Alþýðublaðið - 21.02.1943, Blaðsíða 4

ALÞYÐUBLAÐIÐ
Sunnudagm- 21. febrúar IMS-
4
Karl tsffeld:
Tímaritið Helgafell
tftgefandi: Alþýðnflekknrian.
Bitstjéri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og
4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Þormóðsslysið.
'ES'SA daga er dimmt og
dapurlegt á Bíldudal.
OÞögn iog ttemun: £|rúfi)r yfir
jþorpinu og ríkir í hverju húsi.
ÍFIyrir nokknum dögum iögðu
margir þorpshúar upp í ferð,
Btigu á skipsfjöl og kvöddu
heimijli sín. Það voru bæði
feanlar og konur, ungir og gaml-
ir. Þau ætluðu að koma aftur
iheim og .sum bráðlega. En það
fór á annan veg. 'Ekkert þeirra
kemur heim aftur lifandi.
Oft verða stórslys við strend-
ur ísland'S og >á hafinu um-
bverfis. Á hverju ári heimtar
Ægir fórnir, dýrmæt líf rösk-
ustu sona ilandsins. En ef til
vill hefur isjaildan siegið slíkum
óhsug á fólk og einmitt nú, þegar
fregnin um Þormóðssilysið
breiddist út. Að vísu hefir borið
að höndium slys, þar sem fieiri
menn hafa látið iífið, en þetta
ægilega slys var með nokkuð
sérstökum hætti. Flestir þeirra
sem fóruist, voru úr sama þorp-
inu. í einu vetfangi er svipt
burtu istórum hiuta þorpsbúa,
margir af foryistumönmum stað-
arins fara í hima votu gröf,
presturinn, kaupf élagsst j órinn,
verksmiðjiustj óri, verkst jór i,
fcauipmaður, verkamenn og sjó-
menn. Tíumdi hver íbúi
þorpsins ferst, og auik þess fólk
úr öðrum byggðariögum. Það er
ótrúlleg hreyting, sem verður í
þessu litla þorpi við slíka blóð-
töku.
íslenzk sjómannastétt fær oft
stór áföil, stór og vamdfyllt
skörð eru tíðum höggvin. Sjó-
menmirmir eru hermenn íslands,
þeir þurfa öllum öðrum iands-
mönnum fremur að etja við
hættur og dauða. En að þessu
sinmi var ekki einaista höggvið
sifearð í raðir sjómannanna, held
ur einnig í raðir hinna óbreyttu
borgara, e^f svo mættti segja.
Kionur og börn voru með Þor-
móði; svo að segja heilum fjöi-
sfcylldum var svipt 'burt.
Þetta ógurlega slys vekur
mann til umhugsunar um það,
hversu mifcia varúð verður að
viðhafa um farþegaflutnmga við
strendur landsins. Það verður
að hafa strangt eftínMt með því,
að Tíítíl og óheppiieg skip flytji
ekki fólk í stórum stíl, og sízt
um hávetur þegar ailra veðra
er von. Og hið opinbera verður
að kosta kapps um að fuilkomið
iag sé á strandiferðunum, svo
að fólk neyðiist ekki tíl að ferð-
ast með alils fconar fleytum.
Ekki ber að skilja þessi orð
svo, að neinum sé um kennt
þetta hryllilega slys. En samt
sem áður á það að verða til
þess, að ennþá meira sé gert
en verið hefir til þess að fyrir-
byggja að svo voveiflegir at-
burðir eigi sér stað. Höfuð-
skepnurnar verða að sönnu
aildrei beizlaðar, en varúð og eft-
Mit geta komið í 'veg fyrir mörg
slysin. Og mannslífin eru of
dýrmæt til þess að við megum
3áta hjá líða að gera allt, sem
í mannlegu valdi stendur, til
þess að varðveita þau.
