Tíminn - 15.05.1959, Síða 5

TÍMINN, föstudagínn 15. maí 1959.

Fóðrun og hirðing nautgripa
Frá norskum rannsóknum á bví sviði
Frá Slútnesi.
Ljósm.: Guðni Þórðarson.
Sigfús Hailgrímsson:
Ándarunginn á Mývatni og nælonnet
Grein með þessari yfirskrift hef
ir Bjartmar Guðmnndsson á
Sandi sent Morgunblaðinu til birt-
ingar. Af tilviljun barst mér blað.
ið í hendur, því ekki kaupi ég það,
og um engan veit ég hér um slóð.
ir, er það gerir. Fáum mun það
sent og enn færri þeir, er til þess
hafa verðleika. Hins vegar virðist
efni greinarinnar óneitanlega
koma bændum við Mývatn nokk.
uð mikið við og virðist svo sem
finna hefði mátt greiðari leið þeim
til lesturs, sem málið snertir mest.
Sér til aðstoðar nýtur höf. um-
eagna tveggja bænda við Mývatn.
Sumt er þó missagt í greininni og
iinnað kann að orka tvímælis.
Sjálfur finnur höfundurinn í lok
greinarinnar, að ef til vill hafi
hann ekki kannað alla fleti þessa
ináls.
. Það er missagt, að aldrei verði
átuskortur í Mývatni. Því miður
hefir þetta skeð rétt nýlega og
fvö ár í röð. Lýsti þetta sér í meg-
urð silungsins, er varð léleg verzL
unarvara, og vafalaust tafði þetta
jþroska hans nokkuð.
Fyrir rúmum áratug kom þetta
sama fyrir. Silungur var þá mjög
jnagur. Fágætt mun þetta þó vera
og kann ég ekki fleiri dæmi. En
frá þvi heyrði ég sagt, að mikil
veiði hefði verið hörðu árin 1881
-—1886 og þá hefði silungur verið
inagur. Má ætla, að þá hafi einnig
verið átuskortur.
Höf. skyggnist nokkuð aftur í
itímann eða allt til aldamóta og
•telur, að egg muni þá hafa fengizt
um 60 þús. úr varplöndum Mý-
vátns. Ef treysta má þessari tölu,
er augljóst, að hér hefir mikil
foreyting orðið á. En rétt er að
minnast þess, að þá höfðu varp-
lönd ekki orðið fyrir áföllum, sem
síðan hafa á þeim dunið.
Frá aldamótum spannar höf.
tímann allhratt án þess að nokkuð
vcki athygli hans fyrr en hann sér
hin svonefndu nælonnet. Hér er
þó fullhratt farið og hefði ekki
sakað að slaldra við leiðarmerki,
sem láta sig ekki án vitnisburðar,
þegar rætt er um fuglinn á Mý.
vatni, varplönd og eggjatekju.
Árið 1914 var gerð stífla í Laxá
við afrennsli hennar úr Mývatni
og Mývatn stíflað upp, til áveitu
á lendur bænda og aukins gróð.
urs. Yfirborð vatnsins hækkað'i
um 50—60 sentimetra. Grasauki
varð nokkur á sumum jorSum, en
sums staðar spilltist gróður. Og
hér fylgdi böggull skammrifi.
Vatnið tók fljótiega að brjóta
foakka og lendur. Urðu e.ggver
harðast úti við þetta landbrot.
Aldan svall við bakkana og
freyddi upp á land, vatn flaut upp
í hreiðrin og eggin flæddu út í
vatnið.
• Eftir 10 ár var þetta tilrauna.
fyrirtæki lagt niður. En þá hafði
það þegar ínarkað djúp spor með
landspjöllum einkum á eggverum,
ör Varða lrf og sögu fuglsins á
Mývatni. I
Aftur var sett stífla í Laxá
1943 á svipuðuin slóðum og áöur
og í þetta sinn af stjórn Laxár-
virkjunar, og með skilorðsbundnu
samþykki bænda við Mývatn um
að Mývatn tæki ekki varanlega
hærri stöðu en það áður hafði.
