Tíminn - 31.01.1958, Qupperneq 8

8
T í M I N N, föfetudeginn 31. janúar 195&,
ÁburSarverksmiSian
(Framhald af 7. síðu).
erlliendu lásnsfé. Hi® óafturkræfa
Sramlag ManahaM-stof nu n a rin n ar
tíl handa íslandi vegna verikismiðj
funnar h-efir því bætt gjaldeyrisað-
etöðu Jandisinis á 3% ári um 23,3
anHjjóoir ikróna miðað við, að til-
svarandi upphæð hefði verið tekin
að iáni erlendiis.
Sá samanburður, sem hér hefir
verið gerður, miðast einfaldfflega
við það, hverju hefði þurft að eyða
í erðendum gjaideyri, ef það áburð
armagn, sem notað hefir verið í
jandinu á þessum táma, hefði verið
fflutt inn og enginn áburður verið
■fflruttur út, sean afflaði gjaid'eyris.
Uiiftit er og augljóst, að það vinnu-
aiffl, sem notað er við fraimileiðsJ'-
una í Gnjfunesi, befði skapað ein-
hverjaj- gjaldeyristekjur, ef notað
blefðii verið till annarra starfa, og
saima gildir, ef tillisvarandi fjárfest
ing hefði átt sér stað til annans
atvi nniurekstrar.
Á þessum támoMn markaðserfið-
iieika fyrir fiskafurðir og sfyhkja-
etefnu útveginum tii handa verð-
ur vart séð að það h'efði verið þjóð
hagstega heilbrigðara að festa það
fé í fflakiðnaðinum sem tifl. Áburð
arverlksmiðjunnar fór, en um það
baía stundium kiomið fram raddir.
Raforka og slcrionaður
Þegar rætt er um vaxandi stór-
iðnað á ístandi, er jafnan út frá
því genigið að hann byggiist á orku
vihk'jtun falvatnanna. Áburðarverk
Kfniðjan var reist á þeiim grund-
vtalli að nota í sem ráku'S'tum mæli
þá afgangsoricu, sem tiil væri
hverju sinni umifram orikuþörf al-
tnenníngis. Með þessu fyrirkomu-
Jagi var sköpuð aðstaða fyrir Sogis-
Virkjunina til þess að selja til'tölu
itega mikið orkiúmagn án sénstaikis
tlkostnaðar og én þess að skerða
hlliut hinna afflmennu orkun'eytenda.
Á^'burðarv ericsmi ðj an kaupir raf-
oricu sína frá Sogsvirkjuninni eins
Og Ratfmagnsveita Reykjavíikiur og
aðrar bæjar- og rillrisveitur miðað
við atfhendingu frá aðaílspennisiböð-
inni við EMiðaár, en þangað sækir
verkismiðjan orkuna með eigin raf
orkulínu. Fyrir þá orku, sem af-
hent er afflan sólariiringinn, greið-
ir v-erksmiðjan sama verð og ratf-
veiiburnar, en fyrir afgangsorkuna
greiðir verksmiðjan sjötta hduta af
verði förgangsorkunnar. Árið 1956
greiddi Áburðarverksmiðjan 3,8
atnidilijónir króna tid Sögisvdricjunar-
innar fyrir raforku. Verudegur
hduti þessarar upphæðar, eða tæp
ar 1,5 midljónir króna, var greidd-
ur fyrir afgangsorku, og án ofan-
greinds fyriricomuiags hefði Sogs-
v-irkjunin farið varhluta af þeim
tekjum.
Þegar verið var að reisa verk-
smiðjuna, voru uppi raddir og eru
enn um það, að afigangsorfcan væri
betur nýbt á annan bábt, og hefir
þá hedzt verið bent á, að hagdovæm-
ara væri að n-ota hana tid nætur-
hiiíonar húsa í Reykjavilk. Hefir
þetta gengið svo iangt, að haldið
befir verið fram á opinberum vett-
vangi, að Á.burðarverksmiðjan hafi
beinlíínis valdið hækdcun rafmags-
vverðs í Reyfcjavík.
