Alþýðublaðið - 07.11.1950, Blaðsíða 3

Þriðjudagur 7. nóvember 1950
ALÞÝÐUBLABIÐ
3
Útgefandi: AlþýSuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pjetursson.
Fi i ttastjóri: Benedikt. -Grondal; þing-
fréttaritari: Helgi Sæmundsson; auglýs-
■ fTMiBÍjrf ii ilSliTtlfa
simar: 4901 og 4902. Auglýsingasími
„■49-06-. Afgreiöslnsírni. -4900. Aöoetur: Ai-
þýSuhúsið.
AlþýðuprenWiiðjan h.f.
Mf og alvarleg vlð-
horf í Kóreu
ekkert tilefni gefið til hinnar
kínversku íhlutunar. Og þær
munu ag sjálfsögðu ekki frek-
ar Iáta kínverska kommún-
ista en kóreanska kúga sig til
hess að ganga til neins sam-
komu’ags við ofbeldið.
—————
-ra morgnt fn KvgLas
Loffur Guðmundsson:
iið nýja leikrif um Jén
ÞEIR, sem vel hafa fylgzt
með fréttum frá Kóreu síðustu
daga, hafa tæpast gengið þess
diidir, að þar væru ný og
rnjög alvarlega viðhorf að skap
ast. En eftir yfirlýsingu Mac
Arthurs um helgina ætti þetta
að vera öllum ljóst.
Fyrir svo sem héjfum mán-
u.ði var ekki annað sjáanlegt
tn að Kóreustyrjöldin væri
senn á enda. Her Norður-Kór-
eumanna hafði þá verig ger-
sigraður af her sameinuðu
þjóðanna. höfuðborg Norður-
Kóreu, Pyongyang, var fallin
þeim í hendur, leifar komm-
únistahersins voru á skipu-
lagslausum flótta til landa-
mæra Mansjúríu, og hinar
sigursælu hersveitir samein-
uðu þjóðanna áttu ekki nema
stutt ófarig þangað. En nú
hafa viðhoi-fin tekið skyndi-
legri og óvæntri breytingu.
Inn í Kóreu er kominn fjöl-
mennur her kínverskra koxnm
únista frá Mansjúríu, búinn
gnægð vopna, og hersveitir
sameinuðu þjóðanna, sem .yoru
dreifðar víðs vegar í fjallendi
No'rður-Kóreu, skammt frá
landamærum Mansjúríu ., og
ekki áttu slíkrar íhlutunar
von, hafa í skyndi orðið að
hörfá undan suður á bóginn
til þess ag eiga ejkki á hættu
að verða umkringdar; og nú
ei.'O þær í stórorustum við ó-
þreyttan kínverskan her all-
langt norður af Pýongyang.
Engum getur dulizt það, að
hér hafa mjög alvarlegir at-
burðir gerzt, sem geta haft
ófvrirsjáanlegsr
Hér hefur það gerzt, sem
mar.gir óttuðust strax í sumar,
að kínverskir kommúnistar
hafa beinlínis sent her inn í
Kóreu til þess að reyna að
rétta hlut þeirra, sem þar
gerðust friðrofar, en hafa nú
verið sigraðir. Þar með hefur
Rússum tekizt að etja kín-
verskum kommúnistum út í
raunverulega styrjöld við sam
einuðu þjóðirnar; og skiptir í
því máli litlu, þó að komm-
únistastjórnin í Peking þykist
hér engan hlut eiga að máli
og kalli kínversku hermennina
í Kóreu ,,kommúnistíska sjálf
roðali5a“; því að þeir eru þrátt
fyrir allt gerðir út frá Man-
sjúríu, hafa þar aðalbækistöð,
utan landamæra þess lands,
sem í er barizt, og^lytja það-
an vopn. Er það auðvitað öll-
u.m Ijóst, að slíkt getur ekki
átt sér stað. nema með fullu
samþykki og ráði kommún-
istastjórnarinnar í Peking,
hvag svo sem hún segir til að
royna í lengstu lög að hafa
vaðið fyrir neðan r^.
