Tíminn - 16.02.1958, Side 6

6
T í MIN N, sunnudagiim 16. í'e'brúair 1958,
L
Utgefandl: PramaékurflakfcwrlKð
Bltstjórar: Haukur Srorrason, Þórariss ÞdraxtBaiK
Skrifstoíur ( Edduhúsinu viB Lindargdt!)
Símar: 18300, 18301, 18302, 18301, 1H»
(ritstjórn og hlaðamenn).
Auglýsingasími 19523. Atgreiðsluaíatí MX&
Prentsmiðjan Edda hJL
Þriðja leið samskiptamálanna
ÞEGAK ský dregur fyrir
sól'U á e f n aha.g.s mál afh i m n i
Bandaríkjanna — sem hefur
veriff bjartur og heiffur und-
anfarinn áratug — fara jafn
vel forvígismenn Repúblik-
ana aff ræða um nauffsyn
þess aff ríkisvaldiff grípi í
taumana, gefi innspýtingu
fjármagns hér, leggi áherzlu
á framkvæmd þar. Þannig er
orffiff stórfellt fráhvarf frá
einstrengingslegrí kenningu
um sjáilfvirkt náttúrulögmál
viffskipta- og efnahagsílífs.
Fyrir tveimur áratugum voru
Roosevelt og fyigismenn
hams úthrópaðir sem sósíal-
istar fyrir aff halda því fram,
aff almannavaldið yrði- aff
taka fastri hendi á hluttm-
um þegar framtak einstakl-
ingsins væri að leiða þjóff-
félagiff út á hálar brautir.
Nú telur jafnvel Knowland
öldungardeildarþingmaður
opinbera íhlutun nauffsyn-
lega til aff fyrirbyggja at-
vinnuleysi og til aff leiða
efnahagsmálaþróunina á
rétta braut á ný. Líklegt er,
að bandaríska þjófffélagiff
þróist í átt til meira jafn-
vægis í efnahagsmálunum á
næstu áratugum. Kfeppan
verður þá aðeins löngu liff-
inn sögulegur atburður,
þensla og spenna eftirstríðs
tímans verffur líka liffin saga.
Jafnvægi í búskapnum og
aukiff jafnræffi þegnanna í
efnahagsmálum, verffur tím
anna tákn. Jafnvel íhalds-
blöð á borð viff Wall Street
Journal, þykjast sjá merki
slíkrar þróunar í dag.
Á HINU leitinu er þró-
unin í burtu frá alræði ríkis
vald!sins og þeirri trú, að
hægt sé að steypa alla þegn-
ana í sama mótinu, effa fella
allt þjófflífiff í farveg þröngra
kennisetninga, sem í megin-
atriffum voru skapaðar á öld
inni sem leiff. Hvenær, sem
slakað er á járnklómii, sem
heldur fólkinu í kommún-
istaríkjunum í ógnargreip-
um, brýst frelsisbráin fram
eins og óstöffvandi straumur.
Þetta gerffist í Ungverja-
landi. Sú tilraun mistókst.
Þefcta gerffist líka í Póllandi,
síffia árs 1956 og sú tilraun
stendur enn yfir.
Ef ekki væri hervald til aff
halda fólkinu i skefium,
mundi kennisetningunum
um alræffisvald ríkisins yfir
sálum manna jafnt sem éfna
hag, verffa varnaff út í yztu
myrkur, og unn úr beim um-
brotum snretta hin þriðia
leið, er færi bil beggja, ríkis-
átrúnaðarins og skefjalausr-
ar einstaklingshyggju. Þess
sjást líka merki, bar sem
kommú.nisminn er alráður, aff
valdhafarnir telja hag-
kvæmt aff slaka ofurlítið á
klónni, leyfa einstakliners-
framtakinu ofurlítið svig-
rúm, jafnvel örva sjálfs-
bjarearviðleitnina, þótt ekki
sé aff bví marki aff kúgunar
stjórninni stafi nokkui'
hætta af henni.
ÞESSI ÞRÓUN í stór-
veldunum er athyglisverff
og umhugsunarverff fyrir
þjóðir smárikjanna. Þar
hafa löngum þróast hófsam
legri stefnur. Þar hefir sann
ast aff öfgarnar leiða sízt til
mestrar lifshamingju. Vafa
samt er, að nokkurs stað-
ar ríki rneira jafnræði þegn
anna á öllum sviöum, meiri
almenn menning né örugg-
ari þróun til aukinnar vel-
megunar en á Noröurlönd-
um. Þar hafa jafnaöarmenn
lengi ráffiff ríkjum. En nokk
urra ára reynsla í ríkisstjórn
nægði til þess aff sverfa
brodflmn af kennisetning-
unum og kenna þeim, aö
stjómsemi aff ofan leiðir
efcki ætíð til úrbóta. Þjóff-
nýting er ekkert lausnarorff
í nútíma þjóöfélagi, sam-
þjöppun valds og fjármagns
í höndum embættismanna-
valds dylur mikla hættu
fyrir raunverulega framför.
