Alþýðublaðið - 18.11.1949, Síða 7

Föstudagur 18. nóvember 1949
ALÞÝDUBLAÐIÐ
7
Sigurður Guðmundsson
ólameisfarinnr
Kafli úr grein, sem verður birt í heild I „Menntamálum
«<
ENGINN mun hafa talið
það með ólíkindum, að dagur
Sigurðar Guðmundssonar
skólaitieistara mundi senn að
kvöldi kominn, er hann lét af
embætti hart nær sjötugur að
aldri. Að vísu hafði hann átt
yfir mikilli lífsorku að húa,
eri hann hafði einnig neyti
hennar óspart. En þó að and-
látsfregn hans hafi ekki þurft
að koma mönnum á óvart og
hún_ flytji okkur ekki annað
en eðlileg lífssannindi, eigum
V.ið vinir hans samt ekki i'ull-
auðvelt með að sætta okkur
Við það, að hann sé horfinn
okkur siónum, okkur finnst,
að einhver djúpur og sterkur
dráttur hafi máðst út úr svip
umhverfisins, að eitthvað sé
orðið lágkúrulegra kringum
okkur en áður var, að heil-
brigð og þróttmikil rödd laafi
þagnað, rödd, sem vaktí okk-
ur til íhugunar um þann
yanda. sem lífið færir okkur
að höndum, og leitaðist við að
kenna okkur að greina kjarna
frá hismi.
. Kennslustundir Sigurðar
Guðmundssonar eru meðal á-
nægjulegustu stunda, sem mér
þefur auðnazt að lifa. Mér
hefur því oft orðið að renna
huganum til þeirra og spyrja
mig, í hverju ágæti þeirra hafi
verið fólgið. ■ Svörin verða
helzt á þá leið, að höfuðfor-
sendan hafi verið atgervi
kennarans, fjör og fjölbreytni
anda hans og auðlegð tilfinn-
ingalífsins ásamt vilja hans og
'öngun' til að leysa hlutverik:
Sitt af.hendi af nokkurri list.
. Kennsla Sigurðar var ekki |
fundin neinu kerfi, engurn
fyrirfram gerðum áætlunum,
ekki föstum kennsluaðferð-
Um. Það gat enginn sér
- það fyrirfram, hvað hver
kennslustund mundi bera í
skauti sínu. Hið.eina, sem við
vissum, var það, að kennarinn
mundi koma. kátur og hress,
iðandi af fjöri og fyndni, ieik-
andi á als oddi. Við vissum
ííka orðið af reynslunni, að
af því efr.i, sem tekið var til
umræðu, mundu spretta fram
ótölulegar spurningar, að fpr-
vitnin yrði æst upp í okkur.
Viðfangsefninu var velt fyrir
okkur á allar lundir og reynt
að knýja okkur til að festa
sjónir á því. Af þessu leiddi
nýjar uppgötvanir og viðhorf,
sem höfðu aldrei nálgazt vit-
Und okkar áður, og stundum
jafnframt mótmæli og innri
andspyrna, ef fyrri hugmynd-
ir röskuðust um of. í stuttu
máli sagt: Kennslustundin
hafði kveikt neista í okkur,
við gengum annars hugar af
þeim fundi, hugleiðandi ný
sannindi, sem höfðu birzt okk-
ur fvrsta sinni. Stundum
ískraði hláturinn og kátínan í
okkur langt fram eftir degi.
Hvert tilefni, sem gafst, hafði
verið notað til þess að gera
sér til gamans. Og enn getum
við hlegið upp úr eins maims
hljóði, þegar þessum kátlegu
minningum skýtur upp.
Ég sagði, að kennsla Sig-
urðar hafi ekki farið fram eft-
.r föstum áætlunum. Þetta er
að vísu ekki nema hálfur sann-
ieikur. Hún var gagnhugsuð
og þrautundirbúin, en sá, sem
náð hefur tökum á einhverri
list, leikur hana af fullu
frjálsræði, hann er ekki þræll
þeirra reglna, sem nemandinn
í listinni verður að beygja sig
undir.
Áður var minnzt á einn
'þátt í skólastjórn Sigurðar,
dugnað hans að koma fram
málum skólans við stjórnar-
völdin. í þær greipar hafa þó
ekki allar menntastofnanh’
landsins sótt gull. Eftir er að
cirepa á hina innri stjórn hans
á skólanum. Raunar var ég
ekki gagnkunnugur henni í j
öllum greinum, þar sem ég vár
aldrei í þeirri sveit nemenda,
sem falin var urnsjón, og
aldrei varð ég var beinna af-
skipta hans af háttum mín-
um. Kunni ég því afar vel.
