Tíminn - 18.11.1958, Blaðsíða 5

TÍMINN, þriðjudaginn 18. nóvember 1958.
5
Pétur Sigurðsson:
— Auðæfum blásið burt —
Niðui'lag.
„Eins og villidýr í skógi."
• Það var skuggalegt að litast um
í heiminum upp ur fyrri heims-
styrjöklinni. Þá var geigur í mörg-
um framsýnum manni og uppi vá-
þrungnar raddir. Þáverandi for-
sætisráðherra Englendinga, David
Lloyd George, sagði, að þjóðirnar
væru eins og „villidýr í skógi. Þær
eru að Sleikja sár sín, og þegar
þau eru gróin, munu þær stökkva
aftur hver á aðra,“ sagði ráðherr-
ann. Þetta er sannspá.
Árið 1923, 7. janúar, hafði San
Fransisco Examiner eftir Lloyd
George þessi orð:
,,Hinn gamli menntaheimur
kastar nú með báðum höndum því
brauði, sem hann ætti að ala börn-
in á, fyrir stríðshundana. Og sá
dagur mun renna, er þessir vígbún-
aðarhundar munu ráðast í tryllings-
hætti á börnin og rífa þau einnig
í sig.“
Hór væri auðvelt að bæta
við löngum lista af því, er ritstjór-
ar og forustumenn víðs vegar um
heim sögðu þá um framtíðarhorf-
imnar, en aðeins lítið af því er unnt
að nefna í þessari blaðagrein. Hinn
kunni landsstjóri í Afríku, Smuts,
sagði: „Sandarnir eru að skolast
burt, og grípi ekki einhver sterk
hönd í taumana og forði Evrópu
frá að sökkva dýpi'a og dýpra, get-
tir hinn svo kallaði friður endað
með meiri skelfingu en jafnvel hið
mikla stríð.“
Þetta ár, er stórblöð heimsins
fluttu slikar raddir, ál'ti undirrit-
aður heima í Canada. Þá kom Frið-
þjófur Nansen til Winnipeg og
flutti þar ræðu 27. nóvember 1923.
iÞá voru orð hans m. a. á þessa
leið: að Norðurálfan væri lík skipi
í stórsjó, þoka á allar hliðar,
hvergi grillti í stjörnu, hvergi
glampi frá vita í náttmyrkrinu,
skipshöfnin ósammála um stefn-
una og lítt megnug þess að stýra
framhjá blindskerjum. — Þannig
lásum við í Lögbergi orð Nansens.
Veruleiki, ekki bölsýni.
Á þessum árum var siðgæðis-
ástandið víða bágborið. Sæði styrj-
aldarinnar og ýmissa undanfarinna
kenningavinda, bar ávöxt. Nietz-
sche ætlaði Þýzkalandi að fram-
leiða ofurmennið, en ekki með
Guðs hjálp, því að hann kallaði
kristindóminn „ódauðlega skömm
ög vansæmd mannkynsins". Einnig
sagði hann, að allar aðrar bækur
væru hreinar við hliðina á nýja-
testamenntinu. Við lestur þess
yrðu menn að hafa glófa á höndum
sér. Þessi kenning mun finnast í
bók eftir hann, er heitir And-
kristur.
Upp skyldi Þýzkaland. Það „hús“
skyldi voldugt, en „hús“ drottins
niður. Liklega hefur Hitler ætlað
að gera kenninguna um ofurmenn-
ið að raunveruleika. En á þessu
tirðu gersamlega endaskipti. Milli
heimsstyrjaldanna er skráður
furðulegur kafli í sögu Þýzkalands.
Lýðræði er stofnsett. Þjóðin klofn-
.ar í flokka svo að tugum skipti.
Engin hæð gnæfði, er gæfi skjól í
þeirri pólitísku flatneskju, en sið-
spilling og fráhvarf frá kirkju
flæddi um landið. Hundruð þús-
unda manna sögðu sig úr kL kjunni
og um götur Bcrlínar gengu þá
þúsundir skólabarna í fylkingum
með fána, sem á var letrað: „Burt
irteð Guð úr skólunum! Gefið okkur
skóla í samræmi við aldarandann!
Trúin er svefnlyf!