í norrænum þjófffélögum hef
ir athafnafrelsið því fengiff
aff dafna. Því eru þær skorff
ur settar, aff þaff vegi sig
ekki upp til auffs og valda á
óréttlætinu. Þaff á aff vera
tillitssamt viff aðra og stefna
aff því, að lyfta öllu þjóðfé-
laginu til betra lífs. í þessu
starfi hafa samvinnufélög-
in veriff mikill þáttur. Þau
hafa skapað nauffsynlegt aff
hald fyrir einkafraimtakið. í
Svlþjóff brutu þau einokun-
arhringa niður meff sam-
keppni, en heiibrigður at-
vimiurekstur einstaklinga
dafnar viö hliff samvinnufé-
laganna; þjófffélagiff skapar
báffum svigrúm. Þannig
njóta kostir beggja sín bezt.
HÉR í OKKAR þjóðfé-
lagi hefir Iengi boriff mikið
á talsmönnum beggja öfg-
anna. Sá hagsmunahópur,
sem ræffur stefnu og störf-
um Sjálfstæðisflokksins hef
ir sýait samvinnufélagsskapn
um ful-lan fjandskap, og
ætíff reynt aff misnota að-
stöffu sína innan rikisvalds-
ins til aff veita klíkum og
gæðingum óeölileg fríðindi á
kostnáff fjöldans. Á hinu leit
inu hefir veriff sá hópur, sem
ekki hefir séð aöra vörn gegn
þessari ásókn en þjóffnýt-
ingu og stóraukiff embættis-
mannavald. Öfgar skapa öfg
ar. Þegar linnir áróðurs-
stríffi þessara fylkinga, eygja
menn það hér eins og í
Bandaríkjunum og Póllandi,
að millivegurinn muni vera
beztur. Rikisvaldið ver’ður aö
marka þá leið, sem heildinni
er fyrir beztu, en einstakl-
ingarnir eiga aff fá fullt
frelsi og j afnrétti til athafna
innan þess ramma, sem hags
munir heildarinnar og effli-
leg tillitssemi við náungann
skapar. Allir, sem áðhyllast
þessa þriðju leið í samskipta
málum þegnanna, eiga sam-
leiff meff samvinnumönnum.
Framtíðarleiðin liggur frá
öfgunum til beggja handa
og áð friðsamlegri þróun þar
sem frelsi, samvinna og rétt
læti ráða ferðinni.
Breytt viðhorf í Bandaríkjuniim til
afskipta ríkisins af efnahagsmálum
Repúblikanar sjá helzt þau úrræíi nú, er blika er á lofti, aí grípa til mikilla
opinberra framkvæmda eins og Roosevelt geríi
Ekki er iengur um þaS
deilt í Bandaríkjunum,
hvorki utan þjóðþings né
innan, að samdráttur hefir
orðið í efnahagslífi Banda-
ríkjamanna að undanförnu,
En menn eru ekki á einu máli
um orsakirnar, né heldur
um það, hvert stefni nú í at-
vinnu- og efnahagsmálum
þjóðarinnar.
í s. 1. viku flutti Sinclaij' Weeks,
verzlunarmálaráðherra landsins',
útvarps- og sjónvarpsávarp, og við-
urkenndi þar að taia atvinnuleys-
ingja nú í mánaðarlokin mundi
verða orðin 5 milljónir, og er það
hæsta tala síðan 1941, er samþykkt
Láns- og leigukjarafrumvarps
Roosevelts forseta, og stórkostleg-
ar vörupantanir Breta og Frakka
sneru taflinu við. Þar með lauk
síðustu áhrifunum af kreppunni á
fjórða tug aldarinnar, og velgengn-
istímabil hófst, sem staðið hefir
allt til þessa dags, og stendur raun-
ar enn, þótt nú sé um tímabundna
stöðvun að ræða.
