Tíminn - 11.04.1958, Blaðsíða 6

6
TÍMINN, föstud'aginu 11, aj»rE: 1958
Útgefandi: Framsóknarflokkurlnn
Ritstjórar: Hauikur Snorrason, Þórarinn Þórarlnsson (áb.)
Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargötu.
Símar: 18300, 18301, 18302, 18303, 18304
(ritstjórn og blaðamenn).
Auglýsingasími 19523. Afgreiðslusimi 12323.
Prentsmiðjan Edda h.f.
„uroomn ar dyrhðmm
I FORUSTUGREIN Mbl.
í gær er það enn á ný árétt-
að, sem haldið var fram í
seinasta Reykj aVikurbréf i
bJaðsins, að fræðslá og þekk
ing sé undirstaða þess, að
Vinna bug á dýrtíð og verð-
bó&gu. Þykir rétt að taka hér
enn einu sinni undir þessi
ummæli Mbl., sem raunar er
ekki annaö en það, er jafn-
an hefir verið haldið fram
hér í blaöinu. Það er vissu-
lega ánægjulegt, að Mbl.
skuli loks hafa orðið Tíman-
um isammála að þessu leyti,
þótt ekki sé hins vesar nóg,
að Mbl. viðurkenni nauðsyn
fræðslunnar J orði, ef það
gerir það ekki einnig í verki
með þvi að veita eftirleiðis
réttar upplýsingar um þessi
máil.
Reynsla undanfarinna ára
er vissulega ausljós vitnis-
burður þess, hve illa fer, þes-
ar áíhrifamiklir aðilar vinna
að þvi, vegna annarlegra
pólitískra sjónarmiða, eða
einkalhagsmuna að segja al-
menningi rangt til um efna-
hagsmálin. Til að gera þetta
noikfcuð ljósara, þykir rétt að
birta hér kafla úr ræðu, sem
flutt var á Alþingi vorið
1946:
„SANNAST sagna gegnir
furðu, hversu fávíslega Fram
sóknafrflo'kkurinn cj; fylgji-
hnettir hans eru farnir að
taia um dýrtíðarmálin. Auð-
vitað hafa íslendingar tefit
djarft í dýrtíðarmálunum og
má vera áð sú dirfska reyn-
ist dýrkeypt áður en lýkur.
En fram að þessu hefir verið
um nær einhliða gróða að
ræða af henni. Þjóðin hefir
grætt á kostnað annarra
þjóða, fjöldinn hériendis á
kostnað atvininurekenda. —
Meöan á stríðinu stóð
greiddu Bretar og Bandarík-
in fleiri pund og dollara,
þ.e.a.s. meira fé fyrir afurð-
ir ídlendinfra, er seldar voru
með sérstökum samningi
vegna aukinnar dýrtíðar i
landinu. Á sama hátt greiddu
þessar þióðir fleiri pund og
dóllara fvrir setuliðsvinnuna
vegna dýrtíðarinnar. Erlend
■ar inneíemir þjóðarinnar,
þjóðarauðurinn, hefir bví
stórvaxið vegna dýrtíðarinn
ar. Inn á víð hefir svo hækk-
ándi dýrt.íð miðað að bví að
dpeifa tekjunum milli fram-
leiðeuda o? annarra, oS
þannig verið til eðlileerar
auðtöfnunar ölilum mönnnm
tll hav.sbóta. Þetta skilur
þjóðin. Bændur vita. að beir
hafa hap"nast á hækkandi
af»rðaverði. Verkamenn vit.a
að Iwkkanrii kaunaiald varð
þeim t.il framd.ráttar. Aðra.r
lau.nastéttir huasa eins. t>að
er hessi skoðurn oa vílii fiö1-
mennustu stA+.ta bióð'tAia.o-.s-
ins. sem hm' rnoður. að óvv-
tíðin hefir pkkí fonSizf, st.nðv
uð fram að hessu osr fæot,
aldrei fvrr en að brenoíri
Hvað hnttq áhrtnrir hofl’r
dvrtíðin fram að bessu vprið
tU Þqosbóta flestmm lautic-
rnömium........Verði auðið
að halda uppi því kaupgjaldi,
sem nú er, er vafalauist bezt
að svo fór, sem fariö hefir.
