Alþýðublaðið - 27.06.1950, Qupperneq 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Þriðjudagur 27. júní 1950
Útgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pjetursson.
Fréttastjóri: Benedikt Gröndal.
Þingfréttir: Helgi Sæmundsson.
Ritstjórnarsímar: 4901, 4902.
Auglýsingar: Emilía Möller.
Auglýsingasími: 4906.
Afgreiðslusimi: 4900.
Aðsetur: Alþýðuhúsið.
Alþýðupr entsmíðjan h.f.
Hefir hano sofið
öll þessi ár!
HERMANN JÓNASSON,
minnist þess í grein, sem hann
kallar „Reynslan og rekstrar-
kerfin“ og birtist í þjóðhátíðar
blaði Tímans fyrra laugardag,
hvernig hann, ungur maður, en
bæði djúpvitur og raunsær, hafi
brosað í kampinn, þegar einn
af hinum „gömlu, góðu jafnað
armönnum" hafi endur fyrir
löngu, á einum hinna eftir-
minnilegu funda í Bárunni,
verið að tala um einkaframtak
og þjóðnýtingu og lýsa því, hví-
3ík lyftistöng þjóðnýting at-
vinnuveganna myndi verða
fyrir þjóðfélagið, ekki hvað
sízt fyrir aukinn áhuga verka-
manna fyrir hinum þjóðnýttu
fyrirtækjum.
I grein sinni ber Hermann
þessa bjartsýni hins „gamla
góða jafnaðarmanns“ saman við
þá reynslu, sem síðan hafi feng-
izt, þar sem þjóðnýting at-
vinnuvega hafi farið fram, og
segir: „Þjóðnýtingin hefur
brugðizt, og trúnni á hana fer
hnignandi, meira að segja hjá
formælendum hennar í orði.
- .. í stað áhuga við vinnuna
lagðist áhugaleysi verkamanna
yfir framleiðsluna eins og dauð
hönd ....“ og „jafnaðarmenn
viðast“ aðeins „af einhverjum
vana halda kenningunni á
Stefnuskrám sínum, eins og
dauðum bokstaf; en henni er
lítt haldið á lofti í ræðum leng-
nr eða í framkvæmd. Þannig
er þetta víðast á Norðurlönd-
um, þrátt fyrir meirihluta
jafnaðarmannaflokkanna á lög-
gjafarsamkundunum ár eftir
ár.“ Og Hermann er ekki í
vandræðum með skýringuna á
slíkri reynslu: Það vanti, segir
hann,- driffjöður einkafram-
taksins í hinn þjóðnýtta at-
vinnurekstur.
*
Það er svo sem ekkert nýtt,
að heyra þá mótbáru gegn
þjóðnýtingu atvinnuveganna.
Allir talsmenn auðvalds og í-
halds hafa um áratugi tönnlazt
á henni, rétt eins og þeir vildu
telja mönnum trú um, að
verkamenn nútímans væru
sjálfir eigendur þeirra fyrir-
tækja, sem þeir vinna við, og
myndu þar af leiðandi ekki
vinna af eins miklum áhuga
við þjóðnýtt fyrirtæki og þeir
vinna nú, til dæmis fyrir
Kveldúlf eða Alliance! Hitt má
telja nokkra nýjung, að stjórn-
málamaður, eins og Plermann
Jónasson, sem lifað hefur vax-
andi þjóðnýtingu atvinnuveg-
anna í Evrópu, einnig hér á
landi, síðustu áratugina, og
ekki hvað sízt eftir síðari heims
styrjöldina, skuli láta sér detta
í hug, að halda því fram, að
„trúnni *á þjóðnýtingu fari
hnignandi" og að henni sé að-
eins „af einhverjum vana“
haldið „sem dauðum bókstaf“
á stefnuskrá jafnaðarmanna!
Mönnum verður á að spyrja:
Hefur sá maður, sem slíku
heldur fram, sofið öll árin, sem
liðin eru frá síðari heimsstyrj-
öldinni? Eða hvernig má það
annars vera ,að hann skuli í
grein sinni ekki einu sinni geta
þeirrar víðtæku þjóðnýtingar.
sem til dæmis hefur verið
framkvæmd á þeim árum méð
ágætum árangri á Bretlandi?
En þar hefur sannarlega enginn
orðið þess var, að „áhugaleysi
verkamanna hafi lagzt vfir
framleiðsluna eins og dauð
hönd“. Þvert á móti er það al-
mennt viðurkennt, að í engu
landi Evrópu hafi vöxtur fram-
leiðslunnar eftir síðari heims-
styrjöldina verið eins'mikill og
á Bretlandi, og í fáum fram-
leiðslugreinum þar eins mikill
og í hinni þjóðnýttu kola-
vinnslu!