Hér eru því ný og mjög al-
varleg viðhorf sköpuð í Aust-
ur-Asíu, sem vel mættu verða
til þess að breyta Kóreustyrj-
öldinni í þá stórstyrjöld, sem
margir hafa óttast, allt frá því
að kommúnistar settu dráps-
vélar sínar þar í gang í sum-
ar. Sameinuðu þjóðirnar hafa
ÞRID.TTiDAGUR 7. nóvember.
Næturvarzla: Laugavegs-
apót.ek, sími 1618.
Flug'félag Jblands: Ráðgert er
að fliúga í dag' frá Reykiavík
til Akureyrar, Vestmannaeyja,
Blönduóss og Sauðárkróksj á
morgun til Akureyrar, Vest-
mannaeyja, ísafjarðar og Hólma
víkur.
Barnaverndarfélag íslands:
Kynningar og skernmtikvöld
verður í Listamannaskálanum
annað kvöld og hefst kl. 9. Er-
indi flytur Sigurbiörn Einars-
son prófessor. tvísöng syngja
frú Þuríður Pálsdóttir og ung-
frú Guðrún Tómasdóttir. Kaffi-
drykkja og fr.iálsar umræður.
Landakotskirkja: Biskups-
messa verður kl. 10 f. hád. til
minningar um Jón Arason bisk-
up. Vígsla hins nýja orgels
hefst klukkan 9.45.
Sjötugur varð í gær Jóhann
Arnason Lindargötu 43 a.
Skipafréttir.
Hekla fer frá Reykjavík á
morgun austur um land til
Siglufjarðar. Esja fer væntan-
lega frá Reykjavík n.k. fimmtu-
dag vestur um land til Akur-
yrar. Herðubreið er í Reykja-
vík. SkjAdbreið fór frá Rvík i
gærkveldi til Skagafjarðar og
Eeyjafjarðarhafna. Þyrill er á
leið frá Austfjörðum til Rvíkur.
Straumey er í Rvík. Ármann fer
væntanlega frá Rvík í kvöld til
Vestmannaeyja.
Brúarfoss kom til ísafjarðar
í gær. Fer þaðan til Sauðárkr.
og Húnaflóahafna. Dettifoss fór
frá Rvík 2. nóv. austur um land
til Reykjavíkur. Fjallfoss fór
frá Reykjavík 4. nóv. til Leith
og Kaupmannahafnar. Goðafoss
1 HITTEDFYRRA' gai a:5 lesa
þá ’ fregri >í‘girnf'da'^bláðinu, að
dahskif' héfðu hengt Jón bisk-
up Arasoh í sjólfu-koftuhglega
leikhúsinu ' í Kauþmánnahöfn.
Þessu trúðu_ margir á Dani;
þeir höfðu áður sýnt hug sinn
til Jóns biskups annarra
okkar beztu manna, þótt það
væri raunar löngu liðin saga
og sambúð þeirra og okkar öll
breytt til hins betra.
Hinu gátu menn okki trúað,
að íslenzkt skáld hefði framselt
þeim herra Jón ti' hengingar,
enda byggðist öll fregnin á mis-
skilningi, sem betur fór En þá
tók raunar ekki betra við. Það
heyrðist og var haft'. eftir Dön-
um sjálfum, að . hið' íslenzka
skáld léki Jón biskup svo grátt
að öll sú meðferð, sem sá guðs-
maður varð að þola af hálfu
danskra og þeirra fylgjara í
Skálho’ti forðum, verði að telj-
ast sældarsæmd, saman borið
við það. Sem betur fer, er þarna
einnig um misskilning að ræða.
Ef til vill vísvitandi. ....

um eða kvikmvr
hann
sitt' herrikðlrðrama.
