Tíminn - 05.01.1962, Síða 7

Framsóknarmenn sýndu strax f
sumar fram á, að gengislækkun-
in þá, var hið versta verk, gerð
í bræði og til að hræða almenn-
ing frá því að leita annarra úr-
ræða sér til lífsbjargar en frá
ríkisstjórninni væru runnin. Hún
var til að skjóta fólki skelk í
bringu.
Efnahagsleg rök fyrir gengis-
lækkun voiu ekki fyrir hendi.
Verð á síld til bræðslu og sölt-
unar hækkaði, þrátt fyrir kaup-
hækikunina. Iðnaðurinn þurfti
ekki að hækka sitt verðlag, enda
fékk það ekki yfirleitt, þegar til
kom, nema sem svaraði hráefn-
ishækkun vegna gengislækkun-
arinnar.
Verð á iðnaðarvörum hefði
því getað lækkað, ef vextir hefðu
verið lækkaðir og dregið úr
rekstrarfjárskorti fyrirtækja með
því að lána sparifé landsmanna
út, í stað þess að frysta hluta af
því inni í Seðlabankanum.
Frystihúsum mátti gera kleift
að bera kauphækkunina, með
því að lækka vextina og bæta
lánsfjárkjör þeirra að öðru leyti.
Með þessum aðferðum var í
Iófa lagið að halda verðlagi inn-
an þeirra takmarka, sem kjara-
samningar áskildu (innan við 5%
hækkun á framfærslukostnaði),
og þar með var kominn grund-
völlur að varanlegum kjarabót-
um og vinnufriði.
Ekki hefur. þessum rökum ver-
ið hnekkt, hvorki á Alþingi, né
utan þess.
Eina tilraunin að réttlæta þess
ar aðfarir í sumar, hefur verið
fólgin í þeirri fullyrðingu, að
yfirvofandi gjaldeyrisskartur
hafi gert gengislækkunina óum-
flýjanlega.
Við Framsóknarmenn bentum
á strax í sumar, að von væri
aukins útflutnings vegna meiri
síldveiði, og því stóraukinna
gjaldeyristekna. Væri því fá-
sinna að byggja gengislækkun-
artilræðið á slíkri tylliástæðu.
Hvað kemur svo í ljós núna,
þegar farið er að gera upp árið?
Mjög aukinn útflutningur og
gjaldeyristekjur, vegna vaxandi
afla. Og ekki á þessi aukni út-
flutningur að neinu leyti rót
sína að rekja til gengislækkun-
arinnar. Síður en svo.
Þegar gengið var fellt, sá lík-
isstjórnin sem sé svo um með
bráðabirgðalögum um skatt-
heimtu af útveginum, að báta-
útvegurinn fengi ekki elna krónu
af hækkun útfluttu vörunnar til
sín beint i reksturinn, en allar
innfluttar nauðsynjar til útvegs-
ins hækkuðu auðvitað um 13%;
Og veiðhækkun á útflutnings-
birgðum í landinu var tekin
eignarnámi af útflytjendum
(sennilega a.m.k. 120 milljónir)
og sett í ríkissjóð, svo að fjár-
málaráðherra gæti tilkynnt af-
gang á ríkisbúskapnum núna um
hátíðarnar. Kallaði forsætisráð-
heira líka hag ríkissjóðs þá góð-
an orðinn um áramótin eftir
þess-a eignaupptöku honum til
handa. Mikils hefijr þótt við
þurfa að bæta þessari eignaupp-
töku ofan á mikla tollahækkun,
sem leiddi af gengisfellingunni.
En svo mikið varð fjármála-
ráðherra um þessa „björgun",
að hann tilkynnti í útvarpinu í
fyrrakvöld, að ríkissjóður væri
farinn að safna fé í Seðlabank-
ann. Mega þá sjávarútvegsmenn
og aðrir sjá, hvort það fé þurfti
í greiðslur af ríkisábyrgðarlán-
um, sem af þeim var tekið i
ríkissjóð með bráðabirgðalögun-
um í sumar (120 milljónir eða
svo).
Þær upplýsingar, sem nú koma
fram við áramótin. um útflutn-
inginn og gjaldeyristekjurnar á
árinu 1961, sópa frá síðustu Ieif-
unum af blekkingariyki stjórn-
arflokkanna, varðandi gengis-
lækkunina í sumar. Hún var ó-
happaverk og ófyrirsynju gerð.