Takizt það ekki, veltur allt
á, að réttar ráðstafanir veröi
gerðar á réttu augnabliki“.
ÞVÍ MIÐUR laeði þjóö-
in alltaf mikinn trúnað á
„fræðslu“ eins og þá, sem
kemur fram í framangreind
um ræðukafla. Alltof marg-
ir trúðu því, að dýrtiðin yrði
til kjarabóta og auðjöfnun-
ar, enda þótt reynslan sýni
og sanni, að dýrtiðin verður
raunverulega til kjaraskerð-
ingar og gerir þá ríku rikari
og þá fátæku fátækari. —
Alltof margir trúðu því líka
að hægt yrði að ráða niður-
lögum dýrtíðarinnar, ef á
þyrfti að halda, með einu
„pennastriki" eða „með rétt-
um ráðstöfunum á réttu
auenabliki“ eins og það er
orðað í ræðukaflanum hér á
undan. Of margir áttuðu sig
heldur ekki á því, fyrr en
það var orðinn hiutur, að
striðsgTóðinn hafði horfið á
styttri tíma aftur í hít dýr-
tíðarinnar en það hafði tek-
ið að afla hans.
Á vissan hátt var líka skilj
anlegt, að þjóðin léti blekkj-
ast af þessum áróðri. Ræðú-
kaflinn hér á*undan er eftir
engan annan en formann
Sj álfstæðisflokksins og þáv.
forsætisráðh., Ólaf Thors.
Slíkum áróðri var ekki að-
eins haldiö uppi af honum
heldur af allri hinni miklu
áróðursvél Sjálfstæðisflokks
ins um langt skeið. Margir
þeirra, sem líta á Sjálfstæð-
isflokkinn eins og ábyrgan
íhaldsflokk, líkt og íhalds-
flokkanna í Bretlandi og V-
Þýzkalandi, létu blekkjast af
þessum áróðri. Þess vegna
fór, sem fór.
SÍÐAN þetta gerðist, hef
ir þjóðin átt í stöðugri glímu
viö dýrtíðarmálin. Reynslan
hefir sýnt, að í þeirri glimu
er ekki völ á neinum „rétt-
um aögerðum á réttu augna
bliki“ eða a.m.k. ekki á með-
an þjóðin fer meira eftir
röngum áróðri en réttum
upplýsingum og heldur á-
fram að trúa því, aö hægt sé
að græða á vixlhækkunum
kaupgj alds og verðlags og
að vaxandi dýrtíð sé ein-
hver gróöavegur fyrir alþýðu
stéttimar.
Af þeim ástæðum ber að
taka því vel, að Mbl. skuli
nú hafa viðurkennt, að rétt
fræðsla um þessi mál sé und
irst. raunhæfra aðgeröa, ef
þær eigi að heppnast. Rétt
er þó að fagna þessari yfir-
lýsingu varlega, unz Mbl. hef
ir sýnt í verki, að það mein-
ar hana alvarlega, með því
að veita réttar upnl. um
efnahagsmálin. Á það hefir
hins vegar miös' skort síðan
fiokkur blaðsins komst í
st.iórnarandstöðu eöa eneu
siðar en meðan hann studdi
nvsköpunarstiórnina. Vegur
aðalritstjórans mvndi mjög
vaxa, ef hann færði þessa
fræðslu blaðsins í rétt horf.
