Alþýðublaðið - 09.07.1941, Blaðsíða 2

MIÐVIKUD. 9. JÚLl 1941.

Ræða forsætisráðherrans.
(Frh. af 1. síðu.)
öryggi vesturhvels jarðar, og
ein af þeim ráðstöfunum væri
að aðstoða við hervernd íslands
meðan stórveldastyrjöldin var-
ir. Forseti Bandaríkjanna væri
því fús til að senda hingað til
lands þegar í stað hersveitir frá
Bandaríkjunum til þess að auka
vernd íslands og síðar takast á
hendur þessa hervernd í stað
hinna brezku hersveita, sem
nú dvelja hér á landi. — Hins
vegar mundi forsetinn ekki
telja sér þetta fært, nema til-
mæli kæmu til hans frá ís-
lenzku ríkisstjórninni. Brezki
sendiherrann kvað ríkisstjórn
sína hafa falið sér að ræða þetta
mál við forsætisráðherra ís-
lands og leggja á það hina rík-
ustu áherzlu, að íslenzka ríkis-
stjórnin bæri fram áður nefnd
tilmæli við forseta Bandaríkj-
anna, og að mál þetta væri svo
aðkallandi, að svar væri nauð-
synlegt allra næstu daga.
Hversvegna alltagi var
elki kallað aanaa áðar
Ég kem síðar að því, hvernig
ríkisstjórnin svaraði þessari
málaleitun og hvaða rök hún
telur liggja til þess svars, er
hún veitti, en það, sem ég tel
mér af hálfu ríkisstjórnarinn-
ar skyldast að gera fyrst af
öllu grein fyrir hér, frammi
fyrir hinu háa Alþingi, er,
hvers vegna það var ekki þegar
kvatt saman til funda til þess
að ræða þetta mál, áður en
nokkur svör væru veitt. Ég
veit, að þið, háttvirtu alþingis-
menn, getið sett ykkur í þau
spor okkar ráðherranna, að
okkur var ekki Ijúft að verða
að taka ákvörðun í þessu mjög
mikilsverða máli, án þess að
kalla Alþingi saman til funda
og óska eftir, að það léti í ljós
vilja sinn um, hvað gera skyldi.
Ég átti því á ný samtal við
sendiherrann um naúðsyn
þess, að kalla Alþingi saman
til funda, en hann taldi það úti-
lokað og færði til þess rök, er
ég tel sterk og ég kem brátt að.
Enn áttum við fjórir ráðherr-
arnir samtal við sendiherrann
'um þetta atriði, og var svar
hans á sama veg. — Ég held,
að þetta verði bezt skýrt með
því að taka orðrétt upp kafla
úr samtali brezka sendiherrans
við mig 24. f. m. Samtalið af-
henti sendiherrann mér jafn-
framt skriflega. Þessi kafli er
þannig:
„. . . . Ég býst ekki við, að
mér verði gefið svar í dag, en
ég bið yður um að gera svo vel
að láta mig fá að vita um á-
kvörðun yðar eins fljótt og
mögulegt er.....Það er mjög
mikilvægt, að eins lítill tími
og mögulegt er fari til spillis.
.... Það er mjög ábyrgðarmik-
il ákvörðun, sem þér verðið að
taka í þessu máli, og þér munuð
að sjálfsögðu óska þess að ráðg-
ast við hina ráðherrana í ríkis-
stjórninni, en eins verð ég að
krefjast, og það er, að hvorki
þér né starfsbræður yðar gefi
út neina opinbera yfirlýsingu
um þessa orðsendingu mína og
láti hana ekki berast út fyrir
veggi ráðherraherbergisins. A-
stæðan fyrir þessu er auðskilin.
