Tíminn - 12.09.1961, Blaðsíða 16

ÞriÖjudaginn 12. september 1961.
207. tbl.
í sumar hafa norskir forn-
Fræðingar í froskmanna-
búningum verið að starfi
við Sognsæ. Hlutverk þeirra
er að finna þann stað, þar
sem þeir Magnús konungur
Erlingsson og Sverrir kon-
ungur háðu hina frægu orr-
ustu um völdin í Noregi við
Fimreiti 15. júní 1184. Þar
lét Magnús konungur lífið,
en vald Sverrir konungs og
ættar hans styrktist. Það
hafði síðar í för með sér
veldi Hákonar Hákonar-
sonar. Það er blaðið Aften-
posten, sem efnir til þess-
arar rannsóknar í samvinnu
við fornminjasafnið í Osló,
og er þetta fyrsta tilraunin,
sem gerð er í Noregi til
þess að rannsaka til hlítar
þá staðf, þar sem frægar
orrustur voru háðar í forn-
öld.
Þær vonir, sem þessar rann-
sóknir við Sognsæ hafa þegar
vakið, þykja svo mikilsverðar,
Anders Hagen meó tvo steina, sem taiið er, aS menn Magnúsar kon-
ungs hafi notaS sem kastvopn í orrustunni viS Sverri konung og
Milli þess sem fornfræSingarnir köfuSu, lásu þeir Noregskonungasögur. Erlingur Fimmreit skipsrjóri
gægist yfir öxlina á Árna Emil Christensen stúdent.
tíu metrum. Geta má þess, að
fiskimaður dró á þessum slóð-
um upp leifar af gömlum viði í
nót fyrir nokkrum rum. Hann
taldi þetta vera úr gömlu skipi,
en rannsókn fór engin fram.
Fyrir einum mannsaldri fund
ust við skeljatöku í Fimreiti,
langir og mjóir sternar, sem
úr Skíðu. Það er að vísu tal-
ið, að steinar þessir séu úr
fornri grjótnámu á Þelamörk,
en þaðan var á dögum Magn-
úsar konungs flutningaleig til
Skíðunnar, þar sem sagan
hermir, að hann hafi fengið
þessi kastvopn.
Nú er ekki vitað, hvar stein
Við rannsóknir í sumar,
fundust miklir haugar af hnefa
stórum steinum á sandbotni
austan við Stórhólmann. Það
þykir óliklegt að steinar séu
komnir þangað með náttúruleg
um hætti, og mönnum dettur
í hug, að þetta sé kastgrjót,
sem lið Sverris konungs hafi
Leyndarddmar Sognsævar
Itð hans.
að köfun verður haldið áfram
næsta sumar. Þá munu kafar-
arnir nota svokallaðan sleða.
sem auðveldar þeim að rann-
saka sjávarbotninn til hlítar á
styttri tíma en ella. í sumar
var aðallega kafað á tuttugu og
fimm metra dýpi, en næsta ár
á að fara allt út á fimmtíu
metra dýpi.
Stjarnfræðilegum reikning-
um var beitt til þess að komast
að raun um, hvernig skip kon-
unganna hefur rekið um fjörð-
inn í bardaganum. Það þykir
nokkum veginn áreiðanlegl;, að
orrustan hafi hafizt undan
Haugaströnd, sennilega við
Stórhólm, austan við bryggjuna
í Fimreiti. Þegar kunnug er af-
staða tunglsins 15. júní 114, er
hægt að gera sér grein fyrir
því, hvernig straumurinn í firð-
inum hefur legið milli klukkan
níu og tólf um kvöldið, þegar
konungarnir börðust sem óðast.
Það fer vart milli mála, að þeir
börðust þennan dag, og Sverrir
konungur lá við Haugaströnd.
Ábótinn Karl Jónsson í Þing-
eyraklaustri skráði frásögnina
um orrustuna eftir Sverri kon-
ungi sjálfum, svo að þar ætti
að vera rétt hermt frá atvikum,
jafnvel þótt gert sé ráð fyrir,
að blær Sverris sögu sé honum
í vil.
Fjögur stærstu skip Magnús-
ar sukku, og það er ekki talið
óhugsandi, að einhverjar leifar
þeirra kunni að finnast, ef þau
hafa lent í sandi eða leir
Vopnadrífa var mikil yfir skip-
in, og geta forn vopn hæglega
fundizt þarna. Þess er þó að
geta, að skelfiskur hefur lengi
verið plægður fyrir utan Fim-
reiti. Plógförin eru samt ekki
nema þrjátíu sentimetra djúp,
en eigi að síður geta gamlir
munir hafa borizt viða við það.
Plógunum verður ekki heldur
komið við á meira dýpi en þrjá-
ætlað er, að notaðir hafi verið
sem kastvopn í orrustunni,
enda greinir sagan frá því, að
Magnús konungur og menn
hans hafi verið búnir slíkum
vopnum. Það er meira að
segja tilgreint hvert þeir sóttu
grjótið. Þeir fengu það austan
arnir fundust við Fimreiti og
ekki nákvæmlega hvenær. En
það var einhvern tíma á ára-
bili 1907—1911. Gróður, sem
er á einum steinanna, sannar
þó, að þeir hafa verið upp und
ir fjöruborði á svo sem eins
metra dýpi.
haft á skipum sínum. Svo segir
sagan nefnilega, að Sverrir
hafi látijs menn sína fara á
land og bera „harðsteinagrjót"
á skip fram, er hann sá hinn
mikla flota Magnúsar konungs
sigla að sér. Nálega þrjú þús-
und menn tóku þátt í orrust-
unni, svo að það hefur verið
hörð grjóthrfð, sem gekk yfir
skipin og hertygjað liðig á
þeim, þegar sú viðureign komst
í algleyming, enda getur í
Sverrissögu dæmis um það,
hve vopnaburðurinn var mikill
og grjótkast ákaft.
Sverrir konungur var með
fjórtán skip, og var hann
þarna í hefndarleiðangri. Hann
vissi ekki, að Magnús konung-
ur var á leið til Sognsævar á
tuttugu og átta skipum, og
hafði hann því sent báta til
annarra staða á vesturlandinu.
Magnús konungur kom óvini
sínum að óvörum og var lið
hans mjög kátt, en beið samt
ósigur. Meðal skipa Sverris
var Maríusúðin, skipuð Birki-
beinum. Áhöfnin var 216
menn, og meðal þeirra voru 72
ræðarar. Maríusúðin var mjög
stór — hálf önnur lengd Ásu-
bergsskipsins.
Magnúsi konungi var mest
í mun að ráðast að sjálfu kon-
ungsskipinu, en Ormur kon-
ungsbróðir vavaði hann við
því, þar sem hann taldi trygg-
ara að vinna fyrst minni skip-
in. En Magnúsi konungi þóttu
öll skipin þegar unnin, lét
binda saman fjögur stærstu
skip sín og beina hríðinni að
Maríusúðinni.
Sverrir konungur lét ekki
binda saman skip sín, og hann
lét sum þeirra ráðast á minnstu
.'Framh * bls. 15.)
Kafarar að starfl við Fimmreit vlð Sognsæ. Vinstra megin er fornfræðingurinn dr. Anders Hagen
þann veglnn að síga niður í djúpið, en tveir aðrir eru nýkomnir upp af 25 metra dýpi.