Alþýðublaðið - 30.06.1944, Blaðsíða 4

• Ritstjóri Stefán Pétursson.
Símar ritsjórnar: 4901 og 4902.
Ritstjóm og afgreiðsla í Al-
‘ ýðunúainu vio II ‘
Útgefandi: Alþýðuflokburinn.
Símiar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lpusasölu 40 aura.
I
Alþýðuprentsmiðjan a.f.
Yfirklór kommánisía
KOMMÚNISTAR finna fyr-
irflitningu og kuílda ailmenm
ingsálitsins leika uim sig eftiir
framimiiJstöðu þeirra við forseta-
kjörið á Þing-veli og hinn fá-
heyrða dónaskap 'þeirra á all-
þingi mokkrum döguim síðar,
þegar þingmenn alira annarra
flokka risu úr s-ætum siínum til
þess að votta þingi Bandaríkj-
anna þakklæti okkar fyrir auð-
sýnda vefliviM og virðingu á
stund lýðveldisstofnunarinmar,
en Iþingmenn kommúnista sátu
eins og ósiðaðir strákar. Því þyk
ir Þjóðviljianum nú nauðsynlegt,
að gera einlhverja tilraum til að
bera í bætiflláka fyrir þá. Á hið
síðamefnda er að vísu ekki
nVÍTjnrt í dállkuim hans, enda
öllum fyrirfram augljóst að
•engin aifsökun er till fyrir slík-
um skepnuskap. >En auðu seðl-
ana, sem þingmenn kommúnista
skiluðu við forsetakjörið, reyn-
ir Þjióðvilijinn að afsaka með
því, að fyrir „eindregna lýð-
velldis- og lýðræðissinna“ hafi
ekki verið hægt að kjósa Svein
Björnssom eftir ríkisstjórabréfið
um samlbandssllitin og lýðveldis
stofnunina til ailþingis í vetur!
*
Jú, sér eru nú hverjir „lýð-
véldis og lýðræðissinnarnir“. —
Þiessir hundflötu agentar erlendr
ar einræðisstjórnar, sem ekki
(hafa koimið nærri lausn sjálf-
stæðismiálsins eða ilýðveldisstofn
uninni f neiniuim öðrum tilgangi
en þeim, að reyna að spilla fyr-
ir okkur meðail vinveittra þjóða
og auka glundroðann og sundr-
ungina inn á við, ef verta mætti
að þeir sjálifir og þáð erlenda
vald, sem Iþeir vinna ihér fyrir,
gSeti hagnaist á isl'íkri ógæfu
þjóðarinnar. En það lætur ekki
nema að líkindum, að slíkum
flugumönmum hafi verið ríkis-
stjórabréfið harla ókærkomið af
því, að það átti sinn drjúga þátt
í að sameina flokkana á þingi
á örllagastund þjóðarinnar oig
tryggjia lögl'egan og sómasam-
legan skilnað við hina gömlu
samlbandisþjóð okkar og bræðra-
þjóð.
Menn nifji aðeins upp fyrir
sér, hvernig ástatt var, þegar
ríkisstjóraibréfið barst alþingi í
Shendur: Þingið og þjóðin var
klolfin í tvennt um skilnaðar-
máilið af því, að meirihluti þings
ins vildi knýja skilnaðinm fram
á ólöglegan hátt, fyrir þann
, tíma, sem heimilt var samkv.
' samibandislliagasáttmálanum, og
einnig að öðru leyti í berhöggi
við ihann; en minnihlutinn stóð
hinisvegar fast á því, að farið
yrði í öllu að gerðum samning-
um'til þess að tryggja sóimasam
legan og vinsamilegan skilnað
við bræðraþjóðina og álit þjóð-
arinnar yfirileitt út á við. Mál-
ið var í fylllsta óefni kornið sök
um þessa ágreimings, og það var
áreiðanlega ekki hvað sízt rík-
isstjórabréfinu að þakka, að
hraðskiln aðarmeir ihlú ti n n sv o
kallaði sá að sér og gekk inn
á samkomullagið um löglega
framikvæimid skillnaðarins.
