Tíminn - 19.04.1958, Side 5

í í M N N, laugardaginn 19. apríl 1958.
5
Vigfús Guðmundsson Orðið er frjálst Heilbrigðismál
Molar um menntamál i
Esra Pétursson, læknLr
Margt breytis'í. Þessi slutta setn
ing varð mór aS orði, er ég las
gredai uin Menningarsjóð . og
Menntamálaráð . í Mbl. s.L iaugar-
dag, uridir stórletraðri fimm dálka
fyrirsögn, er svo hljóðaði: „Lyfti-
stöng fyrir íslenzki :nemingarlif“.
Og með greininni eru myridir af
Valtý Stafánssyni og Jönasi Jóns-
syni frá Hriflu, hlið við hlið eins
og bræðrum.
Þarna er fyllilega viðurkennt,
að það var Jónas Jónsson, sem var
upphafsmaður og brautryðjandi
að þessari „lyftistöng fyrir íslenzkt
meunmgarlíf."
Þctta er óvenjuleg viðurkenning
fi'á sterkasta andstöðumálgagni
J'ónasar, se-m okkur samherjum
hans fannst fyrir 30 árum vera
fram úr hófi ósanngjarnt í garð
hans og fiestra þeirra miklu um-
bótamáfa, sem hann barðist fyrir
— og þá ekki síst menntamálanna.
En margt breytist. Og það er
gleðilegt, að með aukinrii reynslu
og þetokirigu skuli Valtýr Stefáns-
son mi unna sínum sterka gamla
andstæðingi sannmælis og viður-
kenningar. Þannig ætti oftar að
vera um þá sem berjast bitrum
bröndum hver gegn öðrum á viss-
um skeiðum ævinnar. Það eru
,,menntamál“ sem vart eru minna
virði en ýmis mál, sem svo eru
lcölluð.
- En þótt fáir efi, nú á 30 ára
a&næli Menningarsjóðs og Mennta
niálaráðs að þau liafi gert margs
konnr gagn í mcnningarlífi ís-
lenzku þjóðarinnar og eigi von-
andi eítir að' gera það enn meira
á komandi árum, þá eru þó til
ýmsir agnúar á störfum þessara
aðila. Langar mig að minnast dá-
lítið á stjTkjaúthlutunina. Fyrir
nokkrum áruni var úthlutun hinna
s vok ölluðu L is t a m a n n as tyr k j a
klofin fx’á störfum Menntamála-
ráðs og faijn þingkosinni nefnd,
en þó er skyldleikinn enn svo
mikill að sami maðúr er formaður
í báðum þessum „ráðum“.
Víst cr ánægjulegt, að geta
veilt mönnum, sem fást við bók-
menntir og listir, styrki og fleiri
iiþpörvanii'. En mjög hekl ég að
sé mikiil vafi á því að hia fátseka
og fámenna þjóð' okkar eigi að
vex-a að veita á annað hundrað
manna-á ári hverju hina svonefndu
listamannastyrki og það aðalhópn
urn fyrir að vera' að skrifa þær
það sömu mennirnir ár .cftir ár,
sem fá þessa styrki, svo • að> þetta
bækur er þeir skrifa. Oftast eru
nálgast að vcra sem fastalaun. frá
liinum saxneiginlega sjóði þjóðar-
innar.
Mai’gt. af þessurn mánnum hefír
skrifað lítið sem er fræðandi eða
þroskandi, né- skemmtilegt — enda
fást fáir til þess að lesa þá.
Mér var gengið nýlega inn í
bókasölu í Listamannasfcálanum.
Þar var fjöldi bóka til sölu með
miklum. afslætti, af því að þær
iiöíðu ekfci gengið út. Jleðal annars
mátti 'þar sjá al'l þykka doðranta,
eftir „Iistamenn“ rikisstyrkta, tií
sölu fyrix allt niður x 15—20 kr.
bóklua! D'att mér þá í hug eins
Og oftar, að menntamálaírömuðun-
unx sæist illa yfir, þegar þeir
eru að skammta á iistamannajöt-
una.