Það ríkir víðar eorg og óhug-
ur nú en á Bíldudal og Patreks
firði. Allir íslendingar standa
agndofa yfir þessari váfregn og
ASÍÐARI árum hefir tíðum
kveðið við, að íslenzk bók-
menntagagnrýni stæði skör
lægra öðrum greinum íslenzkra
bókmennta, og verða hér ekki
bornar brigður á réttmæti þess-
arar skoðunar, sem vera mun
nokkuð almenn, enda þótt hinu
verði naumast með rökum neit-
að, að þeir, sem sárast hafa
borið sig upp undan dómgreind-
arskorti þeirra, sem við þá iðju
fást að geta um bækur, hafi ver-
ið rithöfundar, sem ekki hefir
fundizt vera ritað um bækur
sínar af nægilegum samúðar-
skilningi. Ekki mun þó tíma-
bært að örvænta með öllu um
þess'a grein bókmenntanna með
'þjóð vorri, ©f menn gera sér
þess grein, að þótt hún standi
með miklu meiri blóma meðal
annarra þjóða hefir sú orðið
reynslan víðast hvar, að þróun
hennar hefir orðið ofurlítið
seinstígari þróun skáldmennt-
anna, auk þess sem margir
kynnu að álíta, að sú þjóð væri
ekki gersamlega heillum horfin
á þessu sviði, sem hefði á að
s'kipa bókmenntakönnuði á borð
við t. d. Sigurð Nordal og ekki
örvænt um, að undan handar-
jaðri hans kunni með tímanum
að koma menn, sem reyndust
liðtækir til þessa starfa.
Þótt ©kki bafi horft glæsi-
lega um skeið í þessum efn-
um, virðist ofurlítið hafa
vænifcazt hagur Strympu við
útgáfu tímarits þess, sem hóf
göngu sína á fyrri hluta ársins
sem leið, og hér verður farið um
fáeinum orðum — tímaritsins
Helgafell, sem samkvæmt inn-
gangsorðum fyrsta heftis er ætl-
að það hlutverk að fjalla um
„bókmenntir og önnur menn-
ingarmál*1 og virðist hafa hald-
ið dagskrá sína fram að þessu.
Ekki þarf að eyða mörgum
■orðum að því, hvílíkur menn-
ingarauki. getur orðið að slíku
tímariti, ef því er stjórnað af
víðsýni, smekkvísi, þekkingu og
dómgreind. Meðal annarra
þjóða er til fjöldi slíkra tíma-
rita og má til dæmis nefna
sænska bókmenntatímaritið
Bonniers Litterára Magasin,
sem Helgafell virðist vera ofur-
lítið sniðið eftir, að minnsta
kosti um form. Auðvitað eru
allar aðstæður erfiðari hér til
útgáfu slíks tímarits, einkum þó
á stríðstímum, og geldur Helga-
fell þess auðvitað að nokkru.
Hliðstæð tímarit erlendis hafa í
þjónustu sinni listfræðinga víða
um lönd, sem senda þeim grein-
ar, hver frá sinni þjóð,. um bók-
menntir hennar og aðrar fagrar
listir. Eykur þetta 'auðvitað
fjölbreytnina og gerir efnið víð-
tækara. Um slíkt getur naumast
verið að ræða við íslenzkt tíma-
rit, og hefir því efni þessa fyrsta
árgangs Helgafells aðallega ver-
ið innlent auk nokkurra þýddra
greina.
Svo sem áður er drepið á, er
mikið komið undir ritstjórn
slíkra tímarita sem þessara, en
eins og kunnugt er, eru ritstjór-
ar Helgafells þeir Magnús Ás-
geirsson og Tómas Guðmunds-
son og munu þá fæstir telja, að
valið sé af verri endanum, ann-
ar snjallasti og orðhagasti ljóða-
pýðari okkar, hinn fágaðasía og
smekkvísasta ijóðskéld okkar.