Gef oss Barrabas!, hrópuðu
Gyðingar forðum. Á krossinn með
Krist! Jerúsalem var rúst og ösku-
haugur. Börnin í Berlín losnuðu
um tíma við Guð, en Ðerlín fékk
sitt þunga högg og losnaði við
æskumenn sína í blóðbað styrjald-
arinnar.
Ekki munaði hársbreidd, að
kommúnistar næðu algerlega völd-
tim í Þýzkalandi rétt áður en
Hitler hrifsaði völdin til sín. Þjóð-
in varð öllu fegin, er gaf fyrirheit
um róttækar aðgerðir. Það kom
fótunum undir nazismann, og svo
-kunna allir framhald sögunnar.
Það var víðar etj í Þýzkalandi,
sem sáð var sæði guðiéysisins.
Nefna mætti menn á Norðurlönd-
um eins og Georg; Brandes. Þeir
voru og til í Svíþjóð, Frakklandi
og yiðar. og þetta sæði fauk einnig
til íslands og festi þar víða raatur.
Mætti benda á rit þjóðkunnra
manna frá því tímabili, þessu til
íönnunar. Ofurmenni ætlaði heim-
urinn að fæða af sér og voldug
skyldu ríkin verða, en sannarlega
án Guðs, en þar sem rembingur
inn var mestur, varð hrunið mest.
„Takið eftir, hvernig fyrir yður
fer“, eru orð spámannsins.
Höfum við tekið eftir þessu og
lært af því? Hvað lærðu þjóðirnar
af hörmungum fyrri heimsstyrjald-
arinnar? í raun og veru ekki neitt.
Hin gömlu óheillaöfl náðu tökum
á þjóðunum, hroki, heimska og
valdastreita hreyktu sér hátt, og
svo kom hrunið á ný, geigvænlegra
en nokkru sinni áður. Segja mætti,
að þar hefði hrapað heimur í
björtu báli.
Hér er ekki rúm fyrir skýrslu
um þáð, hversu síðari heimsstyrj-
öldin sópaði burt auðlegð þjóð-
an-na, mannslífum og eignum á sjó
og landi. Mjög stutt en yfirgrips-
mikil upptalning á því er í sögii-
verkinu Heimsstyrjöldin 1939—
1945, eftir Ólaf Hansson, mennta-
skólakennara. Þar eru margar og
miklar tölur, allar um hina ægi-
legu. eyðileggingu. Þannig blása
stríðsvindarnir alltaf burt því, sem
þjóðirnar safna, án þess að efla
frið og guðsríki á jörðu. Þegar
söguritarinn hefur, í áðurnefndu
verki, lokið upptalningu um eyði-
leggingu eigna og auðlegðar þjóð-
anna, segir hann:
„Hitt er þó alvarlegra, ef mikill
hluti mannkynsins hefur beðið al-
varlegan hnekki við styrjöldina
eins og sumir óttast. Styrjaldir
vaida alltaf mikilli siðferðilegri
afturför. Hér er ekki fyrst og
fremst átt við siðferði í kynferðis-
málum, þó að áhrifa styrjalda gæti
að jafnaði mikið á því sviði og
mjög til ills. Spillingin er miklu
viðtækri. í styrjöldum er hnefa-
rétturinn settur í hásætið og mann-
drápin löghelguð. Þetta verkar ó-
beint á hugsunarhátt fólks, einkum
æskulýðsins, sem er að vaxa upp.
Hann fær aðdáun á ofbeldi, frekju
og ruddaskap í hvers konar mynd,
og sú kynslóð, sem hefur orðið
fyrir þessu, verður mótuð af því
til æviloka og hefur meiri og minni
áhrif á komandi kynslóðir. Hætt er
við, að styrjöldin hafi haft dýpri
áhrif á sálarlíf og andlegt jafnvægi
þeirrar kynslóðar, er fyrh' henni
varð, en flestar fyrri styrjaldir.
Veldur því margt. Styrjaldaræsing-
ar og múgsefjun komst á hærra
stig en nokkru sinni fyrr vegna
síaukinnar áróðurstækni með út-
varpi og blöðum. Styrjaldaráróður
í öllum löndum skírskotar venju-
lega til lægstu hvata fólksins, gagn-
rýnislausrar aðdáunar, skefjalauss
ofstækis, blinds haturs. Sú kynslóð
sem orðið hefur fyrir slíkum áhrif-
um, er ekki líkteg lil að íhuga nein
mál rólega og velja og hafna að
íhugun lokinni".