En. það getur öllum yfirsést..
Eitt af því er, að varla kemur fyrir
að menn £ái viðiu'kenniixgu í gegn
um þessa úthlutun, ef þeir ciga
lxeima oiiendis, þótt þeir skrifi
mikið; þax-ft og gptt á íslenzku þar,
til dæmis í Vesturheimi og viðar.
Væfci þó vel til fallið og maklegt
að veita stundum slikurn mönnum,
sem eiga heima erlendis, viður-
kenningu, avm.k. einu sinni á æv-
inni, Ld. á merkisthnamótuin í lífi
þeirra.
Bettur raér í hug í þessu efni
som dæmi, nú á þessu ári, rithöf-
uudurhxn Bjarni M. Gíslason, sem
nýíega varð fimmtugur. Hefði ver-
ið smekklegt að veita honum við-
. urkenningu nú á fimmtugsaímæl-
inu. Og hefði þá vart skaðað mik-
ið, þótt „listamennirnir" hefðu
ekki verið nema eitt hundrað óg.
átján.
Þannig væri oft mjög viðfeldið
að veita ýmsunx þeim, sem vel
hafa gert með huga eða hönd
fyrir íslenzku þjóð'ina, dálitla.við-
urkenningu, þótt þeir hafi húsetu
erlendis.
Einu sinni áttu íslendingar
heima utanlands sem hétu Steplian
G. Stephansson, Jónas HaHgriiris-
son, Grímur Thomsen o.m.fl. —
Væru þeir menn ofan foldú nú
myndu þeir tæpast koma- til
greina við úthlutun listamanna-
styr'kja hjá úthlutunarnefndinni.
Eitt skáldið okkar, sem mikð var
talinn eftir sfcáldastyrkur til, kvað
eftir einn þessara listamanna:
„Sárt var að kenna þá svip-
inn hans fyrst,
er sólin var slökkt undír
bránum.
Minnast þ'á barnsins, hve
brjóstið var þyrst,
og bjóða honum armana dán-
um.
En þeir, sem eru kosnir. af al-
þjóð í menntamálum hennar tiL
þess að vera þar í forsvari, ættu
að hafa nokkrar skyldur við sam-
landa sína, sem til góðs liðs eru
í listum og bókmenntum, hvar
sem þeir eru búsettir. Og gera
sitt til að þjóð þeirra bjóði þeim
arma sína áður en þeir eru dánir.
Úr því að ég er örlítið að minn-1
ast á styrkjaúthlutanir, þá vseri
ekki úr vegi að ræða örlítið uan
styrki þá, sem nofckur hundruð
námsmenn njóta exdendis árlega.
Eg mun þó manna seinast finna
að því, þótt ungum og efnilegum
mönnum, sem þörf er á að nemi
erlendis, vegna starfa þeirra síðai'-
heima á ættlandinu, sé veittui’
fjárstyi'kur til náms ytra. Það tel
ég einmitt mjög þarft ög gott oft
og tíðum. En náínsstyrkirnir virð
ast. oft fara út í öfgar og vitleysu.
Er þar cinkum átt við )iá fjölda
styrfcja, sem veittir eru til fólks,
sem notar þá aðallega til þess að
leifca sér utanlands eða til að gutla
við eitthvcrt ónauðsynlegt nám,
sem ckki er líklegt að fcomi til
þarfa hér heima nokkurn tíma.
Eg man t.d. eftir því eitt sinn
fyrii- fáeinum árum, þegar ég var
staddur vikutíma í París ög kom
þá daglega í veitingastað þar í
miðri borginni, sem íslendingar
sóttu mikið. Þá voru nálægt 30
riámsmenn íslenzkir í París ög
komu þeir flestir daglega í þennan
veitingastað og sátu þar oftast
þetta 5—7 klukkutíma seimii hluta
dagsins. V.irtust þeir þá helzt all-
an tim'ann vera að iðka sig í að
tala saman á íslenzku! En flestir
þóttusfc þessifc námsmenn vera að
læra fcönsku, franskar bókmennt-
ir eða eitthvag annað tengt Frakk
larrdi. Út á slifcar viðbárur fengu
þeir styi'ki cg yfirfærslu með gjaf
vei’ði heiman fx-á íslenzka rikinu.