Það er orðinn siður hér, enda
aótt reglan geti verið hæpin, að
telja „góð nöfn“ tryggingu fyr-
ir því, að ver-k sé vel af hendi
leyst. í þessu tilfelli ætti að
mega gera þá krqfu til „nafn-
urnar, sem við sendum í hug-
anum aðstandendum hins
anna“, að ritstjórarnir birtu
ekki í tímaritinu annað en það,
sem þeim fyndist sjálfum eiga
erindi fyrir almenningssjónir og
vera menningarauki að, enda
virðist ekki vera neitt. það í
fyrsta árgangi Helgafells. sem
talizt geti tímaritinu til van-
sæmdar að birta.
Eitt hið athyglisverðasta, sem
birzt hefir í tímaritinu, verður
að telja grein Barða Guðmunds-
sonar, Uppruni íslenzkrar skáid-
menntar. Það er löngu kunnugt,
að Barði er bæði djarfur og
frumlegur í rannsóknum sínum
á sviði bókmennta og sagn-
fræði, er auk þess sjálfstæður
og fer sínar eigin leiðir. Að
öðru leyti verður ekki lagður
hér dómur á þær kenningar,
sem hann flytur í þessum
greinaflokki, en þeir látnir um
það, sem þykjast þess um
komnir. Af greinum, sem birt-
ust í fyrsta hefti tímaritsins,
má nefna Aldarminningu um
Georg Brandes, hinn hámennt-
aða og gáfaða danska bók-
menntafræðing og rithöfund,
eftir Sverri Kristjánsson, vfir-
litsgóða grein eftir því sem við
verður komið í stuttri tímarits-
grein. Þriðja hefti tímaritsins,
maíheftið 1942, er helgað Norð-
mönnum að mestu leyti í tilefrú
af 17. maí, sem er þjóðminning-
ardagur þeirra. Hefst það á
snjöllu kvæði eftir Tómas Guð-
mundsson, sem heitir Dagur
Noregs, og kveður þar við dá-
lítið annan tón, en lesendur
Tómasar eiga annars að venjast
af honum. Er ljóst af kvæðinu,
að Tómas skortir hvorki skap-
hita né djarfmannlega bersögli,
ef hann vill það við hafa og
sjaldan er hann í vandræðum
með að finna hugsunum sínum
viðeigandi orð. Frú Teresia
Guðmundsson ritar í þetta hefti
fróðlega yfirlitsgrein um frels-
isstríð Norðmanna. Stefán Jóh.
Stefánsson tímabæra og alvöru-
þrungna grein um samband
Norðmanna og íslendinga. Af
öðru efni þessa heftis má nefna
grein eftir Einar Ól. Sveinsson
um Sveinbjörn Egilsson í tilefni
af því, að árið áður var hálf
önnur öld liðin frá því að hann
fæddist.
Kvæðin í þessum fyrsta ár-
gangi Helgafells eru flest eftir
Tómas Guðmundsson og Stein
Steinarr, en auk þess kvæði eft-
ir erlenda höfunda þýdd af
Magnúsi Ásgeirssyni. Af hinum
þýddu kvæðum ber að geta
kafla úr Fást eftir Goethe og
væri gaman að fá Fást allan í
íslenzkri þýðingu eftir Magnús.
Að vísu eigum við hluta af
þessu öndvegisverki þýzkra
bókmennta í íslenzkri þýðingu,
en sú þýðing þyrfti nákvæmrar
endurskoðunar við og væri að
minnsta kosti viðkunnanlegra,
að skáldverk þetta væri skiljan-
legra á íslenzkunni en frum-
málinu.
Tímaritið efndi til verðlauna-
samkeppni um bezt gerða smá-
sögu, er því bærist. Sendu um
þrjátíu höfundar sögur, en eng-
in þeirra hlaut fyrstu verðlaun.