Ef almenningur fengi vitneskju
um þetta, eða málið yrði rætt
opinberlega, er nærri víst, að
fregnir um það mundu berast
til Þýzkalands, og mundi það
nærri því áreiðanlega hafa í
för með sér, að óvinirnir réð-
ust á landið og á ameríska her-
liðið meðan það væri enn úti á
sjó. Þér getið engan veginn ósk-
að þess, að slíkt komi fyrir, og
get ég sagt yður, að ég hefi ekki
nefnt þetta mál á nafn við
neinn, nema nánustu starfs-
menn mína, og það aðeins við
tvo þeirra.“
Ég vona, að hið háa alþingi
geti verið ríkisstjórninni sam-
mála um það, að þótt sú ábyrgð
væri mikil, sem hún tók á sig
með því að svara málaleitun
sendiherrans, án þess að ráð-
færa sig við alþingi, hefði sú
ábyrgð verið stórum meiri, og
ég þori að segja þyngri en svo,
að ríkisstjórnin gæti tekið hana
á sínar herðar, að kalla alþingi
saman til funda til þess að ræða
þetta mál, eins og á stóð. Þess
vegna, og eingöngu vegna þess,
valdi ríkisstjórnin þá leið, sem
ein var fær og ykkur er kunn,
að svara án þess að ræða málið
'á alþingi. En alþingi var kvatt
saman jaf’nskjótt og fært þótti
vegna hættunnar.
Það er eftirtektarvert eins og
ég sagði áðan, að það var 7
dögum eftir að alþingi var
slitið, að þetta vandamál bar
að höndum, og alla næstu daga
og oft fram á nætur sat ríkis-
stjórnin á stöðugum fundum til
þess að ræða þessi mál. Sömu
dagana og kosningabaráttan
átti að ,standa allra hæst, og
sama daginn og kosningar áttu
að fara fram, ef þeim hefði
ekki verið frestað, varð ríkis-
stjórnin að ráða fram úr þessu
vandamáli.
Þó að ríkisstjórnin tæki ein
þá ákvörðun, sem tekin var, og
beri ábyrgð á henni, óskaði hún
þess við hæstvirtan ríkisstjóra,
að hann, vegna þess, hve sér-
stakt og mikilvægt það mál-
efni er, sem ræða varð og taka
ákvörðun um, stjórnaði þeim
fundum, sem haldnir voru til
að ræða málið. Taldi hæstvirt-
ur ríkisstjóri það eðlilegt, að
sú málsmeðferð yrði við höfð
eins og á stóð — og varð því
fúslega við þeim tilmælum.
Eftir að tilmæli sendiherrans
höfðu verið rædd svo ýtarlega
sem föng voru á, tók ríkis-
stjórnin ákvörðun og svaraði í
aðalatriðum, og eftir nokkra
viðræðufundi ríkisstjórnarinn-
ar og brezka sendiherrans varð
orðsendingin til forseta Banda-
ríkjanna á þann veg, sem skýrt
hefir verið frá 1 útvarpi og
blöðum.
Vil ég þá leyfa mér að lesa
orðsendinguna upp orðrétta í
íslenzkri þýðingu, eftir að sú
þýðing sem og aðrar þýðingar,
er ég síðar les, hafa verið born-
ar mjög nákvæmlega samoan við
hina ensku texta.“
' (Því næst las forsætisráðh.
upp orðsendinguna til forseta
Bandaríkja Ameríku, sem birt
var hér í blaðinu í gaer, og’hélt
síðan áfram):
iamkomulai vlð Breta.
„En jafnframt átti ég samtal
við Sendiherra Bretaveldis um
þau atriði málsins, er við koma
sambúð og viðskiptum íslendr
inga og hins brezka veldis og
afhenti honum samtímis þar
um skriflega orðsendingu til
brezku ríkisstiórnarinnar. Sú
orðsending er þannig, einnig í
nákvæmri íslenzkri þýðingu:
„íslenzka ríkisstjórnin vill
fyrir hönd íslands setja fram
eftirfarandi skilmála að því er
snertir Bretland:
(1) Bretland skuldbindur sig
til að viðurkenna algert frelsi
og fulíveldi íslands og að sjá
til þess, að ekki verði gengið á
rétt þ'ess í friðarsamningunum
né á nokkurn annan hátt að ó-
friðnum loknum.
