Alþýðublaðið - 05.05.1950, Síða 6

6
ALÞYÐUBLAÐIP
Föstudagur 5. maí 1950
Ðr: Álfur
Otðhengils:
ÍSLANDSTROMiAN
Harnileikur í hálfum þætti,
saminn að gefnu tilefni. .. .
ANNAÐ LEIIíSVIÐ
Sama leiksvið og fyrsta leik-
svið. Tjaldbúð þeirra endur-
reistu listamanna á sviðinu
yzt.
Endurreistur listamaður:
Það liggur við mér þyki þessi
samkunda hálfsviplaus. Loksins
þegar mínir menn komast í fé-
lagsstjórn; þegar búið er að
kalla mig hingað yfir höf og
lönd til þess að sýna.
Annar endurr. listam.:
Ég heimta að minnsta kosti
að fá að lesa upp í útvarpið fyr-
ir að vera dreginn hingað frá
mínum hjáverkum.
Þriðji endurr. listam.:
Mér þykir ekki fulllaunuð
Reykjavíkurreisan, nema að ég
sjái Þorstein Dalamann hýddan
og belzt alla úthlutunarnefnd-
ina.
Samningasinnaður
listamaður endurr.:
Þessar kröfur þykja mér
horngrýti harðar í garð allra
þeirra listamanna, sem hundeií-
ir hafa verið af vorri'krítík,
baknagaðir af vorum fylgjurum
og úthrópaðir af vorum já-
bræðrum vegna síns einstefnu-
aksturs.
Jón Hreggviðsson:
Hérna um árið var ég sam-
ferða hingað suður einum gáf-
uðum heimskingja, sem vitnaði
gegn sjálfum sér, og var svo
sviptur styrknum. En það verð
ég að segja um mann eins og
hann, sem dreplangaði í styrk-
inn og þorði svo ekki að taka á
nióti honum, bara af því að
annar gerði'það ekki, hann átti
ekki betra skilið, enda sagði ég
oft við hann í rútunni, þú verð-
ur áreiðanlega sviptur styrkn-
um.
Lystarlaus listamaður:
Það mundi margur segja, að
ekki hefði Helgafell farið á
hausinn, þótt þú hefðir veríð
rekinn úr féiaginu hérna úm
’árið, Jón Hreggviðsson.
Samningasinnaður listamaður:
Hvers vegna er ég ekkí svipt-
ur styrknum, hvers vegna er ég
ekki uthrópaður, ég er þó alveg
eins róttækur og beir!
Listamaður, sem misst hefur
stefnuna:
Mín listaverk voru ekki valin
á sýninguna hérna um árið eitis
og allir vita, en fyrir náð fjár-
hagsráðs og gjaldeyrissala ^
komst ég westur og laug til l
flokks, Þegar ég konrr aftur var
mitt fyrsta verk að níða allt
fyrir westan og öll áhrif að
westan voru snuðruð uppi og
fordæmd. Auðvitað sást 1 gegri- ■
um þetta og í nokkur ár haía
allir vitað hvaða maður ég er.
í nokkur ár hef ég gengið auð-
mjúkur fyrir hverja nefnd og
nefndamennirnir hafa fyrir
laungu tekið mig í sátt sem öll-
um merktan gemling og verið
mér góðir. En nú bara kemnr
upp úr kafinu, að nú er alveg
gagnstætt mat, sem ræður því
að listaverk eru ekki 'valin á
sýninguna, heldur en það, sem
mínu listaverki var útkastað
fyrir. Hvaða stefnu hef ég fylgt
í öll þessi ár og hvaða stefnu
fylgi ég nú? Lætur nokkur
nefnd mig hafa styrk eftir
þetta? Tekur nokkur við mér
sem allra flokka gemlingi í
anda vorkunnseminnar og kæru
leysisins? Nei, bað verður gert
gys að mér í öllum blöðum! Ég
fæ ekki einu sinni ferðastvrk.
Krítikkprunum verður sigað á
mig! Ó, hvers vegna stálu þeir
frá mér stefnunni?
Margstyrktur allra flokka
fjöllistamaður:
Mér var úngum kennt að
mæna uppá þá, sem fyrir
styrkveitingum réðu. Nú má ég
gamalær hlusta á það, að þeim
.höfðingjum, sem alltaf voru
mér helzt innanhandar með
smáreisustyrki og annað bess
háttar, sé velt úr völdum. Ef
maður veit, að maður fær
aungvan styrk lengur, hvern á
þá að mæna uppá------------
Samningasinnaður listamaður:
Kritikkusana.
