Tíminn - 10.02.1959, Qupperneq 7

TÍMINN, þriðjudaginn 10. febrúar 1959.
3
En metnaSargirnd annarra höf-
«nda er miklu meiri; þeir hika
ekki við að velja hin erfiðustu við
fangsefni. í leikritinu Samtal Kar-
jneljtanunnanna eða le Dialogue
des Carmélites eftir Bernanos',
Meistarinn frá Santiago, le Maitre
de Santiago eða Port Royal eftir
H. de M. 'hafa allir fínustu strengir
trúariífsins verið feknir íil krufn-
ingar; ég minnist undrunar minn-
ar dag okkurn fvrir utan leikhús,
þar sem verið var að flvtja einn
þessara leikja. Ég mætti tveim
mönnum, sem voru að ræða sam-
an um eðii náðarinnar. Það verð-
iur að játa, að þarna er einkenni-
]egt umræðuefni fyrir leikhús-
gesti. Hvað tala eþir þá um, þegar
þeir koma úr kirkju? Armand
Salacrou ieggur fyrir okkur, á allt
öðrum grunni reyndar, vandamál-
ið um hið persónulega jafnvægi í
'heimi, þar sem borgaralega þenkj-
andi fólk lætur leiðast út í guð-
leysi, 'þráít fyrir allt óskar hann
eftir því, að hið hefðbundna sið-
gæði,. sem er um leið hið trúar-
'Jega, haldi áfram að ríkja meðal
manna, að minnsta kosti á yfirborð
inu. Hlustið á orðasennu frú
Berlhe í leikritinu Maður eins og
hver an-nar, Un Homme eomme
Ballettflokkur frönsku óperunnar hefir vakið mikla atí ygli, enda hefir hann mörgum þekkfum listamönnum á
að skipa.
Maiirice Gravier: Niðurlag
Nýtt vaxtarmegn í frönsku leiklistarlífi
les áutres', takið eftir því, hvernig
Salacrou, siðgæðispostuli í hjarta
sínu, berst við Guð, sem hann álít-
nr’í secm nauðsvnlegt og nokkuð
vafasamt, að til sé. Að baki leiks-
ins Of kröfuhörð kona, Une femme
trop exigeante, og að baki þeirra
mótsagna, sem speglast j þessum
leilt, kernúr fram sami óróinn; í
þessu tiifelíí segir höfundur okk-
ur frá ævintýri giftrar konu og
elskhuga hénnai'. Hreinskilni kon-
ronnsr er það mikil, að hún getur
ekki lifað iengur tvískiptu lífi og
neyðir elskhugann lil að myrða
eiginmanninn! En hvað er þá
hreinleiki? Á hverju hvíla siðgæðis
lögmál okkar í heimi, sem kom-
inn er úr skorðum, í hinum „sundr
aða heimi*', sem við lifum nú í?
Anouilh, sem er ef til vill okkar
afkastamesti og hæfasti leikrita-
höfundur núlifandi, kemur aftur
og aflur að þessu vandamáli,' allt
frá leikritinu Þjófaballið, le Bal
des Voleurs, til leikr.ítsins Æfing-
in, la Répétition, til hins aðdáan-
lega leikrits Antigone og Euridyce
og svo roargra annarra leikrita,
isem látlaust brydda upp á þessu
sama efni. Anouilh snýst öndverð
'UT gegn svikurum, en lofar hinar
hreinu sálir, sem tekst. að vera
sjálfum sér samkvæmar.
Örðugleilíar lífsins, upplausn
eins'taklingssálarinnar í þjóðfélag-
inu, áhrifm, völdin, öll tilveran, (
. þarna eru viðfangsefni, sem jafn-
gömul feru sjálfum heiminum, en
sem leikhúsið tileinkaði sér ekki
fyrr en seint og síðar meir. Mað-
urinn, sem . líður illa í sjálfum
sér“, er efni sem Arthur Adamov,
eínn helzti frömuður í leikritagerð
nú, tekur fyrir í nærri öilum verk-
um sínum. Laikrit hans í expres's-
ionistískum stíl, heita Skopstæling,
Parodie, Miklar og litlar tiltektir,
la Grande et la petite manoeuvre,
Allir gegn' öllum, Tous contre
Tous, Prófessor Taranne. Þar er
hinni óhamingjusömu sál einstakl-
ingsins att út í grimman og fárán-
degan Heim, þennan heim núlíð-
andi stundar, sem einkennist af
pvntingum í gerræðisrikjunum og
ofsóknum á.flóttafólki meðal þjóða
sem kalla sig frjálslyndar. Adamov
hefir mikið af Strindberg lært og
hann fer ekki dult með það; en
hinn lærifaðir hans heitir Kafka.