(2) Bretland skuldbindur sig
til að hverfa burtu héðan af
landinu með allan herafla sinn
jafnskjótt og flutningi Banda-.
ríkjaliðsins er svo langt komið,
að hernaðarlegur styrkur þess
er nægilegur til þess að verja
landið, enda verði vörnum
landsins þannig hagað á meðan
á skiptunum stendur, að þær
verði aldrei minni en þær eru
nú.
(3) Að því er snertir verzlun-
ar- og viðskiptasamhand Bret-
lands og íslands, þá þiggur rík-
isstjórn íslands þakksamlega
það boð brezku ríkisstjórnar-
innar, að hún muni ekki draga
úr, heldur fremur auka stuðn-
ing sinn við viðskipti Islands,
jafnframt því sem hún muni
styðja hagsmuni þess að öðru
leyíi. fslenzka ríkisstjórnin vill
um leið vekja athygli á því, að
hinár breyttu aðstæður hljóti
óhjákvæmilega að l'eiða til end-
urskoðunar á brezk-íslenzka
viðskiptasamningnum og að
hrevtt verði ýmsum skuldbind-
ingum af íslands hálfu samkv.
þessum samningi, einkum
greinunum um eftirlit með inn-
flutningi og gjaldeyri.
(4) Það eru ákveðin tilmæli
íslenzku ríkisstjórnarinnar, að
ríkisstjórn Bretlands láti undir
eins lausa og sendi heim til ís-
lands alla þá íslenzka ríkis-
borgara, sem eru í haldi í Bret-
landi, teknir hafa verið hönd-
um og fluttir þangað.
(5) í öðru tilliti er það álitið
sjálfsagt, að Bretland breyti
ekki að neinu leyti yfirlýsingu
þeirri um frelsi og fullveldi ís-
lands, sem það hefir þegar gef-
ið, og að bæði ríkin haldi á-
fram að skiptast á diplomatisk-
um sendimönnum, enda álítur
, íslenzka ríkisstjórnin það b'ezt,
| að þeir sendimenn, sem nú eru,
I verði látnir vera áfram að svo
stöddu.
Endanleg svör við þessum
! orðsendingum móttók ríkis-
stjórnin hinn 1. júlí síðast-
liðinn. Leyfi ég mér að lesa
hér upp íslenzka texta orðsend-
ingar forseta Bandaríkjanna til
forsætisráðíherra íslands. (Las
forsætisráðherra því næst upp
orðsendinguna, sem birtist hér
í blaðinu í gær, og hélt því
næst áfram):
Svör s'endiherra Breta við
orðsendingunni til brezku rík-
isstjórnarinnar voru, að brezka
ríkisstjórnin féllist á hana í öll-
um atriðum, og hefi ég fengið
þau svör istaðfest með bréfi,
sem þannig er í íslenzkri þýð-
ingu:
„8. júlí 1941.
Herra forsætisráðherra!
Þegar ég ræddi við yður þann
24.*) júní um það, að Banda-
ríki .Ameríku .tækju .að .sér
varnir íslands, svöruðuð þér
mér því, að samþykki íslenzku
ríkisstjórnarinnar væri háð
'eftirfarandi skilmálum að því
er snertir Bretland:
(Hér fara á eftir sömu skil-
yrðin, orðrétt, og sett voru fram
í orðsendingu forsætisráðherra
til brezka sendiherrans og birt
eru hér að framan).
Þá hélt forsætisráðherra á-
fram:
„Ég hefi þegar skýrt yður
munnlega frá, samkvæmt fyrir-
lagi ríkisstjórnar minnar, að
hún samþykkir þessa skilmála,
og mér er ánægja að staðfesta
þetta bréf hér með.“
Sjðnarmtð rikisstjórnar-
iim.