Lystarlaus listamaður:
Eklti kemur mér til hugar að
leggja alla krítikusa að jöfnu.
Þeir kölluðu það klám og guð-
last hjá mér í ungmennafélags-
blaðinu heima, sem þeir kölluðu
útvatnaðar ástafarslýsingar í
Keflavik.
Jón Hreggviðsson:
Sá sem tekur mark á krítikk-
usunum, þeim helvízkum bjálf-
um, er eltki listamaður. Ég gekk
á pokabuxum í Hollywood.
Margstyrktur allra flokka
fjöllistamaður:
Ég hef alltaf feingið réttláta
krítik.
Jón Hreggviðsson:
Þá krítík, sem maður tekur
ekki hjá sjálfum sér, tekur
maður hvergi. Ég er hundkunn-
ugur í Kremiinu.
Sá margstyrkti:
Sæll er sá, sem kemst á fast-
an styrk.
Jón Hreggviðsson:
Ég spýti á þá stcfru, þegar þeir
veita mér styrk. Og ég spýti á
þá í sextíu gráðu boga, þegar
þeir taka hann af mér, því að
þá eru þeir hr iddir. Ætti ég
ekki að þekkja minn Þorstein
Dalamann og Guðmund í? Ég
hef margselt ísiandskiukkuna,
brúkað kjaft um Kana útí
Stokkhólmi, lagt minn skerf til
handritamálsins í Kapenhafn og
boðið sósakratanum danska stór
fé með vissum skilyrðum. Þeg-
ar ég kom heim var Gvendur í
Hafnarfirði að selja báða bílana
mína. Ég mundi ekki trúa þeim
til að þýða saklausa smáklausu
eftir mig á dönsku, án þess aS
snúa hsnni við.
Sá margstýrkti:
.Jón Hreggviðsson sá yppmál •
aði moskovíti.
Hlwtlaus listamaðúr:
Höldum friði í Öílum Iist-
greinum meðan við bíðum ef-t-ir
styrkveitingunni. Við erum bit-
beinið, minnst metr.ir allra fag-
manna. Styðjum hvern þann
flokk, sem fer með völdin og
ræður styrkjur.urn. Ár munu
líða. Og þeir, sem í'á styrk á
G in a Kaus
þakka, að ég er á lífi. Meðala-
páfarnir höfðu gefizt, upp við
mig“.
Og ég verð að segja, að þú
hefur launað það vel eða hitt
þó heldur, hugsaði ég með
mér.
Hann átti eina systur og hún
atti heima í Vínarborg. Hann
ætlaði að búa hjá henni. Hun
var gift Winterfeldt yfirlækni,
og þetta gerði mig rólegri.
Winterfeldt var áhrifamikill
maður og heimili hans var í
mjög miklu áliti í samkvæm-
ishfinu.
Þegar við ókum íramhjá
Karlskirkjunni stóð Wagner
upp og stóð þannig og horfði
á kirkjuna.
. „Fagurt“, sagði hann. Nokkc
um mínútum seinna sagði
hann aftur: ,,Fallegt“. Það var
þegar við námum staðar við
húsið okkar í kyrrlátr’i göt-
unni.
Mér hafði alltaf þótt ákaf-
lega vænt um þetta hús, en til
þessa hafðj ég ekki vitað, að
byggingarstíllinn var hrein-
ræktaður barokkstíll og að
skrautið fyrir ofan gluggana
hafði verið gert af listamanna-
höndum.
„Þetta er dásamlegt hús“,
sagði Alexander. „Maður get-
ur alls ekki gert sér í hugar-
lund, að nokkuð aumt eða lít-
ilsiglt geti vaxið upp og þróazt
í slíku musteri“.
„Fjölskylda okkar hefur átt
heima í þessu húsi í meira en
hundrað og tuttugu ár“, sagði
Irene og geislaði af hamingju.
„Forfeður mínir voru borg-
aralegir úrsmiðir. Jafnvel afi
minn smíðaði sjálfur úr og
klukkur . . .‘
Við kvöddum.
„Ég kem eftir miðdegismat-
inn“, sagði Wagner liðsfor-
ingi.