í rauninni má bæta því við, að
Strindberg og Kafka voru spú-
menn hvor á sina vísu. í dag' ljk-
ist veroldin einkennilega marlröð
þoirrar ógurlegu heimssýnar, sem
þeir höí'ðu og Adamov getur a.uk
þess gl’ipið fyrirhafnarlítið til eig-
in revnslu og l'itast ttm; umhugsun
árefnin vantar ekki.
Á síðustu árum hefir reyndar
alloft gætt pólitískra áhrifa í leik-
ritagerð. í leik sínum Flugunum,
ies Mouches, gerði Sartre fvrst í
stað manninum og örlögum hans
skil (ttm er að ræða sorgarleik
með forngriskum búningum, en
existantialistiskan að heimspeki,
og minriir á málfari oft á Giraud-
oux), en síðar vatt hann sér að
stjórnmálaárekstrum samtiðarinn-
ar; í leikritinu Flekkaðar hendur
eru deilur þsssar settar fram af
undraverðri óhlutdrægni. En
ástríðan brýst fram í honum og
fyrirlitning hgns á kynþáttahart-
inu verður til þess að hann semur
meistaraverkið Sómakonan ber-
synduga, la Putain respectueuse;
í leikritinu Fvrir liiktum dyrum,
Huis-Clos, leiðir höfundurinn okk
ur út í heimsoekileg efni; með
þessu leikriti skipar Sartre sér í
lærisVeinatölu Strindbergs, höf-
undar Dauðadansins. En elikritið
Djöfullinn og Góður Guð ber vitni
vilja skáldsins til að helga sig ein
göngu leikskáldskap. Pólitísk
ádeiluleikrit, sem hann skrifaði óg
sýnt var á Théatre Antoine hlaut
slæmar undirtektir og þetta hefir
nú f.iarlægt Sartre frá leikbók-
menntunum og er það skaði, því
að þetta er alhliða leikritaskáld,
sem á ekkert skj’lt við þá tegund
heimspekinga, se.m reyna endilega
að troða speki sinni inn í persón-
urnar eða ieika sér að táknmáli
og afstæðum. Oft er heimspeki
leikskáldanna létt á metunum;
leiktækni þeirra manna, sem
skrifa heimspekilega fyrir leiksvið
ið. er helzi með barnalegtim klaufa
brag'. Sartre er mikil] hugsuður,
en hann er engu minna leikskáld
fyrir það. í þessu tiIHti á hann
einn keppinaut, kristinn existential
ista af gömlu kynslóðinni, Gabriel
Marcel, höfund leikritsins Guðs-
maður, Un Hömme de Dicu, sem
skrifað er í stjl Ibsens.
Leikhúsið endurnýjast ekki að-
eins við að kanna nýjar leiðir. Það
vex líka, þegar hugvitsamir höf-
undar skapa nýja leiktækni. Hvað
þetta snertir, sýndu Frakkar lengi
vel mjög mikla varkárni. En rúm
seinustu þrjátíú árin hafa þeir
ekki legið á iiði sínu. í Frakklandi
hefir leikskáldunum, sem störfuðu
með Matv, bæði Lenormand, Gant-
illon, J. V. Pellerin og fleiri, skil-
izt mjög vel gildi hinnar express-
ionistísku leiktækni og notfært
; I
sér hana. Armand 'Salacrou skrif-
ar verk sín venjulega í hreinum
raunsæisstíi, og honttm er meira
að segia borið á brýn að hafa gerzt
með aldrinum leikskáld stórgötunn
ar. En þetta er rangt. Það má ekki
glcyma því, að hann er höfundur
leikritsins Hin óþekkta frá Arras,
rinconnue d’Arras, meistaraverks
ai þeirri gerð, er kalla mætti hóg-
væran expressionisma; náungi,
sem nýbúinn er að skjóta sig í höf
uðið, lifir tipp í huga sér helztu
atvik 'ævi sinnar. Við sjáum renna
t’.pp furðttlégá atburðarás. Hug-
myndirnar korna ekki fram í réttri
tímaröð, heldur í þeirri röð, sem
þær urðu til í; þær flokkast 'eftir
innbyrðis skvldleika, og_ smátt og
s'mátt skil.ium við af hvaða ástæð
um maðurinn hefir leiðzt út í það
volæði, sem hratt honum út í dauð
ann.