Bf afganigsorkan hefði verið bet-
ur nytt með því að nota hana til
upphitunar, þá hefði þessi hag-
bvæmari nýtni átt að koma fram
annað hvort í lækkuðum hitunar-
kostnaði orkuneytandans eða í
spöruðum gjaldeyri tid eddsneytiis-
doauipa eða hvort tveggja. En hviern
jg horfir þetta nú við gagnvant
neytandanum? Samkvæm.t giddandi
gjiddskrá Rafveitu Reyifcjavíkur
kostar rafmagn tffl hitunar, sem af-
gneiibt er gegnum venjut'egar heim
taugar lágspennukerfisins á sömu
fflimum sódarhrmgsins og Áburðar-
veriosmiðjan fær sína afgangsorku
0,14 Jcr. pr. kiiowattstund. Ef reikn
að er með, að hver kil'owatfebund
jáfngMi 860 kidokaloriuim og að
ein smáiest gasolíu jafngildi 10
irHÍljónum kidokadorium, þá sam-
svarar ein smiádiest odiíu' 11.600
kidiowaibtstundum, sem fcosta sam-
tadis 1.633,00 kr. Verðið á hverri
smáfflesl gaisodiu, þegar þetta er rit-
að, er hinis vegar 994,16 kr. per
kilowattstund, á raforku til hitun-
ar en þáð er fyrir orku, sem að-
einis fæst á tímabid'iniu frá ki. 11 að
tovöfl'di till kl. 8 að morgni, iþá bosta
11.600 fcidowatitstiundir 1.050,00 kr.
Einnig með þessu verði er raförk
an dýrari en olían.
Ef liifiið er á miádið frá gjaldeyris
hlið þjóðarbúskapsins og reiknað
er með að greiða þurfi í eriendum
gjaldeyri 604,00 kr. fyrir hverja
smiádesit olíu, og haft er í buga,
að tffi framdeiðsdu á hverri smá-
lest á'burðar fari að meðaltali 4.533
kilowattstundir af afgangsorku, þá
samsvarar sú afgangsorka, sem
notuð v-ar tid áburðarframlieiðslu ár
ið 1956, 8.281 smáfesit af odíu.
Vegna framdeiðisdu áburðar 1956
nemur bætt gjaldeyrisaðstaða kr.
35.737.000,00.
Ef tidlsvarandi raforita væri not
uð tid hiltunnar og sparaði inn-
fkitning 8.281 smádeisitai oddiu á
604.00 kr. nærni gjald'eyriisspameð-
ur 5.002.00,00.
Miismunur fcr. 30.735.000,00.
Gjad'deyri'Slega fær því þjóðarbú-
ið 7 sinnum mie'ira fj'rir þessa notk
un afgangsortouinaar heldur en
með því að nýta hana til hilbunar,
og neytandinn er sízt betur settur
með því að fcaupa raforfcuna til hit
unar en odíu. Auk þessa er svo enn
önnur hdið á þessu tnáíi, en hún
er sú, að ef nota hefði átt afgangs-
oricuimögiudieika Scgsins til hitunar
í Reykjiavík, hefði það haft í för
með sér stónkosífega fjárfestingu
tiil þess að breyta fl'utningskorfi
raforicunnar um bæinn, sem er ó-
fudlnægjandi tid þess að dreifa addri
þeirra afgangsorku, sem tffi feddur,
auik þess sem búseigendur befðu
þurft að l'eggja í verudegan kostnað
við að breyta hitunarkerfum í hús
um sínum. Að sjálfsögðu er svona
samanburðuir ófuddkominn vegna
þess, að aðeins er iitdð á orfcu-
niotkunina, en ekki aðra þætti, sem
bundnir eru í framieiðslunni, en
hann ætti þó að gfflöggva menn
nokkuð að því er varðar eina h’ið
mélsins.
Með því fyrirkomulagi, sem nú
er, getur Sogsvirkjunin án sér-
staks tffifcostnaðar sedt meginhluta
affllrar þeirrar afgangsorku, sem tid
felílur, hvenær sem hún er fyrir
h'endi. Tel ég þvi, að farvígisménn
þessara mála eigi þakkir skiddar
fyrir þá stiefnu, sem mörkuð hetfár
verið.
Iðnaðarþjáífun
Eitt þeirra atriða, sem mikids-
verð eru tadin, þegar ákveða skal
staðsetningu stórra verkismiðja eða
iðngrei'na, er, hversu auðfengið sé
sérhæft vinnuafd tid þeirrar fram-
lieiðlsdiu', sem stofnað sfcai tffi. Hinir
sérfróðu mienn, sem um skipulag
og byggingu Áburðarverksmiðjunn
ar fjiöldu'ðu, höfðu af því nokkrpr
áhyggjur, að ekki var fyrir hendi í
landiinu sérhiæfður vinnudcraftur,
er unnið heifði við efnaiðnað, og ó-
víst var, hversu vel íisdenzkum iðn
aðarmönnum og öðrum sérmennt-
uðuim mönnum færi úr hendi upp-
bygging verksmiðju sem þessarur.