IW.I é&UT.
w <?§, spf$F,
Því fer srnnarlega fjarri, að
Tryggvi Sveinbjörnsson sýni
Jóni_biskuþi Arasyni eða minn-
ingu hans nokkra vanvirðu í
samnefndum harmleik, sem
sýndur ,var í konunglega leik-
húsinú í Kaupmanna’nöfn á
áögunum, og í kvöld verður
frumsýndur í þjóðleikhúsinu í
tdefni af því. að í dag eru
liðnar fjórar a’dir síðan Jón
biskup var tekinn af lífi í skál-
holti ásamt tveimur sonum sín-
um. En ekki eykur höfundur-
inn veg hans heldur. Leikritið
á nefnilega sáralitið skylt við
Jón biskup Arason eða minn-
er í Rvík. Gullfoss er í Kaup- j ingu hans, nema nafnið. Hins
mannahöfn. Lagarfoss 'er í R-' vegar hefur nafngiftin og stað-
1 setningin það í för með sér, að
vík. Selfoss fór frá Ulea
Finnlandi 3. nóv. til Rvíkur.
Tröllafoss kom til Nevv York
31. okt. fer þaðan væntanlega í
dag eða morgun til Rvíkur. —
Laura Dan 'fermir í Halifax um
20. nóv. til Rvíkur. Pölstjarnan
fermdi í Leith í gær til Rvík-
ur. Heika fór frá Hamborg 4.
nfleiðinpar nóv- Antwerpen, Rotterdam
og Reykjavíkur. Foldin fermdi
í Hull í gær til Reykjavíkur.
Amarfell er væntanlegt til
Hafnarfjarðar í dag frá ísafirði
Hvassafell fór frá Valencia s. 1.
laugardag áleiðis til Reykjavík-
ur.
Minmngarguðsþjónusta
vegna fráfalls Hans hátignar
Gústafs konungs verður haldin
í Dómirkjunni útfarardaginn,
fimmtudag 9. nóvpmber, kl.
2 e. h.
ÚtvarpiS í áag: 20.20 Fjögur
hundruð ára ártíð Jóns biskups
Axasonar og sona hans. Minn-
ingarhátíð Háskóla íslands (út-
varpað af segulbandi): a) For
málsorð: Einar Ól. Sveinsson
prófessor. b) Erindi: Þorkell
Jóhanr,-,son prófessor. c) Upp
lestur: iHrus Pálsson leikari les
úr kvæði Ólafs Tómassonar um
Hólafeðga. d) Dómkirkjukór
inn syngur. Páll ísólfsson stj.
22.30 Dagskrárlok.
SOCIAL-DEMOKRATEN í
Kaupmannahöfn skýrir frá því,
að búizt sé við, að Gustav Ras-
mussen, fyrrverandi utanríkis-
málaráðherra Dana, verði bráð-
lega skipaður sendiherra Dana
í París, en sá, sem fer méð það
cmbæíti nú, muni verða skrií'-
stofustjóri danska utanríkis-
málaráðuneytisins.
Segir blaðið enn fremur, að
enginn vafi leiki á því, að Ras-
mussen verði sendiherra Dana
í London, þegar sú staða losni
cftir örfá ár.
Dönum hlýtur að þykja ónota'
lega að sér sveigt í Íeikritinu,
og það á þann hátt, sem þeim
gat komið verst, eins og málum
var háttað, þegar það var sýnt
i konunglega leikhúsinu. Er því
ekki með ö’lu útilokað. að ein-
mitt það hafi haft nokkur á-
hrif á dómana, ósjálfrátt eða
að einhverju leyti sjálfrátt.
Leikrit þetta er samið á því
tímabili, sem danska þjóðin
þjágist undir hernámsoki þýzku
nazistanná, og er óþarft að
rekja þá sögu. Höfundurinn
bjó þá í Danmörku og hefur
búið þar lengstan bjuta ævi
sinnar. Þess má finna mörg
dæmi, að þeir landar. er sæta
því hlutskipti, eru Islendinga
íslenzkastir. unna landi sínu
og þjóð ofurástum. og þó eink-
urn sögu þjóðarinnar og íortíð.