Öldin okkar er einkum öld af-
stæðrar málaralistar, afstæðrar
myndhöggváralistar, fjöltóna
hljómlistar og gnístandi og sundur
slitins skáldskapar. Segja mætti,
að þetta væru slæmar kringum-
slæður fvrir leikritas'káldið, þar
eð leiklistin, sem styðzt við ýmsar
listgreinar, miðar aftur á móti að
því að samhæfa, samstilla og sam-
ræma. Og úr því að hún beinist
í rauninni til almennings, á hún
að vera á hreinu og skýru máli, í
rökréttum stíl. Samt s'em áður
komumst við að þvi, að nútíma
leikbókmenntir ná til almennings,
þrátt fvrir allt froðusnakkið, alla
„fimmaura-brandarana“ og hið
sundurlausa orðagjálfur, sem oft
á tíðum keyrir úr hófi. Til að sann
færast um þelta ættuð þér að sjá
leikritið Hobereaute eftir Audi-
berti, sem verið er að leika við
Vieux-Colombier.
Leikritagerð Eugéne lonesco’s,
ýmist miög gamans'Jm, ýmist mjög
sorgleg, virðist mér standa mjög
nærri afstæðri máiaralist. Orða-
sennurnar flokkast, liðast sjn á
milli og mynda heillegan þráð,
sem hefir sitt gildi, burt séð frá
efni og atburðarás. En þessa upp-
götvun hefir hann gert með því
að fietta kennslubókum í erlend-
um málum. Hann hefir sótzt eftir
þessum týpisku viðræðum, sern
krafizt er af nemendum við mála-
nám. Það er þetta vélræna tungu-
tak, þessar algengu samræður,
sem opinberað hafa honum fárán-
leika þjóðfélagsin^. Lesið eða far-
ið, ef unnt er, að s/já í Þ'tla
ette-leikhúsinu þann skemmtilega
uppdrátt af ensttu þjootelag iia,
sem heitir Sköllótta söngkonan,
Ia Cantatrice Chauve. Eflaust er
ykkur spurn, hvers vegna söng-
konan sé sköllótt. En þér hafið
ekkert að óttast, því að þessi mið-
ur geðslega persóna kemur aldrei
frani. Heiti leikritsins byggist á
tveiinur setningum, sem sagðar
eru í leiksiok:
Haí'ið þið séð- sköllóttu söngkon
una?
— Hún er ekki lengur sköllótt,
hún skiptir í miðju.
Við fáum aldrei að vita meira
um sköllóttu söngkonuna, og næst
um ógerlegt er að draga saman at
burðarásina í leikntnn. En smáleik
rit á borð ~við Kennslustundin, la
Leeon, er prýðilega uppbyggt,
nokkurs konar „scherzo", sem hríf
ur ahorfandann með sér.
Enn þyríti að drepa einu orði
á Beeket, höfund leikritanna: Beð
ið eftir Godot, En attendant God-
ot. og Leikslok, Fin de Partie.
Þessi höfundúr ferðast á írsku
vegabréfi, en er samt franskur rit-
höfundur; hann skrifar leikrit sín
beint á frönsku. Við setiumst í
salinn og bjðum eftir hinni yfir-
náttúrúlegu persónu, Godot, sem
öllu á að kippa í lag, en hann
kemur bara ekki; það er engin at-
burðarás í leiknum, við erum von-
svikin rétt eins og þessir tveir rón
ar, sem látnir eru bíða á sviðinu
eftir því að Godot komi þeim til
hjálpar. Við erum vonsvikin og þó
ekki reið. Becket hefir tekizt
kraftaverkið; við höfum setið á
nálum í nærri tvo tíma án þess að
nokkuð verulegt gerist á leiksvið-
inu. Leikritagerð Becket er furðu
mótsagnakennd, því að hann
kemst af án allrar atburðarásar í
leiknum. Og samt sem áður nær
leikskáldskapur hans að töfra al-
gerlega áhorfendur.
Við höldum nú í báða spottana.
V-ið leikhúshatíðirnar í Avignon
cða við leiksýnirigarnai' í Alþýðu-
leikhúsinu í París dáist fólkið að
leik Gérard Philippe’s í hlutverki
Cid’s. Þarna eru saman komnir
þúsundir leikgesta af öllum þjóð-
félagsstéttum og ef til vill frá öll-
um hóruðum í Frakklandi. Nokk-
urs konar þjóðarsál skapast um
tíma fyrir kraftaverk leiksviðsins.