Aðrir læra af kappi eriendis
ýmsar námsgreinar. Sumar þurfa
til starfa á íslandi, en aðrar, sem
tæpast eru líkur fyrir að þurfi
aukna starfskrafta viö heima. —
Vaknar þi sú spurning, hvort
heppilegt sc að ýta undir ungt
fólk við að læra það nám erlendis
með styrkjagreiðslu o.þ.h., án þess
að þörf sé fyrir það að námi loknu
á ættlandi þass. Og líka hvort
við höfuni efni á því að styrkja
hópa af okkar æskufólki til þess
að tapa því síðan í þjónustu ann-
arra þjóða.
Væri ekki heillaráð að gera
yfirlit öðru hvoru yfir það, sem
iíklegt væri á að þörf væri á er-
lendis lærðu fólki og fara svo
síðan eftir nauðsyninni á því í
styrkveitingu.m?
EitthvaS er byi’jað að veita
riámsmiönnum ytra lán, einkum til
þess að ljúka þar iöngu: námi.
Það sýnist að væri ráð áð breyta
styrfcjum fyrstu námsáranna ytra
í lán, en veita lieldur styrki, þeg-
ar á námstímann liður. Myndi við
það niinnka styrfcveitingar til
þeirra, sem byrja á námsgutlLytra
en styrkir seinna koma að notum
þeim, sem stunda námið af al-
vöru, og mætti þá.líka breyta lán-
itm fj’rstu námsáranna i styrki,
til sérstaklega efnilegs fólks, sem
þörf væri á' sfarfskröflum frá að
námi loknu.
í sambamli við þetta er athuga-
vert hvort skóláganga fólks er
ekki að fara út í öfgar, þótt lær-
dómur og menntun sé nauðsynleg.
Ef þarna er verið að fara út á
villigötur, þá er það þjóðfélaginu
sjálfu mikið að kenna. Það er ýtt
undir hið mikla skólakapphlaup
með því að lifvænlegra sé að fást
við „andleg“ störf heldur en erfið
isstörf. Við þau eru venjulegast
hærri laun, nieiri fristundir, þokka
legra og léttara, jafnvel þótt ekki
sé nema eins og að pikka á ritvél,
sfcrifa nótu og s.frv.
Eg held að þarna þurfi róttæk-
ar breytingar. Fi’amleiðslustörfin
ættu að vera í meiri metum held-
ur en skrifstofugutlið og hærra
launuð. Þó skal því ekki neitað,
ag menntamálin eiga að vera lyfti
stöng fyrir íslenzkt menningarlíf.
En oft er þá líka nauðsynlegt, að
slyðja þau vegna sannrar menn-
ingar, en okki sem atvinnubóta-
vinnu.
V. G.
ÞANN ATTUNDA marz sl. birt
ist ýtarleg skýrsla um dánartöhir
miðað við reykingarvenjur hjá 137,
783 mönnum á aldrinum 50 til 60
ára, sem fylgzt hafði verið með í
44 mánuði, í anxeríska læknablað-
inu J. A. M. A.
Fyrsti árangur þessara rann-
sékna var birtur eftir af fylgzt
hafði verið með þessum mönnum
í 20 mánuði, og var frá þsim skýrt
hér í blaðinu á þeim tíma.
HVERGI HAFA farið fram jafn-
nákvæmar, ýtarlegar né víðtækar
athuganir annars staðar á þessu
sviði.
