Tíminn - 24.01.1960, Page 5

T í MIN N, sunnudaginn 24. janúar 1960.
NiSurl.
Síða’stliðinn sunnudag -lauk
ég þætíi mínum á þsirri' ónátt
úru sumna mörgæsa, sem við
köllum leti og' hnupl. Annai's
•er margí gott um þessa íugla
aði ségja. Þeir eru afar hrein-
■látir og ,,skyrtubrjóst“ þeiri'a
«r alltaf jafn skjallahvítt, í
hvaf( sem þei'r ganga. Á Æies't-
um fuglum vera'ldar er einhver
óværó', en á mörg'æsunum
finns'í ekki eitt einasta íúsar-
kviicindi, þó að lei'iiað sé með
logandi ljósi. Aftur á móti er
mikið á þeim af þarmasníM-
um, við' þá geta þeir' ekki losað
sig-
Möxgæs'irnar eru mi'klir
mathákai', þær virðast lalltaf
vera soKnar, hve miklu sem
þær raða í sig. Og þær eta
jafnt á nóttu sem degi. Fæð'an
er mestmegnis fiskur, kol-
krabbar og rækjur'. Er oft
hægt að finna fiisk'jbein og
kolkrabbakjapta í maga fugl-
anna. Einnig gleypa þeir tais'-
vert af smáum steinum, og
segja- sumir að' steinarnir auð-
vefdi þei'm meltinguna. Þegar
imöx'gæsirnar fara út til mat-
fanga, eru þær margar sam
an í hóp, en þrátt íyrir það
reynir hver að sjá um sig —
að' bjarga sér sem bezt. Og
eru 'Svo sem ékk.éi't að kalla
hver á aðra, þó þoim gefist
kostur á góðum bita.
Mörgæsirnar felia fjaðrir
og eru í „sárum“ hálfsmánað-
artíma, og er það erfiður tími
fyrir þær, þvi , þær geta ekki
kömið í vatn á meöan á þessu-
r stendur, og verða þess vegna
að fá-stá'og íi'fa á sinni eigin
ístru. -
Þag eru' ivarla nokku.v dýr
jafn félagslynd 0g mörgæsvr.
I>ær ferðast ekki um ísauðn-
imar. í neinum smáhópum.
heldur í geyyistórum og þétt-
um breiðurn, og éru þar saman
komnir margir tuigir þúsunda.
Einn suðurskautsfai'i segir frá
því að í einni breiðunni, er
hann sá við ræturnar á Ægi-
felli í Vi'ktoríu'landi, hafi scr
reiknast til að fuglarnir væri
inokkrar miiljónir.
flogum. Þeir berja hvorn ann-
■an með vængjastúfunum og
hc'ggva með nefinu, svo að
báðum tekur að' blæða. Sú til-
vonandi horfir aðgerðarlaus
á Ieikinn unz annar biðillnn
hefur gefizt upp, þá gengur'
hún á milli keppinautanna og
stöð'var leikinn, því að hún
veit að 'S'igurvegarinn, sem nú
á að verða hennar önnur hönd
muni ganga af félaga sínum
dauð'um. Þai' með er hjóna-
bandið stofnað.
Bæði karl- og kvenfugl
hjálpast að við' útunguinina.
Hann Stendur við hlið hennar
meðan hún liggur. á. Og þurfi
hún að ná sér í eitthvert æti,
leysir hann hana af á meðan.
Möngæsirnar eiga fá >egg,
stundum taðeins eitt. Þau eru
hnöttótt eða ofurlíið aflöng oS
mjaliahvít að' lit, gulna ofur-
'lítið vig ásetuna.
