Tíminn - 11.12.1962, Qupperneq 2

ÚR ÖÐRUM LÖNDUM

„överjandi að gefa
út slíkan skáldskapu
Um jólin í fyrra kom út á
vegum bókaútgáfunnar Hjldar
hér í Reykjavík bók eftir
dönííku skáldkonuna, Ullu
Dahlerup. Á frummálinu nefnist
bókin: „Glöder i asken“, en í þýð
ingunni er hún nefnd Æskuþrá.
Útkoma þessarar bókax vakti
mikla athygli í Banmörku, þar
sem Ulla var ekki nema átján
ára, þegar hún skrifaði hana. —
Flest dönsk blöð birtu myndir af
Ullu og löng viðtöl við hana um
æskuna og ýmislegt heimspeki-
legt, og margir lásu bókina fyrir
forvitnisakir.
Nú fyrir þessi jól hefur Ulla
Dahlerup sent frá sér aðra bók,
að nafni „Jagt efter vinden“. Og'
nú bregður svo við, að bókmennta
gagnrýnendur í Dafimörku hafa
ekki við að lasta bóklna. Þeir eru
allir sammála um, að þetta sé
versta bók ársins þar, hún sé
bæði leiðinleg, heimskuleg og
illa skrifuð.
Lesendum til gamans höfum
við þýtt hér viðtal við Uullu
Dahlerup, sem birtist eftir út-
komu seinni bókar hennar, og
einnig útdrátt úr ritdómi um bók
ina.-
Hér er viðtal úr dönsku blaði
við Ullu Dahlerup, versta rit-
höfund ársins, að dómi danskra
gagnrýnenda.
„f fyrra spurði ég hana, hvað
hún gerði eiginlega, þegar hún
væri ekki að skrifa. Og hún sagði
mér, að hún sæti á skrifstofu
kaffibætisverksmiðju og setti
skiptimyndir í umslög. Ef ein-
hver ætti t. d. mynd af hesti,
gæti hann fengið henni skipt fyr
ir mynd af kirkju eða gömlum
haugum. Þetta væri að vísu dá-
lítið leiðinlegt, en hvað gerði það
til, á einhverju verður að draga
fram lífið.
Svo hitti ég hana aftur fyrir
skömmu. Granna og Ijóshærða
stúlku með stóra, ljósbrúna plast-
tösku, sem næstum bar hana of-
urliði. Eg bauðst til að bera
töskuna, en gafst upp, hún var
of þung. Hún tók þess vegna aft-
ur töskuna, hún var vön að bera
hana, því að nú setti hún ekki
miða í umslög lengur, hún tók
viðtöl upp á stálþráð. Spólur þess
ar eru svo spilaðar inn á milli
dægurlaganna í óskalagaþætti
einum. Hiin fær peninga fyrir
þetta, og eiginlega finnst henni
gaman að þessu. Það er eins og
þetta sé viðurkunnanlegra starf
en hið fyrra.
Ulla Dahlerup er smávaxin, en
kjarkmikil stúlka, og hún hefur
fengið flestar skammirnar í bók-
menntaheiminum í ár. Árásirnar
gegn henni eru svo heiftarlegar,
að mér fannst ástæða til að
spyrja hana, hvernig henni liði
vegna þessa. Síðasta ár fékk hún
að kynnast frægð og vinsældum.
Þá skrifaði hún bókina, „Glöder
i asken“, fræga og mikið selda
bók. Þetta árið hefur hún skrif-
að. „Jagt efter vinden", bók, sem
liefur fengið óvenjulega slæma
dóma. Hún er talin versta bókin,
sem út hefur verið gefin í ár, en
samt er hún ekki sú minnst um-
talaða.
Sumar bækur eru þagðar í
hel, hinar eru auglýstar upp af
gagnrýnendum. Bókmenntagagn-
rýnandi Berlingske Tidende skrif
!
m

aði næstum heila síðu um bók-
ina, mjög vandlega, en dæmdi
hana slæma. Berlingske aftenavis
skrifaði fram úr hófi slæma
dóma, BT var aðeins vingjarn-
legri. Gagnrýnandi Politiken tók
fram beittustu exi sína og hjó
til Ullu, svo að hvein í.
