Alþýðublaðið - 18.11.1950, Blaðsíða 5

Laugardagur 18. nóvember 1950
ALÞYÐUBLAÐIB
5
Loffur Guðmundsson':
„GETTU hvað. frúin i Ham-
borg gaf mér í dag; segðu
hvorki ,,já“ né ,,nei“, ,,hvítt“
xté „svart“ . ..“
Þessi gamla leikbula hefur
rifjazt upp fyrir mér við lestur
nokkurra smápistla, sem herra
Kristján Eldjárn fornminja-
vörður, svo og ýmsir huldu-
menn, hafa sent þeim, er skrif-
uiðu gagnrýni um leikrit
Tryggva Sveinbjörnssonar,
„Jón biskup Arason“ hérna á
dögunum. Þjóðminjavcý.’ðurinn
kýs raunar, af einhverjum ó-
skiljanlegum orsökum, að stíla
sinn kveðjupistil til okkar Sig-
urðar Grímssonar, en huldu-
mennirnir eru sjálfum sér
samkvæmari og láta eitt yfir
okkur alla ganga, enda virðast
jþeir gæddir ríkari virðingu
fyrir sannleikanum og rituðum
heimildum heldur en þjóð-
minjavörðurinn.
Satt að segja á ég örðugt
með að skilja kveðjupistil
þjóðminjavarðarins, og má
vera, að þar ráði mestu um, að
ég er „dilettant" á sviði lærðr-
ar cf-ræðimennsku, og hef þess
vegná’ gert mér í hugarlund,
að staðreyndir og heimildir
skiptu þar nokkru máli. En þar
virðist - þjóðminjavörðurinn
. annarri . skoðun, og verður það
að jsjálfsögðu þyngra á metun-
ubi: þar sem hann er lærður
f ræði|naður.
Þjóðminjavörður segir i upp
hafsorðum greinar sinnar, að
margir furði sig á hinni ósæmi
legu gagnrýni, er fram hafi
komið um leikritið, að sú gagn-
rýni sé dilettantiskari en ætla
hefði mátt af föstum leikdóm-
urum hinna stærri blaða, „og
er hér átt við Morgunblaðið og
Alþýðublaðið“. Segir hann
leikdómara nefndra blaða hafa
,,fordæmt“ leikritið, og síðar,
að rétt sé að einhver 'tendi á
þá „firru, að leggja einhæfan
sagnfræðilegan mælikvarða á
Ieikrit,. eins og þeir gera Sig-
urður Grímsson og Loftur
Guðmundsson11. Enn síðar í
greininni segir þjóðminjavörð-
ur: „En því er ekki til að
dreifa, að Tryggvi væýi að
skrifa sagnfræði, heldur leik-
rit. Skáldverkið ber því að
dæma sem leikrit. Vitanlega
gerir höfundur það á sína á-
byrgð að nota sögulega atburði
sem uppistöðu í sjónleik, og
verður að taka því, ef einhverj-
um fellur það fyrir brjóst." Þá
segir hann og, að það sé „víta-
vert af gagnrýnendum með að-
stöðu áðurnefndra leikdómara,
að dæma sjónleik sem sagn-
fræði og villa svo fyrir al-
menningi, sem þeir eiga að
leiðbeina“.