Raunin varð hins vegar sú, að
aldan fékk á ný með auknu vatns
dýpi aukinn kraft til að endur-
taka sína fyrri iðju: að belja á
bökkum lágvaxinna hólma, þvo og
fægja gömlu sárin, sem enn voru
lítt gróin og skola jarðveginum
burtu.
Afleiðingar þessara .stíflufyrir.
tækja á eggver er sú, að á einni
jörð, Vogum, eru horfnir 18 minni
hólmar og sker. Nokkrir stærri
hólmar eru stórskemmdir og enn
aðrir berjast vonlausi’i baráttu fyr
ir tilveru sinni. Sums staðar gæg-
ist grjóturðin upp úr vatnsborð-
inu ber og nakin, þar sem áður
stóð hnarreistur hólmi, vaxinn
fagurskrýddu blómstóði og þroska-
miklu grasi, er eggjamóðirin flétt.
aði hagle.ga gert hús úr yfir hreið
ur sitt. Það þykir auðvitað engu
máli skipta, að hin aldraða sveit
er rúin hér ógleymanlegri fegurð.
Unga kynslóðin sá þetta aldrei og
veit því ekki hvað hún hefir m.isst,
Mývatnssveit er full af fegurð og
munar ekkert um þetta. En horf.
inn hólmi kemur aldrei aftur.
Hann er glataður fegurðinni og
fuglinum sem eggver.
Hér verður ekki tíundað fyrh’
fleiri jarðir. Þó verður að nefna
Slútnés, höfuð varpstöð Mývatns.
Fyrir 'nokkrum árum steig þar á
land Iiinn mikilsmetni náttúru-
fræðingur Pálmi Hannesson
rektor og er hann leit skemmdirn-
ar, sem þar blöstu við augum
hans, mælti hann höstu.glega:
„Hvers vegna rífið þið ekki stífl-
una úr“? Mundi skáldið, sem eitt
sinn stóð þarna „á síðustu eikt
til sólarlags", og orti ódauðlegt
ljóð um þessa fögru eyju, hafa
orðið öllu blíðmálla yfir skemmd-
unum?
Þessi frásögn hér að framan er
fyrst og fremst gerð til að fylla
upp í eyðu þá, sem er hjá grein-
arhöfundi á milli aldamótanna
1900, þegar blómaskeið fuglsins
var enn í fullu gengi, og nælon.
netjanna nú, þegar allt er komið
á tortímingarstig.'
Auðvitað er það margt fleira,
sem herjar á andastofninn. Storm
urinn hefir lengi geisað, og vald.
ið ótrúlega hárri dánartölu á ung
unum. Við storminn verður ekki
ráðið, en góðir skjólstaðir eru til
og gætu verið mikils virði, ef frið-
aðir væru. Svartbakur er vaxandi
hér hin síðari ór. Á síðastliðnu ári
voru taldir nær 20 í hóp, er sátu
á grjóteyri einni út í vatninu.
Hvað voru margir alis við Mývatn
þá samtímis? Og hve mikið drepur
allur þessi floti? Þann tíma, sem
fuglinn er í sárum, feliir flúg.-
fjaðrir, iiggur þessi vargur ótrii-
iega mikið i fuglinum, sezt á hann
og kæfir undír sér, Síður en svo
er honum bægt frá sem skyldi.
Þar mætti mikið herða á aðgerð-
um.
Krummi er sagður hafa átt hér
ból síðan á dögum Hrafna.Flóka.
Ekkert nýtt um hann að segja?
Má vera, en ýmsum hefir þótt
hann aðgangsfregur, þegar hann
er að tína egg í unga sína. Talið
er að hann eyðileggi stundum
ungalíf heilla varphólma, þegar
svo stendur á.