Þróun virðist hraðfara
En ástandið hefir versnað hrað-
ar en menn gerðu ráð fyrir. Fyrir
röskum mánuði þóttist talsmað-
ur ríkisstjórnarinnar gera ráð fyrir
því versta, sem orðið gæti, með
því að segja. að svo kynni að fara,
að tala atvinnuleysingja yrði orð-
in 5 milljónir í mailok. En þá
mundu verða þáttaskil. Þá mundu
fara að verka í efnahagslífinu þær
miiklu fjárfúlgur, sem stjórnin ver
nú til kjarnorkuvera og eldflauga-
smíða og annarra nýtízku her-
'gagna. Þá mundi framfaraþróun-
in taka til aftur með sama hraða
og fyrr, veimegunin enn aukast og
framtíðin veita fólkinu æ meiri
lífsþægindi.
Tíu dögum síðar tilkynnti verka-
málaráðuneytið að tala atvinnuleys
ingja væri þá komin í 4,3 millj.,
en spáði því að talan mundi lækka
um eina milijón til maíloka. Hins
vegar var játað, að ýmislegt benti
til þess að í vændum væri mjög
erfitt ár fyrir bílaframleiðsluna,
og samdráttur þar gæti haft ör-
lagaríkar afleiðingar.
Stjórnarvöld í varffstöffu
Sú breyting er nú líka á orðin,
að það er ekki lengur aðeins Denió
kratar, sem vara við afleiðingum
samdráttar í efnahagslífinu og
telja stjórnina sýna andvaraleysi
Ýmsir áhrifamiklir talsmenn Repú
blikana hafa líka sagt, að veður-
útlitið sé uggvænlegt. Fyrir mán-
uði voru þessir söiuu Repúblik-
anar önnum kafnir við að úthrópa
aðvaranir Demókrata sem dæmi
um „svartsýni“ og „hættulegar úr-
tölur", en inú er annað hljóð í
strókknum. En það fylgir jafnan
með, að stjórnarvöldin séu vel á
verði, og hafi tiltækar aUskyns
gagnráðstafanir ef samdrátturinn
verður svo alvarlegur, að merki
um kreppu sjáist á himni. Hættu-
merki mætti t.d. kalla þær upplýs-
ingar „Wall Street Joumal“, að
birgðir bílasalan-na jukust í janú-
ar, þegar salá er venjulega mjög
ör, og heildarsalá bifreiða í Banda-
ríkjunum það sem af er þessu ári
er hin lægsta, sem orðið hefir í
4 ár.
Opinberar framkvæmdir
lausnarorffið
Repúblikanir þeir, sem nú eru
að reyna að friða flokksmenn sína
og telja kjark í fólkið, fullyrða,
að ríkisstjórnin hafi nægileg ráð
til að snúa taflinu við, ef þurfa
þykir, svo sem stórauknar opinber-
ar framkvæmdir og stóraukið fjár-
magn til margskyns atvinnurekstr-
ar. Þetta lætur undarlega í eyrum
EISENHOWER
- neyðist hann til að feta
í fótspor Roosevelts?
nú, þegar þess er minnst að fyrir
fáum áratugum héldu Repúblik-
anar því fram að al'lar slíkar ráð-
stafanir væru hreinar skottulækn-
ingar, uppfundnar af Roosevelt,
sem væri undir áhrifum frá hag-
fræðingnum John Maynard Keynr
es. Upp lir slíkum ráðstöfunum
gæti þjóðfélagið ekkert haft ann-
að en enn meiri samdrátt að lok-
um og síðan Iireint vandræðaá-
stand.
Knowland talar um
opinberar framkvæmdir
Það er til dæmis um hið breytta
viðhorf á aðstöðu og afskiptum
ríkisvaldsins í slíkum tilfellum,
að Knowland öldungadeildarþing-
maður frá Kaliforníu, einn helzti
talsmaður flokksins og úr hægri
armi lians, lét uppi þá skoðun í
s.l. viku, að stjórninni bæri að
hefja stórauknar opinberar fram-
kvæmdir undir eins og hætta
þætti á að samdrátturinn færi að
bera svip af kreppu. „Þróunin
næstu tvo til þrjá mánuðina, muu
skera úr um það, hvað verður tek-
iö til bragðs“, sagði Knowland.
„Margir telja, og þar á meðal
ríkisstjórnin að efnahagslífið muni
sjálft rífa sig upp úr þessari lægð
þegar nálgast missiraskiptin.“ Ef
sú von bregst. er samt. engin hætta
á ferðum því að stjórnin og flokk-
urinn ’ hafa á takteinum áætlanir
urn miklar opinberar framkvæmd-
ir, ráfveitu- og Iandþurrkunar-
framkvæmdir o. fl!. Verkfræðinga-
deildir hersins hafa gert þessar
áætlanir, sagði Knowland, og þeg-
ar rétt stund er upp runnin, verða
þessar áætlanir settar í gang til
þess að mæta atvinnuleysisvanda-
málinu.