ERLENT YFIRLIT:
Tilraunirnar með kjarnorkuvopnin
Stötíva þarf tilraunirnar meÖ þessi vopn og einnig framleitJsIu þeirra
FYRIR forsetakosningarnar í
Bandaríkjunum haustið 1956, lýsti
Stevenson, frambjóðandi demó-
krata, yfir því, að hann myndi
beita sér fyrir samkomulagi stór-
veldanna um að hætta tilraunum
með kjarnorkuvopn, ef hann yrði
kjörinn forseti. Þessa afstöðu sína
rökstuddi Stevenson með því að
veruleg hætta fylgdi geislavirkun-
um þeim, er hlytust af slíkum til-
raunum, og yrði sú hætta eftir því
meiri, sem þessi tilraunastarfsemi
ykist. Þá myndi bann við tilraun-
um koma í veg fyrir, að fleiri ríki
bættust í tölu þeirra, sem réðu
yfir kjarnvopmnn. Seinast enekki
sízt, væri það svo mikilvægt spor
í rétta étt, ef samkomulag fengist
jafnhliða slíku banni um fullkom-
ið eftirlit með því að banninu
yrði framfylgt. Allar tilraunir til
að ná samkomtilagi um afvopnun,
hefðu hingað til strandað é því, að
ekki hefði samizt um neitt raun-
hæft eftirlit. Það gæti því orðið
merkilegur éfangi að öðru rneira,
ef samkomulag næðist um eftirlit
rneð því að framfylgt yrði banninu
nteð umræddum tilraunum.
Af hálfu stjórnar Sovétríkjanna
var Itrax lýst yfir fylgi við þessa
tillögu Stevensons. Republikanir
tóku henni hins vegar iila, því að
slíkt takmarkað samkomulag
myndi aðeins spilla fyrir víð-
tækara samkomulagi um afvopn-
unarmálin og myndi leysa Rússa
úr þeim vanda að taka afstöðu til
þess. Þeir reyndu því, að túlka til-
lögu Stevensons sem sönnun þess,
að Stevenson myndi verða of und
anlátssamur við Rússa. Alveg sér-
staklega gerðu þeir þetta eftir að
Rússar bældu niður frelsishi-eyf-
inguna í Ungverjalandi.
Hugmyndinni um að banna til-
raunir með ikjarnorkuvopn hclt
hins vegar áfram að vaxa fylgi.
Margir vísindamenn tóku undir
hana. Óháðar þjóðir, eins og Jap-
anir og Indverjar, gerðust ein-
dregnar formælendur hennar á
alþjóðlegum vettvangi.
EF Bandaríkjastjórn hefði
strax tekið upp tillögu Stevensons
frá 1956, myndi vesturveldin
standa nú ólíkt betur í áróðurs-
stríðinu. Rússar hafa áreiðanlega
styrkt aðstöðu sína verulega þar
með því að lýsa sig fylgjandi því,
að slíkum tilraunum yrði hætt.
VafaJaust hafa þeir styrkt þessa
aðstöðu sína enn betur með þvi
að lýsa því yfir nú, að þeir hafi
liætt slíkum tilraunum, þótt um
ótiltekin tíma sé, og enda þótt
það sé gert að afstöðnum mestu
kjarnorkuvopnatiiraunum þeirra.
í Evrópu og Ameríku sjá menn
að visu, að þetta er a. m. k. öðr-
um þræði éróðursbragð hjá þeim,
en sennilega dylst það miklu
fremur ýmsum þjóðum Asíu, þar
sem hræðslan við geislaáhrifin
virðist einna mest.
Meðal stjórnmálamanna í Vest-
ur-Evrópu og Bandaríkjunum hef-
ir þeirri stefuu lí'ka mjög vaxið
fyjgi að undanförnu, að rétt sé
að semja um bann við tilraunum
með kjarnorkuvopn, þótt ekki
semjist um önnur atriði. Jafnaðar-
menn í Bretlandi og í Þýzkalandi
eru þessu eindregið fylgjandi og
það gildir og yfirleitt um demó-
(krata í Bandaríkjunum. Meðal
republikana hefir þessi stefna og
vaxandi fylgi. Meðal annars hefir
Harold Stassen, sem verið hefir
ráðunautur Eisenhowers í utan-
rikismálum, lagt til að gert yrði
sérstakt samkomulag um að banna
tilraunir með kjarnvopn.
