Tíminn - 14.01.1964, Page 14

msmsmmmímmssmssr^r
mmsMMgBœm
260
„Eg fór úr ríkiskanslarahöllinni
um kvöldið", sagði Henderson
seinna í endurminningum sín'um,
þótt 'hann virðist ekki hafa minnzt
á þetta í skeytinu, sem hann sendi
til iLundúna þá um kvöldið. „Her-
menn mínir“, hafði Hitler sagt
honum „eru að hiðja mig að
segja já eða nei“. Þeir höfðu þeg-
ar tapað einni viku og þeir höfðu
ekki ráð á að tapa annarri, nema
með þeim afleiðingum að regntím
inn í Póllandi bættist við sem
óvinur þeirra“.
Þó er greinilegt af skýrslu sendi-
herrans, og bók hans, að hann
gerði sér ekki, fyrr en næsta dag,
fulla grein fyrir gildrunni, sem
Hitlar var áð ieggja fyrir Breta,
þegar önnur gildra hafði verið
spennt og svik foringjans komu í
Ijós. Leikur einræðisherrans virt-
ist vera algjörlega augljós af texta
orðsendingar hans. Hann krafðist
að kvöldi 29. ágúst, að sendimaður
með fullum völdum til samninga-
gerðar kæmi til Berlínar næsta
dag. Ekki er efi á því, að hann
hafði hugsað sér að fara eins með
hann og austurríska kanslarann og
tékkneska forsetann við það, sem
hann áleit vera sömu aðstæður. Ef
svo færi, sem hann óttaðist, að Pól-
verjar sendu ekki í skyndingi
sendimann til Berlínar, og jafn-
vel þótt þeir gerðu það, og samn-
ingamaðurinn gengi ekki að skil-
yrðum Hitlers, þá yrði Póllandi
kennt um að það hefði hafnað
„friðsamlegu samkomulagi“ og
Bretland og Frakkl'and yrðu ef
til vill neydd til þess að hjálpa
því ekki, þegar á það yrði ráðizt.
Frumstætt, en einfalt og augljóst.
En að kvöldi 29. ágúst var
Henderson þetta ekki jafn aug-
ljóst. Á meðan hann var enn að
vinna að orðsendingu sinni til
Lundúna, þar sem hann lýsti fundi
sínum með Hitler, bauð hann
pólska sendiherranuim að koma
yfir til sín í sendiráðið. Hann sagði
honum frá orðsendingu Þjóðverja
og viðræðum sínum við Hitler, og
ótilkvaddur „benti hann honum á
nauðsyn þess, að eitthvað yrði gert
þegar í stað. Eg lagði að honum
með hagsmuni Póllands fyrir aug-
um, að hvetja stjórn sína til þess
að útnefna einhvern án frekari
tafar til að koma fram fyrir henn-
ar hönd í viðræðum þeim, sem
stungið hafði verið upp á að færu
fram.“
Menn voru ekki eins ákafir í ut-
anríkisráðuneytinu í London.
Klukkan 2 um nóttina 29. ágúst
sendi Halifax sendiherranum
skeyti, eftir að hafa velt fyrir sér
svari Þjóðverja og skýrslu Hend-
ersons um fundinn með Hitler, og
í skeytinu sagði hann honum að
á meðan orðsendingin yrði að
sjálfsögðu athuguð nákvæmlega,
þá væri „auðvitað óraunsætt að
búast við því, að við getum kom-
ið því til' leiðar, að pólskur full-
trúi verði kominn til Berlínar í
dag, og þýzka stjórnin má ekki
vænta þess.“ Diplomatarnir og
starfsmenn utanríkisráðuneytisins
unnu nú af miklum krafti allan
sólarhringinn, og Henderson fl'utti
þessi skilaboð til Wilhelmstrasse
ldukkan 4:30 um nóttina.
Þar að auki kom hann með f jög-
ur skilaboð önnur frá Lundúnum
30. ágúst. Eitt þeirra var persónu-
leg orðsending Chamberlains til
Hitlers, þar sem hann tjáði hon-
um, að „mjög nákvæm“ athugun
j fari nú fram á þýzka svarinu og
að svar myndi berast síðar um
J daginn. Á meðan hvatti forsætis-
ráðherrann þýzku stjórnina,eins og
j hann kvaðst einnig hafa gert við
pólsku stjórnina, til þess að reyna
að komast hjá átökum á landamær-
unum. Önnur skilaboðin hljóðuðu
! á svipaðan hátt, og komu frá Hali-
fax. Þriðju boðin voru frá utan-
J ríkisráðherranum, og fjölluðu um
skýrslur þýzka skemmdarverka-
starfsemi í Póllandi, og var þar
farið fram á það við Þjóðverja, að
þeir hættu slíkri starfsemi. Fjórðu
skilaboðin frá Halifax, sem flutt
voru klukkan 6:50 um daginn,
sýndu að einhver stífni var að
koma í utanríkisráðuneytið og
brezka sendiherrann í Berlín.