Á þessu sviði hefir stofnun verk-
smiðjun.nar veitt midridlsverða
reynslu og sjáCfstraust varðandi
byggingu iðnvera, sem síðar kunna
að verða reist hér á landi-
Fólki hefir veitzt tækifæri, Iangt
út fyrir raðir þeirra manna, sem
við verfcsmiðjuna starfa, tii að
gera sér ijósa þá vinnuaðstöðu,
sem samfara er samfelddum rékstri
nótt og dag, addt árið, og nokkur
hópur manna hefir fengið þjádf-
un og reynslu um nákvæma með-
ferð stiórvirkra véia og viðíkvæmra
mælitæfcja. Mætti því úr siíkum
hópi fá mikinn styrk, þegar tid ann
arra framkvæmda kæmi svipaðis
eðlliis. í 'ij’ósi þeirra staðreynda, hve
ved innfendir iðnaðarmenn stóðu
sig við byg'ginu' og uppsetningu
vélia verlfcsmiðjunnar, hefir skapazt
rífcara sjiádffistrauist, þannig að Jík-
llegt verður að telja, að smíða
mætti hériendiis margs konar tæki,
sem vegna reynisluskorts mundu
annans vera ilceypt fud'lsmíðað er-
liendils, ef uim stofnun á nýju iðju-
veri væri að ræða.
Rekstrarafkoma
Fram hefir stundum bomið' mis
skiliningur þess efnils, að stóran
hl'u.ta stofnkostnaðar verksmiðj-
unnar hefði 'hún fengið gefins, eða
nánair tidtefcið þá upphæð, er nam
hinu óatfturfcræfa framdagi, ‘sem ís-
land fé'fck með Marshallaðstoðinni
tl byggingar verksmiðjunnar. Af
þessum sökum yrði vaxtakostnaður
af stotfnfé því sáraiítill miðað við
önnur fyrirbæki og refcstrarkostnað
ur tffi'svarandi iægri. _Hið rótta í
þesisu miádi er, að tid Áburðarverk-
smdðjunnar kom þetba stofnfé sem
lán er endurgreiða verður til Fram
kvæmdabankans og borga þarf af
fulla llánsvexti eins og af öðrum
llánúm. Hið óafturfcræfa framdag,
sem að framian getur, var afitur á
móti gjöf Bandarikjánna tid ís-
lenzku þjóðarinnar í heidd og í
þeim tffigangd gefin að tffi fram-
dráttar yrði ísdenzfcu athafniaiíffl.
Með lögum nr. 40 23. maí 1949,
um Áburðarverfc-miðju, eru fyrir
mædi um, á hvern hiátt eigniir verk
smiiðjunnar skuiii afskritfaðar, hvað
feggja skuii í viarasjóð, og heimida
þau, að greiða megi add;t að 6% í
arð af hiutafé.
Á þessum byrjunarárum hefir
verfcsmiðján sedt áburð innan lands
á sambæridegu eða lægra verði cn
inntfduittur ábúirður hefði kostað,
án þess að njóta foCfflvierndar, þar
sem innfiuttur áburður hefir verið
og er toílfrjád's, og án styrkja, sem
nú tiðfcaí't svo mjög fili atvánnuveg
anna. Samltóimis þessu hefir verk-
smiðjan afsfcrilfað eigur sín'ar, dagt
í varasjóð samfcvæmfc fýTirmælum
laganna og staðið við aJ'lar vaxta-
og afborgu'narskuddlbindingar sín-
ar. Hins vegar hefir hluthiöf.um
ekki enn verið greiddur arðúr af
hiutatfé sínu. Það mun þó edriri ó-
venj'udegt, þegar um ný fyrirtæki
er að ræða, að ekki sé greiddur
arður fyrst í stað, á cneðan verið
er að yfirvinna ýmisar torfærúr í
byrjunarstarfsemii. Vænitandega ræt
iist úr þesuu, þeg-ar afk'öst aukast
með aukinni oricu siðar.
Af einsíökum liðum í refcstrar-
kostnaði verksmi'ðjuinRar eru fyrn
ingiaafskriftir h'ki'tfailMega hæstar.
Efitirfarandi hundraðstöíl'ur af
heiddarrekstraricostnaðii gefa tid
kynna hlutfödl miili h'e’ztu fcostn-
aðarliða rekstrarinis, eins og hann
var 1956, og mieðadfcostnað á tiag.