*
Það er svo allt annað mál, að
þjóðnýting atvinnuveganna er
ekki nema ein af mörgum að-
ferðum jafnaðarmanna tíl þess
að tryggja og bæta kjör al-
mennings, og að þeir eru ekk-
ert óðfúsir að grípa til hennar
þar, sem einkaframtakið sam-
rýmist enn almenningsheill. í
mörgum tilfellum getur og
hvort tveggja vel farið saman,
eins' og til dæmis einkaútgerð
og bæjarútgerð togara og síld-
arverksmiðjur einstaklinga og
síldarverksmiðjur ríkisins hér
á landi, þó að af grein Her-
manns Jónassonar verði ekki
séð,, að hann hafi nokkra hug-
mynd um þá þjóðnýtingu sjáv-
arútvegsins, sem hægt og hægt
hefur verið frainkvæmd hér fyr
ir augum hans undanfarna tvo
áratugi, sumpart meira að segja
meðan hann var sjálfur for-
sætisráðherra landsins!
Það er einnig augljóst, að
framkvæmd þjóðnýtingarinnar
hlýtur í hverju landi að vera
háð því kjósendafylgi, sem
jafnaðarmannaflokkarnir hafa;
því að fyrir henni sem og fyrir
cllum öðrum stefnumálum sín-
um berjast þeir á lýðræðis-
grundvelli, og munu aldrei
gera tilraun til þess að þvinga
minnihlutavilja upp á meiri-
hlutann. Það er meðal annars
af þessum ástæðum, að þjóðnýt
ingin er enn mun skemmra á
veg komin á Norðurlöndum en
á Englandi; því að það er rangt,
sem Hermann Jónasson segir i
grein sinni ,að jafnaðarmanna-
flokkarnir hafi á Norðuriönd-
um ár eftir ár haft meirihluca
á þingi. Fyrir síðari heims-
styrjöldina höfðu þeir.hvergi á
Norðurlöndum náð meirihluta
á þingi nema í Svíþjóð, og hon-
um töpuðu þeir áður en styrj-
öldinni var lokið; og eftir styrj-
öldina hafa þeir á Norðurlönd
um aðeins -náð meirihluta í
Noregi, og það er vel kunn-
ugt, að þá var ekki kosið þar
milli þjóðnýtingar og einka-
framtaks. Hins vegar unnu
jafnaðarmenn á Englandi hinn
mikla kosningasigur sinn og
þingmeirihluta eftir styrjöld-
ina á víðtæku þjóðnýtingar-
prógrammi, sem þeir síðan
hafa framkvæmt.
*
Hermann Jónasson skyldi
því fara hægt í það, að hrósa
sigri yfir þjóðnýtingunni. Hún
er enginn dauður bókstafur á
stefnuskrá jafnaðarmanna í
dag, þótt hann haldi það. Þar,
sem jafnaðarmenn hafa náð
vel starfhæfum meirihluta á
þingi, eins og á Englandi síð-
asta kjörtímabil, hefur hún
stigið risaskref áfram á stutt-
um tíma. Og jafnvel þar, sem
þeir eru í minnihluta, eins og
hér á landi, eru kostir og vax-
andi nauðsyn þjóðnýtingar á
mörgum sviðum framleiðslunn-
ar svo augljós, að jafnvel borg-
araflokkarnir treystast ekki til
að standa á móti henni, svo
sem sjá má af hinni sívaxandi
bæjarútgerð og mörgum öðrum
opinberum rekstri. Og hafi
Hermann sofið þessa þróun af
sér eða ekki skilið tákn hennar,
þá breytir það að vísu engu um
þá staðreynd, að þjóðnýtingin
ryður sér nú óðum til rúms
bæði hér og erlendis. En fyrir
hann sjálfan sem stjórnmála-
mann er það lítill álitsauki.