Mörgæsirnar leggja hart aff
sér á meffan ungaihir eru að
komast á legg. Dögum saman
sitja þær á eggjunum án þess
að brag'ða mat, ásetan tekur
um 40—50 daga og eftir að
ungarnir eru komnir verða
þær að sækja mat handa þeim
um óravegu. Þegar ungiarnii'
koma úr eggjunum eru þeir
mjög' ósjálfbjarga, og auk þess'
eru þeir blindii’, og eru þann-
ig á sig komnir fyrstu 14 daga
ævinnar. Mánaffiargamlir geta
þeir 'synt upp á eigin spýtur,
og litlu síðar láta foi'eldrarnir
þá sigla sinn eigin sjó. Þessi
uppeldistími foieldranna er
ærið erilsamur, því að ung-
larnir eru matfrekir. Ýmis't
gubba foreldrarnir matnum
handa þeim eða ungarnir gera
sér hægt um vik og fara blátt
áfram ofan í þá og sækja mat-
inn. Oft fer svo að ungarnir
deyja hrönnum saman úi* mat-
ari.'korti, því að ful'Iorðnu
fuglarnii' geta oft ekki aflað
þeim nægilegs viðurvær'is. —
T.d. er talið, ag 70% af hinni
svoköliuðu Adela-mörgæs far
ist á fyrsta mánuði æviskeiðs
ins.
Stærst og glæ'SÍlegust allra
mörgæsa er keisaramörgæsin.
Hún er svört og hvít að lit og
ber rauðgula bletti sinn hvoru
megin á höfðinu. Þessi tegund
mör.gæsa gæ'tir betur eggja
srnna og unga, hel.du.r en
smærTÍ tegundimar. Hún fer
bókstaflega aldrei frá afkvæmi

Við ber að' farsó'ttir koma
upp í vtoíninum og deyja þá
fuglarnir unnvörpum.
Mörgæsunum er l.aust um
•má'lbeinið. Þegar fjöldi þeirra
er sauian kominn þá heyrist
ekki mannsins mál fyrir hav-
að'anuni í þeim. Annars er
rödd þeirna mismunandi, fer
það eftir þvi, hvernig á stend-
úr' og hver mörgæsa'tegundin
er. Hin isivcinefnda asr.a-niör
gæs getur t.d. rumið eins og
asni. Flestar tegundir mörgæs-
'ahna byggja sér einhvers kon-
ar hreiður, leggja þær mikla
vinnu í hrelðurbyggingar. —
Surnar nota smásteina e:ns og
fyrr var ■vaigt, aðrar gr-af.a smá
holur i ísinn. Þegur varptim-
inn nálgast, fara karlfugiarn-
ir -að leita sér að maka. Oft
eru tveir urn sama kvenfugl-
'irin; og er þá ekki að' sökum
að spyrja. Annarhvoi' verður
að' víkja, en það mál verður
ekki útkljáð nema í höi'ku á-
Hún stendur Ijóslifandi fyrir
mér, endurniinningin um þetta
yntíj! fagra kvöld, og þennani
samstillta heillandi söng glaðr-
ar æsku, en þá einnig um þá
guðs mildi sem yfir okkur
var!
Það sem þarna bjargaði frá
liörmulegu stórslysi var sú til-
viljun, að einn í hópnum, einn
söngvaranna, var EKSI Á
SKAUTUM, hann veitir því at-
hygli að hann er að verða vot-
ur í fæturna. Það var hann
sem gerði okkur aðvart. ísinn
var orðinn að sksl, og vatn;
hafði þrengzt upp um ísinn í
skálina undan þungamnn
þarna sem við höfðum hnapp-
azt saman.
Þegar athyglin var vakin,
dreifðumst við söngfóíkið í of-
boði og ísskáiin lyftist að nýju.
Oft ltefur mér orðið hugsað
til þess hvað hér rnunaði mjóu,
ungið á biáutn ís - og
Forsíðumyndin frá Akureyr-
arpoili í gær vekur mér gamla
minning, sem vissara er að
segja frá, þótt seint sé!
„Syngur í bláum ís á Akur-
eyrarpolli undir eggjum
skauta“, fylgdi myndinni í gær.
„Sungið á bláum ís“, rnætti
þessi frásögn heita, er hér
greinir.
Það var öðru hvoru megin
við áramótin 1905 og 1906,
vetrarkvoldt tungl í fylllngtój
og gljáandi skautasvell á Ak-
ureyrarpolli. Þetta er alveg í
þá mund sem verið var að
stofna Ungmennafélag Akur-
Guntiar Halð:
íshellan sei
eyrar, fyrsta ungmennafélagið.