Allt er þetta einnig í samræmi
við það almenningsálit, sem orð-
ið var í landinu um þetta efni,
og staðfesting á réttmæti þess.
Það var sorglegt ó„..^p^ að
ríkisstjórnin skyldi ekki bera
gæfu til að notfæra sér kjara-
samningana frá í sumar til að
tryggja varanlegar kjarbætur og
vinnufrið, eins og beint lá við
— en leggja í staðinn út í þá fá-
sinnu að magna dýrtíðina með
nýrri gengislækkun. Við hana
hefur allt verðlag í landinu
hækkað svo, að mörgum hundr-
uð milljónum nemur í fyrstu um
ferð, og skapar það flóð ótelj-
andi vandamál, sem nú er verið
að byrja að glíma við.
Að nefna tollalækkun á nokkr
um vörutegundum í haust, sem
bót á því máli, er sambærileg-
ast því, að sá sem hrifsað hefði
100 krónur, hrósaði sér af því
að skila aftur 5 krónum.
Vafalítið sjá ráðherrarnir
meira en lítil missmíði á þvi,
sem þeir gerðu í sumar. Það
gægist meðal annars fram í því,
að Bjarm Benediktsson, segir í
áramótagrein sinni í Mbl., að
Seðlabankinn hafi talið nýja
skráningu gengisins, óhjákvsemi-
lega í sumar! Nú á sem sé að
fara að kenna Seðlabankanum
um. Allir, sem til þekkja, vita
þó. vel, að það var ríkisstjórnin,
sem réð þessu, en ekki Seðla-
bankinn. En þessi málflutningur
segir sína sögu.
En því miður leysist ekki
vandinn, þótt sökin sannist svo
sem nú hefur gerzt, og jafnvel
ekki heldur, þótt óbein játning
komi fram.
Enn fremur bætir það lítið úr
skák við að leysa vandann, þótt
forsætisráðherra troði áróðri sín
um um þessi mál inn í hátíða-
dagskrá útvarpsins um áramót-
in og láti þar skiptast á fortölur
og hótanir.
í þessu greinarkorni verður
ekki reynt að gera úttekt á því
ástandi, sem nú er í landinu
eftir 3ja ára starf þeirrar valda-
samsteypu, sem við tók í árs-
lok 1958.
Stefnan hefur verið sú, að
leita jafnvægis í þjóðarbúskapn-
um með því að magna dýrtíðina,
gera jafnframt torveldara en áð-
ur að ná í fé og gera lánsfé
dýrara. (Frysting sparifjár, sam-
dráttur lána, vaxtaokur o. fl. o.
fl,). Draga á þennan hátt úr
neyzlu og fjárfestingu. Léggja
svo í leiðinni grunn að nýju
þjóðfélagi, þar sem hin „efna-
hagslega“ fjárfesting ein eigi
fullan rétt á sér, en dregið að
sama skapi úr stuðningi við fjár-
festingu almennings, sem ekki
hefur fullar hendur fjár.
Eftir þriggja ára búskap þessar
ar valdasamsteypu ber mest á
tvennu, þótt á hvorugt væri
minnzt í áróðursdembu ríkis-
stjórnarinnar nú um áramótin í
Ríkisútvarpinu og blöðunum:
Vegna dýrtíðar verður alls
ekki lifað' mannsæmandi lífi, af
því kaupi, sem almennt er aflað
á venjulegum vinnudegi, og þá
ekki heldur af þeim tekjum, sem
bændum eru ætlaðar. Ýmsir
reita þó saman allmiklar tekj-
ur með ofboðslegum þrældómi,
en á slíku byggist ekki, til lengd
ar, farsælt líf né þjóðarbúskap-
ur.
Kostnaður við framkvæmdir,
byggingar, ræktun, bústofn, báta
kaup og vélakaup til framleiðslu
og iðnað'ar, svo fátt eitt sé nefnt,
er svo gífurlegur orðinn, saman
borið við tekjuvonir manna og
lánsfé það, sem gefinn er kost-
ur á, að nærri stappar lömun ein
staklingsframtaksins og þeirrar
uppbyggingar á vegum inörg þús
und heimila í landinu, sem ís-
lenzka þjóðin hefur byggt á
sókn sína úr örbirgð í bjarg-
álnir.
Þessi gífurlegu vandamál, sem
búið er að skapa, verða ekki
leyst með því að benda á fáein-
ar gjaldeyriskrónur, sem komizt
hafi inn í reikning með aðferð-
um, sem þetta hafa í för með
sér og hefna sín svo grimmilega.