Ég ætlaði að fara að koma
með mótbárur, en þá sagði Ir-
ene: „Já, komdu eins fljótt og
þú getur“. Og hún sagði þetta
með þeim tilfinningahita, að
hann smaug mér í merg og'
bein. Það var því líkast, sem
hún gæti ekki séð af honum
stutta stund hvað þá meira.
Nasavængir hennar bifuðust.
Þetta hafði svó mikil áhrif á
mig, að ég kom ekki upp einu
einasta orði.
Það var bókstaflega alveg
eins og Irene væri töfrum
beitt, ég. get ekki fundið betra
orð um það. Það var bersýni-
legt, að hún hafði ekki hug-
mynd um, að hún heíði gert
neitt rangt.
„Þú ert í raun og veru orð-
in ’ástfangin“, sagði ég við
hana. „En hvers vegna biðuð
þið ekki þangað ,til þið væruð
gift? Ef þú hefðir krafizt þess,
þá hefði hann umsvifalaust
fallizt á það“.
Hún starði steinhissa á mig.
„En við höfðum aldrei talað
um að við ætluðum að giftast.
Það var ekki fyrr en frænka
mín kom að okkur óvörum og
gerði út af því hneyksli, að
það kom til orða. Þá' sagði Al-
exander strax, að hann vildi
lcvænast mér“.
Nú á tímum, þegar ég skrita
valdatímum eins ílokksins,
verða sviptir honurn i tíð þess
næsía. -— •— •—
þeita, hefur almenningsálílið
um siðferðisskyldur ungra
stúlkna breytzt mjög. Það get-
ur vel verið að núna sé ekki
nema ein ung stúlka at’ hverj-
um hundrað, sem skammist
sín fyrir að eiga elskhuga. Ég
skil það líka núna, að Irene
var einmitt einn bezti fulltrúi
þeirra kvenna, sem voru að
koma og áttu eftir að brjóta
mð'ur það, sem nú á dögum er
kallað fordómar. En það, sem
ég skil ekki enn, er að þetta
skyldi henda Irene. Irene!
Hvernig gat það átt sér stað
að upphaf þessarar byltingar í
siðferðismálum skyldi geta
fest rætur innan barokkmúra
olckar heimilis?
„Ég var ákaflega hamingju-
söm, þegar hann sagði það“,
sagði hún. „Ekki vegna þess
að hann sagðist ætla að kvæn-
ast mér, heldur bara vegna
þess, að það lýsti því, að hon-
um litist á mig. Eða finnst þér
það ekki líka, Eula?“
,En, guð komi til, Irene“,
s.agði ég, „ertu enn ekki viss
um að honum þyki vænt um
þig?“
Hún eldroðnaði og fór inn í
baðherbergið.
Ég sat kyrr með hendurnar í
skauti mínu hjá opinni ferða-
tösku hennar og gleymdi að
láta föt hennar inn í klæða-
skápinn. Ég minntist minnar
eigin æsku og varð hugsað til
stúdentsins, sem ég hafði elsk-
að svo óumræðulega heitt.
Hann var eini karlmaðurinn,
sem hafði sagt við mig, að ég
væri yndislegri en allar p.ðrar
stúlkur. Við fórum í langar
gönguferðir, nokkrum sinnum
fórum við saman í leikhús cg
hann kyssti mig, en ekki. nema'
tvisvar eða þrisvar sinnum. En
svo skildum við vegna þess, að
við áttum ekki nokkurn ska,p-
aðan hlut. Þetta er ákaflega
hversdagsleg saga, en mér
hafði aldrei dottið í hag, að
hún hefði getað endað á ann-
an veg en raun varð á.
„Hvar er Lotta?“ spurði
hún, þegar hún kom afti^r út
úr baðherberginu. Og hun
varð ákaflega angurvær, þeg-
ar ég sagði henni að Lotta
hefði farið með pabba sínum.
„Langaði hana þá ekki til að
sjá mig aftur?“ spurði hún.