Hins vegar fengu tvær sögur
önnur verðlaun og reyndust
höfundar þeirra vera Guðmund-
ur Daníelsson og Halldór Stef-
ánson. Hafi það verið beztu
sögurnar, sem ekki er ástæða til
að draga í efa, munu fleiri vera
dómendunum sammála um, að
engin sagan hafi verðskuldað
fyrstu verðlaun.
Fastir liðir tímaritsins eru
horfna fólks. Það skarð, sem nú
var höggvið, verður torfyllt.
bókmenntaþættirnir og Léttara
hjal. Um bókmenntagagnrýn- i
ina gefa ritstjórarnir þau fyrir- |
heit í fyrsta heftinu, að þeir j
muni „gera sér far um að meta j
bækur eftir giidi þeirra, fremur
en höfundum, þýðendum, kostn-
aðarmönnum og prentsmiðjum.“
Ekki verður annað sagt, en að
ritstjórarnir hafi enn sem kom-
ið er staðið drengilega við þetta
fyrirheit og er vel farið. Snjöll-
ustu ritdómana skrifa ritstjór-
arnir sjálfir, en auk þess hafa
þeir fengið ýmsa ritfæra og
bókmenntafróða menn til liðs
við sig.
Skemmtilegasti þáttur tíma-
ritsins mun mörgum finnast
Léttara hjal. Það var áður vitað
um Tómas Guðmundsson, að
hann gat verið manna fyndn-
astur bæði í Ijóði og lausu máli.
En þótt Léttara hjal sé gaman-
samt á yfirborðinu er undir-
tónninn oftast þung ádeila, sem
missir ekki marks þótt hún sé
framreidd á glettnislegan hátt.
Það er hægt að láta skoðun
'sána í 'ljósi án stóryrða.
Auk þess, sem Helgafell hefir
flutt greinar um bækur og höf-
unda, hefir það einnig flutt
O RÁÐABIRGÐAÁLIT það,
sem milliiþinganefnd í raf-
orkumálum befir s©nt ailþingi
og frá var skýrt í blöðunum
nýlega, hefir va’kið mikla eftir-
tekt. í sambandi við það gerði
Tíminn rafmaignsmálin að um-
'talsefni í aðalritstjórnargrein
sinni á fimmtudaginn. Þar seg-
ir meðal annars:
„Fyrir nokkru síðan var skipuð
nefnd í Bretlandi til að athuga
viðréisnarmál skozkui fjallahér-
aðanna. Fólk leitaði þaðan í burtu
og atvinnureksturinn bjó við
ýmsar þreng'ingar. Ýmsár ráðstaf-
anir höfðu verið gerðar héröðum
þessum til hjálpar ,en engar borið
tilætlaðan árangur. Nefndin hefir
alveg nýlega skilað áliti sínu. —-
Höfuðþátturinn í tillögum hennar
er að tryggja þessum héröðum
nægilegt rafmagn, sem bæði nægi
til heimilisþarfa og iðnaðar.
íslenzka dreifbýlið hefir að
ýmsu leyti sömu söguna að segja
og skozku fjallabyggðirnar. Fólk-
ið hefir leitað burtu. Þótt fram-
farirnar hafi orðið þar miklar og
stórstígar, hafa þær orðið meiri
annars staðar, a. m. k. á sviði
líf sþægindanna. Mikilvægustu
hlunnindin, sem kaupstaðir og stór
kauptún hafa getað boðið íbúum
sínum umfram það, sem sveitirn-
ar og litlu sjóþorpin hafa getað
boðið, er rafmagnið.
Rafmagnsmálið er nú tvímæla-
Iaust stærsta hagsmunamál hinna
dreifðu sveita og sjávarþorpa. —
Fólkið myndi una sér þar betur
og aðstaðan batna að mörgu leyti,
ef kostur væri á nægu rafmagni."