— Er ekki viðbjóðslegt, að fá
svona slæ/na dóma?
— Auðvjtað er það viðbjóðs-
legt. Það getur haft svo slæm
áhrif á mann, að maður þorir
ekki að hreyfa sig út fyrir húss-
ins dyr.
Svo komst ég að raun um, að
gagnrýni les maður á margan
hátt. Fyrst les maður hana nefni
lega ekki œeð skynseminni, held
ur tilfinningunum. Manni finnst,
að þetta sé allt saman dómur um
mann sjálfan persónulega, en
ekki um þá vinnu, sem er að
ræða. Það er eins og að vera
dæmdur, opinberlega dæmdur.
Hún hugsar sig dálitið um:
— Þegar bók kemur út, hugs-
ar maður um þrjá hluti. í fyrsta
lagi um það fólk, sem maður um-
gengst daglega, í öðru lagi dag-
blöðin og þriðja lagi bókafor-
lagið.
Tónleikar Sinfóníuhljómsveitar
íslands, þeir fimmtu í röðinni,
voru haldnir í Samkomusal Há-
skólans þann 6. des. s.l. Stjórn-
andi var William Strickland og
einleikari danski píanóleikarinn
Victor Schiöler.
Efnisskráin var að þessu sinni
einungis tvískipt. Sinfónía Nr. 10
i C-dúr eftir F. Schubert kann
mörgum að virðast slétt og felld
á yfirborðinu, en þegar verkinu
er gaumur gefinn, kemur fram sá
ótæmandi innblástur, sem þessum
höfundi er í blóð borinn í svo rík-
um mæli, að kalla mætti stein-
gerða þá sál, er slík tónsmíð snert
ir ekki djúpt. Leikur og tjáning
hljómsveitarinnar var þarna svo
sterk, og einhuga, að hiklaust má
telja það eitt með því bezta, sem
heyrzt hefur í vetur. Segja má,
að hver maður í hljómsveitinni
legði sitt lið af stakri alúð, enda
var heildarsvipurinn mjög góður,
og hefur samvinna stjórnandans
William Strickland og þeirra
hljómsveitarmanna, borið þarna
hinn ágætasta árangur — Kon-
sert fyrir píanó op. 1. í b-moll
eftir P. Tschaikowsky er sá píanó-
konsert, sem kannske heyrist
einna oftast í konsertsölum,
enda óhemju vinsæll, en verkið er
samt ekki sterkbyggðara en svo,
að það þolir tæpast þá ofspilun
eða endurtekningu, sem á því hef-
ur orðið, en það er með það eins
og annað, að veldur hver á heid
| ur. Danski píanóleikarinn Victor
Schiöler, hafði hið vanþakkláta
hlutverk á hendi, að túlka hið
margspilaða verk. Hann lék sér
að því á þann hátt, að ekki ein-
ungis hið „virtuosa" kæmi í ljós
(Framhald á 8. 6Íðu).
Kunningjunum finnst mikið til
um, að maður skuli hafa skrifað
bók. Og það þykjr ógurlega æs
andi. Flestir eru vingjarnlegir,
en sumir segja það, sem gagnrýnj
Klaus Rigbjerg í Politiken hverf-
ur í skuggann fyrir.
Gagnrýnendur eru tvenns kon
ar. Sumir skrifa fyrir sjálfa sjg
og lítinn iióp. Þeir leika sér að
orðum og merkingum. Þeir þurfa
að halda stöðu sinni á blaðinu og
gagnvart almenningi, en þeir
hafa engan áhuga á að gera neitt
fyrir höfundinn.
Hinir kryfja málið til mergjar.