TIí 3 fyrra er honum eðli’egt
sem útlaga, hið síðara eðlileg
afteiðing útlegðarinnar ekki
hvað sízt ef útlaginn er skáld,
en það bafa allir íslenzkir út-
iagar í Danmörku alltaf venð
oð meira eða minna leyti. Og
höfundurinn er þar engin und-
antekning. Því er það, að ende
þótt hann finni sárt til með
dönsku þjóðinni í þjáningum
hennar, verða átökin, sem bölv-
un hernámsins og heimsvið-
burðirnir vekja í sál hans, til
bess, að hann heimfærir þján-
ingarnar upp á sína eigin þjóð,
eins og hann ann henni mest,
þcð er að segja í fortíð, og þjá-
ist þar með henni. Og þegar
skáld þeirra þjóða, sem mest
liðu undir hernámsoki r.azism-
ans, taka hvert af öðru að yrkja
sig úr viðjum helsárra minn-
inga í ljóðum, sögum J.eikrit-
SHatfn sæki’- efhiviðfxlh! í bá
sömu tvo megínkesti, sem allir
tiíkir rithöfundar höf'u ótak-
markaðan aðgang að. I öðrum
þeirra var úrkaststinibur
mermingar- og rnannúðar-
snaúðra kúgara, ættjarðsrsvik-
sra og kvislinga: sannfæringar-
laus múgur, sem lá f aðrandi og
flatur fyrir hverjum þeim. sem
betur hafði í þann og þann
svipinn: veiklundaða menn og
breysklyndar konur. í hinum
kestinum var hins végar kjör-
yiði að finna: djarfa. síolts og
tcrbrotna ættiarðarvini, sjálf-
kiörna til forustu gegn hinum
erlendu kúgurum, menn, sem
aðeins urðu vopnum vegnir en
aldrei sigraðir: mikilhæfar
tryggar konur, sem stóðu við
hlið þeirra og hvöttu þá í bar-
áttunni við ofureflig og kvöddu
þá meg stolti og hughreysting-
arorðum, þegar böðlar þeirra
leiddu þá til pyndinganna í
fangabúðirnar eða til aftöku.
En eins og höfundinum varð
að heimfæra hernámsþjáning-
arnar upp á þjáningar sinnar
eigin þjóðar í fortíð, gat hann
því aðeins ritað sinn hernáms-
harmleik, að hann færi þar
eins að. Þess vegna hugsar
hann sér harmleikinn í ís-
lenzkri fortíð og umhverfi og
gefur persónum hans nöfn,
sem kunn eru úr íslenzkum
söguQi., Það er líka svo að segja
allt og spmt Annað tveggja
hefur það fullnægt tjáningar-
þörf þeirri, sern þjáningarnar
og atburðirnir sköpuðu með
honum, eða hann hefur brostið
geíu til að vefa og saums
skikkjuna fornaldarnaut á
herðar samtíðarinnar Skikkj-
an er aðeins gerð úr venjulegri
söluvoð, keyptri á albjóðamark-
eði, sniðið, gerð hennar og
skraut aðeins stæling á skikkj-
unni góðu ....
. Því er það, að síðasti þáttur
harmleiksins. þegar þeir Hóla-
íeðgar eru leiddir út til aftök-
unnar, verður aðeins venjuleg-
ur lokakafli í hernámsharm-
loik; kafli, sem finna má að
efni til í svó að segja hverju
einasta skáldverki, sem um
þetta efni fjallar, maira að
segja furðulíka í þeim öl’um.
Þar eru þeir allir viðstaddir:
fulltrúi kúgaranna. kvislingur-
inn. frelsishetjurnar dæmdu og
föringi þeirra. — og hin stolta,
ástríka og hugdjarfa kona hans.
Svo vandlega þræðir höfundur-
inn lagða og margfarna brsut,
ag hann víkur arfsögunni núö
o.? sækir Helgu norður að Hól-
um, til þess að konu frelsis-
he+';unnar vanti ekki í hópinn,
enda hefði lokaþátturinn. eins
ov höfundurinn tekur á efninu.