Því næst mminiisit Tíminn á
skipun milliþi'nganefndarinnar
í raforkumáltim á aukaþinginu
síSastliðið sumar, en henni er
ætlað að 'gera tiRögur um
hvernig auðveldast verði komið
„nægilegri rafonku til ljósa.
suðu, hitunar og iðnrekstrar í
ailar byggðir landsins á sem
sfeemmstum tíma.“ Um inefnd
'þessa og storf henmar segir
Tíminn:
Skyndisala
nokkrar vörutegundir seljast
með miklum afslætti t. d.
20% afsláttur af divantepp-
um kápu og kjólatölum —
kjólabeltum — treflum (skosk
um) — hálabindum.
10 °/o a* silkinærfötum
kvenna (trieot) — kjólaefn-
nm (upphl.) — samkvæpis-
kjólaefnum — kvenpeysum
-— angora ullartauum og
snyrtivörum.
Silkiaokkar á 6,45.
Angoragarn 1,60 hnotan.
Verzl. VestnrgSta 27.
greinar um íslenzka málara og
birt sýnishorn af listaverkum
þeirra. Væri ekki úr vegi, ef
það sæi sér fært, að það birti
við og við greinar um íslenzka
tónlist og íslenzka leikmenn-
ingu, því að hvort tveggja telst
til menningarmála, og myndi
það auka fjölbreytni tímarits-
ins.
Á Helgafelli því, sem tímarit-
ið er heitið eftir, hefir verið:
forn átrúnaður, einkum í sam-
bandi við djúpsæ ráð og spak-
legar hugsanir. Þess væri ósk-
andi, að tímarit þetta, sem sva
myndarlega hefir farið af stað,
ætti aldrei eftir að kafna undir
nafni.
„Nefnd þessi mun þegar vera.
langt komin með tillögur sínar og
er enginn vafi á því, að þær verða
langsamlega stærsta málið, sem
fyrir hið komandi alþingi verður
lagt. íbúar sveita og sjávarþorpa
um allt land munu veita þvi
meiri athygli en nokkru máli öðru..
Það, sem heyrzt hefir frá
nefndinni, virðist helzt á þá leið,
að heppilegast muni vera að meg-
inhluti landsins (Suðurland, Norð-
urland og stór hluti Vesturlands)
fái raforku frá Sogi og Laxá, með
aukningu virkjananna þar og leiðsl
um þaðan. En til þess að þetta
verði reist á tráustum grundvelli,,
þurfa þéssi orkuver að verða eign
ríkisins. Til að fullnægja raforku-
þörf Vestfjarða og Aursturlands,
þörf Vestfjarða og A-usturlands,
lega Dynjanda og Lagarfoss.
Hætt er við, að svo stórhuga
og skipuleg lausn rafveitumál-
anna geti sætt mótblæstri ein-
stakra staða, sem hafa hugsað sér
að fá þörf sinni fullnægt með smá
virkjunum. En slíkt má ekki tefja
lausn málsins. íslendingar verða
að fara að venja sig við heildar-
sjónarmiðið. Skipulagsleysið og
kákið reynist alltaf verst og
dýrast, þegar til lengdar lætur.
Rafmagnsmálið verður merki-
legur dómur um það, hvort ís-
lendingum auðnast að ieysa stór-
felld framkvæmdamál samkvæmt
skipulegri áætlun. Tækist það,
væri fengin mikilvæg sönnun fyr-
ir hæfni íslendinga til sjálfstjóm-
ar, því að það verður á slíkum.
grundvelli sem ráða verður mál-
um til lykta í framtíðinni.“
Undir þessi orð er óhætt að
taka. Hér er 'um stórkostlegt
framfaramál að ræða, og munu
allir f ramsýnir menn eftiir
'bráðabirigðaálit milliþinganefnd
arinnar í raforkumálum bíða
endanlegra tillagna hennar með
mikilli eftirvæntingu,
*
Þjóðólfur skrifar í vikunni,
sem leið, í grein, sem nefndist:
(Frh. á 6. síðu.)
innilegar eru samúðarkveðj -