Eg þekkti því ekki gjörla,
hvernig hann tók á málum
þeirra nemenda, sem hann
þurfti að skipta sér af. Hitt j
vissi ég, að hann hafði oft
þungar áhyggjur af málum
þeirra, og hann vildi leiða þau
til lykta bæði vegna þeirra
sem einstaklinga og skólans
sem stofnunar. Því kynntist
ég ekki sízt löngu eftir að ég
var farinn úr skóla, er hann
átti löng símtöl við mig ura
slík mál, jafnvel á næturþeli.
Hann aðhylltist mjög þá skoð-
un, sem hann hafði aðallega
kynnzt af lestri enskra upp-
eldisrita, að bezt væri og æski-
legast að fela nemendum að
stjórna málum sínum sjálfir.
Þessari aðferð beitti hann
mikið, og ég hygg, áð annað
verði ekki með sanni sagt en'
hún hafi gefizt honum vel.
En sá þáttur í skólastjórn
Sigurðar, sem við nemendur
fcans, velflestir að minnsta
kosti, munum minnast lengst
og þakka af heiluni hug, er sú,'
mér liggur v.ið að segja dæma-
lausa, föðurlega umhyggja,
sem hann bar um hag okkar
og heill. Yið, sem dvölduínsr
þarna fjarri heimilum okkar í
hálfgerðum einstæðingsskap
og umkomuleysi, jafnvel þótt
við bærum okkur mannalega,
kunnum ekki sízt' að meta
þetta. Og þessari umhyggju
var ekki lokið, þótt við vær-
um horfin úr umsjá hans.
Hann fylgdist ætíð af sama á-
huganum með því, hvernig
okkur vegnaði. Er mér til efs,
að til séu á voru landi. mörg
dæmi um slíkt föðurhjarta.
Hann lagði mikla áherzlu á
að ala upp með okkur ríka
skyldutilfinningu gagnvart
nkólanum, gera hann að eins
fconar ættlandi í hugum okk-.
ar. Þótti sumum þar kenna
nokkurra öfga, enda er það
svo um okkur, sem dauíari
eigum tilfinningar, að okkur
þykir ýmislegt öfgakennt í
fari þeirra, sem geðríkari eru.
Um skólaræður Siguröar
hygg ég, að svo megi að orði
kveða með nokkurum sanni,
að þær séu talsyert sérstæður
þáttur í bókmenntum þjóðar-
Lnnar. Ég hef þekkt greinda
og góða lesendur úr alþýðu-
stétt — og beirra eru bók-
menntirnar —, sem biðu
hverrar skólaræðu Sigurðar
með óþreyju eins og skáld-
sögu frá hendi eftirlætishöÞ
undar. Og sumir þeirra töldu
þær til beztu bókmennta, sem
þeii’ ættu völ. Hins vegar hygg
ég, að flestar þeirra, sem rit-
aðar eru, hafi farið að miklu
Leyti fyrir ofan garð eða neð-
an hjá þeim nemendum, sem
þær voru fluttar. Þær voru
miðaðar við annað þroskastig
og aðra lífsreynslu en manna
um og innan við tvítugsaldur.
Og þær voru efnismeiri en
svo, að þeirra yrðu full not að
hlýða á þær einu sinni. Þeim
mun sumum hverjum hafa
ætlað að vera meira en tæki-
færisræður eingöngu. Þær
voru engu síður innlegg í um-
ræðurnar um vandamál mann-
félagsins.
í ræðum Sigurðar og rit-
störfum birtast yfirleitt sömu
kostirnir og í kennslunni. Að
vísu gætir þar minna gaman-
semi hans, léttleika og fyndni.
Þær eru alvöruþrungnar, í ,
beim er þung undiralda. En!
peim efnum, sem tekin eru til j
meðferðar, eru gerð rækileg j
skil. Þau eru skoðuð í krók og
kring og.þeim velt og bylt á f
E'IIar hliðar og hað svo. að,
erfitt er að hugsa sér, að það
verði öllu betur gert. Hins ber
auðvitað að minnast, að hugs-
unin er ekki almáttug við
íausn viðfangsefna. Rannsók í-
in hlýtur og að eiga þar
mikið hlutverk. En meðan við
eigum jafnlítinn kost rann-
sókna á vandamálum þjóð-
lífsins, verðum við að beita
því eina tæki, sem til er, hugs-
uninni, og hlutverk hennar
verður ætíð mikið og göfugt.