Þeir snúa hlutunum fram og aft-
ur og þeir leggja mikið á sig til
að finna, hvað höfundurinn eigi
við. Eg tek eftir þessu, og það
er gagnrýni, sem maður klippir
út og les síðar meir. Það er rangt
að halda, að rithöfundur læri ekk
ert af góðum gagnrýnanda.
— Svo er það bókaútgefand-
inn. Við grátum saman, þegar
gagnrýnin er slæm. En það er
dálítill munur á rithöfundi og
útgefanda. Útgefandinn grætur
yfir öllu saman, um leið og hann
huggar mann og róar. Það er að-
eins rithöfundurinn, sem situr
uppi með aársaukann. Svo mikil
áhrif getur gagnrýnin haft, að
maður ætlar sér að skrifa aldrei
neitt framar. Hér er það sjálfs-
álitið, sem hefur síðasta orðið.
Aðrir geta veitt fólki sjálfsálit,
og það getur einnig komið frá
því sjálfu. Aðalatriðið er að hafa
það. 'Sjálfs sín vegna leyfir mað-
ur sér ekki að gefast upp. Það
er um að gera að sanna sjálfum
sér, að þetta sé hægt. Spurn-
ingin er bara sú, hvenær fæ ég
sjálfsálitið aftur, hvenær byrja
ég að skrifa aftur. Það veit eng-
inn, ekki einu sinnj ég sjálf. —
Þetta er að minnsta kosti engin
verksmiðjuframleiðsla.
Hér er svo útdráttur úr gagn-
rýni Klaus Rifbjerg í Politiken
„Jagt efter vinden“.
Hann byrjar á því að taka það
fram, að forlagið, sem gaf út bók-
ina, sýni mikið ábyrgðarleysi með
þessari útgáfu. Síðan vitnar hann
í bókina: Skortur kvenna á rök-
réttri hugsun stafar af því, að
þær eru ekki gæddar nægri sjálf
hæðni. Þessi setning úr bókinni
segir hann, að gefi fullkomna
sálarlýsingu á höfundi. Fyrsta
bók hennar „Glöder i asken“, hafi
komið upp um hæfileikaskort og
getuleysi. Hún geti alls ekki ráð-
að saman orðum eða myndað
skemmtilega setningu. Og ekki
sé það betra í seinni bókinni,
þar sem allt byggist á meining-
arlausri heimspeki, blandaðri
saman við barnalegan efnisþráð.
Annars er bókin langur kyn-
villueymdaróður, um bróður og
systur, sem þykir ákaflega vænt
hvoru um annað en geta alls ekki
gert sér það ljóst. Þau gera sér
heldur ekki Ijóst, að þeim þykir
vænt um foreldrana. Faðirinn hef
ur verið úti að spila, en á heim-
leiðinni ekur á hann óhugnan-
legt, tæknifyrirbrigði — bíll —.
Alla bókina út í gegn er rigning,
og þegar ekki rignir, tala syst-
kinin saman í lestinni, eitthvað
á þessa leið: Þykir þér vænt um
hann? Að því spyr bróðirinn.
„Þarna sérðu, að sumir hafa vilja
styrk, heldur hann áfram. Þá
þrýstir hún andlitinu að rúðunni
og grætur Henni þótti þá svona
vænt um hann, hugsar bróðir-
inn. — Þu ert asni, segir hann
svo.
Klaus Rigbjerg endar ritdóm-
inn á þessum orðum: Það er eng-
inn vafi á því, að Ulla Dahlerup
finnst hún vera heiðarlegasta
stúlkan í Danmörku, hreinskiln-
asta og bersöglasta skáldkona
landsins. En hreinskilni hennar
verður að telja henni til lasts.