Eftir a'ð leikið hafði verið á
skautunum lengi kvölds |
þessu yndislega umhverfi, safn
ast skautafólkið í einn stað
þar sem einhverjir voru farnir
að syngja og söng þarna nú
allur skautafólksskarinn.
Einatt hefur þessi endur-
minning komið mér í hug, og
frá henni hef ég sagt. En nú
læt ég verða af því að koma
henni á prent.
að við lentum öll í einni þéttri
bendu ni'ður um ísinn á óstæðu
dýpi!
Aliíaf hef ég þakkað guðs-
mildina, sem okkur var auð-
sýnd fyrir milligöngu hins
eina skautalausa.
Og bið nú afsökunar að ég
skuli ekki fyrr en þetta hafa
komið þessari enduvminningu
á almanna færi, svo hún mætti
verða mönnum til varnaðar.
Guðbrandur ðlagnússon
ðlð II
af Sigur
í bók Jóns Krabbe „Frá Hafnar- ’
árum til Lýðveldis" er meðal
anapgra annarra getið um Sigurð
Eg'gerz. Á bls. 38 segir m. a.:
„En hann var svo kviðinn og
hræddur við að taka ákvarðanir,
að það varð ákaflega þreytandi
sta-rf að vera aðstoðarmaður hans.“ ,
Ennfremur segir: „Leiddu þess-
ir örðugleikar við daglega sam-
sínu nema setja ein'hvein í
staðinn fyrir sig að gæta þess.
Kei-saramörgæsin býr sér
ek'ki til hreiðui'. Hún verpir
bai'a á beran ij'inn o6 hún á
ialdrei nema eitt egg. Þegar
eggi-ð er fætt, tekur hún það'
og stingur því inn á milii íot-
anna á sér, kemur fuglinn því
'fyi'ir í nak'nni húff'fellingu á
líkama sín'um. Útungunin tek-
ur mörgæsina úm 7 vikur.
Mest 'áf þeim tíma verður hún
að híma á ísnum með eggið inn
undir sér og getur ekki hreyft
sie nema mjög lítið. Þegar
f\ .irinn sverfur að, þá fær
hún grannkonu sína, sem ekki
þarf að sinna neinu eggi til að
sit.ia á (st'S'nda á væri máske
réitara) meðan hún stkreppur
til sjávar til þess að fá sér eitt
hvað í svanginn. Þegar gæ-s'-
irnar fara að á bennan hátt,
keniur 'fvrir. að eggin brenglast
en það virð'ist ekki skipta þær
miklu máli, bara ef þær hafi
eitt egg í umsjá sinm. Það er
ekki svo erfitt að ná í fóstru,
því talið er að ekki nema
tólfta hver mörgæs ejgi -egg,
og þær gæsir, isem -ekkert eiga,
eru fúrar ti'l þess að -ta'ka bör-n
í fóstur.
En stnndum vi!:l þessi fós'tr
un verða full öfgakennd oS
lýsir 'i'éi' stunduim sem eins
konar -eigingirni á háu stigi.
Óbyrjurnar reyna með góð-u
eða i'llu að -ná eir.hveriu egginu
eða einhv-erjum ung-anum á
-sitt vald. Út af þes.su verða oft
hin mestu illindi milli mörgæ-s
anna. Það er traffkað á -ungun-
u-m, eggin brotin og þar fram
eftir g'ötunum. Stu-ndum reyn-a
ungarnir sjáifir að verja sig
mefs 'kjafti oe klóm gegn frekju
skap 'kvenfuglanna, forffa þeir
sér -stunclum niðrn- í sprungur
í isnum og vilia héJdúr láta þar
-lífið' en ver-a þvælt fi:am og aft
iir klukkustu-ndum saman. Oft
:ná óbyrjurn'ar sér í dauðan
un-ga, jafnvel gaddfreðinn, ef
ekkert annað er fáanlegt. Hafa
þær hann.í hl.ýjunni undir sér,
stundum í marig-a doga og von-
ast sjálfsagt eftir því, að jíf
færist í hanri. Að' lokum -s'já
þær þó að þet-ta er voníaust
verk.