Uni áratugi höfum við nú verið
sjónarvottar að þessum styrjaldar-
fylgjum: Ofbeldi, æsingum, heimtu-
frekju, ruddaskap, skemmdarstarf-
semi, lausung og miklum skorti á
prúðmennsku, sjálfstjórn og sjálfs-
afneitun. Nautnir og skemmtanir
hafa verið dýrkaðar og óhollústu
skemmtistaðirnir orðið helgidómar
uppvaxandi 'kynslóðar. Geigvænleg
öfl eru að verki og grafa undan
hornsteinum mannfélagsbyggingar-
innar, og allur heimurinn er stórt
spurningarmerki. Verður þriðja og
versta holskeflan umflúin?
Enn er þó unnt að snúa við, en
til þess verður hugsunarháttur
manna að breytast. Þar þarf hin
raunverulega bylting' að verða.
Mannseðlið er enn hið sama og á
dögum hins mikla brautryðjanda,
Jóhannesar skírara, er krafðist
þess að menn tækju sinnaskiptum,
og boðskapur Krists var hinn sami:
„Takið sinnaskiptum.“ Þetta er hin
eilífa krafa um hugaffarsbetrun.
Við kvörtum undan ólöghlýðni
og skorti á þegnskap, og alls staðar
cr gert ráð fyrir skattsvikum, enda
skattalöggjöf örvandi í þá átf. En
hvað gerist þegar menn taka sinna-
skiptum? Fyrir allmörgum árum
barst siðbótarhreyfing, sem þá var
kölluð Oxfordhreyfing, til Oslóar í
Noregi. Margir urðu fyrir sterk-
um áhrifum og menn, sem tekið
höfðu sinnaskiptum, skiluðu á
nokkrum dögum sjö miljónum
norskra króna í ríkiskassann, sögð-
ust hafa dregið þetta undan í
skattaframtali.
Þetta er nefnt hér sem dæmi, en
slík breyting verður á mönnum, er
þeir taka sinnaskiptum, og með
slíkum mönnum væri unnt að
grundvalla friðarríki á jörðu. Þetta
er það, sem þarf að gerast í lífi
allra manna, en tvennt verður þó
að fylgjast að í viðreisnarstarfi
mannkynsins: Þessi hugarfarsbetr-
un, þessi siðgæðisræktun, og svo
fullkomin sanngirni og réttlæti af
hendi þeirra, er með völdin fara
og stjórna þjóðunum. Garðinli verð-
ur að girða, og garðinn verður að
rækta. Réttlátt' þjóðskipulag verður
að rikja til þess að sálræktin og
mannræktin geti borið fullan árang
■ur ,og sálræktina má ekki afrækja
ef réttlátt þjóðskipulag á að geta
haldið velli. Þetta er vandasamt’
verk og heppnast ekki nema undir
leiðsögn Guðs heilaga anda. Hér
dugár ekki nein feimni og ekki
neinn rembingur. Menn verða að
stjórnast atanda Guðs, sem er andi
réttlætis og kærleika.
Götóttar pvngjur.
Ekki aðeins er heimfluttum feng
blásið burt, segir spámaðurinn,
heldur bætist þar á ofan, að menn
fá vinnulaun sín í „götótta pyngju“.
Er unnt að lýsa verðbólgunni betur
í tveim orðum? Fáum við ekki allir
laun okkar í götótta pyngju? Tollir
nokkuð í pyngjunni, þótt launin
séu hækkuð sí og æ? Gleypir verð-
bólgan ekki allt? Blekkir hún ekki
einstaklinginn en steypir hag heild-
arinnar í fjárhagslegt öngþveiti,
sem enginn virðist kunna ráð við?
Vissulega má fullyrða, að undan-
farin ár hafi flestir hér á landi
„flýtt sér með sín eigin hús,“ það
er að segja, hugsað mest um sig,
heimtað og heimtað, hærra kaup,
betri kjör, meiri þægindi. Látlaus-
ar kröfugöngur, verkföll, kaup-
skrúfa og vitleysa. Þetta hefur fætt
af sér aðeins það, að hagur hinna
fátækustu versnar stöðugt, þjóðin
kemst í gjaldþrot, en stórum hóp
manna hefur gefizt færi á að hegða
sér þannig með peninga, sem væru
minn blindfullir og viti sínu fjær.