STEFNAN, sem Bandaríkja-
stjórn hefir fylgt undir leiðsögn
Dulles, liefir verið sú, að sam-
komulag um að hætta tilraunum
með kjarnvopn verði bundið því
skilyrði, að jafníramt verði samið
um að hætta að framleiða kjarna-
kleif efni til vopnagerðar, en það
þýðir hið sama og að hætt
verði framleíðslu kjarnvopna.
Stevenson.
Dulies og fylgismenn hans hafa
bent á. að vígbúnaðarkapphlaupið
stöðvist ekki við það, þótt til-
raunum við kjarnvopn sé hætt,
því að eftir sem áður sé hægt að
halda áfram framleiðslu kjarn-
vopna. Það skipti mestu að stöðva
sjálfa framleiðsluna.
Þessi stefna Dulles hefir hlotið
stuðning stjórna Bretlands og
Frakklands. Einkum mun þó
stjórn Frakklands hafa stutt hana
cindregið, því að Frakkar munu
nú vinna að smíði kjarnsprengju
og vilja gjarnan hafa prófað hana
áður en samið er um bann við
slíkum prófunum.
STEFNA þessi er m. a. rök-
studd með því, að hættan, sem
fylgi umræddum tilraunum, sé
mjög orðum aulcið, og að af hálfu
Bandaríkjanna sé nú unnið að
því að framleiða svokallaða hreina
sprengju, þ. e. sprengju, seirTanuni
hafa lítil eða engin geislavirk á-
hrif. Það muni draga rnjög úr
hættu þeirri, sem fylgdi kjarnorku
styrjöld, ef hægt verði að fram-
leiða hreina sprengju og losna
við geislavirkunina. Þá sc þetta
Jíka mjög mikilvægt í sambandi
við friðsamlega notkun kjarnork-
unnar.
Meðal vísindamanna ríkir mjög
mikill ágreiningur um þessi at-
riði. Visindamenn deila bæði um
hættuna, sem fylgi umræddum tii-
raunum, og um möguleikana til
að framJeiða hreinar kjarnsprengj
ur. Sennilega fæst betur úr þessu
skorið, þegar fyrir liggur álit
nefndar, sem kjörin var af alls-
herjarþingi S. Þ. til að afla ítar-
legra upplýsinga um þessi mál.
Nefnd sú mun skila áliti sínu í
sumar og það verða rætt á næsta
allsherjarþingi S. Þ. ísland var
meðal þeirra rikja, er fíutti til-
löguna um þessa nefndarskipun.
Rússar hatfa enn ekki fengisl til
að fallást á það, að samtímis sé
samið um að stöðva lilraunir með
kjarnvopn og hætta framleiðslu
þeirra. Samkomulag um þessi mál
hefir fram að þessu 6trandað á
þ\d, að Rússar hafa aðeins viljað
stöðva tilraunirnar, en vesturveld
in bæði tilraunirnar og framleiðsl-
una.
TILK^YNNENG Itúíjsa ■ um að
stöðva að sinni tilraunir með
kjarnvopn, hefir haft þau éhrif,
að Eisenhower hcfir nú lýst yfir
því, að velgeti komið til mála að
Bandaríkin hætti tilraunum með
kjarnvopn, þegar þau hafa lokið
tiiraunum þeim, sem þau hai'a
boðað fyrir alllöngu að yrðu gerð-
ar á Kyrrahafi í sumar. Þetta fari
eftir því, hvort vísindamenn telji
að tilraunirnar hafi borið tilætlað-
an árangur. Þá hefir Eisenhower
einnig skrifað hinum nýja forsæt-
isráðherra Sovétríkjanna, Krust-
joff, bréf og skorað-á hann að
vinna að samkomulagi um að hætt
verði að framleiða 'kjarnkleif efni
til stríðsnota, eða m. ð. o. um að
ha’tta framleiðslu kjarnorku-
vopna. í bréfi þessu svarar .Eisen-
hower ekki beint áskorup ■ Krust-
joffs um að vesturveldin-haetti tii-
raunum með kjarnvopn, enda hef
ir hann tekið fram, að. því atriði
verði svarað í samráði við> önnur
ríki Atlaníshafsbandalagsins.