STJÓRNMÁLAMENN vesturveldanna óttast nú mjög al-
varlega, að Filippseyjar kunni að fara sömu leið og Kína.—
Stjórn EHipinio Quirino forseta, er veik og gerspillt, en upp-
reisn kommúnista (Húkanna svonefndu) fer dagvaxandi. * 1,1
Tilraunir sameinuðu þjóðanna til að koma á alþjóðlegri stjórn
í Jerúsalem, hafa enn farið út um þúfur. Allsherjarþingið fœr
málið aftur til meðferðar í haust. * * * Kommúnistar í leppríkj-
um Rússa eiga nú í mjög vaxandi erfiðleikum með bændastétt-
ina, sem veitir andstöðu gegn samyrkjubúskapnum. í: í: Bylt-
ing svonefndra ,,Dixikrata“ í demókrataflokki Bandaríkjanna,
sem gerð var gegn Truman 1948, er í rénun. * * * de Gaulle
ferðast nú um Frakkland þvert og endilangt til þess að stöðva
fylgishrun sitt. Hann trúir því enn, að franska þjóðin muni á
hættustundu leita til sín. * í: Tveir svnir Roosevelts forseta
taka nú þátt í stjórnmálum, Franklin Delano, yngri, er þing-
maður frá New York og talinn efni í eftirmann Thomas Dewey,
sem landsstjóri New York ríkis. James er nú í framboði sem
landsstjóri Kaliforníu.
MAUNA LOA ENN AÐ
GJÓSA.
Hawaiska eldfjallið Mauna
Loa er sennilega mikiivirkast
allra núlifandi eidfjalla. Síð-
an 1823, er byrjað var að hak a
skýrslur um gos í fjallinu, hef
ur það gosið að meðaltali
briðia hvert ár Síðasía gos
var í ianúar 1949, þar til nýtt
gos hófst um mánaðamótrn
síðustu. Er þetta kallað mesta
•gos íjallsins á yfirstancandi
öld, og renna tveir hraun-
straumar til sjávar 35 krn.
leið. Hraði hraunstraumsrns
var 30—50 km. á klukkusíund.
Tvö þorp skemmdust að
nokkru leyti.
INGRID OG ROSSELINI.
Frá því hefur verið skýrt
hér, að Ingrid Bergman og Ro-
berto Rosselíni hafi nú verið
gefin saman „í Mexikó'1. Það
er rétt, að vígslan fór fram í
Mexikó, en þau Ingria og
Rosselini voru suður á í taliu
og voru því gefin saman að
viðstöddum vottunum einum.
Fyrri maður leikkonunnar
mun ekki taka þessa vígsiu
gilda frekar en hinn mexi-
meiú unglingavinna ópörf?

Á ÞESSU SUMRI hefur í
fyrsta sinn í meira en ára-
tug reynzt mjög erfitt að fá
vinnu fyrir unglinga. Slík
vinna er þó tvímælalaust
þjóðfélagsleg nauðsyn. Það
er unglingunum nauðsyn að
starfa og vinna sér sjálfir inn
peninga, því að ekkert er
þeim hættulegra en aðgerða-
leysið. Það er flestum heim-
ilum nú nauðsynlegra en
nokkru sinni, að unglingarn-
ir hafi einhverjar tekjur og
létti hinn þunga róður, sem
afkoma fjölskyldumanna er
að verða.
BÆJARSTJÓRN REYKJA-
YÍKUR ræddi mál þetta
fyrir nokkru síðan og báru
tveir fulltrúar andstöðu-
flokkanna fram tillögur um
að bærinn skyldi auka ung-
lingavinnu sína til þess að sjá
þeim fyrir atvinnu, sem ekki
hafa getað fengig vinnu ann-
ars staðar. Það er að sjálf-
sögðu æskilegast, að sem
flestir unglingar komizt í
vinnu við aðalatvinnugrein-
ar landsmanna, en þegar
slíkt ekki hrekkur til, kemur
til kasta bæjarfélagsins.
REYKJAVÍKURBÆR hefur í
hyggju að ráða unglinga í
fjóra vinnuflokka í sumar,
og er það einum flokki fleira
en í fyrra Alls munu þá
vinna í þessum flokkum um
100 unglingar, og telur borg-
arstjóri, að þetta sé nægi-
legt. Hann lét íhaldsfulltrú-
ana samþykkja, að tillögur
um frekari unglingavinnu
séu „óþarfar“ og er fróðlegt
fyrir þau heimili, sem sitja
uppi með atvinnulausa ung-
linga, að kynnast þessu við-
horfi bæjáryfirvaldanna. Það
kom einnig fram í umræðun
um um þetta mál, að borgar-
stjóri telur, að bærinn eigi
að halda uppi „riokkurri at-
vinnu“ fyrir unglinga, en
hann telur það augsýnilega
ekki koma bænum við, hvort
fleiri eða færri unglingar
ganga atvinnulausir eftir að
ráðið hefur verið í allar stöð-
:ir til sjávar og sveita og hin-
ir fjórir vinnuflokkar bæjar-
ins fylltir. Alþýðuflokkurinn
getur ekki verið sammála
borgarstjóranum um þetta
atriöi. Það er vissulega skylda
bæjarfélagsins að láta til sín
taka slíkt atvinnuvandamál
og' láta einskis ófreistað til
þess að útvega öllum þeim
unglingum atvinnu, er ekki
hafa komizt að annars stað-
ar. Nóg eru verkefnin í bæn-
um, við jarðrækt, vegagerð,
skemmtisvæði o. fl. o. fl.