Það var að vísu ekki með
vilja kommúnista, að það sam-
komuilag var gert, þó að þeim ’
ALÞYPUBLAÐIÐ
Föstudagur 30. júní 1944.
Svava Jónsdóttlr;
Sögusýningin í Mennlaskólanum
Öðrum þjóðum auðnu bar
auðsins mikli lækur,
íslendingsins arfur var
ekkert nema bækur.
E. H. K.
I.
T GENGUR unga fólkið,
stendur einhvers staðar.
Og heyrst hefir að dálítið hafi
verið erfitt að drífa ungu kyn-
slóðina í Reykjavík í háttinn
undanfarin kvöld. (Hvernig var
með gamla fólkið, spyr einhver,
uss, af því fara engar sögur —
lengur).
En því skyldi ekki unga fólk-
ið nota einmitt þessi kvöld til
að skoða ríkið, sem það er að
erfa, bæinn sinn, landið sitt?
Er nokkuð undarlegt þó þ a u
vilji ganga tvö ein í kvöldkyrð-
inni hérna inn með sjó eða vest
ur með sjó og eiga saman þá
aftanfegurð, sem' ísland getur
dýrðlegasta veitt?
Eða horfa af Arnarhóli vest-
ur yfir Flóann, bíða eftir sól-
setursglóðinni yfir Ljósufjöllum
og Snæfellsjökli, láta purpura-
rauðar og logagylltar lognöld-
urnar vagga huganum í værð
og berast með þeim burt, langt
burt í óendanlegan geiminn?
Eða ganga kringum tjörnina
þar sem húsin og græn trén í
görðunum standa á höfði, skip
heiðríkjunnar svífa fyrir hvít-
um seglum, karlinn í tunglinu
drúpir fölu ’höfði, herská krían
veifar vængjunum og má alls
ekki vera að þvi að sofa ,en önd-
in gárar vatnsflötinn prúð og
húsfreyjuleg í fasi, og amstrar
við barnahópinn.
Þau geta líka hvílt sig í gras-
inu á bökkum minni tjarnarinn-
ar, eða á bekkjunum í Hljóm-
skálagarðinum og hlustað á
skerandi hvininn, sem berst að
eyrum, þaðan sem misjnf'nlega
slyngir sláttumenn veií'a lján-
um og gera harða hríð að strá-
unum, sem gjalda þess að þau
voru til. En upp af jörðinni stíg
ur sterkur, rakur eimur af ný-
slegnu grasi, blandinn heiturn
ilmi af þornandi töðu, velþókn-
anlegur vitum okkar moldar-
barnanna.
En eigum við að fylgja þeim
lengra, eigum við ekki að láta
þau hverfa okkur sýnum á þess-
um vegamótum myrkurs og
ljóss, sem við köllum húm vor-
næturinnar, þar sem jafnvel
Öskjuhlíðin, grá og illa leikin,
getur fengið yfir sig bláma
fjarlægra skóga?
En áður en við skiljum við
þau skulum við minna þau á
að þau erfa ekki aðeins 1 a n d -
i ð , fegurð þess og fjölbreytt-
an unað, erfiðleika lífsbarátt-
unnar, og óunnu verkin, sem
bíða ungra krafta. Þau erfa líka
m á 1 þjóðarinnar, mál sem
aldrei bregzt þeim, þó aðrir
kunni að snúa við þeim bakinu,
heldur kemur á móti þeim, örf-
andi, huggandi og gleðjandi, allt
eftir þvi sem hvert líðandi
augnablik æfi þeirrar þarfnast,
aðeins ef þau vilja leggja rækt
við það og taka við gjöfum þess.