Keppzt hcfur verið við að lifa sem
ríkmannlegast, eyða og sóa á alla
vegu og kippa þannig fótunum
undan atvinnuvegunum og þjóðar-
búskapnum, en sjá þá ekki þessir
gáleysingjar, að með sökkvandi
fleytu hljóti þeir einnig að sökkva?
Við búurn við óstarfhæft stjórn-
skipulag, þar sem hjúin á heimil-
inu geta komið öllu í uppnám
þegar þeirn sýnisl', því að húsbónda-
valdið er í raun og veru 'ekkert.
Löggjafarvald höfum við, einnig
dómsvald, en í raun og sannleika
ekkert framkvæmdarvald. Þjóðin
sjálf er munaðarleysinginn, niður-
seta hjá flokkunum, sem stöðugt
hafa hag hennar á uppboði. Sama
gildir um flokkana eins og þjóðir
og einstaklinga, þar hugsar hver
og einn fyrst og fremst um „sitt
eigið hús,“ en hirðir lítið um „hús“
drottins, það siðgæði, sem öll sönn
menning og velferð manna grund-
vallast á. Hér eiga við orð skálds-
ins:
„Þar eigingirni er í ráðum,
öll eru verk á sandi byggð.
Upp er skorið sem vér sáðum,
sað var þekking, ekki dyggð.
Úr síngirninnar þúsund þráðum
þjóðmenning er snara tryggð.“
Betur verður þetta ekki sagt.
Skáld og spámenn eru enn á meðal
lýðsins, en þótt þeir hrópi, rumskar
ekki blind efnishyggja.
Vissulega þarf íslenzka þjóðin að
„Sá hlær bezt ....“
Gamanleikorinn „Sá hlær bezt" hefir verið sýndur 8 sinnum í Þjóðleikhús
inu við góða aðsókn. Þetta er eini gamanleikurinn, sem sýndur er i leik
húsum höfuðsctaðarins um þessar mundir. — Myndin hér að ofan er ú
einu atriði leiksins. — Bryndýs Pétursdóttir, Flosi Ólafsson, Haraldur Björn
son og Emilía Jónasdóttir í hlutverkum sínum. Næsta sýning leikritsin
verður á miðvikudagskvöld.
SkarSsárbók komin ót á vegum hand-
ritautgáíu Háskólans, vöndnS aS gerð
Nýlega kom út Skarðsárbók
sem svo hefir vsrið nefnd,
snúa við. Hér þarf að verða róttæk
siðabót. Öll heimiufrekjan og eig
ingirnin og sú vitleysa öll er henni
fylgir, þarf að snúast í þjónustu-
vilja og nægjusemi. Mér þykir nú
miður, að þurfa að slá botninn
snubbótt í þetta spjall, en ég er
áreiðanlega farinn að misbjóða
gestrisni þess blaðs, er birtir
þetta. Þó verð ég að bæta enn
ofurlitlu við.
Svipi sverðsins.
Söguritarinn H. G. Wells, telur
6. öldina f. Kr. merkustu öld forn-
aldarinnar sökum þess, að þá voru
uppi hinir miklu spámenn Gyðinga
og spekingar ýmissa þjóða, t. d.
Kína og Indverja. Samkvæmt þeim
dómi söguritarans ættiun við að
gefa gaum leiðsögn hinna miklu
andans manna. Þeir þjóðstjórar
mundu veita þjóðum sína góða for-
ustu, sem gerðu t. d. spádómsbók
Jesaja að leiðarvísi sínum, fremur
en ritverk æsingaskrjóða og byit-
ingarseggja. Hér eru t. d. ein góð
fyrirmæli:
„Ef þér eruð auðsveipir og
hlýðnir, skuluð þér njóta landsins
gæða, en ef þér færizt undan því
og þverskallizt, þá skitluð þér verða
sverði bitnir, því að munnur
drottins hefur talað það.“
Togstreita manna og allar kröfu-
göngur snúast um „gæði landsins“.
Hér er mönnum heitið því, að þeir
skuli njóta gæða landsins, skilyrðið
er aðeins þetta, sem aldrei verður
umfiúið, að þeir framgangi í grand-
varleik og hlýðni við það lífslög-
mál, sem öll sambúðarvelferð
manna byggist á. Vilji menn ekki
fara þá leið, afræki þeir hið mikil-
vægasta, láti „hús“ drottins liggja
í rúst, afræki siðgæðisþroskann og
allt réttlæti, þá er svipa sverðsins
óumfiýjanleg og það styrjaldarbál,
sem auðæfum þjóða blæs burt. Hér
í dag, engu síður en á dögum Móse,
blasir við mönnum vegur lífsins og
dauðans, vegur velfarnaðar og veg-
ur glötunar. Valið er okkar.