ANDLIT ÍHALDSINS birtist í
allri sinni dýrð, er borgar-
stjórinn lét bæjarsíjórnar-
meirihlutann samþykkja það,
að „óþarft“ sé að gera kröf-
ur um meiri vinnu fyrir ung-
linga en nú er fyrir hendi.
Blöð íhaldsins skrifa um
þetta mál eins og borgai’stjór
inn hafi gert einhverja stór-
fellda uppgötvun og tekið
upp nýjung, er hann sam-
þykkti að hefja unglinga-
vinnu. Svo er þó ekki, og
það verður ekki talið til stór
afreka borgarstjórans, þótt
byrjað sé á slíkri vinnu, held
ur er það eitt af skyldustörf-
um hennar. En með þessu er
íhaldið a'ðeins að sýna lit.
Það vill ekki gera meira fyr-
ir unglingana og vill ekki
reyna að leysa vandræði
þeirra, sem ekki hafa komizt
x vinnu annars staðar.
MENNING OG FRELSI er
umræðuefni ráðstefnu. sem
komin er saman í Vestur-Ber-
lín, en hana sækja margir
heimsfrægir fræðimenn. Reut-
er borgarstjóri bauð þátttak-
endur velkomna í gær.
kanska skilnað hans og Ing-
í'id.
NÝSTÁRLEGT VERKFALL
í PARÍSARBORG.
Lögreglúþjónar í Frakk-
landi eru opinberir starfsmenn
og mega því ekki gera verk-
fall. í þess stað gerðu þeir fyr-
ir skömmu allt, sem þeir gátu,
til að torvelda umferðina og
knýja þannig fram kröfur sin-
ar. Þeir rugluðu umferðarljós-
in, þvældu umferðina sem
mest þeir gátu, stöðvuðu bif-
reiðir á óþægilegustu stöðum
til þess að at’huga ökuskírteini
bifreiðarstjóranna og gerðu
ýmis konar usla. Ferðamenn
segja oft, að franska götuiög-
reglan, sérstaklega í París, sé
til þess að skipuleggja umferð-
arslys, af því hve erfið um-
ferðin er þar í borg. En lög-
reglumönnunum tókst að sann
færa flesta’ um það, að þpir
vinna gott stárí.
APARTHEIT.
Einn skuggaiegasti blettúr-
inn á lýðræði vesturlanda ér
k\ nþáttaskiptingin í Suðúr-
Afr;ku „Apartheit11 er nafnið
á þenri stainu, sem hiaian-
stjórnin nú íylgir, en orðið
þýðir ,,aðskilnaður“, og stefn-
an snýst eingcngu um það --
aðskilnað kynþáttanna. Hinir
hvítu menn, sem landinu
s!-icrna, eru • miklum mmni-
h uta, og óitast mjög um hag
si nn, ef biöldcumenn kæmust
td vegs og vuðinga og. tækju
v*ð stjórn landsins. Þa-,s vegna
gera þeir allt, sem þeir geta,
til þess að h;’da kynpattunum
aðskildum og skammta hinum
svörtu og brúnu rétt og að-
stöðu.
Fyrir nokkrum dögum sam-
þykkti þingið í Suður-Afríku
lög, sem fyrirskipa, að hinir
ýmsu kynþættir skuli búa á
afmörkuðum svæðum og megi
aðeins eiga land a tilteknum
stöðum. Kynþætt’rnir serr,
þannig fara hver á sinn bás,
eru þessir:
EVRÓPUMENN: Þetta eru
menn, sem auðsýnilega eru af
norrænum uppruna, hvítir á
höinxnd og meðteknir i sarnfé-
lag hvítra. Slíkir menn eru
2 400 000 í landinu..
INNFÆDDIR: Hér teljast
lil. hinir inxxfæddu blökku-
menn Afríku, en þeir eru ílest
ir Bantu-riegrar. Tala þeirra
ex 9 000 000.
MISLITIR: Slíkir teljast
allii', sem hvorugur hinna
flokkanna ná til, og eru þar
aðallega Asíubúar í landinu
búa samtals um 350 000 Ind-
verjar.