1 öðrti landshorni, i hinum endan-
um á höfuðborginni í leiksal „av-
ant gardé-leikhúss, við Huchette-
eða Tértle-leikhúsið eru saman
komnif nokkrir tugir hæfileika-
manna, sem áhuga hafa á tilrauna
leikjum. Leiktextinn er þannig, að
(Framhald á 8. síðu).
r * '
A víðavangi
Fyrirlestur Jóhanns
Þegar þingsál.till. Framsókn-
armanna um a8 verja 25 millj. af
greiðsluafgangi ríkisins 1958 lil
ibúðalánasjóða var til umr. a
Alþingi ó dögunum, gat Jóhanu
Hafstein ekki stillt sig um
að flytja eina af sínum alkumm
langloku ræðum. Kom fyrirlest
ur sá sáralítið við því ínáli, sem
til umr. var og virtist fluttur :
því skyni einu, að nota tækifærið
til að tala.
í því sambandi var J. II. sve
seiliheppinn, að geta þess, ari
Sjálfstæðismenn hefðu beitt sér
fyrir því 1953 „— — að losað
var um fjárfestinigáfhöriiliu' a
byggingum." Nú ér ckki vitað.
að þessar „fjárfestingarhömlm “
hafi verkað sem neirin hCniill á
það fólk, sem þurfti að byggja yf
ir sig íbúðir, enda ekki meining
in. Tilgangurinn með þeim var
þvert á móti sá, að koma í veg
fyrir að byggingar yrðu reistar.
sem ekki gátu talizt bráðriáuðsyn
legar þannig að rneiru ýrði unnt
að verja til þeirra byggingárfram
kvæmda, sem aðkallandi voru.,
Morgunblaðsíbúðirnar
En ihaldið vissi livað það.var að
fara. Því þótti húsakynni Mbi
ekki nógu vegleg. Ékki dugði
minna en byggja yfir það eit:
mesta hús sem sézt hefúr' á ís-
landi. Hallarbygging þessi þótti
•ýmsum lilálegt tiltæki tíins og
háttað var um íbúðarhúsnæði <
höfuðstaðrium. Því var það boc'
láti út ganga, að í hölliuni ætt
að vera heilmikið íbúahverfi . .
Þótti mönum sennilegt,. að íbú-
urn bragganna yrði búið þar að
setur. — Nú er ekki annað vil-
að en hallarbyggingunni sé lok
ið fyrir alllöngu. Ilins .v.egar er
ekki kunnugt, að neitt af „íbúð-
um“ Mbl.-musterísins liafi 'vérifi
tekið til þeirra nota, sem um vas-
talað. Má þó vera, að það sé
misskilningi byggt. Menn sökn
uðu þess úr ræðu J. H., að liani
skyldi ekki upplýsa rieitt um
þetta. Sýnist sent rúnt hefði áli
að vera fyrir þær tipplýsingac
einhversstaðar í allri þessari
ræðu. Og þá hefði þó J. H. áti
eitthvert erindi í ræðustólinn.
Ekki viðbjargandi
Hinn þrautseig'i failkandidat.
þeirra Sjálfstæðismanna á: Aust
urlandi, Páll á Gilsárstekk, skrit'
af fyrir nokkru grein í Mbl., þai
sem hann baksar við að réttiæta
áforin stjórnarflokkanna í kjör
dæmamálinu. Segir Páíl, að þeg
ar frá líði „muni — —' verð;
augljóst, hvaða afglöpum hin
rangláta kjördæmaskipun hefur
orðið völd að.“
Ekki nefnir Páll hver þessi ,,af
glöp“ einkum séu. En sennilega
býst hann við að þeim fári éitt
hvað fækkandi þegar búið er a'6
svipta Austurland einuin þing
mauni sínuin. Áhrif Austurlands
eru sjáanlega alltof mikil, . a®
hans áliti. Er því ekki að furða
þótt Austfirðingurinn, Páll á
Gilsárstekk, sé óðfús að 'leggja
lið sitt frani til fullnavgingar
„réttíætinu“.
Páll talar um rangláta kjör
dæmaskipun. Skyldi hann ekki
hafa áttað sig á því, liverjir hafa
mótað hana? Ætli hann standi
í þeirri meiningu, að liinir slæmu
Framsóknarmenn liafi haldið þai
um stýri? Ef svo skyldi vera, þá
er rétt að upplýsa hann um, að
Framsóknarmenn hafa þar hvergi
nærri komið. Það voru aðrii
flokkar og þó einkum flokkui
Páls sjálfs, seni mótað ■ haf;
kosningalögin. Og síðasta brey
ing þeirra í „réttlætisátt“ miðaði
ni. a. að því, að maður eins og
Páll á Gilsárstekk kænxist á þing.
þó að hartnær helmingur kjós
enda í kjördæmi hans vildi ekk
ert með hann hafa. Hverniig átt-
boðendur „réttlætisins“ að dett
það í liug, að þetta dygði Pál>
ekki?
„Mótsagnakenndur mál-
flutningur'4
Ungu menniiiiir, sem sjá öðru
(FramLald á 8. síðuj