðinsára. Tvær dætur þeirra, Alda og Sigriður, eru látn ar, en fimm systkinin, Ragnar, Ein ar, Hanna, Elín og Bragi eru á lífi, nú öll til heimilis í Reykja- vík. Brynjólfur Jónsson vandist mik illi vinnu strax á upp'vaxtarárun- um og var mjög starfshneigður og góður verkmaður. Hann vann fyrst og fremst að smíðum, einkum húsa smíðum, en einnig öðrum störfum, sem til féllu, og hlífði sér hvergi. I öllum störfum kom fram sam- vizkusemi hans og trúmennska, og hann lét sér ætíð annt um að þau verk, er hann vann, kæmu að sem beztum notum. Hann gekk til vinnu fram á elliár, meðan heilsa og kraftar leyfðu, en síðustu árin var þrekið á þrotum, og þegar svo er komið er hvíldin góð verk lúnum manni. Brynjólfur var glaðlyndur að eðlisfari og kunni vel að greina bjartari hliðina á tilverunni. Við, sem þekktum hann, geymum góðar minningar um hann, og kveðjum hann með kærri þökk fyrir margar ánægjulegar samverustundir. Sk. G. Minning: Pálmi Jónsson, Geifaliergi 22. f. m. lézt af slysförum að heimili sínu ungur maður, Pálmi Jónsson, aðeins 24 ára gamall. Hann var sonur hjónanna á Geitabergi í Svínadal, Jóns hrepp- stjóra Péturssonar og Steinunriar Bjarnadóttur. Það má ætla um svo shitta starfsævi sem hans var, að hún skilji ekki eftir mikil spor. En allt að einu verður Pálmi lengi hugstæður þeim fáu, er kvnntust þessum góða dreng. Hann var lengi veill á heilsu. En á síðustu æviárum hans hafði orðið þar mikil breyting á, og gekk hann upp frá því að allri erfiðisvinnu í föðurgarði af dugnaði, áhuga og skyldurækni. Var hann heimilis- rækinn með afbrigðum, enda hvíldi búskapurinn verulega á honum á heimili roskihna for- eldra, þar sem hann var eini son- anna heima. Húsdýrin hirti hann af nærærni og ríkri umönnun og hlúði að ræktun og gróðri jarðar, enda var honum föðurtúnið kært, og hafði átt þar heima óslitið, nema þá vetrartíma, er hann stundaði nám við gagnfræðaskóla í Reykjavík. Pálmi var mjög bókhneigður piltur og gagnfræðingur að mennt un. Gekk honum nárnið vel, og lögðust góð greind og rík sam- vizkusemi á eitt um árangur. Eftir að hann kom heim frá námi og vann að búinu eyddi hann því nær öllum sínum tómstund- um við lestur góðra bóka. Hélt hann vel við tungumálanámi sínu frá skólaárunum og las ekki að- eins íslenzkar heldur og enskar og danskar bækur. Var hann að upp lagi iðjusamur jafnt við andlega sem likamlega vinnu. En eigi er það þó þetta í fari hans, er geymir minninguna um hann bezt, heldur hitt, hve góður drengur hann var og vandaður. Frú Guðný, koria Steingríms Jónssonar, andaðist fyrir tveim árum. Þeim varð fjögurra barna auðið. Elzt var Þóra, gift Páli Einarssyni fulltrúa bæjarfógetans á Akureyri. Hjá henni átti Stein- grímur athvarf í elli sinni. Tveir synir hans, Jón og Kristján, urðu sýslumenn. Önnur dóttir hans, Sól- veig, veiktist af heilabólgu í bernsku og lifði til fullorðinsára sem hugljúft barn í sínum van- þroska. Fósturdóttir þeirra var Þórleif Pétursdóttir frá Gautlönd- Hann bauð af sér óvenjugóðan þokka, og svipur hans lvsti hrein- um og göfugum hug. Aldrei mælti hann misjafnt orð um nokkurn mann, og hverjum manni fúsari til fyrirgreiðslu og hjálpar við hvern þann, er á vegi hans varð og þurfti á slíku að halda. Pálmi var fáskiptinn í gerðinni og dulur í skapi. Var hann þó hýr í bragði og átti hið hlýia bros, er fór honum eingar vel. En hlédræg ur var hann. Feimni sálarinnar var honum meðsköpuð. Hann tók þó virkan þált í störf- um ungmennafélags sveitarinnar, og var félagsdrengur góður, eins og ætla má. Hafði hann m. a. yndi af íþróttum og tók nokkurn þátt í þeim sjálfur. Hávaði og ýmiskonar ærsl, er félagslífi fylgir, voru ekki Pálma að skapi, að ég ekki tali um hrein an gáska og hugsunariítið eða á- byrgðarlaust hjal, til þess varhann of mikill alvörumaður. Hann hugsaði meira um torræð rök en þorri manna á háns aldri, og leyndi sér eklci, að oft var hug- ur hans ofar heimi hversdagsleik- ans, þó að ekki gleymdi hann skyldunum við hann. „Þeir, sem guðirnir elska, deyja ungir“, sögðu Rómverjar hinir fornu. Mér þótti sem þetta hefði rætzt, er ég frétti lát þessa unga manns, sem bjó yfir göfugum hug og góðu hjarta. (Framhald á 9. síðu.) Erlent yfirlit um. Yztafelli í janúar 1957. Jón Sigurðsson. (Framhald af 7. síðu) Morton tilheyra hinum frjálslynd ari armi republikana, AF NÝLIÐUNUM í fulltrúadeild- inni er enginn verulega þekktur nema Dalip Singh Saund frá Kali- forníu. Frægð sína á hann því fyrst og fremst að þakka, að hann er borinn og barnfæddur í Ind- landi, kominn af kunnum Sikhætt um þar. Hann kom sem námsmað- ur til Bandaríkjanna 1919 og sett- ist síðan að þar. Þegnrétt þar fékk hann þó ekki fyrr en 1949. Sein- ustu árin hefur hann verið sátta- semjari í allstóru umdæmi í Kali- forníu. Ilann sigraði þekkta auð- konu, sem hefur alllengi verið fulltrúi umrædds kjördæmis fyrir republikana. Eftir kosningasigur- inn fór Saund til Indlands og tal- aði máli Bandaríkjanna við landa sína. Saund tilheyrir hinum frjála lyndari armi demókrata. Þ.Þ.

x

Tíminn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.