Árangurinn eftir 20 mánuði
leiddi í ljós að:
I. dánartala manna, sem reyktu
sígarettur, var iangtum hærri cn
dánartalan hjá þeim mönnum, sem
aldrei höfðu reykt sígarettur, og:
II. dánaroi’sakir vegna krabba-
meins urðu valdar að einum fjórða
dauðsfallanna, sem umfram urðu,
hjá sígarettureykingamönmun, en
dauðsföll vegna hjartakransæða-
sjúkdóma orsökuðu fyllilega helm-
ing dauðsfallanna, sem rekja mátti
til sambands við sígarettureyk-
ingar.
Nú hefir þessum rannsóknum
verið haldið áfram í 2 ár til við-
bótai’, til þess að fá frekari vitn-
eskju um ýmis atriði í þessu sam-
bandi, sem menn hafa haft áhuga
á, -eins og t. d. áhrif þess að
hætta að reykja. Þessi nýja vitn-
eskja staðfestir enn betur niðui-
stöður fyrstu raúnsóknanna.
Sérstakur gaumur hefir verið
gefinn að því að útiloka skekkjur,
•sem stafað gætu áf því, að rann-
sóknarmenn væru ekki óvilhallir,
staðtölulegar aðférðir hafa verið
viðhafðar til þess að koma í veg
fyrir það.
DÁNARSKÍRTEINl voru fengin
fyrir alla þá 11870 nien^, sem dáið
höfðu úr hópnum, á aldrinum 50
til 69 ára, á 44 mánaða timabilinu.
Af þeim mönnum, sem eingongu
reyfctu sígarettur, höfðu 4406 dáiö.
Þetta eru 1783 dauðsföll umfram
það, sem búast má við hjá rnönn-
um, sem aldrei höfðu reykt á þess-
um aldri. Það er hægt að reikna
út svo hárnákvæmt að hvergi
skeiki, þegar um svona mikinn
ijölda af mönnum er að ræða.
Dánartölurnar voru þeinx’ mun
hærri, sem meira var reykt, og
sígarettureykingar virtust hafa
miklum mun meiri áhrif á dauðs-
föllin en pípu- eða vindlareyk-
ingar.
Það kom í ljós, að dánartaia
manna, sem höfðu hætt að reykja
einu áid áður en rannsóknin hc-fst,
var lægri en hjá þeim, sem reyktii
að staðaldri.
DÁNARTALA þúirra, sem 1; ra
hefðu reykt einstaka sinnum var
ekki neitt verulega haerri en hjá
þeim, senx aldrei höfðu reykt. .
Tekið' í heild, reyndust meim,
scm reyktu sígarettu að staðalrtri,
hafa 68% liærri dánartölu en þeir,
sem aldrai reykt-u. Þetta hæfckaði
eftir því sem meira var reykt og
komst upp- í 123% hjá þeim, sem
reyktu 2 pakba af sígarettum á
dag.
Dánartala þeirra, sem reyfctu
vindla að staðaldri var aðeins 22%
hærri, og þeir, sem re.vfctu píwu,
voru aðeins 12% hæi-ri heldur ®n
þeir, sem aldrei höfðu reykt.
E. P
MINNING
HelgiKristjánssoa
fyrrv. kjöímatsmaðifflr
Ferjan hefir festar losað.
Farþegi er einn um borð.
Mér er ljúft — af mætti veilcum —
mæla fáein kveðju orð:
Þakkir fyrir þelið hlýja,
Þingeyingsins hressibrag.
Þakkii’ fyi’ir þúsund hlátra.
Þakkir fyrir liðinn dag.
Enska knattspyrnan
Úrslit s.í. laugardag:
1. deild.
Binningham—Leeds 1—1
Burnley—Wolves . 1—1
Chelsea—Bolton 2—2
Manch. City—Sunderland 3—I
Newcastle—Arsenal 3—3
Nottm. Forest—Luton 1—9
Portsmouih—Blackpool 1—2
Preston—Aston Villa 1—1
,Sheff. Wed,—Everton 2—1
Toitenham—Maach. Utd. 1—0
W.B.A.—Leicester 6—2
2. deild.
Bristol City—Bamsley 5—0
Cardif-f—West Ham 0—3
Charlton—Notts County 4—1
Doncaster—Lincoln 1—3;
Grimsby—S wanse a
Huddersfield—Derby
Leyton Orient—Ipswich
Liverpool—Sheff. 'Utd.