Vel getur svo farið, að fyllri
þekking eigi eftir að sýna okk-
ur aðrar niðurstöður í ein-
hverjum greinum en Sigurður
komst að í ályktunum sínum.
Hygg ég samt, að andleg fang-
brögð, sem hann þreytti við
ýmis vandamál mannlífsins,
verði lengi talin athyglisverð
meðal þroskaðra manna. Ég
nefni eitt dæmi. Misskilmng-
urinn mikli (skólaslitaræða
1929) fjallar um eina meiri
háttar þjóðlygi, sem reynt var
að innræta minni kynslóð á
æskuskeiði af fullkomnu
blygðunarleysi. Ég trúi vart,
að þeir, sem kynnt hafa sér þá
ræðu, flytji þann boðskap
iafnkinnroðalaust eftir sem
áður.
Hér hefur æviferill Sigurð-
ar Guðmundssonar verið stutt-
lega rakinn og tilraun gerð að
lýsa störfum hans. Heildar-
mynd af manninum sjálfum
væri torveldara viðfangsefni.
Lífsnautn hans og hugarraunir,
efasemdir hans og sannfær-
ing, samúð hans og andúð,
hrifning hans og hneykslun,
eða, með öðrum orðum, öldurót
sálarlífsins var meira háttar
með honum en flestum mönn-
um öðrum. Er ég hugleiði líf
hans, fæ ég ekki við því sporn-
að, að þessi vísa Henriks Ib-
sens kemur æ fram á varir
mínar:
At leve er — krig með trolde
i hjertets og hjernens hvælv.
At digte, — det er at holde
dommedag over sig selv.
Að yrkja,— var það honum
ekki einmitt boðorðið mikla?
Ármann Halldórsson.
Hjartanlega þökkum við öllum þeim, sem sýndu
okkur samúð við andlát og jarðarför bróður okkar,
* Jóhartns GuSJóns Jónssonar
frá Mundakoti,
Jónína Jónsdóttir Elín Jónsdóttir.
Einar Ragnar Jónsson Gísli Jónsson.
Sigurður Guðmunds-
son skólameistari
Frh. af 5. siðu.
stundaði nám við Latínuskól-
ann í Reykjavík og lauk stúd-
entsprófi þaðan 1902 með fyrstu
einkunn. Síðan stundaði hann
nám við Kaupmannahafnarhá-
skóla og lauk magisterprófi í
norrænum fræðum 1910. Hann
var stundakennari við Mennta-
skólann í Reykjavík 1911—20
og kennari við Kennaraskólann j
1912—1917 og var þá skipaður j
þar fastur kennari. Gegndi hann '
því starfi, þar til hann varð
skólameistari Gagnfræðaskólans .
á Akureyri haustið 1921. Eftir J
að gagnfræðaskólanum var j
breytt í menntaskóla, veitti
hann honum forstöðu þar til um
aramót 1947—1948, að hann lét
af störfum fyrir aldurs sakir.
Vorið 1948 fluttist hann til
Reykjavíkur og dvaldist þar til
dauðadags. Sigurður kvæntist
Halldóru Ólafsdóttur frá Kálf-
holti 1915, og varð þeim sex
barna auðið og lifa fimm þeirra:
Ólafur læknir, er nú dvelst við
framhaldsnám í Englandi, Þór-
unn, gift í Boston í Engiandi,
Örlygur listmálari í Reykjavík,
Guðmundur Yngvi fulltrúi í
Reykjavík og Steingrímur stud.
mag. í Reykjavík.
Helztu ritverk Sigurðar eru
þessi: Ágrip af forníslenzkri
bókmenntasögu, Rvík 1915 og
1930 (3. útgáfa kemur innan
skamms), Heiðnar hugvekjur og
mannaminni, Ak. 1946, og Á sal,
Rvík 1948. Auk þess hefur hann
ritað fjölda ritgerða í blöð og
tímarit, m. a. í Samtíð og sögu
um Bjarna Thorarensen. Enn
fremur liggur mikið óprentað
eftir Sigurð í handriti.
Sigurður lézt á heimili sínu,
Barmahlíð 49, Reykjavík, að-
faranótt 10. nóv. 1949. Bana-
mein hans var hjartabilun.