Kostnaður
% á dag
9.100,00
Síðasti liður hér að ofan. er
raiuinveruHega það gjadd, sem taka
verður nieð í kostnað vegna verð-
jöfnunar áburðarins, þar sem
hann er seldur á saima verði kom-S
inn á bíl í Gutfúnesi og kcmiino á
Fyrningaafekriftir 24,1
Lau nag reiðslu r 20,3
Vexti'r 16,6
Raforka 10,2
Umbúðir og fr.efni 9,9
Flutn.gjöld, uppsk. . 5,5
hatfmir úti á landi, að meðtaiinni
þálí'btöfcu í u ppsk i pu n a rkostn að i á
hverjum stað. Að iaunafcostmaður
er lægri en fyrningaaifiskriiftir, er
afl'eiðing þeirrar stcfnu að vél-
væða verfcsmiðjuna sem bezt í
þeiim tidigangi, að sem fæstar hend-
ur þurfi tffi rekistrarins. Þar seim
launakostnaður er jafn hár og
raun ber vitni um hér á Iandi, .mé
segja, að fulll nauðsyn hafi verið
tid þass frá refcstrarhagsmunalliegu
sjónarmiði.
Framlíðarhorfur
Bins cg mádin standa nú, ér
fyrirsjáandegt, að vegna aukinnar
rafflnagmsniotfcunar admenndngs
muni. sú afgangsorka, sem Sogs-
virkjunin getur látið af hcndi,
minnka s'töðugt, þar til hin nýj'a
viríkju'n, sem nú er unnið að, tek-
ur tid starfa. Fyrirsjláianfegt er því,
að þar tid hún kemisit í notkun fari
frairrJeiðsdumiagn verk'sm iðju n nar
læklkandi vagna núnni afgangs-
cricu. Þegar sköpuð haía verið
sfcidiyrði tid þess, að vertesmiðjan
geti stiarfað aldan sól'arhringinn óm
onkuitaífcmörkU'nar, á hún að geta
íramd'ei.tt uim 24.000 smáJiestdr
áburðar á ári. Ef sama auteming
ábairoarnotifcunar í liandiinu hieddur
átfram og verið hefir undanfarim
2 ár, verður hin ýtrasta afkasta-
gieta verkismiðjiunmar að fudlu nýtlt
fyrir inniamdandsnotkum árið 1960.
Þí.o er því tímabærit nú að hug-
ieiða, hverniig þassi fyrsti stóriðju-
ví’siT hefir ávaxtað si'tt pund fyrir
þjóðarbúið sam'tínniis því, að faorf'zt
ex í augra við nauðisyn á stæklkun
verfcs!miðj!um.nar í náimni framitíð.
Síækdcun verkismiðjunnar tid
auknimgar samis konar framléiðlsOu
og nú á sér sitað eða til framdeið’sdu
ann.arra áburðartegunda tid við-
bótar þeirri, sem nú er framleidd,
á að geta orðið Mu'tfadllisiega ódýr-
ari en sú verfcsmiðja, sem nú starf
ar, vegna ýmtesar aðstöðu, sem
síkiapa viarð strax í upphafi og get-
ur kiomiið að fuddum notum fyrir
aukn.a starfsemi á sa.ma stað.
En því aðeinis þýðir að tada um.
stækfcum og afraniihaddandi þróun
í þasisuim mlálum, að sú braut, sem
lagt var út á mie'ð stofnun þessar-
ar verkismið.iu, sé af dómbaéru'sfu
mönnum baLin rétt frá þjóðhags-
legu sjónarmiði. Þær svipmyndir,
sem itffiraun htífir verið gerð tffi að
draga upp hér að framan, virðast
benda eindregið í þá ált, að réttit
faatfi verið af stað farið og að
áíram beri að ha/l'da á eviði sfcér-
iðnvæðingar, svo hratt sem að-
sfæður fredcaist ieyfa.
iitt af eftirsóknarverB*
Eiistti árum heims
ROAMER úrin eru ein af hinni
nákvæmu og vandvirku fram-
leiðslu Svisslands. I verk-
smiðju, sern stofnsett var 1888
eru 1200 fyrsta flokks fag-
menn, sem framleiða og setja
saman sérhvern hlut, sem
ROAMER sigurverkið samaE
stendur af.
Fást hjá flestum úrsmiðum.
100% vatnsþétt. — Höggþétt
4. síðan
(Framhaid af 4. síðu).
svörtum, þrátt fyrir sambýli í alda-
raðir, þeir höfðu haldið sérkenn-
um menningar sinnar á allan hátt.
Þeh ætluðu ckki að láta troða scr
um tær .