„Eða var það þetta . . . þetta
með Alexánder?11 ,
Hún náði sér ekki aftur til
fulls fyrr en ég haíði sagt
benni að herra Kleh hefði tal-
ið réttast að segja Lottu ekk-
ert að svo komnu. „Ég held
Jíka, að þú eigir ekkert að
segja henni um þetta, þegar
hú'n kemur heim“, sagði ég
„Mér finnst að það sé alveg
nóg að bú egir henni, aö þo
sért trúlofuð Alexander. Það
er allá ekkj vegna þess að ég
>.t hrafcfH ua a' hún muni
f<. i dæma íramferði þitt, held-
nr þvert á móti er ég beiniín-
is brædd ’ m að henfii þyki
bað alv* g agætt ó, htm verði
hrifin af þvi“
hg sá j'Eð á .svipbngðunum
á -mci.iti í.::n? jið hi’m átti
er itt með nð s>-ttn stg við það
a' t.g herðt á réttu’að standa.
Svsturnar eLl.u'ði: h /. >: aðra
s 'V mikið, að. þ:.ð var nrestum
jjv’. eins o» Jh>: væru tvíl. tr-
ar, Ef til vill stafaði hin
íölskvalausa ást þeirra af því,
að þær höfðu misst móður sína
svo snemma. Ég hugsa, að þær
hafi aldrei leynt hvor aðra
nokkrum sköpuðum hlut.
Samt sem áður held ég, að ást
Irene gagnvart systur sinni
hafi verið enn heitari en ást
Lottu. Það gat stafað af því,
að Irene var bljúgari, móður-
legri og hlýrri en Lotta í allri
skapgerð. Ég’ varð nú að höfða
til þessara tilfinninga hennar.
„Svona lagað getur endað í
hræðilegri óhamingju“, sagði
eg. „Maður getur orðið íórnar-
lamb samvizkulauss manns,
sem hvorkj skeytir um skömm
né heiður".
Og loksins tókst mér að
sannfæra hana. Hún lofaði
mér að þegja. „Og nú ertu
hætt að vera stelpukrakki, Ir-
ene mín, nú ertu að verða
kona“.
Þetta . var nú kannske of
mælt að einhverju leyti. irene
var ekki orðin neitt konuleg,
hvorki í ytra útliti eða innri
gerð. Hún var hávaxin eins og
faðir hennar, og andlitssvipur
hennar minnti á rómverskar
konur. Litarháttur hennar,
bæði í andliti og eins á kroppn
um, var örlítið gulieitur. Hún
hefði verið talin dásamlega
fögur stúlka, hefði ekki allt
hennar verið svolítið of langt.
Hún var helzt of hávaxin til
þess að vera yndisleg, hálsinn
var of langur, nefið of langt
og þar fram eftir götunum. Hið
eina, sem var að öllu leyti full
komið, voru augun og munn-
urinn.
Hún fór að sýna á sér ó-
þreyju eftir að Alexander
kæmi, undir eins og við vor-
um búnar að borða. Ég tók
cftir því af því að hún svaraði
rr-ér oft næstum því út í hött,
og svo var hún alltaf við og
við að líta á armbandsúrið.
Hún stóð við gluggann frá
kiukkan þrjú. Klukkan hálf
fjögur spurði hún mig ákaf-
le'ga eymdarleg á svipinn,
hvort ég héldi að það mætti
hringja til Winterfeldts. Nei,
ég sagði að það ætti ekki við.
Og þegar klukkan var fjögur
kom Alexander. Iiann kyssti
okkur báðar kurteislega á
handarbökin og bað okkur af-
sökunar á því, hve s.eint hann
kæmi. Ég sagði, að mér fynd-
ist, að hann hefði að ininnsta
kosti getað hringt. Hann með-
gekk að hann hefði sofio í einn
klukkutíma eftir matinn. Hann
hafði orðið þreyttari á ferða-
laginu heldur en hann hefði
gert ráð fyrir.
„Það var skynsamlegt af þér
j3 sofa og hvíla þig“, sagði
Irene.
„En þér hefðuð samt sem áð-
ur getað hringt áður“. sagði
ég þrákelknislega.
Hann var áhyggjufullur á
svipinn og hieypti brúnum, en
svo leit hann upp og brosti
saklaus. og hreinskilinn. ,,Já,
þér skuluð bara kenna mér
mannasiði, Eula, það veitir
sannarlega ekki af því, Ég hef
eiginlega aldrei átt neinn að
til þess að kenna mér“.
„Nú, hvernig má það vera?“
spurði ég. „Hafið þér ekki átt
foreldra?“
„Nei, eiginlega ekki“, svar-
aði hann.