d -■■í/••• ••• •
EINS og nú er komið, væri vafa-
laust hyggiiegast fyrir vesturveld
in, að þau lýstu sig rerðubúin til
samninga um að hætta. tilraun-
um með kjarnvopn. Þessa samn-
inga ættu þau að binda því eina
skilyrði, að samkomulag > fengist
um raunhæft eftirlit méð bann-
inu. Jafnhliða þurfa þau svo að
herða sóknma fyrir þvi, að sam-
ið sé um að hætta franileiðslu
kjarnorkusprengja, en endanleg
afstaða til þeirrar tillögu skerúr
um það, hvort nú sé unnt:aðstíga
verulegt skref til að stöðva víg-
búnaðarkappMaupið, því að það
stöðvast ek’ki við þáð, þótt til-
raunum með kjarnvopn sé hætt,
því að fx-'amleiðsla þéirra getur
haldið áfram eftir sem áður. Hins
vegar yrði það mikil stöðvun í víg-
búnaðarkapphlaupinu, ef sam-
konnilag yrði um að hætta að
fnunleiða kjarnorkusprengjur.
* Þ. Þ.
’&AÐSTOFAN
Fjárhagsfætur menningarjnnar.
PÉTUR SENDIR baðstofunni enn
pistil um málefni liðandi stundar
og segir: „Mikið ieggja menn nú
á sig fyrir frjálsa menningu. Fé-
lagsskapur, sem kennir sig við
einmitt þess konar menningu hef
ir tekið Gamla bíó á leigu á
kvöldsýningartíma. Þctta gerist
einmitt þegar bíóið er að sýna
Kamelíufrúna með Gretu Garbo
og Robert Taylor. Þegar óg ætl-1
aði að ná mér í miða á þessa á-
gætu kvikmynd hór á dögunum,
var biðröðin út úr dyrum og ég.
sneri frá. Það er því ekki áhuga-
leysi fyrir kvikmyndinni, sem
opnar dyr samkomuhússins á
mesta tekjutíma dagsins. Annað
tveggja er það þá menningará-
hugi eigenda bíósins eða atorka
félagsins Frjálsrar menningar, er
stendur þá á styrkum fjárhags-
fótum. Nú skal ég engan dóm á
leggja um menningaráhuga eig-
enda Gamla bíós. Þeir eru vafa-
laust ágætfir menn. En miklir
brautx-yðjendur cru þeir orðnir
ef þeir leggja fram samkomuhús
sitt endurgjaldslaust í þágu
menningarinnar kl. 9 að kvöldi
og læsa Kamelíufrúna niðri í
kistu á meðan. Satt að segja trúi
ég þessu varla upp á þá. Þá er
eftir átorka Frjálsrar- menningar
og fjáríxagsfætumir. Líklegast er
að þeir standi undir fyfirtækinu,
nema eí við borgárarnir erum
orðnir svo álteknir af iheimingar
áhuga að við greiðúm biéverð á
fimmtudagskvöldi til að halda
henni uppi.
Sjóðir í bakhendlnni?
ÞAÐ ER merkilegt félag, sem
getur með félagsgjöldum einum
saman náðist í fyrirtæki eins og
að bjóða heim útlendum merkis-
mönnum og látið þá hálda fyrir-
lestra hér í dýrustu samkomuhús
um. Eg þek’ki það til álnvennrar
félagsstarfsemi, að þétta er ekki
á færi aimúgans. Hór éru á ferð
umsvif, sem minna einna mest á
brambolt Atmenna bókafélagsins
enda era framámenn beggja fyrir
tækjanna mikið til þeir sömu. —
Hvers konar fjárhagsgal’dur er
þetta? Er hann byggður á sriilli
forustuinannanna, eðá er þetta
(Framh. á 8. síðu)