KKK hrsktS á flótta
Kuk K!ux Klan mennirnir voru
yfirbugaðir. Þeir höfðu efcki vænzt
þessa. Hinum hugrökku ieiðtogum
féllust hendur. f stað þess að. sýna
fram á yíirburði hins hvíta kj'n-
þáfctar, töku þeir til fóbanna og
flýðu undan i oíhoði hver sem bet-
ur gat. Þá kastaði fulltrúi sýslu-
manns itáragassprengju, sem stöðv-
aði framrás Indiánanna.
Þogar ró komst á aftur, kx>m í
liós, að hvditir menn höfðu ékki
goldið það aihroð, sem þeir óttuð-
uist. Það 'hafði ekki verið ætiun
Indíánanna að g'era hví«»r mönftun-
um mein, heidur aðeins gera Usla
í liði þeiria og hræða þá. Og'það
tódcst þeim siannarlega. Áðeins'ijór
ir menn voru litidfflega særðif af
byssuhögiurn. En bílar þoirra
höfðu crðið því harðar úti. Þeir
stóðu yfirgiefnir á veginum, hjól1-
barðar sundurskotnir, rúður bfotn-
a;r, beygdaðir og d’aiaðir esftir byssu
sköft og sumum velt vmn fcodl út
af veginum. Indiánarnir höfðu sáð
vindi og uppskorið storm, eins og
segir í éfl.jriætisritnin'garetað séra
Ooles. Indíánarnir sátu eftir með
sigurmerfci og jarteikn .Kuk Kiux
Kian, hvítan stríðsfána með ráuð-
um röndum cg tjöruborið kross-
mark, sern ekki hafði verið tími
til að kvcikja í. 1
„KyrtþáiíakúgimS"
I sagði presiur inn
EftirmáJjn veiða útkljáð fyrir
rétti. En það eiu ekki Indíánarnir,
sem siandia i stúku sakborninganna
ákærðir lyrir friðarspelil, þó að
þeir haí'i átt upptökin að árásinni.
Það var séra Cole, sem ákærður
var, en bann hiafði komið sér und-
an eftir. érásina. Með bonum.var
ákærður gamaikunnur viðskípta-
vinur 'lögiegluniiiar, James Martin,
sem fulltrúi sýslumanns faafði dreg
ið út úr runna dauðadrukkinn,. þar
sem hann var með steamvnbyssu í
höndunura.
Almenningisálitið í hérað'inu
Robeson speglast ljóslega í um-
mælum rit'stjóra þess, sem stýrir
blaði héraðsinis, Penn Gray. Iíann
kveður ádda f'egna þri að Kuk Klux
Klan var brakið á flótta.- ÞaS er
einnig dæmiigert fy.rir aJimennipgs-
álitið, að Jcyiðdómurinn, sem böfð-
aði miád gegn prestlingflum, var
skipaður 13 hvítum mönnum', 3
IndiAnum og 2 negrum. Saksófcnari
ríkteins heíii ekki rétt til að faöfða
mál opinberie'ga, heldur er það
hlutverk þessa svonefndo „stóra
kviðdóms“.
En þá kom.hdjóð úr faorni, cg
heldur mæðulegt. Séra Cole hefir
íilkj'nnt úr felustað sínum, að hann
muni éisiamlt. dögfræðingi sínum
höfða mál gegn sveitarstjórninni í
Robeson-.héna8inu fyrir að koma í
veg fyrir að hann mætti njóta
þess réttar, er honum ber liögum
samkvæmt. Code held'ur bví i'ram,
a'ð hánn sé sj'ádfur íórnardýr kyn-
þáttakúgxinar.
Vegna þess ac hann sé hvííur
maður!
íþróttir
(Frarohadd af 5. síðu),
tid starfs og d'áða og fram í gegn-
um stöirf deiidanna og uppbygg-
ingu þeirra. .
FramhaldsaðaKundur ÍR haid-
inn 27. janúar 1958 samþykkir a'ð
fela s.tjóin félajgisins að léita samn-
inga við Reykjavíkurbæ um það,
féiagið gerist sérstakur aðili a3
byggingu hir,is væntanlega íþrótta-
sýningabúss, sem ákvéðið er að
hefja byggingu á í samvinnu vi.3
samtök iðnaðarmanna, kaupmanna,
BÆR og ÍBR. — Er stjóminni
heimilt að skuldbinda 50 þús. ter.
framiag á áxi frá félaginu í þcssu
skyni næstu 4 ár, ef viðunandi
samkomu0.ag næst við viðkomandi
I aðila.