Það er með öllu óverjandi, að
forlagið skuli blygðunarlaust
senda frá sér svona skáldskap,
sem eins og segir, á einum stað
í bókinni sjálfri, drýgir hór með
sinni eigin ást.
| Verkefni umboðsmanns
Hér hefur verið á það minnzt
— og jafnvel rætt á Alþimgi
— hvort ástæða væri fil að
stofna hér embætti umboðs-
rnanns, eins oig tíðbast á Norð-
urlöndum sumum og víðar, en
sá embættismaður á fyrst og
fremst að taka við kvörtunum
borgara, sem telja sig órétti
beitta af yfirvöldum eða að
stjórniarvöld seilist út fyrir
réttarmörk sín. Hvað sem um
þessa nauðsyn má segja, þá er
hitt staðreynd, að þessi vernd-
ari borgara er ekki hér á landi,
svo að menn verða að fara
aðrar leiðir, og vegna þess, að
það leggur embættismönnum
auknar skyldur á herðiar um
aðgæzlu og traust réttarskyn í
athöfnum.
Fyrirspurn tií dóms-
málaráðherra
Um þessar mundir er all-
mjög rætt í einum stærsta út-
gerðarbæ við Faxaflóa mál,
sem þar hefur komið upp og
vekur mikla undrun, og er svo
vaxið, að eðlilegt er að dóms-
málaráðherna fylgist með því.
Kunnur dugnaðarmaður í bæ
þessum, — maður, sem hefur
unnið þar að sfldar- oig fisk-
vinnslu í aldarfjórðuiiig, gcrir
félag við lögfræðing úr Reykja
vík, og sækja þeir um lóð við
höfnina og fá veitingu fyrir
henni saman. Síðan er lóðar-
samningur gerður, en á síðustu
stundu neitar lögfræðingurinn
að skrifa undir hann án þess
að nefna ástæður. Heimamað-
urinn er þá búinn að afsala
sér annarri 'lóð, sem hann hafði
við höfnina , oig fá þeir við-
bótarskika, scm henni nemur,
svo að rauniar eru þetta þrjár
lóðir. Heimamaðurinn undir-
ritar samninginn, lætur þing-
lesa hann og greiðir Ióðarleigu.
Stendur svo um hríð, þar til
heimamaðurinn fær bréf frá
hafiiarnefnd, þar sem hún til-
kynnir, að vilyrði fyrir téðri
lóð sé afnumið, þar sem annar
lóðarumsækjandi hafi ekki
skrifað undir Ióðarsamning.
Fjórum dögum síðar er svo lög-
fræðingnum, sem ekki vildi
skrifa undir fyrri samning,
veitt lóðin einum með samn-
ingi, sem rekur ætt sína beina
leið í sjávarútvegsmálaráðun.,
því að vottar eru tveir deildar-
stjórar þar. Þannig hefur lög-
fræðingnum tekizt með klækj-
um að ná undir sig lóðum
þeim, sem veittar voru út á
niatn hins heimakunna dugn-
aðarmanns en svipta hann
sjálfan öllum rétti til þeirra
að því er virtist. Og hann fær
nýjan samning fyrir lóðunum
og hugsar sér nú vafalaust að
taka lán út á þessi lóðarrétt-
indi, þó að hinn fyrri félagi
hafi f höndum þinglesinn Ióð-
arsamning fyrir sömu lóðum,
og hann hafi ekki verið ógiltur
á löglegan liátt. Og að þessum
prettum virðist ráðuneytið,
sem hefur yfirumsjón þessia
hafnarsvæðis, standa.
Það er ástæða til að spyrja
dómsmálaráðhernann, hvort
ekki sé rétt að hann fylgist
með þessu máli. Fólkið, sem
til þekkir í þessum útgerðar-
bæ, horfir undriandi á þessar
aðfarir, og er að liugleiða það,
hvort dómsvaldið í landinu sé
ekki í góðum höndum. Og það
spyr: Er unnt að veita einum
manni fu'llgildan og lögréttan
lóðiarsamning fyrir lóð, sem
annar maður hefur þinglesinn
og gildan lóðarsamning að,
áður en sá samningur hefur
verið úr gildi numinn — með
dómi ef ekki vill betur til.
2
TÍMINN, þriðjudaginn 11. desember 1962