Ekki vil ég vera harðleikinn við
þennan gamalkunna og dálítið
klóka landnámsgest. Ef til vill
verður þó ekki komizt hjá því að
aga hann eitthvað. T. d. mætti
banna honum útungun í ná-;
grenni Mývatns, þ. e. fyrirskipa
töku eggja hans úr öllum dyngj-
um hér í nágrenni, en þær munu
allmargar. Mundi hann við það
fyrrtast og fjarlægja varpstöð sína
Það er. flcira til en nælonnet
og ekki allt talið enn, sem herjar
á fuglahjörðina og eggjaverin við
Mývatn. Hvað um umferðina, fólks
strauminn um Slútnes. Áður fyrr
gætti þess mjög lítið. Slútnes
gnæði þá hátt yfir öll önnur varp.
lönd með eggjatölu. „En nú?“ !
Eins og gizka má á, hefir þetta
með Limferðina gerbreytzt. Suma
daga að sumrinu mun straumur.
inn vart slitna, einn hópurinn tek.
ur við af öðrum allan daginn, allt
til kvölds. Við þettá hlaut varpið
að minnka og griðastaður unga-
mæðra í skjóli eyjunnar einnig að
minnka, vegna stöðugrar umferð-
ar. En eigendur Slútness hafa allt
af verið menn þolinmóðir, um
fram flesta aðra og ekki kvartað.
En vitanlega eru þetta varpspjöll.
Þá er að nefna hin svokölluðu
nælonnet. Þetta galdratæki, sem
einhverjir tveir menn hafa komið
sér saman um „að þau veiddu allt“
ef svo væri að „þau veiddu allt“,
er kannske fullfljótt, að dæma
þau úr leik, eins og kastað hefur
hefir verið fram. Ekki hefi ég
heyrt þess getið, að þau veiði
mink. Hins vegar leikur minkur.
inn sér að þei'm, og étur ý,r þeim
silunginn, svo að gott færi hafa,
þau fengið á honum.
*• Allir viðurkenna veiðihæfni næl
onnetja á fiskinn, en fugl og fisk-
ur hefir alltaf verið talið sitt
hvað. Það þarf ekkert nælon til
þess að fugl festi sig í neti. Héri
höfðu um langt skeið verið notuð
net af líkri gerð og net eru nú,
nema að netbugtin var úr bóm-
ullargarni, og auðvitað fór fugL
inn alveg eins í þau. Breyting við
tilkomu nælonbugta, varð sú, að
samtímis kom i ljós silungsfjölg.
un í Mývatni. Veiðin jókst og far.
ið'var að fjöiga netjiim og stunda
nétin meir. Þetta er einföld o.g aug
ijós’ ástæða þess að tjón á fugli
hefir aukizt. Það hafa engin rök
verið fyrir því færð að fuglinn
færi fremur í net úr nælon en í
net úr Öðru efni. Hér er aðeins
um riælðitdeílu að ræða, sem tveir
þrír menn hafa fengið á heilanri.
Virðist óþarft að ræða þetta meir
Þegar litið er til þeirrar þróun-
ar, sem orðið hefir í atvinnumál-
um hér á landi eftir styrjöldina,
er eðlilegt, að áhugi hafi aukizt á
því, að nýta vinnuaflið betur.
Þetta á ekki isízt við í landbúnaði,
en þar hafa vinnulaun verið vax-
andi liður i kostnaði við búrekst-
urinn. Hér gegnir sama máli um
bú, sem kaupa vinnu að, og þau
bú, þar sem fjölskyldan vinnur
ein saman að búrekstrinum. Þær
vinnustundir, sem sparast við
betri nýtingu vinnuafls, má nota
til annarra arðbærra starfa. MÖrg-
um þykir einnig gott að fá fleiri
frístundir.
Norskar rannsóknir
á vinnuþörf í fjósum.
Fyrir nokkru voru á vegum Bún
aðarháskólans í Ási í Noregi gerð-
ar rannsóknir á vinnuþörf í fjós-
um. Til rannsóknarinnar voru val-
in 58 fjós af ýmsum,.stærðum og
í ýmsum landshlutum. Að sjáif-
sögðu voru fjósin mjög ólík að
skipulagi og innréttingu, staðsetn-
ingu fóðurgeymslna, o. s. frv.