Það er nú svo. Gagnrýni
varðandi leikrit þetta hefur
birzt í þeim fimm dagblöðum,
sem út koma hér í Reykjavík,
rituð af jafn mörgum leikdóm-
urum. í öllum þessum leikdóm-
um kom fram nokkur saman-
burður á þeim persónum, sem
höfundurinn hefur skapað í
leikritinu og samnefndum per-
sónum, sem saga og arfsögn
hafa skapað í meðvitund þjóð-
arinnar. Einn gagnrýnandínn,
K. G. í „Vísi“, leggur söguna
beinlínis til grundvallar gagn-
rýni sinni á persónúgerð Daða
í leikritinu og túlkun leikand-
ans á henni. Þegar le'.kritið er
Crumsýnt í þjóðleikhúsinu,
heldur formaður þjóðleikhúss-
ráðs ræðu. og.kveður þjóðleik-
húsið vilia gera sitt til að
heiðra minningu Jóns biskups
Arasonar á fjögurra alda ártíð
hans með sýningu þessa leik-
rits. Samt sem áður levfir
þjóðminjavörður sýr að .taka
tvo gagnrýnendur af fimm, og
saka þá eina um ósæmilega
gagnrýni, dilettantisma. til-
raun t’l að rugla áhorfendur
með því að dæma leikritið sem
sagnfræði og ekki sem leikrit;
— já. þessir tveir gagnrýnend-
ur hafa meira að segja, að
dómi þjóðminjavarðar öðrum
fremur gert sig seka um
firru að leggja „einhæfan sagn
fræðilegan mælikvarða á leik-
ritið“. Sé þetta fræðimennska,
hefði ég gaman af að vita
hversu ónákvæm ónákvæmnin
þarf að vera til þess að geta
ekki kallast sannfræði.
Þá ætla ég að leyfa mér að
rifja upp nokkur atriði
gagnrýni minni og bera þau
caman við staðhæfingar þjóð-
minjavarðar. Ég segi að leik-
ritið eigi sáralítið skylt við Jón
biskup Arason eða minningu
hans, nema nafnið. Enn frem-
ur að hverjum og einum lista-
manni sé að yálfsögðu heiinilt
að breyta arfsögn og staðreynd
um til listrænna áhrifa. Þjóð-
minjavörður segir að því sé
ekki til að dreifa að höfundur-
inn hafi verið að skrifa sagn-
fræði, heldur leikrit, og enn
fremur, að vitanlega geri höf-1
undurinn það á sína ábyrgð að
nota sögulega atburði sem uppi j
Etöðu í sjónleik. Séu tilgreind '
ummæli mín ósæmileg í garð
höfundar, þá eru þessi ummæli
þjóðminjavarðar það engu síð-
ur. Hann segir og, að höfund-'
urinn verði að taka því, ef ein-1
hverjum falli það fyrir brjóst,
— þ. e. meðferð hans á sögu-
Há'ð sögunni, 'óg tók ,það 'skýrtí.
frám;. IÞgtta kallár þióðmínia-
vörðtir að 'legg-ja •- ..einhæfáh '
sagnfræðilegan inælikvarðá“ s
feikritið og: vítaverða tilrauri
iil að 'villa fvrir almennirigi1
:neð-því að dæma sjónleik sem
agnfræðh Varla getur það
kallast virðing fvrir heimild-
um og staðreyndum, að hag-
æða þeim á þennan hátt.
Og sé það ,,ósæm:.leg“ gagn-
’ýni, að bera leikritið og sóg-
una saman sem tvö sjálfstæð,
e.n þó að uppruna til tengcl
verk. — er það þá ekki einnlg
..ósæmilegt" að heiðra minii-
ingu sögupersónunnar, Jóns
Ara'onar, með sýningu á leik-
1 ritinu Jón biskuo Arason. og
I
| tengia leikritið þannig, beint
j og óbeint, ekki aðeins sögúnni,
heldur og sannfræði sögunnar,
í hugskoti áhorfenda? Er það
ekki að villa fyrir áheyrend-
þáj
um? Ef forráðamennirnir hafa
hins vegar ætlazt til þess. að
leikhússgestum kærai Jón
biskup sögunnar alr.’rei í hug,
meðan þeir horfðu á leikritið,
eða ef þeir hafa alls ekki valið
þetta leikrit til sýningar við
öetta tækifæri vegna tengsla
jeess við söguna, heldur aðeins
ur I nem hvert annað leikrit, alger-
!ega ótengt sögunni, og sem
engum var heimilt að tengja
henni með samanburði sam-
nefndra persóna, hvers vegna
varð þá þetta leikrit fyrir val-
inu? Hvers vegna var þá ekki
efnt til hátíðarsýningar á
„Pabba“ og Alfreð látinn bera
nafn sögubiskupsins þetta
kvöld? Fyrst leikritið var ekki
tengdara minningu sögubisk-
upsins en svo, að það er ósærrii-
leg gagnrýni að gera nokkurn
ramanburð á persónunum, þá
hefði minningu hans á engan
hátt verið misboðnara með því.