Eftir nokkra íhugun hafði Hend-
: erson sent af stað símskeyti til
' London fyrr um daginn:
Ekki er annað að sjá, af þýzka
svarinu, en Hitler sé staðráðinn í
að koma fram áformum sínum ann
aðhvort með friðsamlegum, réttlát-
um aðferðum eða með valdi, ef
annað nægir ekki, en þrátt fyrir
það mæli ég enn með því, að
pólska stjórnin kyngi þessari til-
raun á elleftu stundu til þess að
koma á beinu sambandi við Hitl-
er, þótt það sé kannske ekki til
annars en sannfæra heiminn um,
að það hafi verið reiðubúið að
færa sínar fórnir til viðhalds frið-
inum.
Nú gat ekki einu sinni Hender-
son hugsað sér, að annar Munchen-
fundur færi fram. Pólverjar höfðu
aldrei l.átið sér slíkan fund til hug-
ar koma. Klukkan 10 að morgni 30.
ágúst hafði brezki sendiherrann í
Varsjá sent Halifax skeyti og sagt,
að hann væri viss um „að ómögu-
legt yrði að fá pólsku stjórnina til
þess að senda Beck eða nokkurn
annan fulltrúa sinn þegar í stað til
Berllnar til þess að ræða sam-
komulag á grundvelli tillagna Hitl-
ers. Þeir myndu fyrr berjast og
farast heldur en þola slíka auð-
mýkingu, og þá sérstaklega eftir
að hafa horft á eftir Tékkósló-
vakíu, Litháen og Austurríki."
Hann sagði, að ættu samningavið-
ræður að fara fram „milli jafn-
ingja“ yrðu þær að fara fram í ein-
hverju hlutlausu ríki.
Þannig fékk stífni Halifax byr
undir báða vængi af ummælum
hans í Berlín og Varsjá. Hann
sendi Henderson skeyti og sagði
honum, að brezka stjórnin gæti
ekki „ráðið“ Pólverjum að fara að
kröfum Hitlers um að sendimaður
með fullu valdi til þess að gera
samninga færi til Berlínar. Utan-
ríkisráðherrann sagði, að það væri
„algjörlega óréttlátt.“
— Gætuð þér ekki stungið upp
á því (bætti Halifax við) við þýzku
stjórnina, að hún taki upp eðlileg-
ar aðferðir, þegar tillögur hennar
eru tilbúnar, og bjóði pólska sendi-
herranum að koma, og afhendi hon
um tillögurnar, svo hann geti flutt
þær stjórninni í Varsjá og þýzka
stjórnin stingi um leið upp á tillög-
um um það, hvernig samningavið-
ræðurnar eigi að fara fram.
Henderson afhenti Ribbentrop
svarið, sem Bretar höfðu lofað að
gefa við síðustu orðsendingu Hitl-
ers, á miðnætti 30. ágúst. Þessu
fylgdi mjög áhrifamikill fundur,
sem dr. Schmidt, sá eini, sem við-
staddur var, lýsti síðar sem
„stormasamasta fundi, sem ég hef
nokkurn tíma orðið vitni að, þau
tuttugu og þrjú ár, sem ég hef ver-
ið túlkur.“
„Ég verð að segja yður“, sagði
sendiherrann í skeyti til Halifax
strax á eftir, að „háttalag Ribben-
trops var eftirherma á háttalagi
Hitlers þegar það er hvað verst."
Og í lokaskýrslunni, sem Hender-
son skrifaði þremur vikum síðar,
segir hann þýzka utanríkisráðherr-
ann hafa verið „óhemju fjandsam-
legan“, og það þvi meir, sem ég las
fleiri orðsendingar. Hann stökk
hvað eftir annað á fætur utan við
sig af æsingi og spurði, hvort ég
hefði nokkuð meira að segja. Ég
hélt áfram að segja já. “Að sögn
Schmidts sat Henderson heldur
ekki kyrr á stól sínum. Og í eitt
skiptið, segir þetta eina vitni að
fundinum, að báðir mennirnir hafl
stokkið á fætur og hvesst augun
hvor á annan svo reiðilega, að
þýzki túlkurinn hélt, að þeir
myndu láta hnefana ráða.“
En það er ekki hið undarlega
við þennan fund, þýzka utanríkis-
ráðherrans, og sendiherra hans há-
49
lostin. Gerðu þetta ekki, Page,
elskan . . .
Hún hljóp til hennar og gerði
allt til að fá hana til að hætta að
gráta. (Nú skil ég, hvað karlmönn
um er illa við grátgjarnar konur,
trúði hún mér fyrir síðar).