Vinnubrögð og aðferðir eru mjög
mismunandi frá einum stað til
annars. Á um 2/3 af býlunum voru
færri en 20 mjólkurkýr. í rúmum
helmingi fjósanna hirti fjölskyld-
an sjálf kýrnar, og 76% af búun-
um höfðu mjaltavélar.
Hér skal í stuttu máli gerð grein
fyrir nokki’um niðurstöðum þess-
arra athugana og ber þá að hafa í
huga, að aðstæður þar ytra eru að
ýmsu leyti frábrugðnar þvi, sem
hér gerist, t. d. var haughús undir |
rúmlega % af fjósunum.
Vinna við fóðrun og hirðingu
nam að meðaltali um fjórðungi
þar sem við engin rök er að fástv
Það er dálítið erfitt að átta sig
á hversu minkurinn rennur mjúk-
Iega í gegnum greipar greinarhöf
undar, svo að varla ýfist á honum!
svo mikið sem eitt hár. Jafnvel
afsakaður fyrir að hafa ekki enn
gert’teljandi usla.
Mér finnst lítil ástæða til að
þegja yfir afrekum hans hér und-
anfarin ár. Eg held að allir hljóti
að vera sammála um, að minkur.
inn sé sá mesti skaðvaldur, sem
heimsótt hefir Mývatn.
Árið 1957 réðst minkurinn að
fullu inn i varplönd tveggja jarða
lagði undir ,sig tvær eyjar, drap
fuglinn o.g eyðilagði varpið á báð-
um stöðum. Síðastliðið sumar 1958
færði hann sig upp á skaftið. Auk
þess að halda ríki sínu í annarri
fyrrnefndri eyju og eyðileggjá
öðru sinni varp þar, ryðist hann
á varplönd beggja beztu Varpjarð
anna. Hjá Kálfaströnd bjó hann
um sig í greni í ' ágætum varp-
hólma og eyðilagði auk hans varp
í þrem nágrannahólmum. Og að
Iokum lagði hann einnig undir sig
hið fræga Slútnes, bjó um sig í
greni og herjaði á nesið áð varp’
allt mátti heita eyðilagt. Dýrin
unnust að vísu að lokum í Slút.
nesi og hjá Kálfaströnd, en um.
merkin urðu eins og frá hefir ver.
ið sagt. Auk þessa sem nefnt hefir
verið, hafði hann búið um sig í
greni ekki langt frá Mývatni, cða
í nánd við Belgjarfjall, komið þar
upp yrlingum og eyðilagt varpstöð
sem var þar nærri. Greni þétta
fannst fyrst í vetur.
Þar sem lítið virðist gert að því
að flytja fregnir héðan af minkn
um, virðist ekki ótímabært að
koma þessu á framfæri. Má af
þessu sjá hvert stefnir ef ekki
verður meir aðgert, en verið hefir
til varnar þessari meinvætt.
Það er ömurleg sjón að ganga
um varplöndin,. og sjá cndurnar
liggja dauðar víðsvegar, bitnar í
hnakkann. En það er háttur þessa
dýrs að það æðir um og drepur
allt, sem það ræður við, bæði á
láði og í legi; án takmörkunar við
það, hvað það þarf í sig að láta.
Hér hafa verið nefnd nokkur at-
riði, sem öll eru samverkandi um
að valda fúglinum tjóni. Að taka
(Framhald á B. siðu)
vinnutímans í fjósinu, eða 5,3 mín-
útum á kú daglega. Mjög var þetta
þó breytliegt eftir stöðum, allt frá
1,8—17,8 mínútum á hverja kú
Kom þar til greina hvernig fóðrun.
var hagað, hve oft var gefið og
hvort sjálfbrynning var í fjósun-
um.
Ræsting fjóssins tók að meðal-
tali 14% af heildarvinnutímanum,
eða 3,1 mínútu á nautgrip. Burst-
un og snyrling á kúnum tók hálfa
aðra íil eina mínútu að meðaltali.