Ég hefi nú, háttvirtir al-
þingismenn, gert ykkur ná-
kvæma grein fyrir aðdraganda
þessa máls, hvers vegna ekki
var unnt að kalla Alþingi sam-
an til funda, hvernig máli
þessu lauk með samkomulagi
um að Bandaríkin takist á
hendur með tilteknum skilyrð-
um hervernd Islands meðan
stórveldastyrjöldin varir, og að
*) Hér verð ég að geta þess,
að þessi samtöl fóru fram 27.
og 28. júní.
Bretar gangast jafnframt undir
viss skilyrði gagnvart íslandi í
sambandi við þetta mál.
Ég er nú kominn að þeim
kafla greinargerðar minnar, þar
sem ég af hálfu ríkisstjórnar-
innar mun færa fram nokkur
rök fyrir því ,hvers vegna hún
taldi það rétt, að gera það, sem
hún hefir gert og var öll al-
gerlega á einu máli um.
Sá kostur, sem við íslending-
ar mundum helzt hafa kosið og
kjósum okkur til handa, hefir
verið og er að fá að lifa í okk-
ar landi óáreittir af hernaðar-
aðgerðum annarra þjóða. Þetta
höfum við lengi vonað, að
mætti takist, og þennan kost
teljum við svo miklu .betri en
alla aðra, að við hann þola eng-
in öhnur úrræði neinn sáman-
burð.
En við höfum orðið þess var-
ir, þannig, að ekki verður um
það villzt, að Island er hern-
aðarlega svo mikilvægt, að
þessar heitustu óskir okkar eru
óframkvæmanlegar. Þessa
staðreynd verðum við að sjá og
skilja.
Vegna þess hvað ísland er
þýðingarmikið í þeim ófriði,
sem nú geysar, er það auglióst,
að hernaðarleg afskipti af land
inu verða ekki umflúin, — að
herveldi: taki sér hér fót-
festu og hafi landið undir sinni
vernd. Þetta gildir ekki aðeins
Island. Það hefir komið í ljós
á óyggjandi hátt,' að smárjki
sem hafa hernaðarlega þýð-
ingu, og það eins þótt þau hafi
tiltölulega sterkar hervarnir,
geta ekki, eða réttara sagt fá
ekki að vera án herverndar
einhvers stórveldis í þessari
styrjöld.
Þessi afleiðing núverandi
styrjaldar nær einnig tíl okk-
ar, — hjá hernaðarlegri vernd
einhvers stórveldis verður, af
þeim ástæðum, sem nú voru
greindar, ekki komizt.
Af ummælum sendiherra
Breta er auðsætt, að brezka
ríkisstjórnin telur svo aðkall-
andi þörf fyrir brezku hersveit-
irnar annars staðar en hér á
landi, að hún hefði talið óhjá-
kvæmilegt að flytja þær að
meira eða minná leyti héðan og
veikja með því varnir sínar á
íslandi. Með því telur íslenzka
ríkisstjórnin, að hættan á hern
aðarlegum átökum á íslandi og
kringum það hefði aukizt veru-
lega. Veik vörn virðist bjóða
hættunni heim. En með því að
ekki virðist verða komizt hjá
hervernd fyrir þetta land, ligg-
ur í augum uppi, að því sterk-
ari sem þær varnir eru, því
minni megi telja líkur til þess,
að til hernaðarátaka komi í
landinu eða kringum það, og
þess vegna sé sterk hervernd
sá bezti kostur, sém við íslend-
ingar eigum um að velja, ,svo
sem málum er nú háttað.
ísland er eyland í Atlants-
hafi, það ej- eins og það nú er
orðað, á áhrifasvæði þeirra
Frh. á 3. síðu.
I DA8 eru síðustu Vorvðð að kaupa miða og endurnýja.
Á morgun verður dregið f 5. flokki. W* HAPPDRÆTTIÐ.