Viðvörunarraddir berast úr
öðrum löndum, um að fjárfesting
á íslandi sé allt of lítil og verði
að stóraukast á næstunni, ef
vel eigi að fara.
Einmitt þetta hlaut að verða
afleiðing samdráttarstefnunnar,
þótt sökudólgar 'reyni að felast
um stundarsakir bak við afrakst
ur þess, sem búið var að gera
áður, en, yjfir. skaii.
• Sá stórfelldi vandi, sem nú er
"á höndum, verður ekki leystur
með því, að erlendir auðhringar
komi hér upp einu eða tveimur
fyrirtækjum, og þaðan af síður
með því að útlendingar verði
látnir taka hér við atvinnu-
rekstri almennt, þótt þeir finn-
ist e.t.v. sem finnst slíkt heillaráð.
Eysteinn Jónsson
Heldur ekki með því að búa til
framkvæmdaáætlun á pappír, og
halda samt þvingunarráðstöfun-
um samdráttarstefnunnar áfram.
Kalla samdráttarstefnuna fram-
kvæmdaáætlun.
Út úr sjálfheldunni verðúr að
brjótast með því að Ieysa þau
öfl úr læðingi á ný, sem stjórnar
stefnan hefur fært í fjötra, en
þau öfl eru fyrst og fremst ís-
lenzkt einstaklingsframtak og
íslcnzkt félagsframtak.
Það verður að taka upp á ný
þá stefnu, að styðja uppbyggingu
einstaklinga og félaga og byggð-
arlaga, í stað þess að leggja stein
í götu hennar, éins og nú hefur
verið gert undanfarið.
Fjármagn þjóðarinnar verður
að vera í umferð til eflingar auk
inni og nýrri framleiðslu og til
stofnunar nýrra heimila, og með
viðráðanlegum kjörum. Og fá
verður erlend lán til viðbótar
því, sem til fellur innanlands.
Dauðadæma verður þá stefnu
rikisstjórnarinnar í lánamálum,
að hættulegt sé þjóðarbúskapn-
um, að sparifé hennar sé í urn-
ferð til eflingar atvinnurekstri
og uppbyggingu. En það skiptir
nú orðið hundruðum milljóna,
sem ríkisstjórnin hefur látið
draga úr umferð af sparifé, auk
annarra margvíslegra og um-
fangsmikilla ráðstafana, til þess
að draga úr fjármagni innan-
lands, gera það sem dýrast, og
með öllu móti sem óaðgengi-
legast að ráðast í nýjungar og
fjárfestingu.
Ríkisvaldinu verður að beita
hiklaust og skynsamlega til
stuðnings þeim, sem vilja bjarga
sér, þótt þeir hafi ekki fullar
hendur fjár, svo sem gert var
fullum fetum þangað til hinn
„nýi siður“ var innleiddur og
slíkur stuðningur fordæmdur.
Leiðin er ekki sú, að hér verði
svo að segja allt á vegum félaga
hinna ríku, en allur almenning-
ur þjóni þeim og verði flest til
þeirra að sækja þ.á.m. „nógu“
smáar íbúðir fyrir „nógu“ háa
leigu.
Það liefur verið eitt höfuðein-
kenni íslenzks þjóðarbúskapar,
að hér hafa tiltölulega fleiri en
annars staðar verið efnalega
sjálfstæðir, tekið beinan þátt í
atvinnurekstri, eða átt sín eigin
heimili. Nú er verið að brjóta
þetta niður. Því viljum við ekki
una. Og vonandi verðum við
nógu mörg sammála um það, og
nógu samtaka næst, þegar hægt
er úr að bæta.
Reynsla siðustu áratuga hér
sýnir okkur hvað hægt er að
gera, ef ríkisvaldið styður heil-
brigt og dugmikið einstaklings-
framtak og félagsleg átök al-
mennings. En þá þarf að
hnekkja þeim þingmetrihluta,
sem nú ræður og knýja fram
heilbrigða stefnubreytingu.
Horft um öxl - enginn reiður
i.
Þegar litið er yfir liðið ár,
og til þess eru áramót vel fall
in, kemur margt í huigann.