í hinu vohduga kvæði Einars
Benediktssonar: Meistari Jón, end
ar eitt stefið á þessum línum:
„Á hillunni er bók. Ilún boðar trú,
sem blessar og reisir þjóðir.“
Við höfum séð hvað fellir þjóðir
og breytir mannlífi í kvöl. Það er
ekki öll trú, ekki allar stefnur, sem
blessar og reisir þjóðir. Nei, það er
sú trú á Guð sannleikans, kærleik-
ans og réttlætisins, sem gerir menn
heiðarlega, sanngjarna, þjónustu-
fúsa og nægjusama, einmitt jæssi
trú, sem blessar og rcisir þjóðir.
Við .vitum og sjáum, hvað okkur
ber að gera. Erum við þá nógu
hyggnir menn og siðferðilega
sterkir til þess að gera það? Á
þessu veltur framtíðarvelferð ís-
lands.
og er hún samsteypugerS al
Landnámutextum Hauksbók
ar og Sturlubókar. Að út
gáfu bókarinnar hefir unni?
fjögurra manna nefnd, serr
heimspekideild Háskólam
hefir kjörið, en í henni eigi
sæti Alexander Jóhannes
son, Einar Ólafur Sveinsson
Ólafur Lárusson og Þo-rkel
Jóhannesson. Nefnd þess
gaf út íslendingahók ári?
1955. Bókin er gefin út al:
Jakobi Benediktssyni, er
Bókaútgáfa Menningarsjóðt
sér um dreifingu hennar.
Bók þessi er hin vandaðasta ar
allri gerð og mun hún verða mörg
um bókamUnninum kærkomin o{,
sjálfsögð handa öllum þeim, sen
Icggja stund á visindalegar athug
anh' á Landnámabók.
í ráði er að gefa út íslenzkar
riddarasögur, sem ekki hafa veric
prentaðar, og mun á næsta ári.
koma út Dinusar saga drambláta
en síðan koma aðrar í kjölfarið
en útgáfa slíkra bóka er vandi*:
samt og seinunnið verk. Einnij.
mun á vegum nefndarinnar kom
út rímur til ársins 1550.
- Skarðsárbók
Skarðsárbók er samsteypugen
af Landnámutextum Hauksbóka
og Sturlubókar, sem Björn c.
Skarðsá setli saman eftir skinnbói
unum sjálfum og lauk við í síðas!.
lagi árið 1636. Nú er skinnból:
in af Sturlubók með öllu glötu'ö
— brann 1728 —- og af Hauk:
bókartexta Landnámu er aðein.
um það bil þriðjungur varðveit
ur á skinni. Báða textana skrifað .
Jón Erlendsson upp eftir skinr
bókunum nokkru síðar en Biörr
og þó að uppskrift hans sé góð,
er mikils um vert að hafa text '.
Björns til samanburðar við upp-
skrift Jóns. En annað og engu t-
merkara kemur til. Auk þessar..
Landnámugerða var Melabók þ;.
enn til á skinni, en af henui eri.
nú ekki varðveitt nema tvö blöfi
og engin bein uppskrift. Hins veg
ar hafði sr. Þórður Jónsson í Hí::
ardal (d. 1670) Melabók með hönct
um og gerði enn eina samsteypU'
gerð (Þórðarbók) eftir henni og
handriti af Skarðsárbók.
Nú væri æskilegt að geta vinzaö
eins mikið af texta Melabókar oj;
unnt er úr Þórðarbók, en því ev
nauðsyn að til sé eins traustu ■
texti af Skrarðsárbók og völ er a
svo að hann verði borinn samar.
við Þórðarbók. Ekkert eiginhand
arrit Björns er til af SkarðsbóV
en margar uppskriftir, og var þ\ i
óhjákvæmilegt að athuga þær ali.
ar og leggja fram í útgáfu þa<
efni sem í þeim felst, enda hefu:
texti Skarðsárbókar aldrei áðu1
verið gefinn út svo að við sé hli
andi fyrr en nú.