Snöktandi trúði Page Min fyrir
því, að hjónaband þeirra Phils
gengi illa. Hún, sem reyndi allt,
hvað hún gat! Hún elskaði Phil,
og hún hafði haldið, að hvaða
kona, sem væri/ gæti smám saman
komizt upp á lag með að halda
heimili. — En ég get ekki einu
sinni talað almennilega við hann
is þetta leikstand ykkar, sem hann
er svo hrifinn af. Ég er alltof
stíf og skilningslaus á mannlegt
eðli. Og svo allt fólkið. Ég á enga
samleið með því. Ég man, þegar
við Phil fórum í fyrsta skipti út
að borða hér í Berilo. Ég var með
hatt, hugsaðu þér — með hatt!
Það var engu líkara en hún
væri að játa hina skelfilegustu
synd, en Min hló ekki. — Phil
hefði átt að leiðbeina þér, sagði
hún ásakandi.
— Hann gerir það oft, játaði
Page. Eða hann reynir það, að
minnsta kosti. Mér geðjast til dæm
ÁSTIR LÆKNISINS
ELIZABETH SEIFERT
lengur, kveinaði hún. Eitt kvöldið ;s ekki að síðbuxum, en hann seg-
beinlínis, bölvaði hann mér! : ir, að ég verði að vera í síðbuxum, |
— Hvað í ósköpunum gerðirðu j þegar við förum til McCord eða
til þess? i upp í kofa.
— Ekkert í rauninni. Hann — Auðvitað, Page, uppi í fjöll-
hafði notað orðið tubercular, þar unum er ómögulegt annað.
sem hann hefði átt að segja tu-; — Svo er það nú eitt. Þessi fjöll
berculous, og ég skýrði fyrir hon-: skelfa mig. Þau eru falleg tilsýnd- j
um mismuninn. ar, en þegar ég kem upp í þau.
— Ó, heilög María, stundi Min.; úff. Ég man til dæmis eftir einu
Page leit á hana, fullkomlega sinni í marz, að Phil vildi endi-
skilningssljó. — En, Min, hann 'iega fara til Idaho City til þess að
hafði rangt fyrir sér. sýna mér borgina. Það hafði rignt,
— Ég efast ekki um, að hann 0g við urðum að aka yfir fossandi
hafi haft rangt fyrir sé, og ég er læki, og það var grjóthrun á veg-
viss um, að þú hafðir á réttu að ínum, og mér fannst fjöllin ætla
standa. En, hlustaðu nú á mig, að steypast yfir okkur — og ég
Page. Veiztu ekki, að hin eina fékk hann til þess að snúa við
sanna gáfaða kona er sú, sem veit heim aftur á miðri leið.
minna heldur en karlmaðurinn, — ó, drottinn minn, stundi Min.
sem hún er að tala við? Vissirðu — Já, sagði Page vingjarnlega.
þetta ekki? ' Ég vissi líka, að ég hafði hagað
Page sat og hristi höfuðið með mér heimskulega. Svo að í næsta
uppgjafar- og vonleysissvip.
— Það er satt! sagði Min.
— Ég veit, að það er satt.
— Svo að hann sagði þér að
fara til fjandans. Haltu áfram,
hvað gerðist svo?
— Ekkert í það skipti. Við vor-
um aðeins kuldaleg og stirð hvort
við annað nokkra daga á eftir. En
þetta er aðeinS eitt dæmi af mörg-;
um, þar sem ég hef ekki hegðaðj
skipti, þegar við vorum boðin upp
í fjallakofann til Kling með Lowes
hjónunum, þá sagði ég ekki orð.
En það fór heldur ekki vel, því að
þá var það, að Johnnie Kling sló
mig bylmingshögg í þakið — ef-
laust í viðáttuskyni — og kallaði
mig rjómafroðuna sína!
Min hló. Hún hafði heyrt sög-
una áður.
Jæja. Mér geðjaðist ekki að
. mér á réttan hátt. Tökum til dæm- þessu. Og ég er smeyk um, að það
14
sé nokkuð augljóst, þegar mér
mislíkar eitthvað.
— Page. Þú getur reitt þig á,
að þetta eru bara vináttuhót.
— Ég býst við því. En þó ég
hefði ekki tekið þetta atvik ill'a1
upp, þá var samt nóg annað tilj
þess að eyðileggja þessa helgi. J
Hinar konurnar voru allar gamlarj
vinkonur Marynelle, og það þurftij
ekk* mikla skarpskyggni til að;
finna hug þeirra til mín. Þeirra
eina hugsun var allan tímann;
„Hvernig í ósköpunum datt Philip
í hug að kvænast þessari stúlku,'
eftir að hafa þekkt Marynelle?“
Min hló. — Ég hef heyrt til
þeirra. En mér finnst þú ættir ekki (
að hafa áhyggjur út af þessu. Þú
þarft ekki að vera afbrýðisöm út
af Marynelle. Það hjónaband hefði
a'drei blessazt
Tárin komu aftur fram í augu
Page. — Það lítur nú ekki út fyrir,
að okkar hjónaband ætli að bless-
ast heldur, sagði hún dapurlega.