Og þau hafa erft sögu þessa
eins og öllum öðrum hafi verið
það fullljóst, að undir því var
eining þjóðarinnar komin á ör-
lagastundinni og álit hennar út
á við; 'því að þeir vildu hvorugt.
Þeir vildu ófrið uim málið inn-
anlands, í von um fllbkkslegan
hagnað á honum, og fjandskap,
ef unnt væri að stoifna til hanis,
v>ið frændlþjóðir okkar á Norð-
urfljöndúm!
iHvaða furða þe>ss vegna, þótt
þeim svíði enn þau áhrif, sem
rí'kisstjóraibrófið í vetur hafði
á úrsllit málsins. En þeim skjátl-
lands og þjóðarinnar sem átti
landið. Sögu svo merkilega og
einkennilega, að jafnvel þeim
gáfuðu, lærðu og margfróðu
tekst aldrei að segja hana til
neinnar hlýtar, en hvert okkar
ber í eigin brjósti örlítið brot
þeirrar sögu.
Oft og mörgum sinnum hefir
okkur verið sagt, að fornbók-
menntirnar okkar og sú orðsins
list, sem þróast hefir hér á landi,
jafnvel þegar þjóðin bjó við hin
kröppustu kjör, séu ekki aðeins
okkar dýrmætasti arfur og
glæsilegasta sönnun þesS að við,
þrátt fyrir fátækt og smæð, ætt-
um rétt til að vera frjáls og sjálf
stæð þjóð, heldur hafi þær fram
ar öllu öðru haldið lífinu í þjóð-
inni, þegar fastast var að henni
sorfið.
Og víst er um það, að sýning
sú, sem nú er haldin i Mennta-
skólanum, undir hinu fagra
heiti „Frelsi og menning“, virð-
ist greinilega staðfesta þessa
skoðun.
II.
Þær línur, sem hér verða látn
ar flakka um sýningu þessa
mega umfram allt ekki skoðast
sem nein lýsing á sýningunni
og því síður sem dómur um
hana. Til þess veit höf. alltof
vel að hann vantar það sem við
á að éta, þ. e. vitið og þekking-
una. Ef til vill mætti skoða
þetta riss, sem lítilfjörlegt sýn-
ishorn þeirra hugsana, sem sýn-
ingin vekur hjá hversdagslegri
alþýðukonu.
Efniviðir sýningarinnar eru
aðallega tveir. Annars vegar
b ó k i n og o r ð i ð. Hins vegar
m y n d i n . En aðstöðumunur
þessara tveggja höfuðþátta er
svo geysilegur, að ekki er und-
arlegt þó mörgum finist að
hlutur hins siðartalda sé léttari
á metunum.
Bækurnar eru að nokkru
leyti ljósmyndanir af okkar
frægustu handritum, dýrmætar
ekki einungis vegna efnisins,
heldur líka, ef svo mætti segja,
gæddar sínu sérstaka lífi og að-
dráttarafli. Hversu rykfallið sem
ímyndunaraflið hnípir í horni
sínu, hlýtur það að fara á kreik
yfir þessum brúnleitu og guln-
uðu blöðum. — Hver var eig-
andi hinnar fögru handar, sem
dró með alúð og listfengi þessa
fögru upphafsstafi? Hvernig
stendur á að þessi lína sveígist
allt í einu svona upp á við?
Því skiptir svo greinilega um
rithönd þarna? Og hvað dreif á
daga þessara gömlu skinnblaða
meðan þau bárust manna á
milli? Var blaðið þetta ef til vill
bögglað sama við aðra ræfla til
fóta í einhverju fletinu, þegar í
það kom brotið, sem hvíta strik-
ið þarna til hægri sýnir? Og
þessi dökki dropi, sem féll fyrir
mörg hundruð árum á spássi-
una þarna til vinstri, hvað er
hann? Svona getur fáfróður
hugurinp haldið áfram að
spyrja, um leið og horft er með
lotningu á þessi gömlu blöð;
þessa dýru gjöf.