orðið rislítill án hennar. Því er
og.-hfjf iflBiMpegjm trúar-,
írelsis- og . r.tiliiftnipgavalli,
læmiJJífiiíH- þéBEÓhunum,
.itínfeam iþóríHélgúj ;.ag vMt
tækifæri til drámatískra fil-
bað. £ ð sú stórbrotna og meist-
aralega mynd. sem í arfsögn-
inni er dregin fáum en furðu
hreinum og þróttmiklum drátt-
am af hinúm eina, sanna Jóni
biskupi Arasvni. máist út og
glatar áhrifamætti sínum í
smásmugulegu pírumpári. Því
er það, að höfundur hafnar
þeirri stoltustu setningu, sem
sogan hefur lagt í munn nokkr-
’um garpi á banastund: „Veit
ég það, Sveinki!“ Þetta svar,
sem felur í sér bá meistaraleg-
ustu mannlýsingu, sem um
getur í íslenzkum sögum, verð-
ur að víkja fyrir langdregnum
þrifa með stunum,. kjökri og
lc-iðslukenndu, starandi augna ■
ráði og líklegt er til ao hrífá á •
horfendur. en á ekkert skylt
við sögu eða minningu Jóns
biskups Arasonsr.
Tíj dæmi" um það, hversú Ó-
endanlega fjarlægur Jón bisk
up harmleiksins er frá Jóni
biskpui scgunnar, má nefna
bað. að höfundurinn Jætur
biskup spyrja, hvort nokkur
geti hugsað sér dýrlegri dauð-
daga’ Hólabiskup sögunnár
svarar því sjálfur, hversu dýr-
legt honum þvkir að dæmast
:;.t Dönum og deyja fvrir kóngs
ins mekt, — og finnst lítið til
úm. Ef frelsishetja sú. er höf-
undur læíur heita eftir Jöni
biskupi Arasyni, ætti eitthváð
skylt við biskupinr,- væri þettá
leitt. —
Jón Arason er svo sórkenni-
egur, sterkur og rammíslenzk:
ur persónuleiki, að hann verður
ekki ,.þýddur“ á tungu frám-
andi viðhorfs. Hins Magar hef-
ur hofundbr ekki þurft að
brengla persónur eins og Dáða
og Kristján s.krifara, svo miklu
nemi, til þess að þeir féllu í
umgerð hernámssögunnai.
Kvislingar, — af hvaða gerð
sem þeir nú eru, kúgarar sömu
I'iiði?. eru til þess að gera ál •
þjóðlegar „týpur“ og svipaðar
á öllum tímum; enda byggjast
þau fvrirbæri á skapgerð múgs
ins öðn þræði.
Um leikritið í heild er það
?ð segjá. að fyrstu tveir þaétt ■
irci* eru-. jafnvel þótt samán-
búrði við söguna sé sleppt, ris-
lágir mjög og aðeins í sám-
bandi við síðari þættina sfero.
lauslega samin formálsorð.
Arnfinnur klerkur verður þar
eina lífi gædda persónan, á
reiki meðal hálfsö^ rlegra og
órögulegra bokumjmda. Þó er
þar að íinna aðra sæmilegn
lifaftdi veru, en hún er í -vo
furðulegu ósamræmi við sog
una, að erfitt mun flestum
reynast að sætta sig við,., —
en það er Þórunn biskupsdótt
ir.---ástandsmærin. en raun-
ar í betri merkingu þess ofðs.
Hún verður fu’ltrúi þeírra
betri manna dætra, sem á Öll-
um hernámstímum væru til í
tuskið við kúgarana, — ei
meðfætt ættarstolt aftráði.
þeim ekki frá því að feta braut
hinna mörgu.
í þriðja þætti eru allhörð,
dramatísk átök. en lítið verð-
ur þar úr gerpinum Daða og
enginn öfundsverður af ao
lejka hlutverk hans. Síðasti
þátturinn nær tajsverðu risi,
en jv lítið skylt við þrjá fyrstu.
þættina og enn minna við sog-
una. Sem hernámsdri,-na er
þátturinn, góður út af fvrir sig’.
Og með Helgu hefur höfundi
tekizt að skapa sanna og stór -
brotná konu. En óþarflega en
bann góður í sér við Kristján
skrifara og sannari hefði sá
ful’trúi kúgunarinnar orðið, ef
hann hefði ekki misst kjark-
ir. undir lokin.
En skiljanlegt er það, ao
Dönum hafi þótt það súrt i
broti, eins og högum þeirra
\ ar þá háttað, að fá það fram •
an í sig frá höfundi. að þeir
hefðu einu sinní verig kúgarer
1
Framhald á 4. síðu.