Líttu bara á það, sem þú hefur nú
sagt mér. Phil mundi ekki gefa
öðrum stulkum gætur, ef ég væri
honum góð eiginkona. Auðvitað
vissi hann um marga galla mína,
áður en við giftumst. Hann vissi
t.d., hvað ég er dul og fáskiptin
gagnvart fólki. Hann vissi, að ég
hafði orðið fyrir biturri reynslu
í ástamálum, og að ég hafði þess^
vegna byggt um mig skel til varn-
ar því, að slíkt gæti komið fyrir
aftur. Og ég get ekki hrist af mér
gamla drauga á nokkrum dögum
— ég hélt að Phil skildi það.
Ég — Ég —
Hún stóð skyndilega á fætur og
gekk út að glugganum. Hún sneri
baki að Min og talaði hægt og
slitrótt. — Ég elska Phil, sagði
hún, ég elska hann svo mikið, að
mér finnst ég stundum ætla að
springa. Og stundum tekst mér að
sýna honum það — þegar hann
kemur til mín. Ég get sýnt hon-
um það með ástríðuhita og atlot-
um. En —
Hún stóð þögul drykklanga
stund. Sólin skein ekki lengur inn
í drungalega stofuna, og kvöld-
skuggarnir settu svip sinn á hana.
— Það eru ótal smáatriði, hvísl-
aði Page, sem valda mér erfiðleik-
um. Ég —
Hún sneri sér við og horfði á
Min.
— Þetta hús er of stórt. Ef við
hefðum orðið að deila svefnher-
bergi frá byrjun — en hérna —
það eru sex svefnherbergi uppi á
lofli — og ég hef mitt eigið og
Phil sitt. í fyrsta skipti, sem hann
gekk inn í herbergð mitt, án þess
að berja að dyrum, sá hann að mér
brá í brún, og hann hefur ekki
gert það síðan Og það er svo
margt — ég get ekki lýst því fyrir
þér. Einu sinni varð ég örg, af því
að hann hafði notað lindarpenn-1
ann minn Smáatvik eins og það,
sem virðist ekki skipta nokkru
máli, en geta þó skipt svo óendan-
lega miklu máli. Ég hef ekki van-
izt því að deila neinu með öðrum.
í St. Louis komu slík vandamál
ekki í ljós. En hér — og hér hefur
hann starf sitt og vini sína —
Whit og þig, Min.
— Já, sagði Min, óhamingjusöm.,
— Ég hafði hugsað mér — ég
yfirgaf starf mitt til þess að giftast
honub og fylgja honum hingað,
og ég hélt, að ég mundi geta hjálp-
að honurn eitthvað við starf hans
— en ég virðist ekki eiga að fá
minnsta tækifæri til þess. Ég
stakk upp á, að ég fengi mér starf
á rannsóknarstofunni. Hann sagði,
að þá mundi ég bola annarri stúlk-
úr starfi. Það er vafalaust rétt.
Auk þess er ekki starfssvið fyrir
mig hér, rannsóknir þær, sem hér
eru unnar, byggjast á allt öðrum
grundvelli en þær, sem ég starfaði
að í St. Louis. Og ég er ómöguleg
í samræðum um starf hans — ég
skil ekki fólk, og hann er sífellt að
hamra á því við mig. Ég er afbrýði-
söm út í starf hans. Og finnst þér
það nokkur furða? Hann kemur
með það heim og tekur það með
sér í rúmið!
— Ef svo furðulega vill til, að
mér tekst að búa til einhvern góð-
an rétt, er hann vís til þess að
sitja og lesa um eitthvert læknis-
fræðilegt efni, þangað til allt er
kblnað á diskinum hans. Og ég hef
rekið hann út úr rúrninu mínu
fyrir að rausa í sífellu um ein-
hverja konu og barnið hennar.
— En, Page —
— Já, ég veit, ég veit. Ég giftist
lækni. Og það var í rauninni ég,
sem fékk hann til að snúa sér aftur
að lifandi læknisstörfum. Ég veit
þetta allt, en ég er nú samt sem
áður afbrýðisöm, þegar hann hugs-
ar og talar ekki um annað en starf
sitt og sjúklingana sína. Og því-
líkir sjúklingar! Það hefur nú
oftar en einu sinni orðið okkur
TÍMINN, þriðjudaginn 14. janúar 1964 --
/