Ýmsir talsmenn Demókrata eru
þeirrar skoðunar, að stundin sé
þegar upp runnin. Meðal þeirra
eru öldungadeildarmennirnir
Humphrey frá Minnesiota og Mans-
field frá Montana. Enn aðri-r hafa
látið uppi þá skoðun, að stjórn-
inni beri líka að lækka skatta og
losa þannig um fjármagn til fram-
kvæmda, enda þótt ljóst sé að
skattatekjur ríkisins verða á þessu
fjárhagsári lægri en áætlað er í
fjárlögum, einkum ef samdiráttur
sá, er nú ríkir, stendur í nokkra
mánuði enn.
Stórpólitískasta máiið
Þróun efnahagslífsins er nú orð-
in stórpólitískasta málið heima
fyrir í Bandaríkjunum. Efinahags-
málaritstjóri s'tórblaðsins New
Yoúk Herald Tríbune skrifar í blað
sitt 10. febrúar:. „Aukinn sam-
dráttur í verzluninni nálgast óð-
um að verða þjóðmál númer eitt
í dag“. „The Wall Street Journal“,
sem að jafnaði er mjög varkárt í
orðum um efnahagsmálaþróunina,
birti 10. febrúar stóra fiorsíðugrein
og var þarrætt um það, hvort nú-
verandi samdráttur sé í rauninni
tímamót, með henni ljúki hinu
mikla útþenslutimabili eftirstríðs-
áranna, og nýtt tímabil sé að ganga
í garð. Blaðið ræður pólitíska þýð-
ingu þessara atburða og lýkur
greininni með þessum orðum:
„En jafnvel þótt deilt sé um
ástandiS, er e. t. v. fólgið sam-
komulag á bak við orðin. Bjart
sýnismennirnir, sem vona að við-
skiptin muni aftur færast í auk-
ana á árinu, halda því ekki fram,
að ástandið á eftir verði endilega
eftirstríðsáraútiþensla á ný. Á
sama tíma sem þeir andmæla
harðlega þeirri skoðun, að þessu
tímabili sé nú lokið, eru þeir
sjáifir að tala um nýja tegund
velmegunar, hátt Iífsstig og al-
mennt jafnvægi, sem byggist á
afskiptum ríkisvaldsins og eftir-
liti. Þeir, sem ekki eru eins
bjartsýnir, tala um lægri stand-
ard. En hváð sem gerist á þessií
ári, á næsta ári eða á næstu
fimm ánun, virðist að öllu
samanlögðu skynsamlegt að gera
ráð fyrir, að útþensluöflin í fram
tíðinni gangi ekki lengur fyrir
krafti, sem stafar frá styrjöld,
er hófst fyrir 19 árum“.
Á SKOTSPÓNUM
Fulitrúaráff og miffstjórn Þjóðvamarflokksins hélt
nýlega fund. .. . Valdimar Jóhannsson flokksformaður
og Þórhallur Vilmundarson frambjóðandi lögðu til að
flokksstarfsemi yrði haldið áfram . Tillagan fékk
misjafnar undirfektir. .. . Eftir nokkurt þóf var ákvörð-
un í málinu frestað.... Formlegur skiptafundur verð-
ur haldinn síðar. . . . Gunnar Thoroddsen borgarstjóri
tók sér far með Gullfossi fil útlanda að ioknu erfiffi
kosningabaráttunnar. .. . Þetta er þó ekki eina skýr-
ingin á því, að nafn Gunnars er að kalla má horfið úr
Morgunblaðinu, þar sem Bjarni Bénediktsson ræður
ríkjum. . . . Líklegt er að íslenzk sýningardeild verffi á
alþjófflegri listiðnaffarsýningu, sem haidin verður í
París í vor. . . . Hingað er kominn. rússneskur flótta-
maður til að flytja erindi ... Hann mun vera flótta-
maður frá Rússlandi vegna þess að hann er hrein-
ræktaður marxisti samkvæmt frumfræðunum Þetta
mun hafa komið gestgjöfum hér nokkuð óvænt....
þeir eru félagið Frjáls menning, er lýtur forustu Gunn-
ars Gunnarssonar skálds.... Benjamín Eiríksson
bankastjóri Framkvæmdabankans dvelur um þessar
mundir í Þýzkalandi.... Þess mun verða krafizt með
vaxandi þunga á næstunni að innflutnings- og gjald-
eyrisleyfi verði afgreidd viðar en i Reykjavík Þetia
mál var m.a. tekið upo í málefnasamning þriggja flokka
um bæjarstjórn Akureyrar. . . .