Midd lesbro—Blackbnni
Rotljerham—Brxstol R.
Stoke City—Fulhani
Staðan er nú þannig:
1. deild.
2—2
0—0
2—0
1—0
2—3
2—0
1—2
Wolvcs
Preston
W.B.A.
Tofctenham
Manch. City
Blricfcpool
Lubon Town
Burnley
5
8
40 17 14 9
40 19 9 12
39 26
39 24
40 21
39 18
40 18
39 19
5 14
6 15
6 16
4 16
96-45 60
93-49 55
88-66 48
88-75 47'
98-96 47
77-64 42
65-58 42
74-72 42
Manch. Utd.
Nottm. For.
Arsenal
Chelsea .
BirmLngham
Bolton
Leeds Utd.
Aston Villa
Everton
Portsmouth
Leicester
Newcastle
Sheff. Wed.
Sunderland
West Ham
Chai’lton
Liverpool
Blackburn
Fulham
Sheff. Utd.
Middlesbi’O
Ipswich
Huddersfielé
Leyton Or.
Bristol Rov.
Stoke City
Barnsley
Grimsby
Cai’diff
Dei-þy
Bristol City
Rothei’ham
Swansea
Notts Count
Doncaster
Lincoln
37 16 9 12 80-63 41
38 16 8 14 67-55 40
39 16 5 18 72-81 37'
40 14 11 15 81-78 39
40 13 11 16 74-88 37
39 14 9 16 63-79 37
40 13 8 19 51-52 34
39 14 6 19 68-84 34
39 11 11 17 59-70 33
39 12 7 20 69-82 31
40 13 5 22 89-109 31
38 12 6 20 69-74 30
40 11 7 22 67-89 29
40 8 12 20 49-97 28
2. tleild.
40 22 10 8 97-53 54
40 23 7 10 100-64 53
40 22 8 10 77-52 52
39 20 11 8 84-52 51
36 19 10 7 89-48 48
38 18 9 11 68-47 45
39 18 7 14 79-68 43
40 16 11 13 66-64 43
140 14 15 11 62-64 43
40 18 5 17 76-74 41
39 17 6 16 82-76 40
39 17 6 17 72-68 39
39 14 10 15 68-70 38
39 16 5 18 33-80 37
38 13 8 17 57-70 34
39 13 8 18 58-72 34
39 12 9 18 58-79 33
38 13 5 20 60-92 31
40 9 9 22 65-97 27
39 11 5 23 41-74 27
40 7 10 23 50-87 24
38 7 9 22 45-81 23
Man ég okkar æskuleiki
út um völl og Glímuhól.
Fábreyfct voi’u föng og klæði,
ferð ei greiddi lukkuhjól.
Sorta dró þó aldrei yfir,
enda vorið i’íkt af sól.
i
Man ég þig á miðjum aldri
manndómsríkan, vaskan þegn.
Útþrá seiddi, — lieimahagar
héldu fast og rnæltu gegn.
Sigrar unnust. Sorgir mæddu,
samt hló geislinn eftir regn.
Sextíu árin hetjuherðar
;höfðu ei beygt né sljófgað lur.cL
Aldrei brást þinn hreystihugur,
hiklaus svör, né traust í munri.
Ei var kvartað, oftast brosað
allt að lífsins hinztu stund.
Því skal ei með hryggð í hu-x
horfa eftir sigldri skeið.
Allra bíður efsti-dagur.
Enginn kjrs sér far né leið.
Trú á þann, sem tendrar lífið
tryggir sátt og frið í deyð.
Jóxi Haraldssoa,
„Hunang í sáSdi”
í íslenzkri þýíimgu
Indvorska skáldsagan, sem g :i£J
var um hór í blaöinu fj.rir
sfcemnxstu, kemur bráðlega úc á
íslcnzku í bókafl'okki Mál's og
mcnningar. Þýðandinn er E. at
B'ragi.