Þegar handritunum sleppir
ast hinsivegar áreiðaralega, ef
'þeir halda, að iþeir geti afsakað
'svik sín við þjóðareininguna á
,stund lýðvéldisstolfnunarinnar,
auðu seðlana, sem þeir skiluðu
við forsetakjörið á Þingvelli,
með því skrefi hin's fyrrverandi
ríkisstjóra og núiverandi fiorseta.
Því að þjióðinni er það vðl ljóst
í dag, að það var ekki hvað
siízt því að þakka, að sómasam-
le<g og farisæl framtovæmd ski'ln
aðarins var tryggð, hvað sem
við einstök atriði þess kann að
hafá verið að athuga.
er þarna sýndur fjöldi þeirra
bóka, sem mesta þýðingu hafa
ar og frelsisbaráttu hennar,
haft fyrir andlegt líf þjóðar'""
bækurnar, sem hún hafði hit-
ann úr, allt frá því að fyrst hófst
hér prentun og til síðustu ára:
Guðbrandarbiblía, Hallgríms-
sálmar, Vídalínspostilla, lögbæk
ur, varnarrit, fyrstu tímaritin,
fyrstu bækurnar, sem perntað-
ar voru til að vekja þjóðina,
kenna henni, manna hana.
Fyrstu pólitísku áróðursritin
(þau eru nokkuð gömul, þó þau
séu ekki jafngömul fyrstu
pólitísku æsingaræðunni, sem
varðveitt er, og sýnd er þarna
bæði í órðum og myndum, ræðu
Einars Þveræings). Það er
annars ógerlegt hér að drepa á
þær bækur smáar og stórar,
ljótar og fallegar, sem þarna
eru, en ekki væri ótrúlegt að
sumir, sem nú eru að verja aur-
unum sínum í bækur og bóka-
söfnun, færu burtu gulir í fram-
an af ágirnd og ílöngun.
En o r ð i ð , sem þarna birt-
ist okkur, er ekki allt bundið
við bækurnar í kössunum. Það
msetir okkur lika í áletrunun-
um á veggjunum. Þetta mál,
sem var þjóðarinnar „ljós
í lágu hreysi“, og þrauk-
aði af allar hungurvökur og
píníngsvetra. Það hrópar til
BÆÐI í BLÖÐUNUM og
manna á milli, er síðustu
dagana ekki um annað meira
rætt en framkomu kommúnista
við forsetakjörið á Þingvelli,
siðleysi þeirra á alþingi, þegar
Bandaríkjaþinginu var vottað
þakklæti fyrir kveðju þess, og
hinar sífelldu ábyrgðarlausu á-
rásir í blaði þeirra, á Bandarík-
in, sem hafa reynzt okkur vel
og drengilega á stund lýðveldis-
stofnunarinnar. Vísir gerir þessa
framkomu kommúnista enn að
umtalsefni í aðalritstjórnargrein
sinni í gær. Þar segir:
„Gerðu öðrum gott, og þakkaðu
fyrir að hann drepur þig ekki, var
einhverntíma sagt, og svo virðist,
sem fullyrðingin hafi við nokkur
rök að styðjast, lesi menn rit-
stjórnargreinar Þjóðviljans. Banda-
ríkin hafa stutt málstað íslenzku
þjóðarinnar vel og drengilega, og
jafnframt tryggt að þjóðin hefir
feng'ið hið nýstofnaða lýðveldi
viðurkennt út á við, með því að
ríða fyrst á vaðið og viðurkenna
það. Felst ekki í þessu sú fullyrð-
ing, að lýðveldið hefði ekki feng-
izt viðurkennt enda þótt, með því
að öll frjáls og frjálslynd ríki hafa
sýnt okkur fullan skilning og vin-
semd, sem aldrei verður ofmetið.