í þeim fjósum þar sem hand-
mjólkað var, tóku mjaltirnar um
helming alls vinnutíma í fjósinu.
en þriðjung til 40% þar, sem
vélmjaltað var.
Dagleg vinna við mjaltir og
júgurþvott var að meðaltali á
mjólkandi kú sem hér segir:
Við handmjöltun 21,1 mín,
Við vélmjöltun, lireytt á eftir 12,7
Við vélmjaltir eingöngu 11,1
Þessar meðaltalstölur eru tald-
ar samsvara tölum frá svipuðum
rannsóknum í öðrum löndum,
Eftir skýrslunni að dæma taks.
handmjaltir helmingi lengri tíma
heldur en vélmjaltir. Fram kom.
einnig að íyrir bú með 5—6 mjólk
andi kýr eða minna er lítið unnið
við að nota mjaltavélar.
Við handmjaltir skiptir nythæð
kýrinnar miklu máli. Norsku rann
sóknirnar sýna, að dagleg vinna
við handmjöltun hverrar kýr
eykst um hálfa aðra mínútu fyrir
hvert kg mjólkur, sem nytin er
hærri.
Aftur á móti jókst vinnuþörf
við vélmjaltir ekkert við vaxandí
nythæð. Mestu máli skipti við vél
mjaltir, að hixðirinn ynni rétt o,g
rösklega. — Það er því nauð-
synlegt að hirðirinn kunni hag-
kvæmar aðferðir við mjaltir og
það er ekki síður mikilvægt að
hann noti kunnáttu sína við verk
ið.
Það kom í ljós að á þeim bæj-
um, sem kýrnar voru hreyttar
með mjallavélunum, voru vélarn-
ar látnar vera of lengi á spenun-
um. Hálf til ein mínúta er talin
hæfilegur tími við vélhreytingu,
Þegar handhreytt var, lengdist
mjaltatíminfi um 2 mínútur við
hverja kú. Yfirleitt voru mjalta-
vélar hafðar of lengi á spenum
kúnna, eða að meðaltali 6,9 mín-
útur, en hæfilegt er talið, að vél-
arnar séu hafðar á 4—5 mínúlur.
Skýrslan sýndi, að vinnuþörf
við hvern nautgrip minnkar éftii’
því, sem fleira er í fjósi, einkum á
sú regla við upp að 20—25 kúa.
fjölda. Úr því fer vinnuþörfin
minna eftir fjöida í fjósi.
Niðurstöður tilraunanna sýridu
greinilega hve miklu máli það
skiptir, að bústærð og vinnúafl.
samsvari vel hvort öðru. Það kom
í ljós að bú, með minna en 25—-30
nautgripaeiningar (nautgripaein-
ing er 1 kýr eða 2 kvígur eða .2
kálfar) veita einum manni ekki
fullt starf, hafi hann eklci aðra um
sýslu á hendi.
Og lil þess að 2 menn hafi fullt
starf við naulgripahirðingu, þurfa
þeir að hafa 50—60 nautgripaein-
ingar að hirða.
Við þau skilyrði, sem telja má
algengust í fjósum, er ekki talið,
að það taki fullorðinn mann meira
en 8 tíma að hirða 25—30 naut-
gripaeiningar, í góðum fjósum,
þar sem létt er að vinna og unnið"
er rösklega, kemst 1 maður yfir
að hírða 30—40 nautgripaeining-
ar.
Vinnuþörfin er mismunandi frá
einu tímabili til annars, á sama
búi, einng við innistöðu kúnna.
Kemur þar m. a. til greina að
stundum eru mar.gar kýr látnar
bera um sarna leyti og að fóðrun
er hagað á mismunandi hátt.
Á sumrin (yfir beitartímann)
, var vinnuþörf á sumum búum tals
| vert miririi en á veturna, en á
öðrum var lítill munur á þéssu
eftir árstiðum. Að meðaltali vár
dagleg vinnuþörf 25% minni á
i sumrin en á veturna.