Slík sýn til baka, einmift um
áramót, virðist gagnleg. Stjórn
málamenn, sem neyta allrar
orku sinnar hvern venjulegan
dag til þess að segja hver öðr
um á óvægilegan hátt til synd
anna, verða jafnvel mildari í
dómum um þessi tímamót. Svo
langt gefpr gengið, að þeir við
urkenni, að andstæðingarnir
séu líka menn, sjónarmið geti
með eðlilegum hætti verið mis
jöfn og jafnvel að málefni geti
haft tvær eða fleiri hliðar.
Hætt er við, að þegar frá líður
þessum tímamótum, sæki í
sama horf og áður um áfök
þeirra, en gott er, meðan vel
viðrar.
Samvinnufélögin hafa ekki
farið varhluta af ásökunum á
síðasta ári. Ekki' er um það
að sakast. Það er eðlilegt, að
ýmsa menn skorti skilning á
eðli þeirra og tilgangi og búi
ekki yfir nægilegri þekkingu
á sögu þeirra. Það er einnig
eðlilegt, að einbverjum finn-
ist þau vera fyrir sér og grípi
inn á verksvið, þar sem þeir
telja sér æskilegt að vera ein-
ráðir. Mörguin hæftir til að
láta sér sjást yfir þær stað-
reyndir, að menn með ólíkar
skooanir oig ólíka hagsmuni
geti Iifað saman í friði i landi
þar sem þegnarnir eru svo lán
samir að njóta frelsis og mann
réttinda. f öllum frjálsum þjóð
félögum geta menn ekki kom-
izt hjá að vinna saman á marg
víslegan hátt og engin sam-
vinna á sér stað, án þess að
þeir, sem hluf eiga að máli.
verði einhverju áð fórna hver
fyrir annan.
Ekkert yfirlit skal hér gert
um þau sakarefni, sem and-
stæðingar samvinnufélaganna
töldu sig hafa á hendur þeim.
En nokkuð má nefna. Lengi
árs urðu samvinnumenn og
leiðtogar þeirra fyrir hinum
þyngstu ásökunum vegna þess
að kaupfélögin og Sambandið
áttu þátt í að leysa alvarlegar
vinnudeilur og verkfall. Þær
ásakanir voru ekki á rökum
reistar, eins og sýnt hefur ver-
ið. Kjarni málsins var sá, að
verkfall var skollið á og at-
vinnutækin ýmist að stöðvast
eða stöðvun þeirra á næstu
grösum. Allar sáttatilráunir
höfðu mistekizf. Kaupfélögin
og Sambandið höfðu ekki hnýtt
þann harða hnút, sem atvinnu
málin vorn komin í. Hafi lausn
vinnudeilunnar og verkfalls-
ins leitt til erfiðleika, voru þeir
erfiðleikar þegar fyrir hendi
og ekki kaupfélögunum að
kenna. Hafi lausnin leitt til
þess, að vinna hófst að nýju
og hélí áfram, verksmiðjur
stöðvuðust ekki, skip hættu
ekki að sigla, síldarflotinn lá
ekki við land yfir sfldvciðitím
ann, virtist enginn geta fund
ið þá lausn nema kaupfélögin
og Sambandið.
í þessum heitu átökum var
því haldið fram, að Sambandið
væri „skuldugasta fyrirfæki
landsins“, og leiðtogar þess
væru að óska eftir gengisfell-
ingu til þess að „velta skuldum
þess yfir á ahnenning“. Allir,
sem vilja, vita, að svo er ekki.
Mörg fyrirtæki eru hlutfalls-
lega miklu skuldugri.^Samband
ið stendur í skilum og skuldir
,þess eru vel tryggðar. Það ósk
aði sannarlega ekki eftir geng-
isfellingu.
Síðar á áriuu og reyndar oft
fyrr, var það sakað um að vera
„auðhrinigur". Svo langf hefur
gengið, að í það er látið skína,
að þörf sé löggjafar gegn auð-
hringum vegna SÍS. Allir þeir,
sem vilja, vita um þann regin-
mun, sem er á auðhringum og
samvinnufélögum. Um allan
heim berjast samvinnufélögin
gegn þeim. Ef löggjöf verður
sett til þess að forða frá ofríki
auðhringa, verða þegar fyrir í
landinu öflug samtök kaupfé-
lagsmanna úr öllum stéttum og
öllum flokkum, sem unnið hafa
gegn þeim og munu gera svo
áfram. P.H.J.
Eysteinn Jónsson:
Til ihugunar upp
úr áramótum
TÍMINN, föstudagurinn 5. janúar 1962.
1