Rússar hafa að vísu enn ekki sent
okkur neina opinbera kveðju eða
viðurkenningu á því, sem fram
hefir farið, en vafalaust rekur að
því fyrr eða síðar, þegar töm gefst
til vegna eðlilegs annríkis. Er það-
an alls góðs að vænta, einkum
þegar vitað er að flokkur manna
hér á landi mun gera allt, sem í
hans valdi’ stendur til að afla slíkr-
ar viðurkenningar, og ef dæma
má eftir öðru atferli þeirra, verða
þeir ekki freltar áhifalausir í ráð-
stjórnarríkjunum en annars staðar
í heiminum. Hitt er aftur miklu
varhugaverðara, að þessi flokkur
áhrifamanna virðist hreinlega hafa
sagt Bandaríkjum Norður-Ame-
Auglýsingar,
sem birtast eiga f
Alþýðublaðinu,
verða að ren
komnar til Auglýs-
iufiaskrifstofuimar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið ii ^ frá
Hverfisgötu)
fyrir kl. 7 að kvöldl.
Sími 4906
okkar frá gömlum alþingissam-
þykktum, gefur bænarskránum
kraft, skýtur að óvöru kollinum
upp úr fornu annálsbroti, leiftr-
ar í stökum alþýðuskáldarma
og rís í allri sinni tign í kvæð-
um stórskáldanna. Það varð
aldrei frá þjóðinni tekið. Engir
höfuðsmenn né harðstjórar gátu
látið hýða hana svo að hún hætti
að yrkja, eða gert hana svo fá-
tæka að hún hefði ekki efni á
að koma fyrir sig orði. Þegar
aðrar þjóðir urðu ríkar, byggðu
fallegar kirkjur og glæsilegar
hallir, m. a. fyrir ágóðann af
Frh. á 6. síðu.
ríku stríð á hendur, án þess áS
skiljanleg ástæða sé fyrir hendi,
en vafalaust liggja þar einhver
dulin rök á bak við, sem réttlæta
orðtakið, sem í upphafi var greint
og íslenzka þjóðin kýs ekki að
verði að áhrínsorðum, að því er
þakklæti hennar snertir.
Kommarnir hafa nokkuð til a£-
sökunar í þessu efni. Þeir hafa
fundið, síðustu dagana, að þjóðin
forsmáir þá og skammast sín fyrir
framferði þeirra.“
Og því þurfa þeir að bæta
gráu ofan á svart með áfram-
haldandi svívirðingum um okk-
ur vinveittar þjóðir — ekkí
satt?
❖
Þjóðviljanum þykir í langrí
grein, sem hann birti í’ gær,
vera gert of mikið úr þýðingu
forsetakjörsins á Þingvelll, og
er það vel skiljanlegt eftir að
hinn ófrægilegi þáttur þeirra í
því varð opinberlega kunnur.
Meðal annars segir Þjóðviljinn í
þessari 'grein:
,,Það eru sumir, sem álíta að for-
setakjör á Lögbergi hafi verið að-
alatriðið, sem þar gerðist. Svo var
ekki. Aðalatriðið var gildistaká
lýðveldisstjórnarskrárinnar kl. 2.
Það var fullkomnunin á baráttu
vorri fyrir stjórnarfarslegu sjálf-
stæði. Eftir þá gildistöku var lýð-
veldið komið á, hver sem hefði
verið kosinn forseti og jafnvel
þótt enginn forseti hefði verið
kjörinn.“
Jú, það hefði átt við komm-
únista, að hið endurreista lýð-
veldi hefði hafið göngu sína við
slíkt ástand innanlands, að yf-
irleitt „enginn forseti hefði ver-
ið kjörinn“ sökum sundurlynd-
is og flokkadrátta. Slik ummæli
Þjóðviljans sýna einkar vel hug
kommúnista til hins nýstofnaða
lýðveldis!