Nú þek'kja. menn 17 tegundir
mörgæsa 'og 'éiga þær áll’ar
heima í Suðurhöfum, aðallega
á heimska-utaísnum.
Ingiinar Óskarsson.
vinn-u þó til þess að þegar Jón
Magnússon var að leita sér að
sendiherraefni til Kaupmanna-hafn
ar árið 1920 og spurði mig hvort
ég myndi geta unnið með Sigurði
Eggerz, þá hlaut ég að svara að
ég -myndi varla -geta enzt t:l þess
til lengdar, vegna þess hve erfitt
'hann ætti með að taka ákvarðanir
um smámuni. Mér þótti leitt að
geta af 'þessum sökum ekki stutt
að frama hans ... “
Hér -e-r ge-Lð í skyn, að það séu
fleiri en Sig-urður Eggerz sem hafi
átt erfi-tt ini'eð að taka ákvarðanir.
Jón Magnússon -þurfti að snúa sér
til Jón-s Krab-be til þess að spyrja
u-m á’lit hans á skipun sendiherra,
en hann treysti -sér ekki t'l að geta
„'st'utt að frama‘“ fyrrverandi for-
isætis -og 'fjármáÍEráðherra land-s-
ins, ;em jafnframt var einn af
'þekktus'tu stjórnmálaleiðtogum
þjóðarinnar á þeim tíma.
Ég -er þeirrar skoðunar að hér
sé þjóðinni gefin röng mynd af
’stjórnmáiabarátlu Sigurðar Egg-
-erz. Því til sönnunar birti ég hér
-gr-ein úr biaðaúrklippum „Knud
B'erlin“, sem birtist í „Dagens Ny-
heder“ L dese.m-ber 1914, og fylgdi
henni mynd af Sigurði:
ÍSLENZKA DEILAN
Káðherra íslands baðst lausnar
í gær.
Stjórnarskrármálið. — Ráðherr-
ann tekur aftur tillögu sína
til konungs.
Á fundi -ríkisráðsir.s í gær lagði
ráffherra íslands, Sigurður 'Eggerz,
fram ýtariega greinargerð og til-
lögu t:l konungs um staðfeet ngu
á íslenz’ka s'tjórnarskráifrumvarp
inu, sem Aiþingi hefur tvive-gis
isa-mþykkt, og am staðfestingu á
þeim g-rundvelli, að á samþykki
(úrskurði) konungs í stjórnar.krár
-málinu beri að líta á sarna há-tt
og sérhvern annan íslenzkan kon-
-ungsúrskurð, þannig að konungur
geti breytt ihonurn aðeins á ábyrgð
ráðherra íslands, án -þess að
danska löggjaf-arvaldið eða stjórn-
arvöldin hafi þar nofekur afskipti,
Konungur -svaraði iþví til, að
-hann væri fús að staðfesta stjórn-
■arskrárfrumvarpið, «n því aðeins
með því móti að leggja íslenzk
málefni fyrir ríkis-ráðið, væri hægt
Siguröur Eggerz
að 'tryggja það, að þau séu sér.-tök
málefni' í lands og iha-fi ek-ki inni
að halda ákvæði, -er -snerti sam-
e'.g'níeg málefn i'íkisins. „Írienzk
lög c.g rriikilvsegar' stjórnarráSstaf-
anir verður því efitir 'sem áffur að
leggja fyrir ríkisráð mitt og íþessu
•fiíni e-r engu hægt að breýta, .nema
l-ögle tt 'ié ar’iað fyrirk&mulag, er
tryggi ■umræður únn -m-örkin -milli
h'inna,- 'Sameigmlegu löggjafo-r og
liinnar sérstc'ku, íslenzku -löggjaf
ar.“
Ráðherrann -hélt fra-m á móti
skoffun Alþ'ngis cg óskaði þess að
geta þessa eints ricýrt og unnt væri
í því skyni að skilningur millikon
(Framhald á 11. síðu). ,