Auglýsið í
Alþýðublaðinu!
og hugs-
uðurinn...
(Frh. af 6. síðu.)
ur nemendum sínum ógleym-
anlegur, þegar hann stóð í
ræðustól á „Sal“ og boðaði
beim drengskapar- og „rétt-
fikapar“-hugsjónir sínar, boð-
aði þeim þjónustu við skyldur
og réttlæti, við mannúð og
frelsi. Það var því líkast sem
Salurinn bifaðist fyrir átökum
hans, þegar mest var í húfi,
þegar hann þuldi fastast.
Og Sigurður Guðmundsson
verður ógleymanlegur í kenn-
arastóli. Ef til vill nutu hinir
fjölþættu hæfileikar hans sín
hvergi betur en þar, vit hans,
þekking og reynsla, glettni
hans og gamansemi, skáldlegt
flug hans. Hann tók nemend-
ur undir hönd sér, gaf þeim
nokkuð af skyggni sinni, sýndi
þeim nýja heima, lauk upp
fyrir þeim fjársjóðum íslenzkr-
ar tungu og íslenzkra bók-
mennta. Kennsla hans hlaut
að kveikja í öllum, sem voru
ekki andleg dauðyfli.
Sigurðar Guðmundssonar
varð aldrei minnzt svo lífs og
hans verður ekki heldur
minnzt svo látins, að ekki sé
einnig minnzt konu hans, frú
Halldóru Ólafsdóttur. Hún var
honum maklegur förunautur,
og ég fæ ekki hugsað mér, að
kona hafi nokkru sinni staðið
ótrauðari við hlið manns síns
én hún. Hún fórnaði skólanum
líka heimili sínu, starfskröftum
sínum og nálega heilsu sinni.
Hún var drottningin, í þess
orðs beztu merkingu, sem gaf
umhverfi sínu virðuleik, reisn
og svip. Ég vænti þess, að frú
Halldóra Ólafsdóttir megi nú
og framvegis verða þess vör, að
Sigurður Guðmundsson átti
vini, sem eru líka vinir hennar.
Svo gæti virzt sem ævistarfi
Sigurðar Guðmundssonai' Skóla
meistara hefði verið lokið,
þegar hann lét af skóJastjóru
sjötugur. Hann hafði skapað
og hafið hinn nprðienzka
menntaskóla, brautskráð sæg
gagnfræðinga og stúáenta,
veitt þeim það veganesti, sem
hann átti bezt. Ævistarfið var
mikið, en samt dó Sigurður
Guðmundsson frá óloknum
störfum, átti í fórum sínum
næg verkefni, sum hálfunnin,
sum óunnin. Hann var enn
hinn leitandi, síkviki andi, jafn
hrifnæmur sem fyrr, jafnó-
trauður spyrjandi og skapandi.
Hann dó í fullu andlegu fjöri,
að því er bezt varð séð. Nem-
endur hans og vinir harma það
einlæglega, að honum skyldi
ekki verða unnt þeirra launa
fyrir vel unnin störf, að mega
um nokkurra ára skeið gefa sig
að fræðistörfum, kristalla
‘eynslu sína og þekkingu í
nýjum ritsmíðum. En samt er
það trúa mín, að sá sé gæfu -
maður, sem deyr frá óloknum
störfum, deyr áður en hrörn-
unin, sem bíður okkar allra, ef
við lifum nógu lengi, hefur
sljóvgað vit -hans, blindað and-
lega sjón hans, slitið úr brjósti
hans strengi tilfinninga hans.
Þótt Sigurður Guðmundsson
hafi nú goldið skatt sinn að
fullu, of snemma, að því er-
skammsýni okkar virðist, eiga
,allir þeir, sem unnu honum og
virtu hann, minningar, sem
aldrei mást.
Ég þakka vini mínum og
læriföður, Sigurði Guðmunds-
syni skólameistara, allt það,
sem hann gaf mér, og aldrei
verður launað. Og ég votta
ekkju hans og börnum þeirra
einlæga samúð.
Renedikt Tómasson.
..........-------------
HANNES Á HORNINU
Framha)d af 4. síðu.
ioknu, eins og nýlega gerðist
hér í bænum. Ég vænti þess, að
þeim, sem þar var að verki,
verði ekki hlíft í neinu þegar
lögreglan hefur hendur í hári
hans.