Nei, hið sanna í málinu er
það, að þjóðminjavörður hlýt- j
ur að vita betur en hann lætur '
í þessari grein. Hann hlýtur að
vita, að ég dæmdi leikritið
ekki sem sagnfræði. ekki einu ,
sinni sem sagnfræðilegt leik-
rit, heldur tók það fram að
, leikritið ætti lítið skylt við
legum atburðum. Skömmu að- sggU jóns Arasonar og vrði bví
ur telur hann það ósæmilegt
og dilettantisma, ef einhver
leyfir sér að ræða meðferð höf-
undar á
cem má.
sögunni! Skilji hver
Hvergi í leikgagnrýni minni
er á það minnzt einu orði, að
ég álíti, að höfundur hafi ætlað
cér að skrifa leikrit, er þræddi
,.sögu“ Jóns Arasonar. Hvergi
er heldur á það m;nnzt. að ég
úlíti, að honum hafi borið ein-
hver skylda til að gera það,
enda þótt hann hafi tengt leik-
ritið scgunni með því að gefa
persónum þess nöfn söguper-
rónanna. Hvergi er á það
minnzt, að ég álíti þá galla.
rem ég tel á leikritinu, í .bví
fólgna að höfundur þræði ekki
atburðarás sögunnai*. Hins veg-
ar levfði ég mér að gera sam-
nnburð á leikritinu um Jón
biskup Arason og sögunni um
Jón Arason ei'ns og hún
hefur geymzt í meðvitund
hefur geymst í meðvitund
þjóðarinnar, sem tveim sjálf-
stæðum listaverkum, er hvor-
jgt væru sannfræðileg, enda
þótt sömu sögulegu atburðirnir
Væru notaðir sem uppistaða
beggja. En einnig gagnrýndi
ég leikritið sem leikrit, sem
sjálfstætt verk og algerlega ó-
heldur baiar
i‘2.;deké?frbe,r. Félagskomit'ög aðrir.,ýelu.nnárar sóknaíjnn '
av, sem villdu vinsamlegast látá 'eitthváð áí héncíi rákha,
,gjöri" s\’o 'veí áð hririgjá' í 'þe'ssi núnieir: r929j'"'2?5B, 2321,
5688, 4793 og 5693.
Bazarnefndin.
ekki dæmt sem slíkt, — enda
þótt það útilokaði að sjálfsögðu
ekki á neinn hátt að leggja
mætti listrænan mælikvarða á
hvorttveggja; með öðrum orð- ,
um, bera saman hina listrænu
persónusköpun á leikritinu' og
sögunni, — þar eð rætur
beggja listaverkanna eru hinar
römu. Hann veit það líka að
listrænn samanburður á ekk- j
ert skylt við sagníræðilegan
ramanburð, — og hann veit
ó'-ur.n vel. að ég gagnrýndi
leikritið fyrst o<? fremst sem
riáifstætt listaverk. Grein
^ans er því ekki annað en lúa-
leg tilraun til að vi’la fyrir al- j
menningi með rangfærslum, '
blekkingum og lævísum ósann-
indum og koma því inn hjá les-
endum, a ðgganrýni mín hafi
’ erið bvcrgð á röngum forsend-
:im og því lítið mark á henni
lekandi. Er slík baráttuaðferð
góðum dreng ósamboðin. enda
nærtækari þeim. sem fylla hóp
'æirra. er gera öðrum getsakir,
nf þeir trevsta sér ekki t’l ?.ð
knma á þá beinu lagi. Af líkuin
rótum er og sú tilraun að
gera dóma okkar Sigurðar tor-
tryggilega með því að skjóta
sér í skjól ummæla erlendra
(Frh. á 7. síðu.)
í Bsnkasfræfi 7.
(Áður Verzlunin Málarinn).
Síi
Ekkert mjóikurleysi,
ef þér eigið pakka af
nýmjólkurduffi
Fæst í flestum
matvöruverzlunum.
AuglýsiS í Alþýðublaðinu!